Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш – иктисодиётимиз асоси - Manaviyat asoslari - Referatlar

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш – иктисодиётимиз асоси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

841 KB

Ko'chirib olish

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш – иқтисодиётимиз асоси Ўтган аср 90-йилларининг биринчи ярмида собиқ иттифоқ республикаларидаги аксарият саноат корхоналари фаолиятининг тўхтаб қолиши ва уларнинг банкротга учраши хом-ашё ва бутловчи қисмларга бўлган буюртмаларининг каттагина қисмидан маҳрум бўлган Ўзбекистон саноат корхоналарининг фаолиятига салбий таъсир кўрсатди. Бундай вазият таркибий қайта қуришлар, саноатни диверсификация қилиш ва экспорт бозорларини янгитдан белгилаб олишни талаб этадиган даврида саноат ишлаб чиқаришнинг ялпи ички маҳсулотдаги улушининг вақтинча камайишига олиб келди. Собиқ совет хўжалик юритиш тизимининг барҳам топиш давридаги бир оз пасайишдан сўнг, юртимизда 1996 йилдан бошлаб саноат ишлаб чиқариши ҳажми изчил ўсиб бормоқда. Саноат маҳсулотлари ишлаб чиқаришнинг йиллик ҳажми 2009 йилда 1990 йилдагига нисбатан 2,7 баробар, 2012 йилда эса 3 баробар зиёдга ўсишига эришилди. Мустақиллик йилларида юртимизда автомобилсозлик, нефть-газ кимё саноати, нефть-газ машинасозлиги, замонавий қурилиш материаллари саноати, темир йўл машинасозлиги, маиший электротехника, фармацевтика, замонавий озиқ-овқат саноати ва енгил саноат каби бир қатор янги саноат тармоқлари яратилди. Иқтисодиёт тармоқларини саноат асосида ташкил этиш, модернизация қилиш, техник ва технологик янгилаш бўйича мамлакатимизда саноатнинг автомобилсозлик, нефть ва газ-кимё, темир йўл машинасозлиги каби янги тармоқларининг яратилиши натижасида 2012 йилда саноат маҳсулотлари ишлаб чиқариш ҳажми ўсиши олдинги йилга нисбатан 107,7 %ни ташкил этди. Мамлакатимиз иқтисодиётида автомобилсозлик саноати алоҳида ўрин эгалламоқда. Бу тармоқ Асака шаҳрида АҚШнинг “Jeneral Motors” компанияси билан ҳамкорликда енгил автомобиллар ишлаб чиқарадиган,

Тошкент шаҳрида Германиянинг дунёга машҳур “Daimler-Benz” ва Самарқанд шаҳрида Япониянинг “Isuzu” компаниялари билан ҳамкорликда автобуслар ишлаб чиқарадиган ҳамда Германиянинг “MAN” компанияси билан ташкил этилган юк автомобиллари ишлаб чиқарадиган янги заводларни ўз ичига олади. Ана шундай ўзгаришлар натижасида машинасозлик ва металлни қайта ишлаш саноатида маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми 1990-2012 йилларда 12 баробар ўсди. Фақат охирги 10 йилнинг ўзида енгил автомобиллар ишлаб чиқариш 7,1 баробар, автобуслар – 2,6 баробар ва юк автомобиллари тайёрлаш – 12,9 баробар ошганлиги диққатга сазовор. Автотранспорт хизматлари ва сервисни ривожлантиришнинг прогноз кўрсаткичларини бажариш, аҳолига, хусусан, қишлоқ аҳолисига кўрсатилаётган автотранспорт хизматлари ва сервис даражаси ва сифатини ошириш доирасида йўналишли транспорт тармоғи ривожланмоқда. 2012 йилда кўзда тутилган 195 та йўналиш ўрнига 226 та йўловчи ташиш йўналишлар ташкил этилди. 3-жадвал “Ўзавтосаноат” АК заводларида ишлаб чиқариш динамикаси Заводлар 2010 йил 2011 йил 2012 йил “GMUzbekistan” ҚК 217000 222000 236000 МЧЖ “JV MAN AutoUzbekistan” 414 534 1018 МЧЖ “SamAvto” 1948 2019 2381 “GM Power train – Uzbekistan” ҚК – – 32000 “Ўзавтосаноат” АК бўйича Инвестиция дастури доирасида 2012 йилда бажарилган инвестицион лойиҳалар сони 25 та бўлиб, уларнинг умумий қиймати 425,87 млрд. cўмни ташкил этди (3-жавдалга қаранг). Бу ишларнинг натижасида жами 2396 та янги иш ўринлари яратилди. 2012 йилда республиканинг барча автомобиль транспорти воситаларида жами 1 млрд. 216 млн. тонна юк ва 6 млрд. 645 млн. йўловчи ташилиб, ушбу кўрсаткич 2011 йилга нисбатан тегишли равишда 105,2 ва 105,8 фоизни ташкил этмоқда. 2012 йил давомида эса Самарқанд автомобиль заводида

ишлаб чиқарилган “Isuzu” русумли автобуслардан Бухоро вилоятида 197 та, Самарқанд вилоятида 72 та, Андижон вилоятида 60 та, Қашқадарё вилоятида 55 та, Хоразм вилоятида 53 та, Навоий вилоятида 44 та, Сурхондарё вилоятида 35 та, Фарғона вилоятида 34 та, Тошкент шаҳрида 22 та, Тошкент вилоятида 13 та ва Қорақалпоғистон Республикасида 12 та – жами 597 та автобус лизинг асосида сотиб олиниб, шаҳар ва шаҳар атрофи йўналишларида хизмат кўрсатилиши йўлга қўйилди. Шу билан бирга, “Тошшаҳартрансхизмат” уюшмаси томонидан 96 та “Mercedes Benz” русумли автобуслар олиб келиниб, шаҳар халқа йўналишларига бириктирилди. Бу тадбирлар самарасида кўплаб фуқаролар иш билан таъминланди, хизмат кўрсатиш даражаси ва маданияти яхшиланди. Ўзбекистонни Марказий Осиёнинг ҳал қилувчи транспорт-транзит тармоғига айланиши учун транспорт-коммуникация инфратузилмасини модернизация қилиш ва янгилаш, маҳаллий ва халқаро транспорт хизматлари таркибини диверсификация этиш, янги транспорт йўлакларини шакллантириш ва ривожлантириш, транспорт хизматлари сифатини янада ошириш ва таннархини камайтириш талаб этилади. Мазкур йўналишда мамлакатимизда амалга оширилаётган чора- тадбирлар алоҳида аҳамият касб этади. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2010 йил 21 декабрдаги ПҚ-1446-сонли Қарорига мувофиқ тасдиқланган “2011 – 2015 йилларда инфратузилмани, транспорт ва коммуникация қурилишини ривожлантиришни жадаллаштириш тўғрисида”ги дастур фикримизнинг далилидир. Ушбу дастурдан кўзланган асосий мақсад – ишлаб чиқариш, транспорт ва муҳандислик-коммуникация инфратузилмаси тармоқларининг республика иқтисодиёти тармоқлари ва ҳудудларини истиқболда ривожлантириш борасида амалга оширилаётган дастурлар билан узвий боғлиқ ҳолда илдам ривожланишини таъминлаш ҳамда бунинг негизида янги иш жойларини яратиш, аҳолининг бандлиги ва турмуш даражасини узлуксиз ўсиб боришига эришишдан иборатдир.

Мазкур дастурдан умумий қиймати 8 миллиард 504 миллион долларлик жами 85 та лойиҳа ўрин олган бўлиб (4-жадвал ) , уларнинг бажарилиши натижасида жами 14394 та янги иш ўрни яратилади. 4-жадвал 2011-2015 йилларда инфратузилма, транспорт ва коммуникация қурилишини ривожлантиришни жадаллаштириш дастурининг асосий кўрсаткичлари Йўналиш номи Лойиҳа қиймати (млн. доллар) Лойиҳа сони Дастурнинг умумий қиймати 8504,0 85 та шу жумладан: Автотранспорт тизими 3544,0 11 та Темир йўл транспорти тизими 2146,6 14 та Ҳаво йўллари транспорти тизими 993,7 14 та Муҳандислик-коммуникация инфратузилмаси ва телекоммуникация тизими 1794,7 44 та Шаҳар электротранспорти паркини янгилаш 24 2 та Дастур доирасида амалга оширилаётган кенг кўламли комплекс чора- тадбирларнинг мамлакатимизнинг асосий транспорт турлари: ҳаво, темир йўл ва автомобиль транспорт тизими ҳамда муҳандислик-коммуникация инфратузилмаси ва телекоммуникация инфратузилмасини ривожлантиришни жадаллаштиришга, мавжуд ишлаб чиқариш, хизмат кўрсатиш салоҳиятидан тўлиқ ва кенг миқёсда фойдаланишга қаратилганлиги характерлидир. Ўзбекистонда иссиқлик энергияси, электр энергияси соҳаларини ривожлантиришга ҳукумат томонидан стратегик аҳамиятга молик бўлган соҳалардан бири сифатида алоҳида эътибор қаратилмоқда. Таҳлилларни рақамлар орқали изоҳлайдиган бўлсак, 2012 йилда инвестицион лойиҳаларни амалга ошириш натижаларига кўра, мамлакат электр-энергияси соҳасида қуйидаги ишлар амалга оширилди:  478 МВт генерация қувватлари;

 кучланиши 0,4-500 кВ бўлган, узунлиги 1503,3 км электр узатиш тармоқлари;  35 кВ ва юқори бўлган подстанцияларда 774 минг кВА трансформатор қувватлари, 557 та 6-10 кВли комплект трансформатор пунктлари ишга туширилди. Шу жумладан:  Самарқанд вилояти Жомбой туманида 220 кВли “Чўпон-Ота” подстанцияси (125 минг кВА куч трансформаторини ишга тушириш билан);  220 кВли “Қуйи-Мозор” подстанция (63 минг кВА куч трансформаторини ишга тушириш билан) реконструкция қилинди;  220 кВ “ПС Фозилмон-ПС Лочин” оралиғидаги ХУЭТ (30 км), 220 кВ “ПС Қизил Роват - ПС Юлдуз” оралиғидаги (31,5 км) ХУЭТ қурилди, 220 кВ Сирдарё ИЭС-ПС Қорақиясой” оралиғидаги (71,8 км) ХУЭТ реконструкция ишлари бажарилди 1 . Соҳани юқори суръатларда ривожлантириш, аҳоли ва бошқа истеъмолчи корхоналарнинг ўсиб бораётган эҳтиёжини инобатга олган ҳолда, электр энергияси ишлаб чиқаришнинг 2011 – 2015 йилларга мўлжалланган дастури ишлаб чиқилиб жорий этилмоқда. Истиқболда ишга туширилиши лозим бўлган муҳим объектларнинг сони 41 та бўлиб, уни амалга ошириш учун жами 7259.48 млн. АҚШ доллари миқдорида инвестия маблағлари ўзлаштирилиши режалаштирилган. Инвестицион маблағларнинг катта қисми компаниянинг ўз маблағлари эвазига бўлса, қолган қисми эса тижорат банкларининг имтиёзли кредитлари эвазига шакллантирилади. Табиий газ-кимё саноатида ҳар турли маҳсулотлар ишлаб чиқариш учун қимматбаҳо ҳом-ашёдир. Бу борада республикада қатор лойиҳалар амалга ошириб келинмоқда. “Навоий азот”, “Фарғона азот”, “Максам-Чирчиқ” корхоналарида минерал ўғит, нитрон тола ва бошқа юздан ортиқ турдаги иқтисодиёт тармоқлари ва аҳоли эҳтиёжи учун зарур маҳсулотлар ишлаб чиқариш йўлга қўйилган. “Шўртангазкимё” комплексида ташқи ва ички 1 Қаранг: www.uzbekenergo.uz.

бозорда талаб юқори бўлган полителен гранулалари, пластмасса қувурлар ва бошқа турдаги пластмасса маҳсулотлари табиий газдан олинмоқда. Мамлакатимиз иқтисодиёт тармоқлари ва аҳоли томонидан табиий газдан оқилона ва самарали фойдаланишда уни иқтисод қилиш манбалари мавжудлигини кўрсатмоқда. Бунда республика эҳтиёжи учун “Ўзбекэнерго” компанияси томонидан электр энергияси ишлаб чиқаришда асосан табиий газдан фойдаланилади. Мамлакатимиз иқтисодиёт тармоқларига етказиб берилаётган табиий газнинг 3,6 фоизи электр станцияларда ёқилади. 2012 йилда қурилиши ниҳоясига етказилган энг йирик объектлар ҳақида гапирганда, Навоий иссиқлик электр станциясида Япониянинг “Mitsubishi” компанияси томонидан ишлаб чиқарилган 478 мегаволт қувватга эга бўлган буғ-газ қурилмасининг ишга туширилганини алоҳида қайд этиш лозим (5- жадвал). Ушбу лойиҳанинг амалга оширилиши йилига қўшимча равишда 2 миллиард 800 миллион киловатт-соат электр энергияси ишлаб чиқариш имконини беради. Шунингдек, бу лойиҳа ҳисобидан шартли ёқилғи истеъмолини 1,8 марта камайтиришга, ҳар йили 400 миллион куб метр газни тежаш ёки 110 миллион доллардан ортиқ маблағни иқтисод қилишга эришамиз. Автомобиль саноатида Германиянинг дунёга машҳур “MAN” компанияси билан ҳамкорликда Самарқанд вилоятида йилига 3 мингта юк автомобили ишлаб чиқариш қувватига эга бўлган янги комплексни бунёд этишнинг иккинчи босқичи якунланди. 5-жадвал 2012 йилда ишга туширилган ва 2013 йилда амалга оширилиши кутилаётган йирик лойиҳалар № Лойиҳа номи Лойиҳа қуввати Умумий қиймати (млн. долл.) 2012 йилда якунланган йирик лойиҳалар

“Ўзбекнефтгаз” миллий холдинг компанияси 1 “Шўртаннефть-газ” негизида пропан-бутан аралашмаси қурилмасини барпо этиш (5-навбати) 50,0 минг тонна 74,2 “Ўзбекэнерго” давлат-акциядорлик компанияси 2 Навоий ИЭС негизида буғ-газ қурилмасини барпо этиш 478 МВт 529,78 “Ўзкимёсаноат” давлат-акциядорлик компанияси 3 Навоий вилоятида техник кремнийни ишлаб чиқаришни ташкил қилиш (1-босқич) 12,0 минг тонна 19,04 “Ўзавтосаноат” компанияси 4 Самарқанд вилоятида юк автомобиллари ва компонентларини ишлаб чиқарувчи янги комплексни барпо этиш (2-босқич) 3,0 минг дона 29,38 2013 йилда якунланиши мўлжалланган йирик лойиҳалар “Ўзбекнефтгаз” миллий холдинг компанияси 1 Мавжуд ДКС -1,2,3,4 ўрнига Газли сиқувчи компрессор станциясини барпо этиш 16 дан 25 МВтгача ошириш 261,13 “Ўзбекэнерго” давлат-акциядорлик компанияси 2 “Тошкент ИЭС” ОАЖ негизида когенерацион буғ-газ технологиясини жорий этиш 27 МВт 62,99 “Ўзкимёсаноат” давлат-акциядорлик компанияси 3 Дехқонобод калийли ўғит заводини ишлаб чиқариш қувватларини кенгайтириш (2-босқич) 200,0 минг тоннадан 600,0 минг тоннагача ошириш 254,8 “Ўзбекистон темир йўллари” давлат-акциядорлик компанияси 4 Жиззах-Янгиер икки йўналишли электрификация қилинган темир йўл линиясини барпо этиш (1-босқич) 187 км 320,74

Ушбу корхонада жаҳондаги энг юксак стандартлар асосида жиҳозланган юқори технологик ишлаб чиқариш ташкил этилди. Айтиш керакки, катта ҳажмдаги юкларни ташийдиган энг замонавий автомобиллар ишлаб чиқарадиган мазкур корхона нафақат мамлакатимиз эҳтиёжини қоплайди, балки бу машиналарни экспорт қилишни ҳам таъминлайди. Мустақиллик йилларида нефть қазиб чиқариш ва нефтни қайта ишлаш саноатининг яратилиши мамлакатимизнинг энергетик хавфсизлигини таъминлади. Нефть ва газ конденсати қазиб олиш 1990 йилга нисбатан 1,4 баробар ўсди. Табиий газ ишлаб чиқариш суръати 1990 – 2012 йиллар давомида 1,6 баробардан ортиқ кўпайди, суюлтирилган газ ишлаб чиқариш ҳажми эса 15,2 баробардан ошди. Муборак газни қайта ишлаш заводида 258 минг тонна суюлтирилган газ ва 125 минг тонна конденсат ишлаб чиқариш қувватига эга бўлган заводнинг биринчи навбати фойдаланишга топширилди, “Шўртаннефтгаз” корхонасида эса пропан-бутан қоришмаси асосида 50 минг тонна суюлтирилган газ ишлаб чиқарадиган қурилма ўрнатилди. Яна бир йирик лойиҳа – умумий қиймати 250 миллион доллардан ортиқ бўлган Деҳқонобод калийли ўғитлар заводининг иккинчи навбатини қуриш ишлари давом эттирилмоқда. Бу борадаги ишлар якунига етгач, корхонада йилига 600 минг тоннагача калийли ўғит ишлаб чиқариш имкони пайдо бўлади ва бу маҳсулотнинг 350 минг тоннадан кўпроғи экспорт қилинади. Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, 2012 йилда Сурғил кони базасида ҳатто дунё мезонлари бўйича ҳам ноёб бўлган, қиймати 25 миллиард доллардан зиёдни ташкил этадиган Устюрт газ-кимё комплекси қурилиши бошлаб юборилди. Мазкур объектнинг қурилиши 2016 йилда ниҳоясига етказилади ва бу корхона 4 миллиард 500 миллион куб метр табиий газни қайта ишлаш, 400 минг тонна полиэтилен ва 100 минг тонна полипропилен ишлаб чиқариш имконини беради. Ушбу лойиҳа технологик жиҳатдан дунёдаги илғор лойиҳалардан бири бўлиб, энг юксак даражадаги газ-кимё

технологияларини жорий этишни кўзда тутади. Бу, ўз навбатида, табиий газдан 97 %гача этан, пропан ва бошқа қимматбаҳо компонентларни ажратиб олишни таъминлайди. Мазкур лойиҳада етакчи хорижий банклар консорциуми, давлат кафолатларини жалб этмаган ҳолда лойиҳаларни молиялаштириш принциплари асосида иштирок этмоқда. 2012 йилда Жанубий Африканинг “Sasol” компанияси ва Малайзиянинг “Petronas” корпорацияси билан ҳамкорликда қиймати 4 миллиард доллардан зиёдни ташкил этадиган, тозаланган метан асосида синтетик суюқ ёқилғи ишлаб чиқариш бўйича катта истиқболга эга бўлган йирик лойиҳани амалга ошириш бошланди. Ушбу лойиҳа асосида барпо этиладиган завод дунёдаги саноқли корхоналардан бири бўлиб, у синтетик суюқ ёқилғи – суюлтирилган газ, авиакеросин ва “премиум класс” тоифасидаги, яъни Евро-4 стандартидан кам бўлмаган дизел ёқилғиси ишлаб чиқаради 2 . Мустақиллик йилларида Ўзбекистон темир йўллари тизимида амалга оширилган ишлар таҳсинга сазовордир. Хусусан, Япония халқаро ҳамкорлик банки билан ҳамкорликда узунлиги 223 километр бўлган, денгиз сатҳидан 1500 метр баландликдаги довон орқали ўтадиган, Афғонистоннинг шимолий ҳудудларига чиқиш имконини берадиган Тошгузар – Бойсун – Қумқўрғон янги темир йўли барпо этилди. Навоий – Учқудуқ – Султон Увайстоғ – Нукус йўналиши бўйича Амударё узра барпо этилган темир йўл ва автомобиль йўллари ўтадиган кўприкни ўз ичига олган янги темир йўл участкалари фойдаланишга топширилди. Фарғона водийсини м амлакатимиз нинг бошқа туманлари билан бирлаштирадиган, халқаро андозаларга жавоб берувчи Қамчиқ довони орқали ўтадиган мукаммал автомобиль йўли – туннель (ер ости йўли) фойдаланишга топширилди. Шунингдек, 2009 йили Ангрен шаҳрида юртимизнинг барча ҳудудлари ва Фарғона водийси вилоятларини йил давомида транспорт алоқаси билан ишончли боғлайдиган Халқаро логистика маркази қурилиши якунига етказилди ва ишга туширилди. 2 Каримов И.А. Бош мақсадимиз – кенг кўламли ислоҳотлар ва модернизация йўлини қатъият билан давом эттириш. // “Халқ сўзи” газетаси. 2013 йил, 19 январь.

Шунингдек, 2013 йилда “Ўзбекнефтгаз” МХК томонидан мавжуд ДКС - 1,2,3,4 ўрнига Газли сиқувчи компрессор станциясини барпо этиш учун 261,13 миллион АҚШ доллари, “Ўзбекистон темир йўллари” ДАТК томонидан Жиззах-Янгиер икки йўналишли электрификация қилинган темир йўл линиясини барпо этиш (1 босқич) учун 320,74 миллион АҚШ доллари қийматига тенг бўлган инвестиция маблағлари сарфланиши режалаштирилган. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2006 йил 9 мартдаги “Автомобиль транспортида йўловчилар ташиш соҳасидаги тадбиркорлик фаолиятининг алоҳида турларини амалга оширишни тартибга солиш тўғрисида”ги Қарори қабул қилингунга қадар жисмоний шахсларни ўз таркибига бириктириб фаолият кўрсатаётган юридик шахслар сони 314 тани ташкил этган бўлса, 2013 йилнинг 1 январь ҳолатига уларнинг сони 2057 тага (7,6 мартага) ошди ва 2371 тани ташкил этгани диққатга сазовор. Ўзбекистонда кичик бизнес, хусусий тадбиркорлик ва фермерлик ҳаракатини замон талаблари асосида ривожлантириш Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик мамлакатимизда ўрта синфни шакллантиришда мустаҳкам замин бўлиб хизмат қилмоқда. Айнан мазкур секторни ривожлантириш ҳисобидан мамлакатимизда ижтимоий-иқтисодий барқарорликдан манфаатдор, уни тараққиёт ва демократик туб ўзгаришлар сари фаол ҳаракатлантирувчи куч ҳисобланган ижтимоий қатлам шаклланмоқда. Тадбиркорликни ривожлантириш, ишбилармонликни ҳуқуқий ҳимоя қилиш масаласи мамлакатимизда изчил амалга оширилаётган ислоҳотларнинг энг асосий йўналишларидан биридир. Кейинги йилларда ушбу соҳа жадал суръатлар билан равнақ топиб, аҳоли бандлиги ва турмуш фаровонлигини таъминлашда етакчи кучга айланди, десак асло муболаға бўлмайди.

Кейинги йилларда замонавий бозор иқтисодиёти асосида ривожланаётган бир қатор мамлакатларда йирик корхоналар ўзларининг ички бўлинмалари бажарган аввалги кўп функцияларидан воз кечиши ва бу функцияларни кичик корхоналарга босқичма-босқич бериш жараёни кузатилмоқда. Айнан шу сабабларга кўра йирик саноат корхоналарининг сони қисқариб, кичик корхоналар сони ўсиб бормоқда. Бу жараён бозор иқтисодиётининг динамик, ҳаракатчан, янгиликларга ҳозиржавоб, бозордаги талаб ва унинг ўзгаришига тез мослашувчан бўлишини таъминлайди. Шунга мувофиқ, Ўзбекистоннинг хорижий мамлакатлар корхоналари билан риқобатбардошлик даражаси кўтарилишида энг муҳим омиллардан бири кичик корхоналар фаолиятини мустаҳкамлашга имкон берувчи қулай шарт- шароит яратиш орқали бозор муносабатларида соғлом рақобат муҳитини вужудга келтиришдан иборат. Аҳоли бандлиги ва даромадининг ўсиши кичик бизнес ҳамда хусусий тадбиркорликни янада ривожлантиришга боғлиқ. Бугун мамлакатимиздаги барча хўжалик юритувчи субъектларнинг 87 фоизи нодавлат мулкчилик шаклига эга кичик ва хусусий бизнес корхоналаридир. Ялпи ички маҳсулотнинг 83,6 %дан ортиғи, ишлаб чиқарилаётган саноат маҳсулотларининг 90 %дан кўпроғи, деярли барча қишлоқ хўжалик маҳсулотлари, шунингдек, савдо ва хизмат кўрсатиш соҳаси уларнинг ҳиссасига тўғри келади. Кичик бизнесни ривожлантириш билан боғлиқ тадбирлар, тизимли равишда олиб борилаётган иқтисодий сиёсат натижасида мазкур соҳанинг ялпи ички маҳсулотни яратишдаги улуши йилдан-йилга ошиб бормоқда. Яратилаётган янги иш ўринларининг катта салмоғи ҳам айнан шу соҳага тўғри келмоқда. Биргина кичик бизнес субъектлари учун 2012 йилда тижорат банклари томонидан ажратилган кредит маблағлари ҳажми 5 трлн. 346 млрд. сўмни (2011 йилга нисбатан 130 %) ташкил этди, шу жумладан:

 4,5 млрд.сўм – касб-ҳунар коллежлари битирувчиларига ўз бизнесини очиш ҳамда олинган замонавий билим ва кўникмаларни амалиётга татбиқ этиш учун;  80,1 млрд.сўм – ёш оилаларга тадбиркорлик фаолиятини бошлаш ва ривожлантириш учун;  61,0 млрд.сўм – хизмат кўрсатиш ва сервис соҳаси ривожини янада қўллаб-қувватлаш мақсадида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари учун;  491,7 млрд.сум – аёлларни тадбиркорлик фаолиятига кенг жалб этиш ва уларнинг фаолиятини ривожлантириш учун. Хизмат кўрсатиш ва сервис соҳасини ривожлантиришга “2012 йил – Мустаҳкам оила йили”да 61,1 млрд. сўм кредит ажратилди. Мева- сабзавотчиликни ривожлантириш мақсадида тижорат банклари томонидан 33,3 млрд. сўм миқдорида кредитлар ажратилган. Ўзбекистонда амалга оширилаётган кенг қамровли иқтисодий ислоҳотларнинг асосий мақсади кучли, рақобатбардош миллий иқтисодиётни яратиш ва шунинг ҳисобига аҳоли турмуш фаровонлигини доимий ошириб бориш ҳисобланади. Шунинг учун мамлакатимиз раҳбари замонавий бозор механизмлари, яъни кичик бизнес, хусусий тадбиркорликни ривожлантириш ва самарадорлигини оширишни таъминлашга асосланган барқарор бозор иқтисодиётини шакллантиришнинг муҳим шарти эканлигига алоҳида эътибор бермоқда. Ўзбекистон иқтисодиётида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик улушининг ўсиб бориши ички бозорни сифатли ва рақобатбардош товарлар билан тўлдиришнинг замонавий талабларини ҳисобга олган ҳолда хизмат кўрсатиш соҳаси кенгайиши, жаҳон бозори талабларига мос экспорт таркиби кўпайиши, янги иш ўринлари яратишда, аввало, ёшларни иш билан таъминлашнинг ва шу асосда аҳоли даромадлари, турмуш фаровонлигини оширишнинг асосий омилларидан бири ҳисобланади.

Хусусий мулкчиликни ривожлантириш йўлида ортиқча бюрократик тўсиқларни бартараф этиш, кичик бизнесга янги имтиёзлар яратиш республикамиз иқтисодий қудрати ва экспорт салоҳиятини оширишда муҳим аҳамиятга эга. Шу боис сўнгги йилларда бир қатор қонунлар ва норматив- ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилиндики, буларнинг тўлиқ ижроси соҳани сифат жиҳатдан янги босқичга кўтариш имконини берди. Ўзбекистон Республикасининг янги таҳрирдаги “Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғрисида”ги, “Оилавий тадбиркорлик тўғрисида”ги, “Хусусий мулкни ҳимоя қилиш ва мулкдорлар ҳуқуқларининг кафолатлари тўрисида”ги, “Тадбиркорлик фаолияти соҳасидаги рухсат бериш тартиб- таомиллари тўғрисида”ги қонунлари шулар жумласидандир. Ўтган йили соҳада рухсат беришга оид 80 та тартиб-қоида, шунингдек, лицензияланадиган фаолият турларининг 15 таси бекор қилингани, молиявий ҳисобот топширишнинг шакллари ва даврийлиги 1,5 баробар қисқартирилгани давлатнинг тадбиркорлик субъектлари фаолиятига аралашуви тубдан қисқарганининг амалий ифодасидир. Бу каби имтиёзлар 2013 йилда ҳам давом эттирилиб, 1 январдан бошлаб 65 та статистик ҳисобот шакли ва 6 та солиқ ҳисоботи шакли бекор қилингани эътиборга молик. Шу билан бирга, тадбиркорлик субъектларини рўйхатга олиш, уларни муҳандислик-коммуникация тармоқларига улаш, экспорт товарларини божхонада расмийлаштириш тартиб-таомиллари ҳам сезиларли даражада соддалаштирилди. Айни пайтда, бизнесни рўйхатга олиш жараёни “бир дарча” тамойили асосида атиги икки кун ичида амалга оширилаяптики, бу энг яхши халқаро амалиёт талабларига тўла мос келади. Хусусан, “Оилавий тадбиркорлик тўғрисида”ги Қонунга асосан иқтисодиётимизда хўжалик фаолиятининг оилавий корхоналар шаклидаги халқимиз менталитети ва анъаналарига тўлиқ мос келадиган янги ташкилий-ҳуқуқий шакли жорий этилди. Уларга кенг имтиёзлар, преференциялар ва кафолатлар берилди. Бунинг натижасида қонун қабул қилинган пайтдан бошлаб ўтган ярим йил мобайнида мамлакатимизда 600 дан ортиқ шундай корхона ташкил этилди.

“Обод турмуш йили” давлат дастурида тижорат банклари томонидан кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари фаолиятини ривожлантириш учун жами 269,6 миллиард сўм ҳажмида, яъни 2012 йилдагига нисбатан 1,3 баробар кўп кредит ажратиш кўзда тутилгани диққатга сазовор. Жумладан, оилавий, хусусий тарбиркорлик ва ҳунармандчиликни ривожлантиришга 110,1 миллиард сўмлик кредитлар, шахсий ёрдамчи ва деҳқон хўжаликларига қишлоқ хўжалик маҳсулотларини етиштириш ҳамда қорамоллар сотиб олиш учун 106 миллиард сўм ажратилиши режалаштирилган. Коллеж ва лицейларнинг 15 минг нафардан ортиқ битирувчиси ўз бизнесини йўлга қўйиши учун жами 53,5 миллиард сўмлик кредитларга эга бўлади. Ўзбекистонда амалга оширилаётган иқтисодий ислоҳотларнинг ҳозирги босқичи кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш, унга кенг иқтисодий эркинлик бериш билан тавсифланади. Шу жиҳатдан ҳозирги кунда республикамизда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришга алоҳида эътибор берилмоқда. Чунки кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик соҳасини ривожлантириш масаласига давлатимиз иқтисодий сиёсатининг стратегик вазифаси, аҳоли фаровонлигини ошириш омили сифатида қаралмоқда. Корпоратив харидлар тизими кичик бизнесни ривожлантиришни рағбатлантиришнинг муҳим шаклларидан биридир. 2013 йилда тизимга жалб этилган соҳа субъектлари сонини 1,3 баробар кўпайтириш режалаштирилмоқда. Хусусан, устав фондида давлат улуши мавжуд бўлган 2086 та йирик корхонада корпоратив харидлар механизмини жорий этиш ва харидлар умумий ҳажмида кичик бизнес улушини 25 %га етказиш белгиланган. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик соҳасига давлат томонидан катта эътибор берилиши ҳамда қўллаб-қувватланиши натижасида унинг мамлакатимиз ялпи ички маҳсулотидаги улуши йилдан-йилга ортиб бормоқда. Хусусан, 2000 йилда ялпи ички маҳсулотнинг қарийб 31 фоизи иқтисодиётнинг фаол ривожланиб бораётган ушбу сектори улушига тўғри

45,5 48,2 50,1 52,5 54 54,6 0102030405060 2007 2008 2009 2010 2011 2012фоиз йилларкелган бўлса, 2008 йилда бу кўрсаткич 4,2 %ни, 2009 йилда 50,1 %ни, 2010 йилда 52,5 %ни, 2011 йилда 54 %ни, 2012 йилда 54,6 %ни ташкил этди (5- расм) ёки 2000 йилга нисбатан 23 %дан ортиқ ўсганлиги алоҳида аҳамият касб этади. 5-расм. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ялпи ички маҳсулотдаги улуши. Давлат томонидан бериладиган аниқ манзилли ижтимоий ёрдам тизимини такомиллаштиришда аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш тизими ёрдамга муҳтожларга, хусусан, кўп болали, кам таъминланган оилаларни қўллаб-қувватлашга йўналтирилган. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1996 йил 10 декабрдаги “Болали оилаларни ижтимоий қўллаб-қувватлашни кучайтириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарорига асосан вояга етмаган (16 ёшгача болалари бўлган, шунингдек, академик лицей ва касб-ҳунар коллежларида таълим олаётган 16 ёшдан 18 ёшгача болалари бўлган) оилаларга нафақа фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари томонидан тайинланади ва тўланади. Шунингдек, оилавий тадбиркорликни ривожлантириш учун аҳолининг ижтимоий заиф гуруҳлари, авваламбор, талаб қилинмаган меҳнат салоҳиятига эга кам таъминланган оилаларнинг кредит ресурсларидан фойдаланиш имкониятларини таъминлашга йўналтирилган микромолиялаштириш институтларини кенгайтириш мақсадга мувофиқ. Бир сўз билан айтганда, ҳалқимизнинг “Меҳнатдан келса бойлик – турмуш бўлар чиройлик” деган мақоли замирида

мужассам бўлган ҳақиқатни ҳаётимиз тарзига айлантириш йўлида келгусида ҳам катта-катта ишларни амалга ошириш зарур 3 . Мамлакатимизда иш билан банд аҳолининг 74 фоизидан ортиғи айнан кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик соҳасида бандлиги бу соҳага эътиборни янада кучайтиришни, жумладан, тижорат банклари томонидан кредитлар ажратишни кўпайтириш ва шу асосда янги иш ўринларини ташкил этиш, барқарор даромад манбаларини шакллантиришга замин яратиш зарурлигини тақозо этади. 3 Инсон манфаати, ҳуқуқ ва эркинликларини таьминлаш, ҳаётимизнинг янада эркин ва обод бўлишига эришиш – бизнинг бош мақсадимиздир. Президент Ислом Каримовнинг Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 20 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги ма ъ рузаси. // “Халқ сўзи” газетаси. 2012 йил, 8 декабрь.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати: 1. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. –Т.: “Ўзбекистон”. 2008. 2. Каримов И.А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. 1-жилд. -Т.: “Ўзбекистон”, 1996. 3. Каримов И.А. Биздан озод ва обод Ватан қолсин. 2 -жилд . – Т.: “ Ўзбекистон ” , 1996. 4. Каримов И.А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. 3-жилд. –Т.: “Ўзбекистон”, 1996. 5. Каримов И.А. Бунёдкорлик йўлидан. 4-жилд. –Т.: “Ўзбекистон”, 1996. 6. Каримов И.А. Янгича фикрлаш ва ишлаш – давр талаби. 5 -жилд . – Т.: Ўзбекистон, 1997. 7. Каримов И.А. Хавфсизлик ва барқарор тараққиёт йўлидан. 6 -жил д. –Т.: “Ўзбекистон”, 1998. 8. Каримов И.А. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. 7-жилд. –Т.: “Ўзбекистон”, 1999. 9. Каримов И.А. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт – пировард мақсадимиз. 8-жилд. –Т.: “Ўзбекистон”, 2000. 10. Каримов И.А. Ватан равнақи учун ҳар биримиз масъулмиз. 9-жилд. –Т.: “Ўзбекистон”, 2001. 11. Каримов И.А. Хавфсизлик ва тинчлик учун курашмоқ керак. 10-жилд. –Т.: “Ўзбекистон”, 2002.

O'xshashlar

Ободлик кунгилдан бошланади

Маънавият ва иктисодиёт, уларнинг узаро муносабати ва жамият хаётида тутган урни

Ислохот – инсон манфаатлари учун

Маънавият асосларини ўқитиш методикасининг умумдидактик ва хусусий принциплари

Талабаларда маънавият асосларига боғлиқ нутқ маданиятини шакллантириш ва ривожлантириш методикаси