Тарбиячининг педагогик махорати - Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim - Referatlar

Тарбиячининг педагогик махорати

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

8039.4833984375 KB

Ko'chirib olish

Тарбиячининг педагогик махорати Режа: 1. Педагогик маҳорат ҳақида тушунча. 2. Педагогик маҳоратнинг таркибий қисмлари. 3. Педагогик қобилият ва унинг асосий турлари

Педагогик маҳорат ҳақида тушунча. Педагогик касби ўз моҳиятига кўра индивидуалдир. Ҳар бир педагогнинг ҳаётий ўрни ўз ишининг устаси бўлиши, уста (мастер) жуда илғор, билимдон ёки ўз ишини моҳирлик билан бажарувчи деб ифодаланади. Педагоглик маҳорати унинг фаолиятида кўринади. Педагог энг аввало, педагогик жараён қонуниятлари ва механизмларини яхши эгаллаган бўлиши лозим. Шу маънода педагогнинг умумлашган малакалари, унинг педагогик техникаси катта аҳамиятга эга. Маҳорат – бу алоҳида қудрат. Юқори ва кичик даражада уста бўлиш мумкин эмас. Маҳоратга эришиш ҳам, эришмаслик ҳам мумкин. Ҳақиқий уста меҳнат фаолияти чоғидагина гўзалдир. Педагогик маҳоратга эришиш педагогнинг муайян шахсий сифатлари билан амалга ошади. Педагогик маҳорат юксак даражада педагогик фаолиятининг тараққий этишини, педагогик техникани эгаллашни, шунингдек, педагог шахси, унинг тажрибаси, фуқоролик ва касбий мавқеини ифодалайди. Педагогик маҳорат категория сифатида ўзининг илмий асосларига эга. Сўнгги йиллардаги илмий ёндашувлар бу ҳолатга нисбатан қуйдагича хулоса қилишга имкон берди: педагогик маҳорат касбий фаолиятдаги индувидуалликнинг ёрқин кўриниши сифатида тушунилади. Педагогик маҳорат категорияси касбий фаолият нуқтаи назаридан киши индувидуаллигини характерлайди. Хўш педагогик маҳорат нима? Унинг моҳияти нимадан иборат? Унга қандай эришса бўлади? Ҳозирги замон педагогика ва психология соҳасидаги илмий манбаларда педагогик маҳорат тушунчасига нисбатан турлича изоҳларга дуч келамиз. Бу тушунча моҳиятининг аниқроқ таърифи “Педагогик энциклопедия”да берилган бизнингча, бошқаларга нисбатан бу таъриф педагогик маҳорат мазмун – моҳиятини анча тўғри ёритади. “Тарбия ва ўқитишда юқори даражага эришиш ва уни доимо такомиллаштириб бориш имконини таъминловчи

санъат бўлиб, талабага меҳр қўйган ва ўз касбини севган, ҳар бир педагогнинг қиладиган иши. Ўз ишининг моҳир устаси бўлган педагог-бу юксак даража маданиятли, ўз фанини чуқур биладиган, фаннинг ёки санъатнинг тегишли соҳаларини яхши таҳлил эта оладиган, тарбиялаш ва ўқитиш услубиётини мукаммал эгаллаган мутахасисдир”. Бу таърифни яхши тушуниб, унинг маъно моҳиятини таҳлил этадигин бўлсак, ушбу таърифда педагогик маҳорат тушунчаси мазмунига кирадиган қуйдаги масалаларни ажратиш мумкин бўлади: 1. Умумий маданиятнинг юқори даражаси ҳамда билимдонлик ва ақл заковатининг юксак кўрсатгичи. 2. Ўзининг ўқитаётган фанига доир кенг ва билим соҳиби. 3. Педагогика, умумий ва педагогик- психология каби фанлар соҳасидаги билимлар билан қуролланганлик, улардан ўқитиш ва тарбиялаш ишлари тажрибасида эркин ва усталик билан фойдалана билиш. 4. Ўқув – тарбиявий ишлар методикасини эгалланган бўлиши. Мустақил Ўзбекистонда қурилаётган демократик ҳуқуқий давлатда фаолият кўрсатадиган педагог қандай бўлиши керак? Ҳозирги замон педагогининг шахси учун энг муҳим асос- бу инсонпарварлик. Педагог жуда юксак даражадаги маданиятга эга бўлган шахс. У жуда кўп нарсани билиши керак. Ҳозирги замонда ўзи ўқиётган фан соҳасидаги ютуқлардан, янгиликлардан хабардор бўлиши керак. Тарбияланувчиларни ҳар куни машғулотларни ўргатиб бориш учун ўзи мунтазам ўқиб, ўрганиб, ўз билимини тўлдириб, чуқурлаштириб бориши керак. Демак, педагог, педагогик маҳоратининг асосийси ўз устида мустақил ўқишидир. Ўзбекистон мустақиллика эришгандан кейин таълим-тарбия соҳасида, миллий аҳлоқ–одобни қайта тиклаш борасида, миллий урф– одатлар анаъналарни жой-жойига қўйиш миллий қадириятларни янада ривожлантириш хусусида буюк бурилишлар бўлгани барчага аён. Давлатнинг буюк келажаги, албатта, ёшларни чуқур билим ва покиза одоб- аҳлоқли қалб эгаси эканлигини ёддан чиқармаслик лозим.

Бу муаммода маҳоратли, билимли педагогларнинг ўрни муҳим ва педагогик маҳорат фанинг роли улкан. Ўзбекистон Биринчи Президенти И.А.Каримов ўзларининг қатор нутқлари ва асарларида таълим- тарбия масалаларига тўхталар эканлар, энг аввало, педагоглик касбига эътибор бериб, бу машаққатли ва шарафли эканлигини жамиятимизда таълим бериш тизимини замон талаблари асосида янгилаш, муносиб авлодни шакллантиришни фаолияти билан боғлаб, унинг ўзида ана шу хусусиятлар бўлишини кўрсатиб туради. Педагогик маҳорат – туғма ёки наслдан–наслга ўтувчи хусусият эмас, балки изланиш, ижодий меҳнат маҳсули. Бу кўп қиррали педагогик фаолият замирида ижодий меҳнат ётади. Агар педагогнинг касбий маҳорат дастурига амалий қараса, у ҳолда биринчи ўринга унинг интеграл сифати –маҳоратидан иборат. Педагогик маҳоратга берилган таърифлар шунча кўп бўлишига қарамай, уларда маҳоратнинг қайсидир жиҳатлари албатта ифодаланади. Маҳорат-бу юқори ва юксалиб борувчи тарбия ва ўқитиш санъатидан иборат. Педагог ўз ишининг устаси, ўз фанини чуқур билувчи, фан ва санъатнинг мос соҳалари билан яхши таниш, амалда умумий ва ёшлар психологиясини яхши тушунувчи, ўқитиш ва тарбиялаш методикасини ҳар тамонлама билувчи ҳамда юқори маданиятга эга бўлган мутахассисдир. Бўлажак мутахассисларнинг маҳоратини оширишда маъруза дарсларининг ўрни қанчалик зарур бўлса, семинар машғулотларининг ўрни ҳам шунчалик муҳимдир. “Педагогик маҳорат” фанининг мақсади- педагогларга касбий ижод, маҳорат малакаларини шакллантириш, педагогик техникани эгаллаш тўғрисида тушунча беришдан иборат. Педагогик маҳорат -бу тарбиячининг шундай шахсий (болажонлиги, ҳайриҳоҳлиги, инсонпарварлиги, меҳрибонлиги ва ҳ.к.) ва касбий (билимдонлиги, зукколиги, фидоийилиги, ижодкорлиги, эрудицияси ва ҳ.к.) фазилатларини белгилайдиган хусусиятки, у ўз фанини чуқур ва атрофлича

билишда, психологик ва методик тайёргарликда, ёшларни ўргатиш, тарбиялаш ва ривожлантиришнинг оптимал йўлларини излаб-топиб амалий фаолиятда Педагогик маҳоратнинг асосий таркибий қисмлари Педагоглик шарафли, лекин жуда мураккаб касб. Яхши бўлиш учун педагогик назарияни эгаллашнинг ўзигина етарли эмас. Чунки педагогик назарияда болаларни ўқитиш ва тарбиялаш ҳақида умумий қонун қоидалар, умумлаштирилган услубий ғоялар баён этилади, ёш индивидуал хусусиятларини эътиборга олиш таъкидланади. Мактабгача таълим ҳаёти кичик педагогик жараён бўлиб жуда хилма - хилдир. Педагогик назарияга мос келмайдиган вазиятлар учраб туради. Бу эса педагогдан кенг билимдонликни, пухта амалий тайёргарликни, юксак педагогик маҳорат ва ижодкорликни талаб қилади. Шунинг учун хозирги кун тарбиячиси • педагогик фаолиятга қобилиятли, ижодкор, ишбилармон; миллий маданият ва умуминсоний қадриятларни, дунёвий билимларни мукаммал эгаллаган, диний илмлардан ҳам хабардор, маънавий баркамол; • Ўзбекистоннинг мустақил давлат сифатида тараққий этишига ишонадиган, ватанпарварлик бурчини тўғри англаган, эътиқодли фуқаро; • ихтисосга доир билимларни, психологик, педагогик билим ва маҳоратни, шунингдек назарий илмларни муқаммал эгаллаган; • педагоглик касбини ва болаларни яхши кўрадиган, ҳар бир бола улғайиб, яхши инсон бўлишига чин кўнгилдан ишонадиган, уларнинг шахс сифатида ривожланиб, инсон сифатида камол топишига кўмаклашадиган; • эркин ва ижодий фикрлай оладиган, талабчан, адолатли, одобли бўлмоғи даркор. Давлатимиз халқ таълими соҳасида ўртага қўяёган вазифаларни бажариш кўп жиҳатдан педагогга боғлиқ. Ҳозирги кунда таълим - тарбиядан кўзда тутилаётган мақсадларга эришиш, педагогларнинг хилма-хил фаолиятини уюштириш, уларни билимли, одобли, эътиқодли, меҳнатсевар,

эркин фикрли, онгли баркамол инсон қилиб ўстириш педагоглар зиммасига юклатилган. Бу максад куйидаги вазифаларни ечиш оркали хал этилади -назокат, педагогик қобилият каби таркибий қисмлари ҳақидаги малакаларни ечиш; -педагогик маҳоратни мустақил шакллантириш кўникмаларини ҳосил қилиш; -эгалланган педагогик-психологик билимлар асосида шахсий педагогик маҳоратни яратиш малакаларини ҳосил қилиш; Тарбиячининг касбий маҳорати Аввало тарбиячининг касбий маҳоратига таъриф берайлик . тарбиячининг касбий маҳорат – бу маълум шахсий (болаларни севиши, меҳрибонлиги, ҳайрихоҳлиги ва ҳ.к) ва касбий (билимдонлиги, жавобгарликни ҳис қилиши, ижодкорлиги эрудицияси ва ҳ.к.) фазилатларининг йиғиндиси ҳисобланиб, у педагогик-психологик, усулий тайёргарлигида, болаларни тарбиялашнинг оптимал йўлларини излаб топишида намоён бўлади. Шунинг учун тарбиячининг касбий маҳорат, билимдонлиги, зукколиги, ижодкорлиги билан бирга шахсий сифатларни ҳам такомиллаштиришни ҳам тақозо қилади. Мураббий фаолият маҳоратини қандай фазилатлар белгилайди? Моҳир аввало мафкуравий тайёргарликка эга бўлиши лозим. Бу деганимиз Миллий қадриятлар, урф-одатлар, анъаналарни бўлиши ва уларни ёшлар онгига етказиб тарбияланувчиларни ота- боболаримиз яратган бой меросга ҳурматни тарбиялай олиши керак. Бунинг учун аввало мураббийнинг ўзи миллий қадриятларнинг моҳият мазмунини чуқур англаши, уларга ҳурмат эътиқоди бўла олиши даркор, Ижтимоий ҳаёт қонунларини аниқ тушуниш, миллий-аҳлоқий қадрият, мафкура мазмунини англаш тарбияланувчиларда боболар, авлодлар руҳига ҳурматни, илмий дунёқараш асосларини тарбиялаш учун муҳим аҳамият касб этади. Педагоглик касби соҳасида: болаларни севиш ва улар билан ишлашга қизиқиш, педагогик ишни севиш, руҳий педагогик зийраклик ва

кузатувчанлик, педагогик назокат, педагогик тасаввур, ташкилотчилик қобилияти, хаққонийлик, дилкашлик, талабчанлик қатъийлик ва мақсадга интилиш, вазминлик, ўзини тута билиш касбий лаёқатлилик. Билим соҳасига: кенг илмий савия, маънавий эҳтиёж ва қизиқиш, интеллектуал қизиқиш, янгиликни ҳис қила билиш. Фаолиятлар кишини ўзига дуч келган ҳодисаларни таҳлил қилиш ва умумлаштириш тажрибаси билан бойитади. Педагогик малака-эгаллаган билим ва кўникмаларни фаолиятнинг маълум турини эгаллаб олиш, яхши бажара олиш қобилиятидир. Хуш педагог махорати нима ва у нималардан ташкил топган: Бу фаҳм-фаросат ва билимларнинг чинакам илмийлиги, тарбиядаги қийинчиликларнинг енгишга қодир бўлган нуфузли раҳбарлик болалар қалбининг қандайлигини ҳис қилиш маҳорати, ички дунёси нозик ва заиф бўлган бола шахсига моҳирлик билан авайлаб ёндашиш, донолик ва ижодий дадиллик, илмий таҳлил, хаёл ва фантазияга бўлган қобилият мужассамдир. Шуни алоҳида қайд қилиб ўтмоқ зарурки, педагоглик касби мураккаб ва маъсулиятли касбдир. Ушбу касбнинг шарафлилиги ва мураккаблиги шу билан белгиланадики, у доимо онгнинг ягона соҳиби бўлган инсон билан мулоқотда бўлади. Онгли ва тирик жонзот эса ақлий, руҳий, ҳамда жисмоний жиҳатдан доимо ривожланишда бўлади. Шунинг учун, билан доимо мулоқотда бўлганда, унга таъсир кўрсатиш учун мунтазам равишда психология, тарбия назарияси каби фанларни мукаммал ўрганиб, ўз касбий маҳорати устида муттасил иш олиб бориши керак. Бу тарбиячиларда педагогик – психологик ва методик тайёргарликни таъминлайди. Педагогик маҳорат - педагогик жараёнда таркиб топади. Педагогик жараён эса касбий ва шахсий тайёргарликни йўлга қўйиб, бўлажак мутахассисни меҳнатга, ҳаётга тайёрлаш учун давлат, жамият, миллат ва келажак авлод олдида жавоб берадиган мутахассисларни тайёрлашга хизмат қилади. Шунинг учун,

педагог шахсий ва касбий фазилатлар эгаси бўлиши лозим. Педагогнинг шахсий фазилатлари сирасига иймон–эътиқоди, дунёқараши, ижтимоий эҳтиёж ва фаоллиги, одоб–ахлоқи, фуқаролик бурчларини ҳис қилиши, маънавияти, дилкашлиги, талабчанлиги, қатъийлиги ва мақсадга интилиши, инсонпарварлиги, ҳуқуқий билимдонлиги ва ҳ.к.лар киради. Булар педагогларда касбий хусусиятларни ўзида тарбиялаб боришга кўмаклашади. Юқорида қайд этиб ўтилган ва педагогик маҳоратга берилган таъриф, ҳамда - тарбиячининг профессиограммаси хусусиятлари ва педагогларга қўйиладиган ижтимоий–иқтисодий, сиёсий-маданий талаблардан келиб чиқиб педагогика назарияси педагогик маҳоратни қуйидаги асосий

компонент (таркибий қисм)лардан иборат бўлиши лозимлигини ифодалайди. Буларнинг барчаси хусусий моҳият-мазмун касб этсада, улар яхлит ҳолда-тарбиячи (педагог)нинг касбий малакаларининг мазмунини ифодалайди. Зеро, педагогик техника– ўқитиш, таъсир кўрсатиш, таълим тарбия олувчиларга ўз ҳис-туйғулари, билимлари, ахлоқий фазилатларини ўзатиш технологиясини ифодаласа, педагогик муомала –касбий фаоллигининг бир кўриниши бўлиб, таълим-тарбияда шу жараён иштирокчиларининг ўзаро таъсир ва ҳамкорлигини акс эттиради. ПЕДАГОГИК МАХОРАТ ПЕДАГОГИК МУОМИЛА ПЕДАГОГИК ТЕХНИКА ПЕДАГОГИК Қ ОБИЛИЯТ ПЕДАГОГИК МАДАНИЯТ ПЕДАГОГИК НАЗОКАТ ПЕДАГОГИК ИЖОД

Педагогик ижод– педагогнинг маҳорат пиллапояларидан кўтарилишида яратувчанликни, ташаббускорликни, педагогик уддабуронликни ва тадбиркорликка элтувчи йўлни, бу йўлдаги қийинчиликлардан қўрқмасликни англатади. Ўз навбатида бу соҳада педагогнинг педагогик қобилияти ҳам муҳим аҳамият касб этади. Чунки у педагогик жараёнда педагогнинг ақлий, эмоционал–иродавий жиҳатларини, ташкилотчилигини, билимдонлигини ва уларнинг бир-бирига боғлиқлигини ҳамда яхлит бир бутунлик касб этишини ифодалайди. Педагогик маданият -тарбиячилик бурчи, масъулияти, қадр-қиммати, виждони, ахлоқий эътиқодини назарда тутиб, педагогнинг талабчанлиги, адолати, комиллиги, ростгўйлиги, тўғрилигини англатади. Педагогик маҳорат тизимида педагогик назокат ( такт )–педагогнинг педагогик мақсадга мувофиқ, фойдали, қимматли ҳаракатларининг ўлчови, меъёри ва таъсир воситасининг чегараси сифатида характерланади. Педагогик маҳоратнинг қайд қилинган таркибий қисмлари педагогнинг касбий хусусиятларини бойитади ва уни моҳирлик сари етаклайди ва тарбиячида педагогик маҳорат малакаларининг таркиб топишига ёрдам беради. Аммо, ўз касбининг моҳир устози бўлиш учун фақатгина уларга таяниб, иш тутиш кутилган натижани бермаслиги мумкин. Бунинг учун мунтазам равишда педагогик фикрлаш, педагогик ўйлаш, педагогик иш тутиш лозим бўлади. Бу деганимиз, ўз фаолиятини педагогик ҳодисаларни, вазиятларни таҳлил қилиш, уларнинг ҳар бир боғланиш жойларини англашга интилиш, кунлик натижаларни мустақил равишда таҳлил қилиши ва янги таълим-тарбияга доир ғояларни аввалгилари билан таққослай олишга одатланиши ҳам лозим бўлади. Асосий педагогик-психологик муаммоларни топа олиш уларни ҳал этишнинг энг қулай йўлларини топиш устида ўйлаш ҳам керак. Инсонпарварлик- инсоннинг қадри эркинлиги бахт-саодати тенг ҳуқуқлилиги тўғрисида инсонийликнинг барча тамойилларини юзага чиқариш учун шарт-шароитлар яратиб бериш ҳақида ғамхўрлик қилишни ифодаловчи тушунча. Педагогларнинг индивидуал психологик

хусусиятларини инобатга олган ҳолда ўз имкониятларидан тўғри фойдаланиш; олдиндан аниқланаётган вазиятларга нисбатан тўғри муносабатда бўлиш, ўзгалар мувоффақиятини оқилона баҳолаш, моддий ва маънавий рағбатлантиришда адолатлилик. Самимийлик - атрофдаги кишилар билан муносабатда софдиллик, виждонлилик ифодаланадиган шахсий сифат Ватанни севиш - она юртига, ота-онасига ва ёру дўстларига садоқатли бўлиш ва эътиқод қилиш; мустақил республикамиз конститутцияси ва қонунлари, давлатимиз рамзлари, миллий урф-одатлар ва умуминсоний қадриятларга содиқлик; Фидоийлик. Табиий бойликлардан оқилона фойдаланиш, муҳофаза қилиш, ота-боболаримиз қолдирган маданий меросларни тўплаш, ўрганиш, Педагогнинг касбий педагогик тайёргарлиги шартли равишда қуйидаги йўналишларда олиб борилади: 1) педагогнинг шахсий фазилатлар бўйича тайёргарлиги; 2) педагогнинг руҳий - психологик тайёргарлиги; 3)педагогнинг ижтимоий-педагогик ва илмий-назарий жиҳатдан тайёргарлиги; 4) педагогнинг махсус ва ихтисосликка оид услубий билимларни эгаллаб бориши; Педагог фаолиятида педагогик қобилият ва унинг ўзига хос хусусиятлари. Педагог энг аввало, мулоҳазали, босиқ, ҳар қандай педагогик вазиятни тўғри баҳолай оладиган ҳамда мавжуд зиддиятларни бартараф этишнинг уддасидан чиқа олиши керак. Мулоқот жараёнида педагогнинг сўзларидан суҳбатдошига нисбатан хайрихоҳлик, самимийлик, дўстона муносабат, яхши кайфият сезилиб турсин. Ҳозирги шароитда жамиятнинг педагоглик касбига нисбатан қўяётган талаблари кун сайин ортиб бормокда ва бу талабларни амалда тўғри ташкил қилиш вазифаси педагогга боғлиқ. Ижодий фаолият олиб борувчи педагог фақатгина таълим олувчиларни муваффақиятли

ўқитиш ва тарбиялаш, илғор педагоглар иш тажрибаларини ўрганиш билангина чекланиб қолмасдан, тадқиқотчилик кўникма ва малакаларига ҳам эга бўлиши зарур. Ҳозирги замон педагоги фан ва техника тараққиётининг энг сўнгги ютуқларидан фойдаланиши, ўз касбий фаолиятида янги педагогик технологияларни унумли қўллай олиши тақозо этилади. Қобилият–шахснинг индивидуал-психологик хусусияти бўлиб, муайян фаолият юзасидан лаёқати ва ишни муваффақиятли амалга ошириш субъектив шарт–шароитини ифодаловчи индивидуал психик сифатлар йиғиндисига айтилади, зарур бўлган билим, малака ва кўникмаларни эгаллаш динамикасидаги фарқларни аниқлайди. Қобилиятлар индивидуал-психологик хусусият бўлгани сабабли, шахснинг бошқа сифатлари ва хусусиятларига, яъни ақл сифатларига, хотира ва характер хусусиятларига, ҳис-туйғуларига қарамақарши қўйилмайди, балки улар билан бир қаторга қўйилиши керак. Қобилиятни инсон туғма, табиат инъоми сифатида тайёр ҳолида олмайди, балки ҳаётий фаолияти давомида шакллантиради. Говард Гарднер қобилиятларни интеллектлар тўплами деб атади ва унинг еттита жиҳатини ажратиб кўрсатди. Биз интеллектнинг ушбу жиҳатларидан олтитасини педагог педагогик маҳоратини такомиллаштириш нуқтаи назаридан таҳлил қилишимиз мумкин. Психолог олим Ольга Матвеева ушбу жиҳатларни психологик технология билан кучайтириб модификациялайди ва педагогнинг касбий фаолиятида муҳим аҳамият касб этишини таъкидлаб, қуйидаги қобилиятларни кўрсатиб ўтади: • Мулоқот қилиш (коммуникатив) қобилияти: Педагогнинг дарс ва дарсдан ташқари жараёнларда гуруҳда ижобий руҳий иқлим ярата олиши. • Воқеаларни олдиндан кўра олиш қобилияти: ушбу қобилият тури ҳар бир педагогнинг сергаклигида, таълим олувчиларнинг руҳиятини, ички дунёсини кўра олишида намоён бўлади. Шунда педагог ким нимага қодир эканлигини олдиндан башорат қила олади. • Эшитиш ва ҳис қилиш қобилияти: Бундай қобилиятга эга бўлган инсонлар мусиқани севишади, оҳангни яхши ҳис қилишади, декламация

асосида яхши ўқишади, эшитган нарсасини хотирада сақлайди, айниқса шеър ва қўшиқларни севиб тинглайди. • Кинестетик (тери-мускул) қобилият: педагогининг ўз ҳатти ҳаракатларини мувофиқлаштириш қобилияти, ҳаракат оҳангини ҳис қилиб йўналтиради, вақтни, ҳаракат суръатини ҳис қилиш, маиший қулайликларни ярата олиш, ҳаёт марҳаматларидан роҳатланиш. • Мантиқий қобилият: мулоҳаза юритишни, рақамларни, математикани, мураккаб масалаларни севиш, сабабият ва натижаларни тушуниш малакаси, воқеликда асосийни иккинчи даражалисидан ажрата олиш; • Шахснинг ички қобилияти: ўз-ўзини билиш, тушуниш ва ҳис қилиш қобилияти. Эркин шахсда қўрқув ёки ноэркинлик туйғуси камдан-кам ҳолда бўлади. Қобилият педагогнинг индивидуал имкониятларини характерлайди. Бир хил шароитда қобилиятли педагоглар ўз фаолиятларида ҳам қобилияти паст кишиларга қараганда кўпроқ ютуқларга эришадилар. Қобилият шахснинг ҳам умумий, ҳам махсус ривожланишида тезроқ силжиб боришини, унинг ижрочилик ва ижодкорлик фаолиятларида энг юқори натижаларга эришишини таъминлайди. Қобилиятли киши мутахассисликни тез эгаллай олади ва юқори маҳоратга эришади ҳамда ишлаб чиқариш, фан ёки маданиятга янгилик кирита олади. Қобилият билимдан фарқ қилади. Билим – бу илмий мутолаа натижасидир, қобилият эса инсоннинг психологик ва физиологик тузилиши хусусиятидир. Қобилият билим олиш учун зарурий шарт-шароит бўлиб, шу билан бирга, у маълум даражада билим олиш маҳсулидир. Умумий ва махсус билимларни ўзлаштириш, шунингдек, касбий маҳоратни эгаллаш жараёнида қобилият мукаммаллашиб ва ривожланиб боради. Қобилиятга яқинроқ турадиган тушунчалар кўникма ва малакалардир. Кўникмалар – педагогнинг касбий фаолияти жараёнида ҳосил қилинган тажриба ва билимлар асосида бажариладиган ишнинг мукаммал усулидир.

Малакалар – педагогнинг онгли фаолиятни бажариши жараёнида ҳосил қилинган касбий интеллектуал фаолиятнинг автоматлашган компонентлари йиғиндисидир. Улар педагог касбий фаолияти механизмининг асосини ташкил қилувчи жараёнлардир, улар қобилият билан биргаликда педагогик маҳоратга эришишни таъминлайдиларки, бунинг натижасида педагог касбий фаолиятида улкан ютуқларни қўлга киритади. Қобилиятли, аммо ношуд педагог кўп нарсага эриша олмайди. Қобилият кўникма ва малакаларда рўёбга чиқади. Дарҳақиқат, қобилиятли кишининг кўникма ва малакалари кўп қиррали ва мукаммаллашган бўлади. Кўникмаларни умумлаштириб моҳирлик ҳам деб атайдилар. Моҳирлик ҳам қобилиятнинг ўзгинасидир. Демак, қобилият кўникма ва малакаларнинг пайдо бўлиш жараёнида шаклланади. Педагогнинг педагогик қобилиятини таҳлил қилган Н.В.Кузьмина шундай ёзади: “Таълим – тарбияда рўй берадиган кўпгина камчиликлар педагог ўз педагогик қобилиятининг амалий йўналишларини яхши билмаслиги, истеъдоднинг педагогда йўқлиги натижасида рўй беради”. Махсус қобилиятга эга бўлган педагоглар фақат ўзлари эгаллаган касбий йўналишлари бўйича муайян фаолият билан муваффақиятли шуғулланадилар. Бирор фаолиятнинг муваффақиятли, мустақил ва мукаммал бажарилишини таъминлайдиган ноёб қобилиятлар бирикмаси талант дейилади. Қобилият касбий фаолият жараёнида сайқалланиб боради. Бунинг учун педагогда лаёқат, зеҳн ва қизиқиш бўлиши керак. Педагогик қобилиятнинг асосий сифатлари ва хусусиятлари. Педагогик– психологияда педагог қобилиятининг чекланган турлари йўқ. Педагогик қобилият турлари фаннинг, жамиятнинг ривожланишига қараб кўпайиб ва ўзгариб туриши мумкин. Фалсафада қобилият ўзоқ вақтгача “ўзгармас ирсият” наслдан – наслга ўтувчи жараён сифатида талқин этилган. Олимларнинг ўзоқ йиллар олиб борган илмий-тадқиқотлари ва кузатишлари натижасида педагогик қобилиятнинг қуйидаги асосий сифатлари ажратиб кўрсатилган:

Педагог фаолиятидаги педагогик қобилиятнинг ўзига хос тизимлари мавжуд. Қобилиятлар тизими қуйидаги хусусиятлари билан фарқ қилинади: Педагогик қобилиятлар фақат педагогик фаолиятнинг амарали бўлишини ва шарт-шароитини ифодаламасдан, балки кўп жиҳатдан муваффақиятли ишлашнинг натижаси ҳамдир. Педагогик техника –педагогнинг нафақат таълим–тарбия жараёнида, балки бутун касбий фаолиятида зарур бўлган умумий педагогик билим ва малакалари мажмуидир. Педагогик техниканинг муҳим жиҳатлари–бу аввало педагогнинг маҳоратини белгиловчи касбий кўникмалари ҳисобланади, яъни унинг саводли ва ифодали сўзлай олиши, ўз фикр-мулоҳазасини ва билимини тушунарли тилда таъсирчан баён қилиши, ҳис-туйғусини жиловлай олиши, Ўз касбига мухаббат, бола ларни сева олиши Педагогик тактга (одоб ва гўзалликка) эга бўлиш Ўз ме ҳ натига ижодий ёндашиш Ўз мутахассислик фанини яхши билиши, унга қ изи қ иши Болалар жамоасига сингиб кета олиш Жавобгарликни ҳ ис этиш Тарбиявий билимларни эгаллаганлиги ЕТАКЧИ ХУСУСИЯТ ЛАР АСОСИЙ ХУСУСИЯТ ЛАР ТАЯНЧ ХУСУСИЯТ ЛАР ЁРДАМЧИ ХУСУСИЯТ ЛАР

ўзининг шахсий хусусиятларига хос мимик ва пантомимик қобилиятларга эга бўлиши, аниқ имо-ишора, маъноли қараш, рағбатлантирувчи ёки истеҳзоли табассум, сўзнинг чексиз қудрати орқали болалар онгига ва тафаккурига таъсир ўтказиши, ҳозиржавоблик, психологик билимларга эга бўлиши кабилардир. Педагогнинг педагогик техникаси қандай кўникма ва малакалардан иборат эканлиги, педагогик техника воситасида педагог таълим муассасаларида таълим-тарбиявий фаолиятни замонавий талаблар асосида қандай ташкил қилиши, таълим олувчиларга тарбиявий таъсир кўрсатишида қандай аҳамиятга эга эканлиги каби муаммолар ҳозирги кунгача дунё олимларининг диққатини ўзига жалб этиб келмоқда. Ҳозирги кунда педагогик техника тушунчаси иккита гуруҳга бўлиб ўрганилади. Биринчи гуруҳ компонентлари педагогнинг шахсий ахлоқий фазилатлари ва хулқи билан боғлиқ бўлиб, таълим–тарбия жараёнида ўз– ўзини бошқариш малакаларида ( рефлексия) намоён бўлади: • таълим-тарбия жараёнида ўз хатти-ҳаракатларини бошқариши (мимика, пантомимика); • таълим-тарбия жараёнида ўз ҳиссиётини ва кайфиятини жиловлай олиши ва турли ножўя таъсирларга берилмаслик; • мукаммал ижтимоий перцептив қобилиятларга (диққат, кузатувчанлик, хаёл) эгалиги; • нутқ техникасини (нафас олиш, овозни бошқариш, нутқ темпи) билиши ва ўз ўрнида қўллай олиши. Педагогик техниканинг иккинчи гуруҳ компонентлари педагогнинг шахс ва жамоага таъсир кўрсатиш малакалари билан боғлиқ бўлиб, бу гуруҳ таълим-тарбия жараёнининг технологик томонини қамраб олади: • педагогнинг дидактик, ташкилотчилик, конструктив, коммуникатив қобилиятлари; • маълум бир режа асосида ўз олдига қўйилган талабларнинг бажарилишини назорат қилиши;

• таълим муассасасида ва педагогик жамоасида таълим-тарбия билан боғлиқ бўлган ижодий фаолиятни ташкил эта олиши; • болалар билан педагогик мулоқот жараёнини бир мувозанатда сақлаб бошқара олиши. Педагогнинг тарбияланувчи объектлар олдида ўз ҳаракатларини бошқаришида актёрлик санъатига хос бўлган хусусиятлари, яъни мимик ва пантомимик қобилиятлари муҳим рол ўйнайди. Актёр бир образни маълум бир муддатда тайёрлаб, бир ёки бир неча маротаба бир хил кўринишда саҳнада намойиш этса, педагог бутун ўқув йили давомида, ҳар бир дарсда янги мавзуни ўтилган мавзулар билан боғлаб, замонавий инновацион усуллар воситасида болалар онгига етказиш учун чуқур тайёргарлик кўради, гуруҳ жамоасидаги ўзига хос педагогик ва психологик муҳитни, ҳар бир таълим олувчининг шахсий хусусиятларини эътиборга олиб педагогик фаолият кўрсатишга мажбурдир. Бундай улкан масъулиятни юқори савияда бажариш учун педагогдан юксак педагогик техник тайёргарликка эга бўлиш талаб этилади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. Тошкент: Маънавият, 2008. – 173 б. 2. Азизходжаева Н.Н. Педагогические технологии и педагогическое мастерство. Издательско-полиграфический творческий дом им.Чулпана. 3. Т.; 2005. -200 с 4. Левитан К.М. Личность педагога: становление и развитие. Изд-во Саратовского университета. 1991. -166 с. 4. Мавлонова Р., Тўраева О. Ҳолиқбердиев К. Педагогика. Т., 5. Ўқитувчи. -2001. – 512 б. 6. Очилов М. Янги педагогик технологиялар. – Қарши. Насаф, 2000.

O'xshashlar

Тарбиячининг инноватцион фаолияти

Педагог шахси ва унга қўйиладиган талаблар

Педагогик қобилиятлар психологияси

Педагогик психология фани предмети

Мактабгача таълим муассасаларида машгулотларни ташкил этиш