Логопедик ритмиканинг воситалари - Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim - Referatlar

Логопедик ритмиканинг воситалари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

160.591796875 KB

Ko'chirib olish

Логопедик ритмиканинг воситалари Режа: 1. Логопедик ритмика воситаларининг тавсифномаси 2. Турли йўналишларда юриш ва ҳарбийча юриш 3. Мускуллар тонусини тартибга соладиган машқлар

Логопедик ритмика воситаларининг тавсифномаси Логопедик ритмиканинг воситалари қуйидагилардир: турли йўналишдаги юриш ва ҳарбийларча юриш; нафас, овоз ва артикуляцияни ривожлантириш учун машқлар; мускуллар тонусини бошқарувчи машқлар; диққатни фаоллаштирувчи машқлар; ҳисобли машқлар; мусиқа кузатувисиз нутқий машқлар; мусиқий ўлчов ёки метр туйғусини шакллантирувчи машқлар; мусиқий темп туйғусини шакллантирувчи машқлар; ритмик машқлар; куйлаш; мусиқий асбобларда ўйин машқлари; нутқий бузилиши бўлган одамларнинг мустақил мусиқий фаолиятлари; ўйинли фаолият, ижодий ташаббусларни ривожлантириш учун машқлар; якуний машқлар. Логоритмик воситалар мусиқий тарбия ишида ўзининг махсус хусусиятига эгалик қилади, бироқ улар асосан асабийпсихиатрик ва логопедик ташкилотларда даволаш-педагогик усул сифатида кўриб чиқилади. Санаб ўтилган барча иш турларининг қурилишида асосий тамойил – ҳаракатнинг мусиқа билан зич алоқасидир. Мусиқа унинг буюк ҳиссий таъсири, ифодаловчи воситалар бойлиги билан ҳаракат усуллари ва машқларни туганмас турли-туман бўлиши имконини беради. Логоритмик воситалардан фойдаланишнинг кейинги тамойили уларга нутқий материални киритиш мажбуриятини кўзда тутади. Сўз ўта турли- туман шаклларда киритилиши мумкин: бу қўшиқлар матни, хороводлар, куйлаш билан драматизация, берилган мавзуда инсценировкалар, ҳаракатли ўйинларда бошловчининг буйруқлари, сценарий олиб борувчи (режиссёр) нинг кўрсатмалари ва ҳ.к. Сўзни киритиш мусиқий ритмда эмас, шеърий қурилган ҳаракатларнинг ритмий бўлишига ёрдамлашувчи бир қатор машқлар яратишга имкон беради. Логопедик ритмика воситаларини нутқий патологияси бўлган одамларнинг мустақил ҳаракатли, мусиқий ва нутқий фаолияти асосида ётувчи секин-аста мураккаблашиб борадиган ритмик, логоритмик ва мусиқий-ритмик машқлар ҳамда топшириқлар тизими каби тасаввур қилиш мумкин.

Турли йўналишларда юриш ва ҳарбийча юриш Логопедик ритмиканинг бу воситасини В.А.Гринер “кириш машқлари” деб атайди. Улар болаларни доира бўйича бир ўзи, жуфт бўлиб ва гуруҳ билан юриш, турли предметларни айланиб ўтиш, рўпарадан юриш вақтида тўқнашмаслик, берилган йўналишга амал қилиш, мўлжал бўйича ҳаракатланиш, юраётганлар орасида масофани сақлаш, шунинг саф, чизиқ, колонна ва ҳ.к. тузишнинг бошланғич кўникмасига ўргатади. Бола макон ва жамоада, ҳаракатнинг ўнг-чап томонли йўналишида, айланишлар, елка орқага, чеҳра билан марказга ҳарбийча юриш ва ҳ.к. ларда мўлжал олишни ўрганади. Ҳаракатнинг маконий тавсифномаси дастлабки ҳолат, ҳаракатда вужуд ва унинг қисмлари ҳолати, ҳаракат траекториясидан иборат. Машғулотнинг бошидан бошлаб кириш машқлари ҳаракат ва нутқнинг турли-туман темпига кўрсатма беради, шунинг учун бола (катта) лар диққатини мусиқанинг бошқарувчи ролига йўналтириш лозим. Юриш ҳар бир машғулотга киритилади. У ҳаракатнинг табиий кўриниши ҳисобланади ва шу билан биргаликда, мувофиқлашуви бўйича етарлича мураккабдир. Нутқида бузилиши бўлган болалар, айниқса, кичик ёшда (4-5 ёшгача) юриш пайтида ҳаракатларни мувофиқлаштиришда орқада

қолиш билинади. Улар оёқларни кенг қўядилар, уларни шиқирлатадилар, юришда нотурғунлик, ҳаракатларнинг секинлашиши кузатилади. Биринчи машғулотданоқ педагог болаларда мустаҳкамликни, оёқларни ён томонга чайқалишни камайтирган ҳолда ўрта чизиққа яқинроқ қўйиш кўникмасини, юришда оёқларни кўтаришни шакллантиришни бошлайди. Бунинг учун предметлар: таёқ, йўғон арқон, кубиклар, зиналарнинг юпқа, ингичка тахтачалари ва ҳ.к. лардан сакраб ўтиш бўйича машқлардан фойдаланилади. Мустаҳкамлик машқлари амалий ҳаётда зарур бўлган предметлараро юришни мўлжалга қаратилган ҳолда тарбиялашга имкон беради. Машғулотларда юришнинг қуйидаги кўринишларидан фойдаланиш мумкин 1 : • иккита йўғон арқонда белгиланган йўлак бўйича алоҳида; • гуруҳ билан; • залнинг қарама-қарши деворларига барабан садоси остида гуруҳ билан зал бўйлаб гуруҳ билан; • доира бўйича ётқизилган йўғон арқон бўйлаб “тўда бўлиб”: болалар барабан (ёки марш товуши) нинг аниқ, сийрак зарблари остида борадилар, тўхтагач юзлари доирага қараб бурилади ва йўғон арқонни олиб ташлайдилар; • залнинг қарама-қарши деворига гуруҳ билан залга кўндаланг қўйилган йўғон арқондан ҳатлаб ўтиш билан; • доира бўйича йўғон арқон бўйлаб бирининг кетидан бошқаси (бу болаларни колоннада биттадан юришга тайёрлайди); • чап қўли билан арқондан тутганча бирининг кетидан бошқаси. Барабан товуши остида педагог (кейин бола) болаларнинг доира бўйича олиб боради, ҳаракатлар товушлар билан узатилади [“у-у-у”]; • қўлларини ушлаганча бирининг кетидан бошқаси. Болалар шу тарзда чапдан ўнгга юришда доира ичида бироз қайрилганча, ҳар бир боланинг ўнг қўли олдида, чап қўлини орқасидан келаётганга узатган ҳолда уланадилар; 1 Трофимова Г.В. Развитие движение у дошкольников с нарушениями слуха. – М., 1979.

• полга ётқизилган доска бўйича. Доскадан сакраб тушиш оёқ учида, юмшоқ бажарилади; • полга параллел қўйилган таёқ орқали ҳатлаб ўтиш. Бир биридан 35-40 см оралиқда беш ёки олтита таёқ тахланади. Педагог ҳаракатни кўрсатган ҳолда таёқлардан тиззани юқори кўтариб, ҳатлаб ўтади, кейин буни болалар бажарадилар. Битта бола ҳатлашни тугатганида иккинчиси уни бошлаган бўлади. Педагог болалар эътиборини таёқни босмаслик ва уни ағдармасликка қаратади; • гимнастик деворнинг пастки тахтачаси бўйича қўшимча қадамлар билан ёнламасига (1 ёки 2 марта). Бола пастки тахтачада оёғи билан туради, қўли билан тахтачани кўкрак даражасида ушлайди. Гимнастик деворнинг узунасига ҳаракатланиб, у оёғини кичик бир текис қадамлар билан алмаштиради ва бир вақтнинг ўзида қадам тактида қўли билан тахтачани кўкрак даражасида тутиб қолади; • доира бўйича тўхташ билан бирининг кетидан бошқаси. Болалар педагог ортидан товушли сигналга (барабан, ҳисоб ва ҳ.к. остида) қатъий мувофиқ ҳолда борадилар. Юришнинг вақтинчалик бўлиниши шуғулланувчилар товушка реакция қилишлари учун турлича бўлиши керак; • оёқ учида. Болалар қўлларини белда бошларини баланд тутадилар. Педагог болалар эътиборини қоматга қаратади, доира бўйича бирининг кетидан бошқаси юради, бир марта айланиб чиққач тўхталади, тўлиқ товонда турилади. Кейинги машғулотларда 2 ёки 3 марта доира айланиши мумкин; • бирининг кетидан бошқаси қўлида байроқ тутган ҳолда. Болалар қадамлар тактига байроқларни эркин ва кенг силкитадилар; • қўли билан арқонни тутганча, йўналишни ўзгартириб, бирининг кетидан бошқаси. Педагог йўналишни ўзгартириш билан болаларнинг бурилиши равон, сокин, юриш темпи эса секин бўлишига эътибор қилади; • чеккаси бироз кўтарилган доска бўйича. Болалар қўлларини ҳар томонга ёйган ҳолда аввалига педагогнинг қўлидан тутган ҳолда, кейин мустақил равишда досканинг бошидан оёқ учида сакрайдилар;

• кубиклар орқали ҳатлаш билан. Беш ёки олтита кубик бир биридан 35- 40 см. масофада қўйилади. Болалар навбати билан 2 ёки 3 марта кубиклар орқали ҳатлайдилар; • зинанинг тахтачаси орқали бирваракай ҳатлаш билан бирининг кетидан бошқаси. Ҳар бир бола ўзига қулай тарзда бажаради; • ўриндиқлар бўйича, қўлларини ҳар томонга ёйган ҳолда. Ўриндиқлар учида болалар қўлларини туширадилар ва педагогнинг қўлини тутган ҳолда сакрайдилар; • йўғон арқон бўйича қўшимача қадамлар билан ёнламасига бирининг кетидан бошқаси. Юришда оралиқ 3 м атрофида бўлади; • арғимчоқ бўйича. Машқ мувозанатни машқ қилишга мўлжалланган. Машқни бошлашдан аввал педагог арғимчоқни бола арғимчоққа оёғини қўйиши учун бола томонга қийшайтиради. Кейин педагог болани қўлидан тутган ҳолда арғимчоқ бўйича ўтишга ёрдамлашади ва бошқа томонга олиб бориб, жойига ўтказади. Бу вақтда кейинги бола арғимчоқ олдида ўз навбатини кутиб туради, бироқ жуда яқин эмас; • қўлларида байроқни ушлаган ҳолда, олдин қўл ҳолатини ўзгартириб, кейин байроқларни силкитиб. Ҳар бир болада иккитадан байроқча. Болалар байроқларни вужуд бўйича олдинга-орқага силкитадилар, тўхтагач қўл панжаларининг ҳаракати билан байроқни юқорига силкитадилар (2 ёки 3 айлана); кейин байроқни кенг кесиштирган ҳолда силкитадилар, уларни полга қўядилар, улар билан полни тақиллатадилар ва ҳ.к.; • полга ётқизилган зина тахтачалари орқали бирининг кетидан бошқаси ҳатлаб ўтади; • стуллараро бирининг кетидан бошқаси. Болалар айлана бўйлаб педагог (ёки бошловчи) орқасидан залнинг ўртасига бири бошқасидан 1 м га яқин оралиқда қўйилган 5 ёки 6 та стулни четлаб ўтиб борадилар, шу ҳолатда 2 ёки марта ўтадилар;

• полга ётқизилган йўғон арқонни ҳатлаб “илонизи” бўлиб бирининг орқасидан бошқаси юради. Йўғон арқон шундоқ полга тўшалади. Педагог (ёки бошловчи) болаларни ўзларининг орқаларидан йўғон арқон бўйлаб уни “илонизи” бўлиб кесиб ўтганча олиб борадилар. Ҳатлаб ўтишда тиззани баланд кўтарадилар ва қўлни эркин силкитадилар. “Илонизи” бўлиб юришда айланани 2 ёки 3 марта айланиб ўтадилар; • оёқ учида ва товонда қўллар ҳолатини ўзгартирган ҳолда. Болалар ўз қоматларига эътибор қилган ҳолда қўлларини юқорига кўтарадилар, оёқ учида 15 секунд юрадилар, кечин тўхтайдилар, қўлни белга туширадилар ва товонда 10 секунд давомида юрадилар; • полга тўшалган доска бўйича. Болалар қоматни тутган ҳолда бошни баланд тутиб, қўлларни ҳар томонга ёзганча юрадилар. Доска тугаганида қўллар туширилади, тиззалар бироз букилади ва полга юмшоқ сакрайдилар; • қўшимача қадамлар билан ёнламасига йўғон арқон бўйича бирининг кетидан бошқаси. Болалар кичик қадамлар билан оёқларни сезиларли кўтарган, қўлларини эркин туширган ҳолда 3 ёки 4 м юрадилар; • тиззаларини юқори кўтарган ҳолда бирининг кетидан бошқаси (15 секундгача). Юриш барабаннинг сийрак зарбалари (одатдаги юришдан кўра анча сийрак) остида давом этади. Болалар қўлларини белларида тутадилар, тирсаклар орқага олинган, елка тўғри, бош кўтарилган бўлади; • полга ётқизилган зина тахтачаси ва 5 ёки 6 та кубик орқали бир томонга ҳаталш билан бирининг кетидан бошқаси (2 ёки 3 айлана); • қия доска бўйича юқорига сакраш. Машқ 2 марта такрорланади. Юришнинг турлича кўринишлари нафақат мусиқа билан, балки сўз билан ҳам уйғунлашади. Масалан, юриш: А) товоннинг ички, ташқи томонларида: Б) мувозонат ҳолатида: В) оёқ учида: Г) товонда: М а ш қ

• Оғирликни товонга ташлаш (Оёқни товонга қўйиш) Болалар айлана бўйича қўлларидан тутганча турадилар. 1-8 тактлар: ўнг (чап) га югурадилар. 8-тактда икки деганда айланага юзларини қилиб тўхтайдилар ва қўлларини қўйиб юборадилар. 9-такт: қўлларини белга қўйганча, “бир” деганда ярим ўтирадилар, “икки” деганда қоматни тиклайдилар. 10-такт: “бир” деганда ўнг оёқни олдинга қўйганча товонда турадилар, “икки” деганда чап оёққа ўтадилар. 11-такт: худди шу ҳаракатни чап оёқ билан бажарадилар. 12такт: жойида турганча уч қадам ташланади, кейин айлана марказига елка билан ўгириладилар. 13-15 тактлар: 9-11 тактлар ҳаракатлари такрорланади. 16-такт: болалар юзлари билан айлана марказига ўгириладилар. Машқ голеностопли бўғинлар ҳаракатининг аниқлигини ривожлантиради, болаларни халқ рақсларининг элементларини бажаришга тайёрлайди, мусиқий шакллар (мусиқанинг иккита ноуйғун бўлган қисмини фарқлаш) ни ривожлантиради. Тўхташ билан югуриш (фараз қилинган тўсиқдан сакраш). Болалар айлана бўйича турадилар. 1-4-тактларда югурадилар. 6 қадам ташлагач, 4-тактда “бир” деганда бир оёқдан икки оёққа сакраганча тўхтайдилар (“кўлмак”, “тош”, “ариқ” – тўсиқдан сакраб ўтдилар”). Пружинали югуриш: қадам – ¼. Югуриш вақтида қўллар эркин ҳаракатланади: биттаси олдинга, бошқаси орқага, тўхтагач қўллар ҳар томонга ёзилади. 5-8, 9-12, 13-16, 17-20, 21-24 : ўша ҳаракатларни такрорлаш. Машқ ритмик яққоллик ва ҳаракатлар чаққонлигини ривожлантиради, охири аниқ сакрашда белгиланувчи мусиқий фразалар ҳиссиётини беради. Мускуллар тонусини тартибга соладиган машқлар Бу машқлар шуғулланадиганларга ўз мускулларига эгалик қилишга, ҳаракатларини бошқаришни ўрганишга имкон беради. Бу бўлимнинг мазмунига мускуллар таранглиги кучининг кам ёки кўплигига нисбатан тушунча сифатида “кучли”, “кучсиз” тушунчаларини билиб олиш киради. Мактабгача ёшдаги ва кичик синф ўқувчилари мусиқа асбобининг баланд ва

паст овози билан аввал турган ҳолатда ёки унинг олдида ўтирган ҳолатда танишадилар, паст овозда юмшоқ ҳаракатлар билан байроқчаларни пастга, баланд жаранглашда байроқчалар билан бошлари устида анча қаттиқ силкитишни бажарадилар. Байроқчалар ўрнига барабан, дўмбира, чамбарак, лентадан фойдаланиш мумкин. Сўнгра машқлар қийинлашади. Болалар нарсалар билан вазифаларни юриш, чопиш, сакраш жараёнларида бажарадилар. Масалан, болалар асбобнинг кучли садоларида айлана бўйлаб байроқчаларни силкитиб юрадилар, паст товушда тўхтайдилар, уларни орқаларига яширадилар. Ҳар хил жаранглашни қадам ташлаш билан ҳам белгилаш мумкин: болалар баланд жаранглашга тўлиқ товонда, паст овозда – оёқ учида юрадилар. Ниҳоят, жаранглар кучини алмаштириш билан боғлиқ бўлган оёқлар учун бир жаранглаш, қўллар учун бошқа жаранглашлар таклиф қилинади. Турлича қурилишли машқлар берилади. Бу болаларни жамоада ишлашга ўргатади. З.Е.Пунина таклиф қилган машқлар. • Болалар айлана бўлиб полда туркча ўтирадилар. Баланд мусиқа овозига иккала қўлларининг кафти билан полга урадилар, паст овоздаги мусиқага енгилгина чапак чаладилар. • Болалар айлана бўлиб чап қўлларида чирманда билан турадилар, баланд мусиқага ўнг қўллари билан чирмандага урадилар, паст мусиқага эса чирмандани ўнг қўлларига олиб енгил силкитадилар. • Болалар баланд мусиқага айлана бўйлаб юрадилар, паст мусиқага эса оёқлари учида ўз атрофида айланадилар, баланд мусиқага байроқчаларни силкитиб айлана бўйлаб юрадилар, паст мусиқага эса тўхтайдилар ва битта тиззага ўтирадилар ва бошқалар. • Болалар жуфт бўлиб баланд мусиқага айлана бўйлаб юрадилар, паст мусиқага эса жуфтлар бўлинадилар ва биттадан бир-бирининг орқасидан юрадилар. • Болалар 3-4 тадан бўлиб гуруҳларга бўлинади. Улар ўз уйлари томон тарқаладилар (залнинг бурчаклари). Ҳар бирида отни тасвирловчи таёқча

бўлади. Болалар баланд мусиқага отларида бир-бирларининг орқасидан айлана бўйлаб чопадилар, паст мусиқага эса ўз уйларига борадилар. Баланд мусиқа янграши билан яна айлана бўйлаб чопадилар. Юқори синф ўқувчилари, ўсмирлар ва катталар учун машқлар характери тузилиш шаклига қараб мураккаблашади (жаранглаш кучининг алмашишида галма-гал ва гуруҳли киришлар). • Учтадан бўлиб саф тортиб баланд садода айлана бўйлаб юриш, паст овозга тўхташ. Учликлардан ўртадагилари оёқ учида энг четдаги қўллардан ташкил топган дарвоза орқали ўтадилар. Баланд жаранглаш тикланиши билан ҳамма яна учтадан бўлиб айлана бўйлаб юради. • Иккита айлана бўлиб саф тортадилар: ташқи (4-5 одам) ва ички (7-8 одам) (ичкида сони кўп). Ташқи айланага катта резина ёки қўл тўпи коптоги, ички айланага эса кичкина резина коптоги берилади. Ташқи айлана баланд мусиқада ўзининг катта коптогини ирғитади. Паст мусиқанинг овозида кичик коптокни ички айлана бўйлаб узатадилар, бу вақтда ташқи айланадагилар эса копток ирғитишни тўхтатадилар. Мусиқа жаранглаши тўхташи билан шуғулланаётганлар ўринларини алмашадилар. • Ҳамма айлана бўйлаб туради. “Биринчи–иккинчи” деб саналади. Шуғулланаётганлар мусиқанинг баланд жаранглашига қўлларини ушлаб айлана бўйлаб юрадилар, мусиқанинг паст овозига иккинчи рақамлар ички айланани шакллантириб ўртага кирадилар. Иккала айланадагилар оёқларининг учида турли йўналишда юрадилар. Мусиқанинг баланд жаранглашига ички айлана ташқи айланага қўшилиб катта айлана ҳосил қилади. • Ҳамма икки қатор бўлиб, оёқларини елка кенглигида очиб бир биридан 6– 7 қадам оралиқда қарама-қарши тарзда туради. Ҳар бирининг ўнг қўлида, ўнг томондаги қўшниси чап қўли билан ушлаб турган чамбарак бўлади. Қўлларидаги чамбараклар билан одамларнинг узилмайдиган занжири ташкил топади. Мусиқанинг оҳиста жаранглашига қаторлар ўнгга, кейин чапга,

таналари оғирлигини бир оёқдан иккинчисига ўтказиб тебранадилар. Мусиқа баланд жаранглашга ўтиши билан шуғулланаётганлар чамбаракларни бир қатордан бошқасига ҳавода ирғитадилар, лекин шуниси ҳам борки ҳар бири ўнг қўли билан ушлаб турган чамбаракни отади. Мусиқанинг паст овозида тебраниш қайтадан бошланади. Мусиқани ҳамма қарама- қаршиликбилан жаранглаш кучининг қисмлари бўйича тинглайди. Шуғулланаётганлар мусиқа тинглаб бўлганидан кейин мусиқанинг баланд овозида қўлларини кучли, паст овозида эса кучсиз силкитиб дирижёрлик қиладилар. Мускуллар тонусини тартибга солишни уддалашни тарбиялаш бўйича ишни умумий ривожлантирувчи ва коррекцион машқларга ажратиш мумкин. Умумий ривожлантирувчи машқлар организмга ҳар тарафлама таъсир қилишдан ташқари орқа, қорин, елка камари, оёқ, қўл мускулларини ривожлантиради. Бу машқлар турли тумандир. Уларни бажариш характерига кўра предметлар билан (байроқчалар, копотоклар, ленталар ва бошқалар) ва предметларсиз машқларга ажратиш мумкин. Предметлар билан машқларда ҳаракатлар кучи, чаққонлик, аниқлик, таъсирланиш тезлиги, чамалаш ривожланади. Копток билан машқларга алоҳида эътибор қаратиш керак. Ҳамма катталикдаги коптоклардан фойдаланилади: катталари (итариб юборишда осиб қўйилган копток), ўртачалари (думалатишда ва илиб олишда), кичкиналари (сакраш машқларини бажаришда, қатор бўйича узатиш ва ўтказишда). Бу ҳаракатларда зўр бериш ва бўшаштириш навбати билан қилинади, машқ ҳаракат кўникмалари даражасида ўзлаштирилганида мускуллардан ортиқча таранглик олинади.

Коррекцион машқлар гавда ва товон мускулларини мустаҳкамалаш учун, мувозанатни ривожлантириш, тўғри қоматни шакллантириш учун қўлланилади. Қўлларда, ётган ҳолатда қоринда, гимнастика скамейкасида ва қия доскада тортилиш бўйича машқлар; гимнастика деворига тирмашиб чиқиш, скамейкадан ошиб ўтиш, зинапояли пирамида ёки миноранинг тахтачалари орасидан суқилиб кириш елка камари ва орқа мускулларини мустаҳкамалайди, қоматни тўғрилайди. Мувозанатни ҳис қилиш юришда, югуришда, сакрашда, ирғитишда ва бошқа машқларнинг боришида ривожланади. Уларга кичрайтирилган майдондаги таянч машқлари тегишли бўлади (арқондан, доскадан ясалган йўлка); таянчни баландлик бўйича (қия доска, скамейка), ҳаракатчанлик бўйича (тебратма кўприкча), маконда тутган ўрни бўйича (горизонтал ёки қия скамейка) ўзгартириш мумкин. Бу машқлар ҳаракатларнинг бошланиши ва тугашини кўрсатадиган ифодаланган урғу билан оҳиста, ўртача мусиқа остида бажарилади. Мувозанатни машқ қилиш учун махсус воситалар сифатида қуйидагилардан фойдаланилади: келгусида овоз сигналига чўкка тушиш билан жойида туриб қадам ташлаб айланиш, ҳамда юриш пайтида тўхташ ва овоз сигналига югуриш, жойида айланиб сакраш, нарсалар устидан ҳатлаб ўтиш (кубчалар, таёқчалар, тахтачалар, арқон). Машқ ва ўйинлар . Қўл панжасини тепада айлантириш (3–5 сония) – қўл мускулларини ва елка камарини таранг қилиб келгусида қўлларни пастга тушириш – бўшаштириш. 2–3 марта такрорлаш. Қўллар белда, жойида туриб гир айланиш (4–6 айланиш). Оёқлар билан депсиниш, қўллар орқада – мускуллар таранглашган (5–8 сония), қўллар туширилган, дастлабки ҳолат – асосий тик қотиб туриш, мускулларни бўшаштириш. Йўғон арқонга кўндаланг туриб уни босиш (15–20 сония), – оёқлар таранглашган, арқондан полга сакраб тушиш – бўшаштириш. Иккала оёқ билан жойида туриб сакраш, икккинчи чоракнинг 8– ва 16– тактларида бош устида қарсак чалиш.

Айлана бўлиб туриб, қўлларни олдинга ва орқага эркин тебратиш (8 та такт). Ўнг оёқни тебратиш – қўллар ёнда (4 та такт), чап оёқни – қўллар ёнда (4 та такт). Сув билан ўйин (Қадимги француз куйи). Болалар чўкка тушиб товонларига ўтирадилар, қўллари тиззада, юзлари билан бир йўналишга қараб эркин жойлашадилар. (Ўргатилган болалар қоринларида ётган ҳолатда (балиқчага ўхшаб) машқни бажаришлари мумкин). 1–2-тактлар: болалар куракларини кўчириб ва гавдани енгил орқага ташлаб қўлларини оҳиста орқага оладилар. 3–4-тактлар: болалар худди сувни қўл панжалари билан ушлаб олгандек қўлларини дастлабки ҳолатга олиб келадилар. 5–8-тактлар: ҳаракатларни такрорлаш. 9–12- тактлар: болалар галма галдан ўнг ва чап қўл панжалари билан тасаввурдаги сувни урадилар, бунда сув томчилари ҳар томонга сочилади. 13–16-тактлар: худди машқнинг аввалидаги каби қўллар ҳаракати олдинга ва орқага. Сакраб чопиш ва юқори югуриш (Д.Кабалевский мусиқаси) Болалар кичик гуруҳларга бўлинадилар. 1–8-тактлар: болалар енгил ва шиддатли сакраб чопадилар. 9–16-тактлар: болалар гавдани озгина орқага ташлаб ва оёқ тиззаларини баланд кўтариб юқори югуриш билан ҳаракат қиладилар. Қадам бир чоракка тенг. 17–24-тактлар: яна шиддатли сакраб чопиш. Охирида – бир оёқдан иккинчисига сакраб аниқ тўхташ. Ҳаракатлар характери мусиқали жаранглашнинг динамик ва енгиллигини намоён қилиши керак. Капалаклар . 1–3-тактлар: капалаклар учиб келдилар – болалар ҳаракатлари билан капалакни тасвирлайдилар: кафтларини орқа томонини тепада бирлаштириб қўллари билан пастдан юқорига қилиб айланани тасвирлайдилар (1–такт), кейин қўллари билан юқоридан пастга қилиб айланани тасвирлайдилар (2–такт) ва кафтларини юқорига қилиб қўлларини олдинга оҳиста чўзадилар – бу капалак ўзининг мўйловини кўрсатади. 4–6 тактлар: иккинчи капалак учиб келади (1–3-тактларнинг ҳаракатлари такрорланади). 13–14-тактлар: қўллар аста-секин кўтарилади, қўл панжалари

силкинади: капалаклар қанотларини кўтарадилар. 15-такт: қўллар оҳиста туширилади. 16– 18-тактлар: 13–15-тактлар ҳаракати такрорланади. 19-такт: қўллар оҳиста кўтарилади, панжалар бироз орқада қолади. 20-такт: қўллар оҳиста туширилади. 21–22-тактлар: 19–20-тактлар ҳаракати такрорланади. 23–26-тактлар: болалар қўлларини кўтарадилар ва туширадилар, сўнг ҳар томонга чопиб кетадилар – капалаклар учиб кетдилар. Мусиқа такрорланади, болалар ҳар томонга тарқалиб туриб ҳам ҳаракатларни такрорлайдилар. Болалар 23–26-тактларда айланадилар. Мусиқа тугалланганда, болалар ўтирадилар – капалаклар айланиб, гулларга қўнадилар. Пружиначалар (катта ёшлилар гуруҳи учун) (Рус халқининг «Қизлар зиғир экишди» номли қўшиғи. Машғулот муаллифи – С.Руднов). Бошланғич ҳолат: Қўллар белга қўйилган 1-4 тактлар: пианинодаги ҳар бир тактнинг «бир» ва «икки» саноғида болалар катта бўлмаган ярим ўтиришни бажарадилар, кейин «ва» дейилганида эса тиззаларини тиклайдилар. Юқорига ва пастга йўналтирилган ҳаракатлар орасида танаффус қилмайдилар. Ҳаракат енгил, пружинасимон ва рақс характерида бўлади. 5-8 тактлари (форте). Болалалар турган жойларида икки оёқда енгил сакраб қўядилар (бир тактда икки марта сакраш). Сакраб ерга қўнишда тиззалар бироз букилади. Машғулот болаларга югуриш, сакраш, илдамлаб сакраш ва рақс ҳаракатларини тўғри бажариш (пружинасимон ҳаракатлар) малакасини беради. Тарбиячи машқларни кўрсатиш ва бажаришда болаларнинг диққатэътиборини енгил, рақс характеридаги мусиқа ва ҳаракатга, шунингдек, мусиқа оҳангининг кучайиши билан ҳаракат кучининг ҳам ортиб боришига қарашади. Енгил ва оғир қўллар. (Венгер халқ куйи) Болалар қатор бўлиб турадилар. Бошланғич ҳолат: тик қомат, қўллар орқада-куракда. Мусиқанинг биринчи қисми ва унинг такрорланиши: 1-2 тактлар: худди сузиб юргандай юмшоқ ҳаракатлар билан қўллар олдинга

елка баландлигига қадар кўтарилади ва секин пастга туширилиб, орқага олиб борилади. 3-4, 5-6 ва 7-8 тактларда 1-2 тактида бажарилган ҳаракатлар такрорланади. Мусиқанинг иккинчи қисми ва унинг такрорланиши: 9-12 тактлар: қўлларини олдинга кучли тебратиш ва орқага елка баландлигига кўтариш. Тиззалар енгил пружина, қўллар мушт қилиб тугилади. 13-16 тактлар: мусиқанинг биринчи қисмидаги каби қўллар енгил ҳаракат билан олдинга кўтарилади ва пастга туширилиб орқага ўтказилади. Мусиқа оҳангининг кучайиши ва сусайишига мушаклар зўриқишининг кучайиши ва сусайиши мос келади. Бундай машғулот билан мушак ҳолатини ўзгартиришни уддалай билиш тарбияланади. Қўлларни тебратиш ва тегирмон. (Инглиз халқ куйи. Машғулот муаллифи – Е.Дубянская). Болалар хона бўйлаб эркин ҳолатда ва қўл ҳаракатларини бажарганда бирбирларига тегиб кетмайдиган даражада жойлашиб оладилар. Бошланғич ҳолат – қўллар ён тарафга очилган. 1-8 тактлар: қўллар гавда олдида тебратилади, тоқ тактларда очилади. 9-16 тактлари: «тегирмон» – ҳар бир тактда болалар ҳавода катта доиралар чизадилар. Олдинга –юқоирга орқага пастга. Машғулот қўлларни ҳавода ўйнатиш ҳаракатлари малакасини такомиллаштиради. Болаларнинг диққат-эътибори мусиқа куйининг биринчи ва иккинчи қисмларидаги турли хил ритмларга қаратилади. (Машғулот муаллифи – С. Руднева. Т. Ломованинг «Тегирмон» мусиқаси). 1-вариант топшириқларга қўшимча: болаларга мусиқа оҳангининг кучайиши билан қўл ҳаракатлари кучи ва қулочини ҳам секин-аста узлуксиз орттириб бориш ўргатилади. Болаларнинг жойлашиш ҳолати юқоридагидай. 1-8 тактлари: болалар қўлларини енгил тебратадилар: тоқ тактларда олдинга, жуфт тактларда орқага. 9-12 тактлар: болалар қўлларини айлана шаклида олдинга ва юқорига ҳаракатлантирадилар, шу билан бирга, тиззалар енгил пружинасимон

эгилишда бўлади. 13-15 тактлар: қўлларни ҳар бир бола ҳаракат кучини орттириб боради, бир вақтнинг ўзида пружинасимон ҳаракатлар билан оёқ учига кўтариладилар. Қўлларни охирги марта тўғрига – юқорига кўтаргандан сўнг (16-тактнинг «бир» саноғи) аста-секин майин ҳаракатлар билан пастга туширилади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Аюпова М.Ю. Логопедия. Дарслик. Т.: Ўзбекистон Файласуфлари миллий жамияти, 2007. 2. Аюпова М.Ю., Х.М.Пўлатова. Логопедик ритмика. Дарслик. Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2007. Электрон таълим ресурслари 1. http :/ / www.edu.uz – Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги сайти. 2. http : www . uzedu . uz – Ўзбекистон Республикаси Халқ таълими вазирлиги сайти.

O'xshashlar

Логопедик ритмиканинг тамойиллари ва усуллари

Логопедик ритмиканинг объекти предмети ва вазифалари мусиқали ритмик тарбия тизими

Ривожланишида нуқсони бўлган болаларни логопедик текшириш

Дудуқланадиган болалар билан логопедик ритмика бўйича машғулотларнинг мазмуни

Дудуқланувчи болалар билан олиб бориладиган логопедик машғулотларнинг дидактик асослари