Психик тараққиётнинг асосий қонуниятлари - Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim - Referatlar

Психик тараққиётнинг асосий қонуниятлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

26.4892578125 KB

Ko'chirib olish

Психик тараққиётнинг асосий қонуниятлари Режа: 1. Бола психик тараққиёти ҳақида тушунча. 2. Бола психик тараққиётида биологик ва ижтимоий омиллар. 3. Психик тараққиёт, ёш босқичлари ва ёш инқирозлари.

Бола психик тараққиёти ҳақида тушунча Боланинг ўсиши, унинг психикаси ва онгининг тараққиёти жамият аъзоси сифатида вояга етишида тараққиёт қандай қилиб юзага келади? деган саволни ҳал қилиш муҳим масаладир. Ўсиш - миқдорий жиҳатдан улғайиш, демакдир. Тараққиёт-сифат жиҳатдан ўзгариш демакдир. Боланинг психик тараққиёти ҳам қарама- қаршиликлар кураши асосида юз беради. Бу қарама-қаршиликлар: 1. Боланинг шу чоққача эришган даражаси, имкониятлари билан янги эхтиёжлар ўртасида туғиладиган қарама-қаршиликлар. Яъни болаларнинг эхтиёжлари тез ортиб боради. Лекин бу эҳтиёжларни қондириш имкониятлари жуда секинлик билан юзага келади. 2. Боланинг эски хулқ-атвори формалари билан янги хатти-ҳаракатлари, янги ташаббуслари ўртасидаги қарама-қаршиликлар. Масалан: ёш боланинг асосий фаолияти катталарга тақлид қилишдир. Тақлидий ҳаракатларда мустақиллик, ташаббускорлик бўлмайди. Бола ўсиб улғайган сари унинг тажрибаси, мустақиллиги, ташаббуси орта боради. Масалан: мустақил юриш, баъзи ишларни бажариш. 3.Бола ҳаётининг мазмуни билан унинг формаси ўртасида вужудга келадиган қарама-қаршиликлар. Одатда ҳаётнинг мазмуни унинг формасидан бироз олдинроқ вужудга келади. Масалан: бола боғчага қатнай бошлашдан олдин оиладаги ҳаётга ўрганиб қолади. Боғчада эса янгича ҳаётнинг бошқача талаблари ва қоидаларига дуч келади. Демак, боланинг психик тараққиёти жуда мураккаб жараёндир. Лекин бу тараққиёт қанчалик мураккаб бўлмасин унинг қонуниятлари фанга аёндир. Боланинг психик тараққиёти ижтимоий ҳаёт билан боғлиқ бўлган аниқ шартшароитнинг таъсири туфайли юз беради. Бола яшайдиган муҳит ўзгармас нарса эмас, балки у кишиларнинг фаол фаолияти натижасида ўзгара боради. Ҳар бир инсон ва боланинг онги ўзгариб борувчи муҳит таъсири остида ўсади. Аммо муҳит боланинг ўсиши

учун қулай ва ноқулай бўлиши мумкин. Қулай муҳит кишининг «мудроқ» қобилиятларини улғайтиради. Ноқулай ижтимоий муҳитда туғма қобилиятлар «мудроқ» босган ҳолда қолаверади. Бундай муҳит, ҳатто тасодифан намоён бўлган истеъдод ва қобилиятларни ҳам нобуд қилади. Масалан: 1920 йилларда доктор Санг Ҳиндистонда Калькуттанинг жануби- ғарбидан 2 қизни бўрилар орасидан топади. Қизлардан бири Амола 2 ёш, 1 ойдан кейин вафот этган, иккинчиси Камола 7-8 ёш 17 ёшгача яшаган, 45та сўзни ўрганган. Организмнинг ўсиши, нерв системасининг шаклланиши психик ҳаётнинг шакл ва мазмуни учун имкониятлар яратиб беради. Бу имкониятларнинг руёбга чиқиши кишининг ижтимоий муҳитда яшаши ва тараққий этиб боришига боғлиқдир. Демак, инсон биологик мавжудот сифатида эмас, балки ижтимоий мавжудот сифатида тараққий қилади. Демак, инсонни инсон қиладиган унинг бутун фазилатларини юзага келтирадиган омил ташқи ижтимоий муҳитнинг таъсиридир. Болалар психологияси болани ҳар томонлама ривожланишида таълим- тарбияни асосий ҳаракатлантирувчи куч деб таъкидлайди, чунки жамиятнинг болалар онгига онгли таъсир этиши таълим-тарбия орқали амалга оширилади. Ёш психологиясида психик тараққиёт билан таълим-тарбия ўртасидаги муносабат масаласи муҳим масаладир. Бу масалани олимлар турли назариялар бўйича талқин қиладилар: 1) Биринчи назария тарафдорлари ижтимоий таълим-тарбия билан бола психик тараққиёти ўртасида ҳеч қандай муносабат йўқ, психик тараққиёт ўз йўлига, ижтимоий таълим-тарбия ўз йўлига бўлади деган фикрни олға суради. 2) Иккинчи хил назария намоёндалари психик тараққиёт билан ижтимоий таълим-тарбия орасида ҳеч қандай фарқ йўқ деган фикрни билдирадилар. 3) Учинчи хил назария намоёндалари таълим-тарбия ва психик тараққиёт бошқа-бошқа жараёнлар бўлса ҳам, бир-бирига мос келадиган,

яъни бир-бирига таъсир ўтказадиган жараёнлардир деган фикрни илгари сурадилар. Психологлар жумладан Л.С.Виготскийнинг фикрича таълим жараёни тараққиёт жараёнига мос келмайди, таълим жараёни тараққиётдан илгарилаб кетади ва болалар психикасининг тараққий этишини ўз орқасидан эргаштириб боради. Унга энг яқин истиқбол очиб беради, деб кўрсатади. Виготскийнинг фикрича тараққиётнинг 2 босқичи бўлиб, яъни биринчиси, фаол тараққиёт босқичи ( катта ёшли кишилар ёрдамисиз мустақил ҳаракат қила олиш;). Иккинчиси, энг яқин тараққиёт зонаси босқичи (болаларнинг катта ёшли кишилар ёрдами билан қиладиган хатти-ҳаракатлари) бор. Виготский болаларнинг психик ривожланиши, айниқса шу тараққиёт жараёнида тезроқ ривожланади деб кўрсатади. Тараққиётнинг бу икки босқичи боланинг ҳозирги вақтда қандай эканлигини, яъни қандай билим, малака ва кўникмаларга, характер - сифатларга эга эканлигини ва келажакда боланинг қандай билим, кўникмаларга, характер сифатларга эга бўла олишини ҳисобга олиш имконини беради. Таълим-тарбия инсоннинг камолга етишида етакчи омилдир, булар: а) таълим ва тарбия жараёнида, киши организмининг ўсиши ва муҳитнинг стихияли таъсири беролмайдиган нарсаларни ўрганиб олиши мумкин, масалан: савод чиқариш. б) Таълим-тарбия ёрдами билан болаларнинг баъзи туғма камчиликларини ҳам яхши томонга ўзгартириши мумкин. в) Таълим-тарбия ёрдамида салбий таъсир натижасида юз берган камчиликларни тугатиш мумкин. г) Таълим ва тарбия ўз олдига мақсад ва вазифалар қўяди ва комил инсон тарбиясини ривожлантиришни кўзлайди.

д) таълим жараёнида бола билимлар, кўникма ва малакалар ҳосил қилибгина қолмай, ўзи ҳам камолга етишиб боради, билим даражасини онгли равишда оширади. Демак, таълим-тарбия табиий қобилиятларни ривожлантиришнинг, болаларни комил инсон қилиб тарбиялашнинг муҳим омилидир. Маълумки, бола психикаси ўйин, ўқиш ўрганиш, меҳнат ва турли ижтимоий фаолият жараёнларида тараққий қилади. Фаолиятнинг бу турлари боланинг ўсиши ва ёш хусусиятларига мос равишда ўзгариб бири иккинчиси билан алмашиниб туради. Масалан: мактабгача тарбия ёшидаги болаларнинг асосий фаолияти ўйиндир. Чунки, ўйин бола табиатининг асосий хусусияти ҳисобланади. Бола ўйин орқали атрофдаги ҳаётни ва кишилар ўртасидаги турли муносабатларни била бошлайди. Боланинг улғайиши билан унинг ўйин фаолияти ўқиш фаолияти билан алмаша бошлайди. Лекин мактабгача тарбия ёшидаги болаларнинг ўқишўрганиши ҳали-ҳали тизимли характерда бўлмайди, балки ўқиш фақат мактабдаги фаолиятнинг асосий турига айланади. Ўқиш фаолияти болани шахсий сифатларини таркиб топтиришда, малака, одат, кўникма, билимлар ҳосил қилишда катта роль ўйнайди. Лекин бола шахсининг таркиб топишига ўйин, ўқиш ва ўрганиш қанча таъсир қилмасин, киши шахси меҳнатда такомиллашади ва тўла- тўкис таркиб топади. Умуман болалар психологияси тараққиёт омилларини ҳар томонлама ҳисобга олади ва тарбияни тараққиётнинг қудратли омили деб ҳисоблайди. Бола шахсини ривожланишида жамоанинг роли аҳамиятлидир. Чунки болалар жамоада, жамоа таъсирида маданий ва ахлоқий жиҳатдан, шунингдек психологик жиҳатдан тарбияланадилар. Бунда болаларда бир - бирига мехрибонлик, ўзаро ёрдам, фақат ўзи тўғрисидагина эмас, балки бошқалар тўғрисида ҳам ўйлаш, жамоа манфаатларини ўз манфаатларидан юқори қўйиш каби фазилатлар таркиб

топади. Жамоада турли ёшдаги болаларнинг дўстлик ва ўртоқлик туйғулари ривожланади. Шахс фақат жамоа туфайлигина ўзини ўстирадиган воситаларга ва барча имкониятларга эга бўла олади. Ҳар бир одамнинг психик тараққиёти турли психик жиҳатдан нормал, баъзи бирлари психик тараққиётида акселерация, яъни ривожланишнинг тезлашуви бўлиши мумкин. Баъзи бирлар психик жиҳатдан нормал, баъзи бирлари эса психик жиҳатдан нотекис ривожланиши мумкин. Болаларнинг психик жиҳатдан нотекис ривожланишига қуйидагилар, яъни: - ноқулай мухит (Амола, Камола) ёки жамиятдаги турли нотинчликлар, масалан уруш (II жаҳон уруши), 6,7 ёшли болаларнинг ўсишига, 12,13 ёшли қиз болалар ва 13, 14 ёшли ўғил болалар ўсишининг ҳар хиллиги; - таълим-тарбиянинг нотўғри йўлга қўйилганлиги; - вояга етаётган шахс фаолиятининг нотўғри ташкил қилиниши; - асаб иш фаолиятининг бузилиши ва ҳаддан ташқари касалликларга кўп чалинавериш; - ёш хусусиятларни ҳисобга олмаслик (таълим ва тарбия жараёнида); - шароит (мактабдан, уйдан ва боғчадан борган болаларнинг ривожланиши) кабилар сабаб бўлиши мумкин. Шунингдек, қаттиқ таъсирланиш натижасида узоқ муддатга уйқуга кетиш ҳоллари психик ривожланишни текис ривожланишига ва баъзан вақтинча тўхтаб қолишига сабаб бўлиши мумкин. Маълумки, боланинг ақл идроки, феъл - атвори, воқеликка муносабати, психик ва жисмоний ўсиш хусусиятлари, уни тараққиёти билан боғлиқ равишда ўзгариб туради. Бу ўзгариш унинг фаолияти ва ҳаёт кечиришидагина эмас, балки ёшига ҳам боғлиқдир. Масалан: 1 ёшли бола билан 3 ёшли бола, 7 ёшли билан 15 ёшли бола орасидаги фарқ яққол кўзга ташланади. Бу фарқ болани жисмоний хусусиятлари билан эмас, балки психологик хусусиятлари билан ҳам боғлиқдир. Ўсиб, улғайиш боланинг жисмоний тараққиёти билан боғлиқ бўлса, сифат ўзгаришлари, боланинг

психик тараққиёти билан боғлиқдир. Болада юз берадиган сифат ўзгаришлари бирданига содир бўлмай, аста-секин юзага келади. Болаларни турли ёш даврларга ажратишда уларнинг тараққиётида юз берадиган сифат ўзгаришлари, яъни уларнинг психик тараққиёти жиҳатидан янги босқичга кўтарилиши асос қилиб олинади. Бола психик тараққиётида биологик ва ижтимоий омиллар Дунёга келаётган чақалоқнинг гавда тузилиши унда тик юриш учун имкониятнинг мавжудлигини тақозо этса, миясининг тузилиши ақли- ҳушининг ривожланиши учун имконият туғдиради, қўлларининг шакл- шамойили меҳнат қуролларидан фойдаланиш истиқболининг мавжудлигини кўрсатади ва ҳоказо. Булар билан чақалоқ ўз имкониятлари йиғиндисига биноан одам ҳар қандай ҳолатда ҳам бу хилдаги фазилатлар йиғиндисининг соҳибига айлана олмайдиган ҳайвон боласидан фарқ қилади. Шундай қилиб, юқорида айтилганлар орқали чақалоқнинг инсон зотига мансублиги тасдиқланади ва бу факт индивид тушунчасида қайд этилади (бундан фарқли ўлароқ, ҳайвон боласи дунёга келиши биланоқ ва ҳаётининг охирига қадар жонзот деб юритилади). «Индивид» тушунчасида кишининг насл - насаби ҳам мужассамлашгандир. Янги туғилган чақалоқни ҳам, катта ёшдаги одамни ҳам, мутафаккирни ҳам, ақли заиф овсарни ҳам, ёввойилик босқичидаги қабиланинг вакилини ҳам, маданиятли мамлакатда яшаётган юксак билимли кишини ҳам индивид деб ҳисоблаш мумкин. Индивид сифатида дунёга келган киши алоҳида ижтимоий фазилат кашф этади, яъни шахс бўлиб етишади. Индивид ҳали болалигидаёқ тарихан таркиб топган ижтимоий муносабатлар тизимига жалб этилади. У бу тизимни аллақачон тайёр ҳолда учратади. Кишининг жамиятдаги бундан кейинги ривожланиши муносабатларнинг шу қадар чигалликларини вужудга келтирадики, бу ҳол уни шахс сифатида шакллантиради. Психологияда индивид томонидан амалий фаолият ва муносабат жараёнида ҳосил қилинадиган ҳамда ижтимоий муносабатларнинг индивидга

таъсир ўтказиш даражаси ва сифатини белгилайдиган тизимли тарздаги ижтимоий фазилат шахс тушунчаси билан ифодаланади. Шахс бу - маълум бир инсоннинг психобиологик ва ижтимоий- психологик қобилиятларнинг уйғунлиги ҳисобланади. Биз жамият, тарбия, таълим, муомала, ўзаро таъсирланиш таъсирида шахсга айланамиз. Шахс бўлмоқ - бу ҳар доим ўз хулқ - атвори устида ишлаш деганидир. Инсон онги бир қарашда яхлит нарса, аслида у айрим жараёнлардан иборат. Шунинг учун ҳам атроф муҳитни, ўзини билишига имкон берувчи онгни ўрганиш учун уни алоҳида психик жараёнларга бўлиб ўргана бошлаганлар. Бу жараёнлар – сезги, идрок, хотира, диққат, тафаккур нутқ ва бошқалар. Бу жараёнлар бир-бири билан боғлиқки, бирини иккинчисиз тасаввур қилишнинг ўзи қийин. Шахснинг индивидуал – типологик хусусиятлари таснифи. Дунёда айнан бир-бирига ўхшаш бўлган икки кишини топиш жуда мушкул. Одам ташқи қиёфаси, бўй-басти билан бошқа бирор кимсага ўхшаши мумкин, лекин феъли, мижози ва шахс сифатидаги хусусиятлари нуқтаи назаридан айнан бир хил инсонлар бўлмайди. Ҳаттоки, олимлар битта тухумдан ривожланган эгизакларда ҳам жуда кўп жиҳатдан айнан ўхшашликни қайд қилишган, шахсий сифатларидаги корреляцион таҳлилда эса баъзи тафовутлар аниқланган. Шахс - қайтарилмас, у ўз сифатлари ва борлиғи билан ноёб. Ана шу қайтарилмаслик ва ноёблик асосида унинг индивидуал психологик хусусиятлари мажмуи ётади. Шу ўринда биз юқорида таъриф берган шахс тушунчаси билан ёнма-ён ишлатиладиган яна икки тушунчага изоҳ беришни ўринли деб ҳисоблаймиз. Бу “индивид” ва “индивидуаллик” тушунчалари. “Индивид “ тушунчаси умуман “одам” деган тушунчани тўлдириб, унинг ижтимоий ва биологик мавжудот сифатида мавжудлигини тасдиқлайди ва уни, бир томондан, бошқа одамлардан фарқловчи белги ва хусусиятларини ўз ичига олади, иккинчи томондан, ўзига ва ўзига ўхшашларга хос бўлган

умумий ва характерли хусусиятларни қамраб олади. Демак, индивид инсонга алоқадорлик фактини тасдиқловчи илмий тоифадир. “Индивидуаллик”— юқоридаги иккала тушунчага нисбатан торроқ тушунча бўлиб, у аниқ одамни бошқа бир одамдан фарқловчи барча ўзига хос хусусиятлар мажмуини ўз ичига олади. Шу нуқтаи назардан шахс тизимини таҳлил қиладиган бўлсак, шахс индивидуаллигига унинг қобилиятлари, темпераменти, характери, иродавий сифатлари, эмоциялари, хулқига хос мотивация ва ижтимоий кўрсатмалари киради. Шахс структураси ўз ичига қуйидагиларни қамраб олади: А) қобилиятлар ва эҳтиёжлар; Б) шахс йўналганлиги, қизиқишлар; В) темперамент ва характер; Г) иродавий сифатлар. Шахс онтогенезида қуйидагича шаклланади : I босқич - шахснинг асосий стереотипи шаклланиши. Уч ёшга келиб, болада ўзи ва борлиқ ҳақида тасаввур шаклланади. 3-5 ёшда эса болада “Мен” олмоши ишлатилади. 7 ёшга келиб, “танаси” ҳақида, ўнг ва чап томонлар (тананинг) ҳақида тасаввурлар шаклланади; 7-11 ёшдан бошлаб бола ўз фаолиятини миясида режалаштира олади. II босқич - шахс стереотипи шаклланади (15-16 ёшгача). Индивидуаллик кўпроқ юзага чиқади. Абстракт тушунчалардан кенг фойдаланилади. III босқич - шахснинг ижтимоий стереотипининг шаклланиши (16- 21 ёш) атрофдаги олам билан инсоннинг муносабатларида англанганлик ҳисси шаклланади, ўз-ўзини англаш ва юқори даражали эмоциялар (этик, эстетик, интеллектуал) шаклланади. Инсон шахсининг психик ривожланиши ва унинг шаклланиши мураккаб тадқиқот жараёнидир. Зеро, унинг ўзига хос хусусиятлари ва

қонуниятларини асосли илмий билиш, бола шахсига педагогик жихатдан таъсир кўрсатишнинг зарур шартидир. Биологик омиллар ҳақида Инсон - биосоциал мавжудотдир. Унинг бирлиги, бир томондан, кишининг психик, туғма равишда ташкил топган хусусиятлари (масалан, кўриш ёки эшитиш сезгиларининг, шунингдек, олий нерв тузилишининг ўзига хос хусусиятлари), иккинчи томондан эса фаолиятнинг онгли субъекти ва ижтимоий тараққиётнинг фаол иштирокчиси сифатида унинг хулқ-атвор (масалан, аҳлоқий одатлар) хусусиятларида намоён бўлади. Хўш, одам психикаси ва хатти - ҳаракатларида намоён бўладиган бу хусусиятларни нималар сирасига киритиш мумкин? Инсон психикасининг табиати биологикми ёки инқилобий характерга эгами? Инсон шахсининг таркиб топиши ва психик ривожланишига таъсир этувчи омилларнинг муаммоси ўз моҳияти жиҳатидан ғоявий характерга эга. Шу боис, бу масалани ҳал қилишда бир-бирига қарама-қарши бўлган турли оқимлар, йўналишлар майдонга келган. Инсон шахсининг таркиб топишини тушунтиришда майдонга келган биринчи оқим биогенетик концепция назария бўлса, иккинчи оқим социогенетик концепциядир . Инсон шахсининг таркиб топишини тушунтиришга интилувчи биогенетик оқим XIX асрнинг иккинчи ярмида майдонга келган. Бола психик хусусиятларининг туғма табиати ҳақидаги таълимот шу вақтга қадар аксарият психология мактабларинииг асосини ташкил этиб келмоқда. Мазкур таълимот инсон психикасининг барча умумий ва индивидуал хусусиятлари табиат томонидан белгиланган, унинг биологик тузилишига тенглаштирилгандир, психик ривожланиш эса, ирсий йўл билан азалдан белгиланиб, инсон организмига жойлаштирилган шу хусусиятларнинг маромига етилиш жараёнидан иборат деб таъкидлайди. Маълумки, наслий хусусиятлар туғма йўл билан наслдан наслга тайёр ҳолда берилади, бироқ шундай бўлишига қарамай, бу оқим намояндалари инсон шахси ва унинг барча хусусиятлари «ички қонунлар» асосида, яъни

наслий хусусиятлар негизида майдонга келадиган нарса, яъни биологик омилларга боғлиқдир, деб таъкидлайдилар. Биогенетик таълимот, инсон қобилиятларининг ривожланиш даражаси (чунончи, имкониятларнинг чегараси, унинг энг юксак нуқтаси) тақдир томонидан белгиланиб қўйилганлигини, ўқувчи имкониятлари ва қобилиятларини махсус тестлар ёрдамида аниқлаб, ундан сўнг таълим жараёнини унинг ирсият томонидан белгиланган тараққиёт даражасига мослаштириш, уларнинг ақлий истеъдод даражаларига қараб турли мавқедаги мактабларда таҳсил олиши зарур дея таъкидлашади. Чунончи, бу йўналиш тарафдорларидан, америкалик психолог Э. Торндайк шахснинг «табиий қучлари» ва «туғма майллар» психик ривожланишнинг етакчи омили қилиб кўрсатиб, муҳитнинг, таълим- тарбиянинг таъсири - иккинчи даражалидир, деб айтади. Австралиялик психолог К.Мюллер болаларнинг фақат ақлий тараққиётигина эмас, балки ахлоқий ривожланиши ҳам наслий томондан белгилангандир, деб таъкидлайди. Америкалик педагог ва психолог Дж. Дьюи - инсон табиатини ўзгартириб бўлмайди, одам ирсият воситасида ҳосил қилган эҳтиёжлари ва психик хусусиятлари билан туғилади. Бу эҳтиёжлар ва психик хусусиятлар тарбия жараёнида намоён бўлиб, баъзида ўзгариши, тарбиянинг эса миқдорини белгилаб берувчи мезондир, деб ҳисоблайди. Веналик врач - психолог З. Фрейд мазкур оқим намоёндаси сифатида шахснинг фаоллигини, уни ҳаракатга келтирувчи кучларни қуйидаги тарзда тушунтиришга интилади. Одам ўзининг қадимий ҳайвон тариқасидаги авлодаждодларидан наслий йўл билан ўтган инстинктив майлларнинг намоён бўлиши туфайли фаолдир. З.Фрейднинг фикрига кўра, инстинктив майллар асосан жинсий инстинктлар шаклида намоён бўлади. З.Фрейд, шахснинг фаоллигини даставвал жинсий майллар билан боғлайди. Бироқ инстинктив

майллар жамиятда худди ҳайвонот оламидагидек эркин намоён бўлавермайди. Жамиятдаги жамоа ҳаёти одамни, ундаги мавжуд инстинктив майлларни (яъни, жинсий майлларни) жуда кўп жиҳатдан чеклаб қўяди. Оқибатда одам ўзининг кўп инстинктлари ва майлларини босишга, тормозлашга мажбур бўлади. Унинг таълимотига кўра, тормозланган инстинкт ва майллар йўқолиб кетмайди, балки бизга номаълум бўлган онгсизлик даражасига ўтказилиб юборилади. Онгсизлик даражасидаги бундай инстинктлар ва майллар ҳар турли «комплекслар» бирлашадилар, гўё инсон шахси фаоллигининг ҳақиқий сабаби айни шу « комплекслар »нинг намоён бўлишидир. З.Фрейднинг таълимотидан, унинг очиқдан-очиқ биологизаторлик тарғиботчиси эканлигини, инсон шахсининг фаоллигини жинсий майллардан иборат эканлиги ҳақидаги назарияси илмий асосга эга эмаслигини эътироф этиш мумкин. Бундай таълимотлардан, хусусан дин ҳомийлари кенг фойдаланиб, инсоннинг тақдири ана шу илмлар билан чамбарчас боғликдир, деб таъкидлашади. Инсон шахсининг таркиб топишини ўрганиш давомида юзага келган яна бир таълимот - социогенетик концепция қобилиятларнинг тараққиётини, фақат, теварак - атрофдаги муҳитнинг таъсири билан тушунтиради. Бу йўналиш ўз замонаси учун илғор ҳисобланган XVIII аср француз олими К. Гельвеций таълимотидан бошланган. К. Гельвецийнинг таълимотига кўра, барча одамлар ақлий ва ахлоқий ривожланиши учун туғилишданоқ мутлақо бир хил табиий имкониятга эга бўладилар. Шунинг учун одамларнинг психик хусусиятларидаги фарқ, фақатгина муҳит ва тарбиянинг турлича таъсир қилиши билан вужудга келади, деб тушунтирилади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Нишонова З.Т., Алимова Г.К. Болалар психологияси ва психодиагностиаси Т.: ТДПУ 2017 – 264 б. 2. Ғозиев Э. Онтогенез психологияси Назарий- экспериментал таҳлил T.: Ношир 2010. – 356 b. 3. Дўстмуҳамедова Ш.А., Нишонова З.Т.ва бошқалар Ёш даврлари ва педагогик психология Т.: Фан ва технологиялар 2013 – 343 б. 4. Шаповаленко И.В. Возрастная психология (Психология развития и возрастная психология): учебник для студентов вузов. – М.: Гардарики, 2007. –349 с.

O'xshashlar

Илк ёш даврида психик ривожланиш

Болалар психофизиологик ривожланишидаги кескин даврлар

Педагогик психология фани предмети

Ижтимоий муҳитнинг шахс шаклланишига таъсири

Ривожланишида нуқсони бўлган болаларни психологик педагогик ташхис қилиш