Yangi O’zbеkiston sharoitida g’oya va mafkuralarning transformatsiyalashuvi - Manaviyat asoslari - Referatlar

Yangi O’zbеkiston sharoitida g’oya va mafkuralarning transformatsiyalashuvi

Yuklangan vaqt:

18.12.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

39.7392578125 KB

Ko'chirib olish

RЕSPUBLIKA MA’NAVIYAT VA MA’RIFAT MARKAZI HUZURIDAGI IJTIMOIY-MA’NAVIY TADQIQOTLAR INSTITUTIDA ILMIY DARAJALARINI BЕRUVCHI DSc.03/29.12. 2022.F/Ss.135.01 RAQAMLI ILMIY KЕNGASH IJTIMOIY-MA’NAVIY TADQIQOTLAR INSTITUTI URALOV DILSHODB Е K Yangi O’zb е kiston sharoitida g’oya va mafkuralarning transformatsiyalashuvi 09.00.07 – Ma’naviyat tarixi va nazariyasi FALSAFA FANLARI BO’YICHA FALSAFA DOKTORI (PhD) DISS Е RTATSIYASI AVTOR Е F Е RATI 1

KIRISH (falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi annotatsiyasi) Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati. Jahonda mafkuraviy muammolarni o’rganishning dolzarbligi, birinchi navbatda, zamonaviy global hamjamiyatning boshidan kechirayotgan qadriyatlarining inqirozi bilan belgilanadi. Iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy taraqqiyot jamiyatning ma’naviy taraqqiyotidan sezilarli darajada ilgarilab ketdi. Aynan ana shunday bir sharoitda umuminsoniy qadriyatlarning ham asta-sekin yo’qolib borayotganligi hech kimga sir emas. Shu davrgacha amal qilib kelingan an’anaviy qadriyatlarning pasayishi, birinchi navbatda, bugungi globallashuv va uning oqibatlari bilan bog’liq, deb aytishimiz mumkin. Globallashuvning tobora chuqurlashib borishi turli mafkuralarning milliy va umuminsoniy qadriyatlarga ijobiy va salbiy ta’siri ortib borayotgan global siyosiy jarayonlar ko’lami milliy davlatlarning jamiyatda ma’naviy xavfsizlikni ta’minlash texnologiyalarini tizimli ravishda takomillashtirish orqali barqarorlikni ta’minlash hozirgi davrda milliy-ma’naviy xavfsizlikni ta’minlash masalasi dolzarb vazifa hisoblanadi. Mana shunday bir jarayonda milliy va umuminsoniy ma’naviyatning turli ta’sirlarga uchrash jarayoni ko’z oldimizda sodir bo’lmoqda. Yuksak taraqqiyotga erishgan davlatlar dunyoga yetakchilik qilayotgan bir davrda, hali o’zligini anglashga ulgurmagan, endi rivojlanish yo’liga o’tgan millat va xalqlarning turli ma’naviy tahdidlarga bardosh berish masalasi tobora dolzarblashib bormoqda. Dunyo miqyosida mafkuraviy manzaraga e’tibor qaratadigan bo’lsak, g’oya va mafkura masalasi oldingi davrlarga nisbatan o’ta ta’sirchan va samarador kuchga aylanib ulgurdi. Haqiqatan ham, “odamlar endilikda kuchga emas, ko’proq g’oyalarga buysunishadi” 1 . Ana shu jihatdan ushbu yo’nalishda olib boriladigan ilmiy-tadqiqot ishlarida mafkuraviy jarayonlar tushunchasi, genezisi, mazmuni, jamiyat hayotiga ta’siri, mafkuraviy transformatsiya jarayonini o’rganish va tahlil etish hamda mazkur jarayonning asosiy qonuniyatlarini aniqlab, ularni global taraqqiyot jarayonida mintaqa yoki biror bir mamlakat misolida o’rganish dolzarb ahamiyatga ega. 1 Купер Р Постмодерновое государство и мировой порядок // Полис. № 6. 1998. – С 40. 2

Mamlakatimizda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha 2017-2021 yillarga mo’ljallangan Harakatlar strategiyasida davlat va jamiyatning ijtimoiy, huquqiy munosabatlari, boshqaruv hamda iqtisodiyot, ma’naviy-ma’rifiy va ijtimoiy sohalarning yangi takomil bosqichlari belgilab berilgan. O’zbekiston Respublikasining 2016 yil 15 sentabrdagi “Yoshlarga oid davlat siyosati to’g’risida”gi Qonuni, 2019 yil 22 fevraldagi “Sotsiologik tadqiqotlar o’tkazishni davlat tomonidan qo’llab-quvatlash chora-tadbirlari to’g’risida”gi PF- 5667-son, 2022 yil 28 yanvardagi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “2022- 2026 yillarga mo’ljallangan Yangi O’zbekistonning taraqqiyot strategiyasi” PF-60- son farmonlari, 2019 yil 8 apreldagi “O’zbekiston taraqqiyotining yangi bosqichida milliy g’oyani rivojlantirish konsepsiyasini ishlab chiqishga doir choratadbirlar to’g’risida”gi F-5465-son Farmoyishi, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 28 iyuldagi PQ-3160-son “Ma’naviy-ma’rifiy ishlar samaradorligini oshirish va sohani rivojlantirishni yangi bosqichga ko’tarish to’g’risida”gi qarori, 2018-yil 14- avgustdagi PQ-3907-son “Yoshlarni ma’naviyaxloqiy va jismoniy barkamol etib tarbiyalash, ularga ta’lim-tarbiya berish tizimini sifat jihatidan yangi bosqichga ko’tarish chora-tadbirlari to’g’risida”gi, 2019-yil 3-maydagi PQ-4307-son “Ma’naviy-ma’rifiy ishlar samaradorligini oshirish bo’yicha qo’shimcha chora- tadbirlar to’g’risida”gi, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 26- martdagi PQ-5040-son qarorlari, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazi huzuridagi Ijtimoiyma’naviy tadqiqotlar instituti faoliyatini tashkil etish to’g’risida” 2021-yil 3-iyundagi 340-son qarori va mavzuga oid boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirishda mazkur dissertatsiya muayyan darajada xizmat qiladi. Tarixiy taraqqiyot va rivojlanish bosqichida ijtimoiy-gumanitar soha olimlari tomonidan tadqiq va tahlil etilgan, ammo O’zbekiston milliy taraqqiyotidagi ma’naviy-mafkuraviy jarayonlar, mafkuraviy qarashlar, mafkuraviy transformatsiyalashuv, diyorimizda sodir bo’lgan Renessans va mustamlakachilik davrlaridagi olib borilgan mafkuraviy siyosatning xalqimiz ijtimoiy ongi va tafakkuriga ta’siri, mustaqillikka erishgandan keyingi davrda yuzaga kelgan 3

mafkuraviy ziddiyatlar hamda milliy istiqlol g’oyasining shakllanishi va takomillashuvi yaxlit ravishda o’rganilmagan. Shundan kelib chiqqan holda, ijtimoiy- gumanitar fanlar yo’nalishida (falsafa, siyosat, sotsiologiya, ma’naviyat va b) xalqimiz tarixidagi mafkuraviy jarayonlarni davrlashtirish hamda uning ilmiy manzarasini umumiy holda yaratishga oid kompleks mazmundagi konsepsiyaning yo’qligi ushbu dissertatsiya mavzuimizning dolzarbligini belgilab beradi. Tadqiqotning respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining ustuvor yo’nalishlariga bog’liqligi. Mazkur dissertatsiya respublika fan va texnologiyalar rivojlanishining I. “Axborotlashgan jamiyat va demokratik davlatni ijtimoiy, huquqiy, iqtisodiy, madaniy, ma’naviy-ma’rifiy rivojlantirishda innovatsion g’oyalar tizimini shakllantirish va ularni amalga oshirish yo’llari” ustuvor yo’nalishiga muvofiq bajarilgan. Mavzuning o’rganilganlik darajasi. Mafkuralar transformatsiyalashuvi, ma’naviy tahdidlar va ularga qarshi kurashish nazariyasi va amaliyoti, bosqichlari, istiqbolini prognoz qilish, mazkur jarayonni dunyoning yetakchi davlatlari tajribasi asosida qiyosiy tadqiq etish tadqiqot ishimizning o’rganilganlik darajasiga misol bo’la oladi. O’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimovning davlat va jamiyatni boshqarishning birinchi nazariy asosi bo’lgan “O’zbek modeli”, ilmiymetodologik manba sifatidagi asarlari, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev asarlari, xususan, davlat rahbari tashabbusi bilan ishlab chiqilgan O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi, Yangi O’zbekiston Taraqqiyot strategiyasi va keng ko’lamli islohotlar olib borish borasidagi g’oyalari ushbu tadqiqotga ilmiy-metodologik asos bo’lib xizmat qilsa, sohaga oid qonun hujjatlari, Prezident farmonlari, qarorlari va boshqa normativhuquqiy hujjatlar tadqiqotning uslubiy bazasi bo’lib xizmat qiladi. Davlat va jamiyat xavfsizligining nazariy va amaliy jihatlari qadim zamonlardayoq Konfutsiy, Platon, Aristotel, Suqrot, Sitseron tomonidan o’rganilgan. Sharqda Abu Nasr Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Nizomulmulk, Yusuf Xos Hojib, Amir Temur, Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur kabi allomalarning 4

asarlarida 2 jamiyat a’zolarini turli yot ma’naviy tahdidlardan asrab-avaylash, davlat milliy-ma’naviy xavfsizlik tizimini shakllantirish uslubiyati, tizimlari va jarayonlari rivojlantirilgan. Jamiyatda mafkuraviy-ma’naviy xavfsizlikni ta’minlash yo’lida uchraydigan madaniy mahdudlikni tanqid ostiga olib, kishilarni ilm-ma’rifatga da’vat etgan, g’oyaviy dunyoqarashni boyitishga xizmat qiladigan asarlar yaratib, yangi davr kishisining ma’naviy qiyofasi haqida siyosiy-falsafiy qarashlarni ilgari surgan jadid ma’rifatparvarlari Abdulla Avloniy, Abdulla Qodiriy, Abdurauf Fitrat, Mahmudxo’ja Behbudiy, Cho’lpon kabi jadid ma’rifatparvarlik harakati namoyondalarining ilmiy qarashlari ham alohida ahamiyatga ega. Bunga Abdulla Avloniyning “Ilm, axloq va harakat – yoshlar uchun ziynatdir”, degan fikri hamda Abdurauf Fitratning oiladagi ma’naviy-axloqiy muhitni sog’lomlashtirishga doir mulohazalari misol bo’ladi. Mafkuraviy masalalar ko’pgina xorijlik mashhur olimlarning ham tadqiqot ob’ektiga aylangan. O’rta asrlarda g’arb olimlari davlat va jamiyat hayotiga tahdidlar masalasiga doir siyosiy qarashlar takomillashtirilgan. Xususan, M.Veber, E.Kant, rus olimlari N.Berdyayev, V.Fedotova asarlarida mafkuraviy tahdidlarning oldini olish va bu murakkab jarayonda fuqarolarning siyosiy madaniyatini oshirish zarurligi asoslangan. Bundan tashqari mafkuraning soxta ong sifatidagi g’oyalari (K.Maxeym, K.Marks, F.Engels), T.Parsons va V.Mullinsning qarashlari, A.Shyus mafkurasining fenomenologik talqini, L. Foyerning irratsionalizm haqidagi fikrlari (G.Markuze, M.Xorkgeymer), Frankfurt maktabi vakillarining oper-mafkuraviy voqeligi haqidagi g’oyalari, “deideologizatsiya” konsepsiyasi (R.Aron, D.Bell, K.Popper) tushunchasi va “reideologizatsiya” (A.Viner va J.Lodj) tarafdorlarining qarashlarini qayd etishimiz mumkin. Rus olimlaridan Yu.G.Volkova, B.C.Maliskiy, V.V.Panin, V.I.Sorokovikov, O.D.Volkogonov, I.M.Popovlarning ham bu sohada ilmiy tadqiqotlar olib borganligini kuzatishimiz mumkin. 2 Mazkur tadqiqotchilar asarlari dissertatsiyaning “Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati”da berilgan. 5

Yuqorida qayd etilgan xorijiy tadqiqotchilarning asarlarida mafkuraviy masalalarning turli jihatlari ko’rib chiqiladi, ammo bizningcha, g’oya va mafkuralar transformatsiyasi yetarlicha o’rganilmagan. Respublikamiz olimlari tomonidan ham so’nggi yillarda g’oya va mafkuralar transformatsiyasi mohiyatini ochib berish bilan bir qatorda, milliy g’oya va mafkuraning turli qirralarini kengroq yoritish, yoshlarda mafkuraviy immunitetni mustahkamlash, g’oyaviy tarbiya jarayonida ularning ehtiyoj va manfaatlarini inobatga olishning ahamiyati kabi masalalar tahliliga ham alohida e’tibor qaratilmoqda. Shu nuqtai-nazardan qaraganda, Q.Nazarov, N.Jo’rayev, M.Quronov, I.Ergashev, S.Otamurodov, S.Mamashokirov, A.Ochildiyev, F.Ravshanov, B.T.To’ychiyev, O’.M.Abilov, T.Alimardonov, M.M.Gafarli, A.Ch.Kasayev, F.Jo’raqulov, Sh.To’rayev, M.Qirg’izboyev, M.Qaxxarova kabi olimlarning ilmiy ishlari tadqiqotimiz oldiga qo’yilgan vazifalarni bajarishda muhim ahamiyat kasb etadi 3 . Mamlakatimizda mustaqillik yillarida amalga oshirilayotgan yoshlarga oid davlat siyosati, ma’naviy tahdidlarga qarshi kurashish tajribasi bilan bog’liq masalalar tahliliga bag’ishlangan doktorlik dissertatsiyasi doirasidagi tadqiqotlar qatoriga Q.Quranboyev, S.Jo’rayev, D.Bo’ronova, F.Ravshanov, M.Yuldashev, Z.Qodirova, E.Bobomurodov, G.Tulenova, V.Quchqarov kabi olimlarning izlanishlari va ilmiy ishlarini kiritish mumkin. Jumladan, M.Yuldashevning doktorlik dissertatsiyasi mustaqillik sharoitida mamlakatimiz yoshlari siyosiy madaniyati va ma’naviy-mafkuraviy qiyofasini shakllantirish, E.Bobomurodov jamiyatimizning ma’naviy yangilanishi, Z.Qodirovaning doktorlik dissertatsiyasida jamiyatimiz hayotining barcha sohalarini isloh qilishda yoshlarning ijtimoiy faolligi, S.Jo’rayevning doktorlik dissertatsiyasida esa respublikamizda o’tish davrida yoshlarga oid davlat siyosati shakllanishi xususiyatlari, G.J.Tulenovaning doktorlik dissertatsiyasida yoshlar ijtimoiy faolligini oshirishda ma’naviy omilning roli ijtimoiy-falsafiy jihatdan tahlil qilingan. 3 Mazkur tadqiqotchilar asarlari dissertatsiyaning “Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati”da berilgan. 6

Muammoning umumnazariy xususiyatlari, jumladan, g’oya va mafkuralar transformatsiyasi, globallashgan jamiyat sharoitida mamlakatimizda ma’naviy tahdidlarning kelib chiqishi va unga qarshi kurashish muammolari Markaziy Osiyo respublikalaridagi siyosatchi, faylasuf va tarixchilar, shu sohalarga oid tadqiqotchilar tomonidan tadqiq etilib, milliy-ma’naviy xavfsizlik, ichki va tashqi tahdidlar, milliy o’zlikni anglash muammolariga bag’ishlangan asarlar, ilmiy va davriy nashrlardagi maqolalar ham o’rganilayotgan mavzuning dolzarbligini ko’rsatadi. G’oya va mafkuralar transformatsiyalashuvi jarayonlari, g’oyaviy-mafkuraviy tahdidlar va ularning jamiyat ijtimoiy barqarorligiga ta’siri, globallashuv jarayonida milliy o’zlikni saqlash va yuksaltirish masalalariga doir ilmiy tadqiqotlar o’zbek olimlaridan Q.Nazarov, Sh.Paxrutdinov, N.Jo’rayev, S.Otamurodov, I.Saifnazarov, I.Ergashev, A.Qodirov, Sh.G’oyibnazarov, A.Erkayev, T.Alimardonov, M.Quronov, A.Begmatov, M.Bekmurodov, A.Umarov, A.Xolbekov, A.Muxtorov, A.O’tamurodov, K.Kalonov, B.Omonov, Sh.Qahhorova va boshqa olimlarimiz tomonidan tadqiq etilgan 4 . Mustaqillik yillarida ijtimoiy-siyosiy fanlar doirasida milliy g’oya, milliy manfaat, milliy rivojlanish, o’tish davri strategiyasi, jumladan, globallashuv va millat, milliy-ma’naviy xavfsizlik, milliy o’zlikni anglash, siyosat va milliy ma’naviyatning o’zaro munosabati, siyosat va axloq, islom jamiyatlari modernizatsiyasi, yangi industrlashgan davlatlar taraqqiyotining siyosiy omillariga bag’ishlangan bir qator dissertatsiyalar himoya qilindiki, ular tadqiqotning nazariyempirik bazasini mustahkamlashda muhim manba bo’lib xizmat qildi. Shunday bo’lsa-da, mavjud ilmiy adabiyotlar, tadqiqotlar va manbalar tahlili g’oya va mafkuralar transformatsiyasining ijtimoiy-tarixiy mohiyati, namoyon bo’lish xususiyatlari va ularga qarshi kurashish usullari yaxlit ijtimoiy-falsafiy izlanishning mustaqil tadqiqot ob’ekti sifatida alohida o’rganilmaganini ko’rsatadi. G’oya va mafkuralarning transformatsiyalashuvi uning boshqa xalqlar va millatlar ma’naviyatiga ta’siri, bunda jamiyat a’zolarining ongi, ma’naviy tahdidlarga qarshi kurashish faoliyati ko’plab olimlar va mutaxassislar tomonidan o’rganilmoqda, ularning xilma-xil jihatlari tadqiq qilinmoqda. Ayniqsa, bu borada mamlakatimizda 4 Mazkur tadqiqotchilar asarlari dissertatsiyaning “Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati”da berilgan. 7

jismonan yetuk va ma’nan barkamol yosh avlodni voyaga yetkazishga oid davlat siyosatini yangi bosqichga ko’tarish bilan bog’liq mavzuni bevosita maxsus tadqiqot ob’ekti sifatida o’rganish, shu asosda amaliyot uchun zarur bo’lgan xulosa va takliflarni ishlab chiqish alohida e’tiborni talab qilmoqda. Tadqiqotning Respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining ustuvor yo’naalishlariga mosligi. Ushbu tadqiqot Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazining 2018-2021-yillarda amalga oshirilgan “Globallashuv sharoitida tinchlik va barqarorlikka tahdid soluvchi g’oyaviy, mafkuraviy va axborot xurujlariga qarshi kurashishning zamonaviy mexanizm va texnologiyalarini yaratish” mavzusidagi amaliy loyiha doirasida bajarilgan. Tadqiqotning maqsadi Yangi O’zbekistonda g’oya va mafkuralarning transformatsiyalashuvi jarayonida turli yot mafkuraviy xavf-xatarlarga qarshi kurashish mexanizmlarini ijtimoiy-falsafiy jihatdan tahlil etish. Tadqiqotning vazifalari: g’oya va mafkuralarning mazmun-mohiyati va namoyon bo’lish shakllarini ijtimoiy-falsafiy tahlil qilish; mafkuralar transformatsiyalashuvi jarayonida mafkuraviy tahdidlarning namoyon bo’lishi, uning oldini olish, bunda oila, mahalla va ta’lim-tarbiya institutlarining o’rnini ochib berish; mafkuralar transformatsiyalashuvi jarayoniga tizimli yondashuv asosida mafkuralar rivojlanib borishining xarakterli xususiyatlarini ochib berish, jamiyatda ma’naviy xavfsizlikning mazmun-mohiyatini, uning ta’sirida yuzaga kelayotgan ijtimoiy muammolarni tahlil qilish; ma’naviy-mafkuraviy ta’sirlar kuchayib borishining xarakterli xususiyatlari, evolyutsiyasini asoslash va mafkuraviy xavf-xatarlarning oldini olish mexanizmlarini ishlab chiqish; mafkuralar transformatsiyalashuvi jarayonida milliy tarbiya omilining jamiyat milliy-ma’naviy xavfsizligini ta’minlashdagi ahamiyati va uni takomillashtirish yuzasidan taklif va tavsiyalar ishlab chiqish; mafkuralar transformatsiyalashuvi jarayonida fuqarolarning ma’naviy tahdidlarga qarshi kurashish qobiliyatini takomillashtirishda milliy mentalitet xususiyatlari, nazariy va amaliy tajribasiga oid ilmiy xulosa, taklif va tavsiyalarni ishlab chiqishdan iborat. 8

Tadqiqotning ob’ekti: globallashuv sharoitida mafkuralar transformatsiyalashuvi, g’oya va mafkuralarning rivojlanish bosqichlari hamda strategik yo’nalishlari. Tadqiqotning predmeti: mafkuralar transformatsiyalashuvi jarayonida g’oyaviy-mafkuraviy tahdidlar, ularning namoyon bo’lish xususiyatlari, mazmunmohiyati va ularga qarshi kurashish mexanizmlarining ijtimoiy-falsafiy tahlilidan iborat. Tadqiqotning usullari va tamoyillari. Dissertatsiyada tarixiylik, mantiqiylik, tizimlilik, qiyosiy tahlil, analiz, sintez, empirik, kuzatuv, so’rov kabi tadqiqot usullariga tayanilgan. Tadqiqotning ilmiy yangiligi : g’oyaviy-mafkuraviy jarayonlar transformatsiyasi borasida yaratilgan ijtimoiy- falsafiy ta’limotlarda berilgan qonuniyatlarning g’oya, mafkura tushunchasi, uning evolyutsiyasi, ilmiy tahlili va genezisi, jamiyat va davlat, inson hayoti bilan uzviy bog’liqligi hamda turli g’oya va mafkuralarning namoyon bo’lish xususiyatlari ochib berilgan, shu bilan birgalikda g’oya va mafkuralarni tadqiq etishning ilmiymetodologik mexanizmlari ishlab chiqilgan; g’oyaviy-mafkuraviy jarayonlarning barqaror taraqqiyot mezonlari va tamoyillarini klassifikatsiyalash jamiyat hayotiga, insonlar ongi tafakkuriga integratik ta’sir etishi hamda ularda ijobiy fikrlarning paydo bo’lishi mexanizmlari ishlab chiqilgan, g’oya va mafkuralarning rivojlanish tendensiyalari, uning milliy xususiyatlari va strategik strukturasi ochib berilgan; globallashuv jarayonida fuqarolarning mafkuraviy tahdidlarga qarshi kurashda siyosiy ongi va dunyoqarashini milliy-ma’naviy meroslar asosida yuksaltirish samarali ma’naviy-mafkuraviy mexanizm ekanligi, ma’naviy tahdidlarga qarshi kurashishni ta’minlashda ichki va tashqi tahdidlarni bartaraf etish, fuqarolarning mafkuraviy immuniteti bilan bog’liq mavjud muammolar yechimida ta’lim tizimida gumanitar fanlarni o’qitishning samarali pedagogik texnologiyalarini takomillashtirish mexanizmlari ishlab chiqilgan va asoslangan; Yangi O’zbekistonda g’oya va mafkuralarning transformatsiyalashuvi jamiyat hayotining ijtimoiy-ma’naviy yuksalish indikatorlari ochib berilgan, mafkuraviy 9

jarayonlarni strukturaviy, kompleks va funksional jihatdan umumlashtirish hamda amalga oshirilayotgan mafkuraviy islohotlar va ularning o’ziga xos xususiyatlarining mafkuraviy tarbiya va uning jamiyat ma’naviy yuksalishiga ta’sir ko’rsatish mexanizmlari ochib berilgan. Tadqiqotning amaliy natijalari quyidagilardan iborat: dissertatsiyada 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasining birinchi ustuvor yo’nalishi doirasida mamlakatimizni modernizatsiya qilishda parlament hamda siyosiy partiyalar rolini yanada kuchaytirish, davlat boshqaruvi tizimini isloh qilish va davlat xizmatining tashkiliy-huquqiy asoslarini rivojlantirish, yoshlar siyosati mexanizmlarini takomillashtirish yuzasidan amaliy taklif va tavsiyalar ishlab chiqilgan; mamlakatimizda fuqarolar siyosiy madaniyatini yuksaltirish, fuqarolik jamiyati institutlari faoliyatini yanada takomillashtirish va yoshlar bilan o’zaro hamkorligidagi innovatsion yondashuvlarini ishlab chiqish uchun takliflar asoslab berilgan; globallashuv sharoitida fuqarolarning ma’naviy tahdidlarga qarshi kurashish mexanizmlarini takomillashtirishda ta’lim tizimining keng ishtirokini ta’minlash mexanizmlari asoslangan. Tadqiqot natijalarining ishonchliligi. Tadqiqot natijalarining ishonchliligi xalqaro va respublika miqyosidagi ilmiy-amaliy konferensiyalarda muhokama etilib, to’plamlarda nashr etilganligi, OAK ro’yxatidagi maxsus ilmiy-nazariy jurnallar hamda xorijiy ilmiy jurnallarda chop etilgan maqolalar, nashr etilgan monografiya, xulosa, taklif va tavsiyalarning amaliyotda joriy etilgani olingan natijalarning vakolatli tashkilotlar tomonidan tasdiqlanganligi bilan izohlanadi. Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati. Dissertatsiya natijalaridan ijtimoiy-siyosiy institutlar, partiyalar, nodavlat tashkilotlari, OAV, milliy-madaniy markazlar, milliy taraqqiyot va barqarorlik bilan bog’liq madaniyma’rifiy tadqiqotlar, siyosatshunoslik, ijtimoiy falsafa ilmida mazkur muammoni o’rganishda foydalanish mumkin. 10

Dissertatsiyaning ilmiy-nazariy, empirik va metodologik asoslaridan kelib chiqib ishlab chiqilgan xulosa va amaliy takliflardan oliy o’quv yurti professoro’qituvchi va talabalari, ijtimoiy soha tadqiqotchilari, amaliyotchilari foydalanishlari mumkin. Bundan tashqari jamiyatning barqaror taraqqiyotiga salbiy ta’sir etuvchi mafkuraviy jarayonlarni aniqlash, mazmunini anglash va ularga qarshi g’oyaviy kurashni tashkil etishda, jamiyat milliy mafkura konsepsiyasini yaratishda, yoshlarga oid davlat siyosatining mexanizmlarini takomillashtirish, yoshlar tashkilotlari, ommaviy axborot vositalari faoliyati, jamiyatning boshqa institutlari vakillari, ma’naviy-ma’rifiy yo’nalishdagi targ’ibotchilar uchun tavsiya qilinadi. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. G’oya va mafkuralar transformatsiyasi, mafkuraviy jarayonlar, globallashuv sharoitida g’oyaviymafkuraviy tahdidlarga qarshi kurashish, uning mexanizm va texnologiyalari masalalari bo’yicha o’rganish natijasidagi takliflar asosida quyidagilarga erishildi: tadqiqot ishida ilgari surilgan yondashuvlar, tahlil va mulohazalar O’zbekiston “Milliy tiklanish” demokratik partiyasi hududiy Kengashlarining 2022-yilga mo’ljallangan faoliyatining ustuvor yo’nalishlari bo’yicha ish rejasini shakllantirishda foydalanilgan; ma’naviy tahdidlarga qarshi samarali kurashishni ta’minlashda ichki va tashqi tahdidlarni bartaraf etish mexanizmlari ishlab chiqilgan; mintaqaviy mafkuraviy g’oyalarning rivojlanish tendensiyalarni hisobga olib, milliy g’oyaning jamiyat ijtimoiy-siyosiy tizimidagi yetakchi o’rni va ta’sir etish darajasi ilmiy isbotlangan; mazkur ilmiy ish xulosalaridan O’zbekiston “Milliy tiklanish” demokratik partiyasi mafkuraviy, siyosiy-g’oyaviy asosini mustahkamlashga qaratilgan choratadbirlarni ishlab chiqish va o’quv-uslubiy qo’llanmalar tayyorlashda shuningdek, partiya faoliyatida tizimidagi xodimlarning ma’naviy-ma’rifiy yo’nalishdagi bilim va ko’nikmalarini oshirish hamda mafkuraviy targ’ibot ishlarini tashkil etishda foydalanilgan (O’zbekiston “Milliy tiklanish” demokratik partiyasi Markaziy Kengashining 2022 yil 25 avgustdagi 02/02-188-sonli ma’lumotnomasi); globallashuv va bu jarayonda mafkuralarning ta’siri tobora sezilayotgan hozirgi 11

davrda milliy-ma’naviy xavfsizlikni ta’minlash masalasi, hozirgi murakkab keskin g’oyaviy kurashlar va turli mafkuralar to’qnashuvi, turli shiorlar bilan niqoblangan yovuz g’oyalarni singdirishga intilish kuchayib borayotgan bir sharoitda mummoning optimal yechimlarini topishga oid ilmiy-amaliy taklif va tavsiyalari “O’zbekiston” teleradiokanali davlat muassasasi tarkibidagi “O’zbekiston”, “O’zbekiston tarixi” telekanallarida amaliyotga tatbiq etilgan; dunyoning turli mamlakatlarida sodir bo’layotgan noxush voqealar har qanday sog’lom fikrli insonni chuqur tashvishga solayotganligi, har xil ko’rinish va shakldagi mojarolar, davlatlararo, dinlararo, shu jumladan, konfessiyalararo qaramaqarshiliklar, nizolar hamda ularning salbiy oqibatlarini anglash masalalari va xalq tafakkurida milliy g’ururni shakllantirishda ma’naviyatning roliga doir ilmiy yangiliklaridan O’zbekiston milliy teleriadiokompaniyasi “O’zbekiston” telekanalining “Munosabat”, “Munozara maydoni” hamda “O’zbekiston tarixi” telekanalining “Taqdimot”, “Mavzu” kabi ko’rsatuvlarini tayyorlashda foydalanilgan (O’zbekiston milliy teleriadiokompaniyasi “O’zbekiston” teleradiokanali davlat muassasasi”ning 2023-yil 27-martdagi 02-06-450-son ma’lumotnomasi). Dissertatsiya ishida ilgari surilgan yangilik va xulosalaridan O’zbekiston “Adolat” sotsial-demokratik partiyasining Saylovoldi dasturida hamda ish rejasida belgilangan vazifa va maqsadlarini amalga oshirishda keng foydalanildi; jumladan, g’oyaviy-ma’rifiy mafkuralarning xatarli jihatlari shundaki, “ayrim” internet va ijtimoiy tarmoqlarning bosimi milliy ma’naviyatning rivojlanishiga ta’sir ko’rsatayotgani teran fikrlarni taqozo etmoqda. Demak, qalbi va ongini egallash uchun uzluksiz mafkuraviy kurashlar davom etmoqda. Shu nuqtai nazaridan hamda Prezident Shavkat Mirziyoyevning 2022 yil 20 dekabr kuni Oliy Majlis va O’zbekiston xalqiga yo’llagan Murojaatida jamiyatimizda har qanday radikallashuvga, yoshlarimiz ongini buzg’unchi yot g’oyalar bilan zaharlashga, dindan siyosiy maqsadlarda foydalanishga, ma’rifat o’rnini jaholat egallashiga yo’l qo’ymasligimiz, buning uchun nafaqat mas’ul tashkilotlar, balki barchamiz birgalikda muqaddas dinimizning insonparvarlik mohiyatini ochib berish, farzandlarimizni milliy va umumbashariy qadriyatlar ruhida tarbiyalash bo’yicha oila, mahalla va 12

ta’lim maskanlarida ish olib borishimiz zarurligi bo’yicha belgilangan vazifalarning amalda ijrosini ta’minlash bo’yicha o’tkazilgan davra suhbatlari yakuniga ko’ra, ishlab chiqilgan takliflarda tadqiqotchining dissertatsiya ishida ilgari surilgan yangilik va xulosalari o’z aksini topgan; qolaversa, ma’naviy tahdidlarga qarshi kurashishni ta’minlashda ichki va tashqi tahdidlarni bartaraf etish mexanizmlariga, fuqarolarning mafkuraraviy immuniteti bilan bog’liq mavjud muammolar yechimida ta’lim tizimida gumanitar fanlarni o’qitishning samarali pedagogik texnologiyalarini takomillashtirish zaruratiga hamda globallashuv jarayonida fuqarolarning mafkuraviy tahdidlarga qarshi kurashda siyosiy ongi va dunyoqarashini milliy-mafkuraviy mexanizm ekanligiga oid taklif va tavsiyalardan O’zbekiston “Adolat” sotsial- demokratik partiyasining 2023-yilgi ish rejasining ayrim bandlarini takomillashtirishda nazariy metodologik asos bo’lib xizmat qilgan.( O’zbekiston “Adolat” sotsial-demokratik partiyasining 2023-yil 26-maydagi 01-04/185-son ma’lumotnomasi). Tadqiqot natijalarining aprobatsiyasi. Mazkur tadqiqot natijalari 2 ta xalqaro, 6 ta respublika ilmiy-nazariy va ilmiy-amaliy anjumanlarida muhokamadan o’tkazilgan. Tadqiqot natijalarining e’lon qilinishi. Dissertatsiya mavzusi bo’yicha jami 16 ta ilmiy ish, jumladan, 1 ta monografiya, O’zbekiston Respublikasi Oliy attestatsiya komissiyasining doktorlik dissertatsiyalari asosiy ilmiy natijalarini chop etish tavsiya etilgan ilmiy nashrlarda 8 ta maqola (4 ta respublika, 4 ta xorijiy jurnallarda) nashr etilgan. Dissertatsiyaning tuzilishi va hajmi. Dissertatsiya tarkibi kirish, uchta bob yettita paragraf, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat. Dissertatsiyaning hajmi 131 betni tashkil etadi. 13

DISS Е RTATSIYANING ASOSIY MAZMUNI Tadqiqotning kirish qismida muammoning dolzarbligi, o’rganilganlik darajasi, ilmiy yangiligi, tadqiqotning respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining asosiy ustuvor yo’nalishlariga bog’liqligi, obyekti, predmeti, metodlari, maqsadi va vazifalari aniqlangan, olingan natijalarning ilmiy va amaliy ahamiyati, amaliyotga joriy qilingani, aprobatsiyasi, nashr etilgan ishlar, dissertatsiyaning tuzilishi bo’yicha ma’lumotlar keltirilgan. Dissertatsiyaning “G’oya va mafkuralarni ilmiy-metodologik o’rganishning ijtimoiy-ma’naviy masalalari” nomli I bobida mafkura, uning genezisi va ilmiy tahlili tushunchalari va ularning mazmun-mohiyati, mafkuralarning tarixiy-siyosiy evolyutsiyasi hamda rivojlangan davlatlar tajribalari ijtimoiy-siyosiy fanlar nuqtainazaridan tadqiq qilingan. Shuningdek, jamiyat xavfsizligi va barqarorligini ta’minlashda muhim o’rin tutayotgan mafkuralar transformatsiyasi nima? Uning qanday ilmiy asoslari mavjud? Jamiyat barqaror taraqqiyotini ta’minlashda mafkuraviy immunitetning ahamiyati nimalarda ko’rinadi? kabi savollarga javoblar bayon etilgan. Globallashuv sharoitida g’oya va mafkuralarning ko’rinishlari va namoyon bo’lish xususiyatlari, ularni strukturali-funksional jihatdan tahlil qilish, ularning elementlari, rivojlanish darajalari o’rtasidagi bog’lanishlarni ochib beruvchi uslublarga tegishli tarzda yondashuvlarning yetarlicha o’rganilmaganligi, bu boradagi muammolarni hal etish, mafkurani nafaqat siyosat, tarix va boshqa shu kabi fanlarda, balki falsafa fanida ham tadqiq etishga ehtiyoj borligini ko’rsatadi. Bu esa, ushbu jarayonni ijtimoiy-siyosiy fanlar doirasida tadqiq va tahlil etishni taqozo etadi. Yuqoridagilarga asoslanib, ushbu bobda mamlakat ijtimoiy-siyosiy barqarorligi negizini tashkil etuvchi tushunchalarning ilmiy tahliliga e’tibor qaratilib, mahalliy tajribalardan va rivojlangan davlatlarning mafkuraviy ta’sir texnologiyalaridan samarali foydalanish tajribasi o’rganilgan va qiyosiy tahlil qilingan. Shuni aytish kerakki, mafkura masalasini tadqiq va tahlil etishda, ba’zi kishilar ushbu masalani bir xavfli narsaga ya’ni salbiy narsaga qaragandek qarashadi. Bundaylar, avvalo, mafkuraning o’zi nimaligini idrok eta olishmaydi yoki uning 14

mazmun-mohiyatini anglamaydilar. Bundaylar mafkurani o’ta tor ma’no-mazmunda, jamiyat hayotida bo’lib o’tgan va hozirda mavjud bo’lgan aniq mafkuralarning g’ayriinsoniy faoliyatiga bog’lagan holda tushunadilar. “Bunday odamlarning mafkura borasidagi noto’g’ri tushunchasi tufayli hozirgi davrda “mafkura” tushunchasi semantik jihatdan undan amalda foydalanib bo’lmaydigan darajada sayozlashib ketgan”. Mafkura masalasini ba’zi bir kishilar bir xil mazmunda talqin qilishsa, ba’zilari esa unga o’zgacha mazmun baxsh etishadi. Lekin aksariyat hollarda mafkura masalasiga biron-bir tayinli mazmun berishmaydi. Unga nisbatan o’zlarining pozitsiyasidan turib baho berishadi. Shunisi achinarliki, bunday kishilar mafkura masalasini chuqur o’rganmasdan turib bu masalaga noto’g’ri yondashishadi. Mamlakatning barqaror taraqqiyotini ta’minlash haqida gapirar ekanmiz, shunday xulosaga kelishimiz mumkin, ya’ni har qanday sohaga mafkuraning ta’siri bor. Taraqqiyot bilan mafkura o’rtasida har doim o’ziga xos dialektik aloqa mavjud bo’lgan. Haqiqatan ham, har bir mamlakatning o’ziga xos taraqqiyotida rasmiy (huquqiy asosga ega) yoki norasmiy (huquqiy asosga ega bo’lmagan) mafkurasi muhim rol o’ynaydi. Shundan kelib chiqib, mafkurani mamlakatning yoki biror bir millatning taraqqiyotini belgilab beruvchi eng muhim omil, deya e’tirof etishimiz mumkin. Uning jamiyat hayotidagi tutgan o’rnidan va mamlakat taraqqiyoti va rivojidagi o’rnidan kelib chiqqan holda mafkuraviy jarayonlarni nafaqat ma’naviyatshunoslik, siyosiy fanlar, tarix va boshqa ijtimoiy fanlarda, shu bilan birgalikda uni falsafiy fanlar tizimida ham tadqiq va tahlil etish maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz. Mafkura masalasini o’rganishda, avvalo, uning qanday paydo bo’lganligiga e’tibor qaratish lozim. “Mafkura tushunchasi fanga ilk bor XVIII asr oxirlarida Fransiyada A. Destyut de Trasi tomonidan kiritilgan. Uning 1801 yilda chop etilgan “Ideologiya elementlari” asarida g’oyalarning paydo bo’lishi, turlari va evolyutsiyasi, umumiy qonuniyatlari to’g’risida muhim fikrlar bor edi. De Trasi Et’yen Kondilyak bilan birgalikda g’oya shakllanishining umumiy prinsiplari va inson bilimining asoslari haqidagi fanni yaratish ustida ish olib borgan. 15

Dissertatsiyaning II bobi “Mafkura va g’oyalarning rivojlanish tendensiyalari va strategik yo’nalishlari” deb nomlangan. Ushbu bobda g’oya va mafkuraning rivojlanish tendensiyalari, va ularning milliy xususiyatlari, mafkuraviy transformatsiya uni davrlashtirishning o’ziga xosligi, samarali zamonaviy usullari hamda vositalarini ishlab chiqish, turli mafkuralar strategik yo’nalishlari hamda ularning mazmun-mohiyatini anglash muammosi ochib berilgan. Shuningdek, globallashuv jarayonida mafkuraviy to’qnashuvlar strategiyasi va uning o’ziga xos jihatlari, o’zbek xalqi taraqqiyotida mafkuraviy transformatsiyani tasniflash muammosi, mazkur masalada tarix fani bilan yondashuvning o’zini oqlamasligi, mafkuraviy jarayonlar transformatsiyasini tasniflashda moddiy manbalar emas, asosan ma’naviy va g’oyaviy ahamiyat kasb etadigan manbalar e’tiborga molikligi, O’zbekiston tarixida ma’naviy va g’oyaviy ahamiyatga ega tarixiy manbalar qaysi davrlarga borib taqalishi, mazkur davrning aniqlanishi mamlakatimiz hududida g’oyalar genezisini aniqlash imkonini berishi, mafkuralar transformatsiyasi jarayonlarini davrlashtirish va mafkuraviy transformatsiyalashuv turlarining o’ziga xos xususiyatlari qiyosiy tahlil etilgan. Mafkuraviy transformatsiya ikki xil shaklda progressiv va regressiv transformatsiya bo’linadi. Progressiv transformatsiyada muayyan hududdagi gegemon mafkura chetdan kirib kelgan mohiyati jihatidan bir-biriga yaqin keladigan yangi g’oyalardan g’oyaviy ozuqa sifatida foydalanadi. Bu jarayon singdirilayotgan jamiyat uchun yashirin holatda amalga oshadi, natijada gegemon mafkura o’z mavqeini saqlab qoladi va ta’sir hududini yanada kengaytiradi. Regressiv transformatsiya inqilob shaklida amalga oshadi, natijada muayyan bir hududdagi ustuvor mafkura chetdan kirib kelgan mafkura tomonidan mutlaq inkor etiladi va butunlay yangi g’oyaviy muhit yuzaga keltiriladi. Mafkuralarning rivojlanishi uchun albatta, zaruriy shart-sharoit talab etiladi. Shuningdek, mafkuraviy ta’minotning o’zi ham ikki xil shaklda bo’ladi: birinchisi, g’oyalar jamlangan manbalar: bitiklar, kitoblar, g’oya mazmunini chuqur egallagan shaxslar ko’rinishida bo’lsa, ikkinchisi, amaliy ashyoviy manbalar bo’lib, ularga: pul, yer-mulk, chorva mollari va boshlar ko’rinishda bo’ladi (shu o’rinda islom dini va 16

mafkurasi kirib kelgach, uning targ’iboti bilan shug’ullanadigan masjid va madrasalarga “vaqf” yer-mulklari ajratilganiga e’tibor qaratish lozim). Bugungi kunda g’oya va mafkuralar transformatsiyalashuvi jadal kechayotgan bir sharoitda, dunyoda sodir bo’layotgan siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy va g’oyaviy kurashlar keskinlashayotgan bir paytda mafkuraviy bo’shliqqa yo’l qo’ymaslik va mafkuraviy immunitetni tizimli ravishda takomillashtirib borish dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Zero, globallashuvning tobora avj olishi dunyoda sodir bo’layotgan siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy va g’oyaviy kurashlar kuchayotgan bir vaqtda g’oyaviymafkuraviy bo’shliqqa nisabat muntazam ogoh bo’lishni taqozo etmoqda. Globallashuv jarayonining o’ziga xos jihati shundan iboratki, hozirgi sharoitda u mafkuraviy transformatsiyaning nihoyatda o’tkir quroliga aylanib, har xil siyosiy kuchlar manfaatlariga xizmat qilayotganini inkor etib bo’lmaydi. Bu sharoitda mafkura poligonlari yadro poliganlaridan ham ko’proq kuchga ega bo’lib qolmoqda. Shunday ekan, voyaga yetayotgan har bir farzandimizni ma’naviy barkamol, irodasi baquvvat, iymoni butun, bir so’z bilan aytganda, kuchli mafkuraviy immunitetga ega shaxs sifatida tarbiyalash ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot barpo etishning asosiy shartlaridan biri bo’lib qolaveradi. Dissertatsiyaning III bobi “Yangi O’zbekiston sharoitida g’oya va mafkuralarning transformatsiyalashuvi jamiyat ijtimoiy-ma’naviy yuksalishining zamonaviy omili sifatida” deb nomlangan. Mazkur bobda mamlakatimizda globallashuv jarayonida amalga oshirilgan mafkuraviy islohotlar va ularning o’ziga xos xususiyatlari, O’zbekistonning yangi taraqqiyoti bosqichida jamiyatning g’oyaviy birlashuvi zaruratini bugungi kundagi global o’zgarishlar sharoiti bilan belgilanishi mumkinligi falsafiy fanlar doirasida tadqiq qilindi. Shuningdek, mafkuraviy tarbiya va uning jamiyat ma’naviy yuksalishiga ta’siri, yangi O’zbekistonda ma’rifatli jamiyat yaratish, “Milliy tiklanishdan milliy yuksalish sari” g’oyasini xalqimiz ongiga va qalbiga singdirish zarurati ijtimoiy fanlarda, xususan, gumanitar fanlardan nimalar kutayotganligi, targ’ibotda milliy g’oya mohiyati, istiqbolni oddiy xalq tilida aks ettirish, targ’ibot-tashviqot ishlarini islohotlarning mazmun-mohiyatini qiyosiy ko’rsatgan holda amalga oshirish 17

lozimligi, mafkuraviy tarbiya mexanizmini ishlab chiqish, mafkuraning jamiyat ma’naviy yuksalishiga ta’siri ilmiy tadqiq qilindi. Jamiyat xavfsizligi va barqarorligini ta’minlashda sog’lom mafkuralarning roli, muammolar va yechimlar, xalqimizga xos bo’lgan bag’rikenglik va insonparvarlik madaniyatini taraqqiy etishida millatlararo totuvlik, konfessiyalararo hamkorlik muhitining hukm surishi fuqarolarimizni xususan, yosh avlodni ona Vatanga fidoiy va sadoqat ruhida tarbiyalash kabi masalalar ushbu bobda yoritilgan. O’zbekistonning yangi taraqqiyot bosqichida jamiyatning g’oyaviy birlashuvi zaruratini bugungi kundagi global o’zgarishlar sharoiti bilan belgilash mumkin. Dunyo miqyosida geosiyosiy maydondagi o’zgarishlar, tamaddaunlar to’qnashuvining tezlashib, axborotlashuv jarayonining kengayib borishi oqibatida sodir bo’layotgan g’oyaviy-mafkuraviy tahdidlar, axborot-psixologik xurujlarga qarshi kurash borasida jiddiy fikrlashni taqozo etmoqda. Bugungi kundagi turli mafkuraviy markazlar chetdan turib, yoshlar ongiga “mutloq erkinlik”, “chegarasiz erkinlik”, “erkin axloq” degan soxta g’oyalarni singdirishga zo’r bermoqda. Bu yo’lda “ommaviy madaniyat” namunalaridan, turli axborot texnologiyalaridan radiotelevideniye, internetning ijtimoiy tarmoqlari kabi vositalardan makkorlik bilan foydalanmoqdalar. Milliy g’oya targ’iboti uzluksiz jarayon bo’lib, u davlat va nodavlat tashkilotlarining Respublika Ma’naviyat va ma’rifat Kengashi rahbarligida olib boriladigan, bir-biriga bog’liq ijtimoiy-siyosiy, huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy, g’oyaviymafkuraviy, tarbiyaviy, madaniy-ma’rifiy tadbirlar majmuasidan iborat. Bunda asosiy e’tibor qaratilishi zarur deb hisoblangan masalalar sirasiga quyidagilarni kiritish mumkin: • mafkuralar transformatsiyasining jahonshumul jarayonini o’rganish, monitoring qilish, uning umumbashariy va mintaqaviy muammolarini aniqlash; • mafkuraviy tahdidlarni aniqlash va ularga qarshi kurashning samarali yo’llari bo’yicha ilmiy asoslangan taklif va tavsiyalar ishlab chiqish. Bunda targ’ibottashviqot ishlarini tubdan, ijtimoiy-pedagogik asosda isloh qilish; 18

• mafkuraviy taktika, milliy strategiya asosida amaliy chora-tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirish; • milliy istiqlol g’oyasining mohiyatini, istiqbolini oddiy xalq tilida aks ettirish; • mafkuraviy tarbiyaning zamonaviy, samarali mexanizmlarini ishlab chiqish; • mafkuraviy tahdidlarga qarshi kurash taktikasini ilmiy asoslash; • mafkuraviy muxoliflarning ish uslublarini ta’sirsizlantirishga qaratilgan ilmiyamaliy choralar ko’rish; • mintaqalarning mafkuraviy jarayonlarini tezkor va ilmiy asosda o’rganib turish; • olib borilayotgan targ ’ ibot - tashviqot natijasi monitoringini olib borish , yutuqlarni yanada oshirib , kamchiliklarni bartaraf etish . Milliy mafkura amaliyotiga “ g ’ oyaviy jihatdan o ’ z - o ’ zini tarbiyalash ” tamoyilining kiritilishi , uni faqat tashqi ta ’ sir kuchiga ega bo ’ lgan mafkura emas , balki fuqarolarda ichki ta ’ sirni ham hosil eta oladigan mafkura darajasiga ko ’ taradi . Milliy mafkurada bunday xususiyatning vujudga kelishi , uni jamiyatda boshqa tashqi ta ’ sirni amalga oshiruvchi ( oila , mahalla , mehnat jamoalari , davlat organlari va boshqa shu kabi ) ijtimoiy - siyosiy tuzilmalardan ham ko ’ ra ko ’ proq natijaga erishishini ta ’ minlaydi . 19

XULOSA “Yangi O’zb е kiston sharoitida g’oya va mafkuralarning transformatsiyalashuvi” mavzusidagi dissertatsiya doirasida quyidagi xulosalarga kelindi: 1. O ’ zbekistonning yangi taraqqiyot bosqichida jamiyatning g ’ oyaviy birlashuvi zaruratini bugungi kundagi global o ’ zgarishlar sharoiti bilan belgilash mumkin . Dunyo miqyosida geosiyosiy maydonidagi o ’ zgarishlar , tamaddunlar to ’ qnashuvining tezlashib , axborotlashuv jarayonining kengayib borishi oqibatida sodir bo ’ layotgan g ’ oyaviy - mafkuraviy tahdidlar , axborot - psixologik xurujlarga qarshi kurash borasida jiddiy fikrlashni taqozo etmoqda ; 2. Yangi O ’ zbekistonda milliy g ’ oya targ ’ iboti mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ma ’ naviy - ma ’ rifiy siyosatning asosiy tamoyil va ustuvor yo ’ nalishlariga mos bo ’ lib , hozirgi globallashuv va ma ’ naviy tahdidlar tobora kuchayib borayotgan globallashgan davrda aholi , ayniqsa yoshlarni Vatanga sadoqat ruhida tarbiyalash , xalqimizni milliy istiqlol g ’ oyasi asosida jipslashtirish , bunyodkor ishlarga safarbar qilish , Vatan ravnaqi yo ’ lida amalga oshirilayotgan islohotlarga daxldorlik ruhida tarbiyalash dolzarb vazifa hisoblanadi ; 3. Dunyo mafkuraviy manzarasida qudratli davlatlarning ta ’ siri tobora oshib borayotganligi global miqyosda turli tajovuzkor kuchlar , buzg ’ unchi g ’ oyalar , axborot xurujlari , ma ’ naviyat va madaniyat niqobi ostida g ’ oyaviy - mafkuraviy tahdid sifatida kuchayotgan davrda ularga qarshi samarali kurashning zamonaviy mexanizmlarini yaratish juda muhimdir ; 4. Globallashuv sharoitida davlatimizning g ’ oyaviy - mafkuraviy tahdidlarga qarshi kurashda dissertatsiyada ilgari surilgan xorij mamlakatlarining samarali texnologiyalarini ilmiy tahlil etish va ushbu tajribalar asosida o ’ zining strategik maqsadlarini ishlab chiqib , uni amaliyotga joriy etish maqsadga muvofiq ; 5. Globallashuv shiddatining tobora avj olishi axborotni qudratli qurolga aylantirdiki , bu qurol yordamida harbiy kuchlar orqali amalga oshirib bo ’ lmaydigan maqsadlarga bevosita erishish mumkin . Axborotdan vayronkor 20

qurol sifatida foydalanish maqsadida ayrim yetakchi davlatlar o ’ zga mamlakat aholisi ongi va dunyoqarashini o ’ zgartirish maqsadida g ’ oyaviy , mafkuraviy ta ’ sir o ’ tkazishga alohida e ’ tibor qaratishayotgan ekan , aynan shu yo ’ nalishda ulkan islohotlarni amalga oshirish , mafkuraviy targ ’ ibotning samarali ta ’ sir etish mexanizmlarini amalga oshirish davr talabiligini esdan chiqarmaslik zarur . “ Yangi O ’ zb е kiston sharoitida g ’ oya va mafkuralarning transformatsiyalashuvi ” mavzusidagi dissertatsiya doirasida quyidagi taklif va tavsiyalar ilgari surildi : 1. O ’ zbekistondagi ijtimoiy siyosiy fanlar kesimida milliy xavfsizlik doktrinasining nazariy , huquqiy , ijtimoiy , siyosiy , falsafiy , g ’ oyaviy - mafkuraviy asoslarini takomillashtirish bo ’ yicha ishchi guruh tashkil etish ; 2. Mamlakatimizda g ’ oyaviy - mafkuraviy jarayonlarni o ’ rganishni yangi bosqichga ko ’ tarishda ziyolilar , mutaxassislar va ekspertlarning salohiyatidan samarali foydalanish va ularni OAV orqali keng jamoatchilik bilan uchrashuvlarini muntazam tashkil etish ; 3. Ma ’ naviy va mafkuraviy - g ’ oyaviy tahdidlarga qarshi kurashish va ularni samarali bartaraf etishda Oliy va o ’ rta maxsus ta ’ lim va tarbiya tizimi orqali talaba hamda o ’ quvchilarni o ’ qitishda ijtimoiy - gumanitar fanlar , maxsus o ’ quv kurslarini oshirish ; 4. Ta ’ lim tizimidagi ijtimoiy fanlar fan dasturlariga yoshlarning g ’ oyaviymafkuraviy ongini yuksaltirishning siyosiy mafkuraviy omillariga doir yo ’ nalishlarni kiritish va o ’ quv qo ’ lanmalar , darsliklarni yaratish ; 21

O'xshashlar

Yangi davr estetikasidagi asosiy oqimlar va yo`nalishlar

Yuksak intellektual salohiyatli, maʼnaviy barkamol avlodni tarbiyalash, komil insonni voyaga yetkazishda mamlakat eng yangi tarixining tutgan oʼrni

Islom Karimovning milliy – ma'naviy tiklanish kontsеptsiyasi va uning milliy mustaqillikni mustahkamlashdagi ahamiyati

Texnika va sport estetikasi

Tabiat estetikasi