Artikulyatsion motorikani rivojlantirishga qaratilgan o‘yinlar - Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim - Referatlar

Artikulyatsion motorikani rivojlantirishga qaratilgan o‘yinlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

66.5 KB

Ko'chirib olish

Artikulyatsion motorikani rivojlantirishga qaratilgan o‘yinlar Reja: 1.Til xarakatchanligini rivojlantirishga qaratilgan o‘yinlar. 2. Lab xarakatchanligini rivojlantirishga qaratilgan o‘yinlar. 3.Pastki jag‘ xarakatchanligini rivojlantirishga qaratilgan o‘yinlar.

Til xarakatchanligini rivojlantirishga qaratilgan o‘yinlar Nutqning to‘g‘ri, ravon va mukammal rivojlanishida artikulyatsion apparat til, lab, pastki jag‘larning anatomik tuzilishi va xarakatchanligining me’yorda rivojlanganligi muhim ahamiyatga ega. Ushbu organlardagi ma’lum buzilishlar nutqning to‘liq rivojlanmasligiga salbiy ta’sir etadi. Shuning uchun xam logopedik mashg‘ulotlarda bolalarda nutq apparati harakatchanligini rivojlantiriuvchi o‘yinlar olib boriladi. Bu mashg‘ulotlarning asosiy vazifasi bolalarda nutq apparati, ya’ni til, lab va pastki jag‘, tilchaning harakatlanishini rivojlantirishga qaratilgan. Quyida nutq apparati xarakatchanligini rivojlantiruvchi o‘yinlarni keltiramiz. “Shirin murabbo” o‘yini O‘yinning maqsadi: Til harakatchanligini faollashtirish. O‘yinning borishi : Bolalarga murabboni yalayotgan qizning rasmi ko‘rsatiladi. Logoped bolalarga qarata shunday deydi: Qaranglar bolalar Lolaxon murabbo yaxshi ko‘rar ekan. U murabbo yeganda uning yuqorigi va pastgi labiga murabbo yopishib qolibdi. Qiz murabboni tili bilan yalab tozalamoqchi. (Til xarakati bilan murabboni yalash ko‘rsatiladi). So‘ngra bolalar ham ushbu mashqni qaytaradilar. Logoped har bir bola mashqini qanday bajarayotganini kuzatib boradi. “Tishlarimizni tozalaymiz” o‘yini O‘yinning maqsadi: Til xarakatchanligini faollashtirish. O‘yinning borishi: Bolalar logopedga qaragan holda bir qator bo‘lib o‘tiradilar. Bolalarga rasm ko‘rsatiladi. Qaranglar bolalar, bola qanday qilib tishlarini tozalayapti. Biz ham hozir sizlar bilan tishlarimizni tozalaymiz. Faqat shyotka bilan emas, balki tilimiz bilan. Avval logoped til bilan tishlarini tozalashni bolalarga o‘zi ko‘rsatib beradi. So‘ngra har bir bolani oldiga chaqirib mashqni bajarishini kuzatib boradi. Mashq bir necha marta bajartiriladi. Bolalar mashqlarni aniq bajarilishi nazorat qilib boriladi.

“Ot” o‘yini O‘yinning maqsadi: Til uchi xarakatchanligini faollashtirish. O‘yinning borishi: Bolalar qator bo‘lib turadilar, ya’ni ular otchalardir. Logopedning “Ketdik” degan so‘zidan so‘ng bolalar yuradilar va shu bilan birga ot yurishiga taqlid qiladilar (tra-tru, tra-tru). “To‘xtang” deyilgandan so‘ng esa to‘xtab, otni to‘xtatish ovoziga taqlid qiladilar (Drr-drr...). So‘ngra logoped har bir bolaga alohida talaffuz ettiradi. Logoped bolaning tili yuqoriga tishlar orasida bo‘lishini va til uchi xarakatlanishini kuzatib borishi kerak. Til uchini to‘g‘ri ko‘tarishga e’tibor berish kerak. Agar bola ushbu mashqni bajara olmasa, konfet so‘rishga taqlid etishini o‘rgatish orqali ushbu mashq o‘rgatiladi. “Soatcha” o‘yini O‘yinning maqsadi: Til xarakatchanligini rivojlantirish. O’yinning borishi: Bolalar yarim doira shaklida o‘tiradilar. Logoped bolalarga qarata shunday deydi. Qaranglar bolalar biz ertalab uxlab yotgan edik. Soatimiz jiringlab qoldi. Biz soatga qarasak millari xarakat qilayotgan ekan. Kelinglar biz ham tilimiz bilan xarakat qilamiz. Logoped bolalarga tillarini o‘ngga, chapga, yuqoriga, pastga harakat qilishni ko‘rsatadi. Bolalarning xarakatlarni aniq bajarishi kuzatib boriladi. Lab xarakatchanligini rivojlantirishga qaratilgan o‘yinlar. “Lablarimiz bulochkaday dumaloq” o‘yini O‘yinning maqsadi: Lab harakatchanligini faollashtirish. O‘yinning borishi: Logoped bolalarga dumaloq bulochka chizilgan rasmni ko‘rsatadi va bolalardan “Kim lablarini shunday dumaloq qila oladi?” deb so‘raydi. Avval logoped bolalarga o‘zi lablarini dumaloq shaklga keltirishni ko‘rsatib beradi (o-o-o-o). So‘ngra bolalarni ketma-ket chaqirib, mashqni erkin bajarish tavsiya etiladi. Bolalar mashqni erkin bajarishi kuzatib boriladi. Mashqni bajarishda lablarning to‘g‘ri xarakati kuzatib boriladi, og‘iz ochilgan holda bo‘ladi, lekin pastki jag‘ oldinga chiqib ketmasligi kerak. “Kim yaxshi kuladi?” o‘yini

O‘yinning maqsadi: Lab xarakatchanligini faollashtirish. Jixoz: Bo‘g‘irsoq, qo‘g‘irchoq. O‘yinning borishi: Bolalar yarim doira holda o‘tiradilar. Logoped bolalarga shunday deydi. Bolalar hammamiz mehmonga borishni va mehmon kelganini yaxshi ko‘ramiz-a. Bugun bizning bog‘chamizga xam mehmonlar kelishmoqchi. Biz juda xursand bo‘ldik. “Biz xursand bo‘lganimizda kulamiz”, mana bunday (o‘zi kulib ko‘rsatadi). Biz juda xursand bo‘lib kulganimizda tishlarimiz ko‘rinadi. Qani bolalar topinglarchi bog‘chaga kim mehmonga kelyati?, to‘g‘ri bo‘g‘irsoq bilan qo‘g‘irchoq. Hammamiz hursand va kulib ularni kutib olamiz. Bolalar tishlarini ko‘rsatib kuladilar. Mehmonlar bilan o‘ynab juda xursand bo‘ldik. Endi mehmonlarimiz ketmoqchi. Biz hafa bo‘ldik. Tishlarimizni bekitamiz. Mehmonlarimiz yana kelamiz deyishdi. Biz xursand bo‘ldik. Kulamiz. Shu tariqa mashqlar bir necha marta takrorlanadi. Lab xarakatlarining aniq bajarilishi kuzatib boriladi. “Kim nay chala oladi?” o‘yini O‘yinning maqsadi: Lab xarakatchanligini faollashtirish. O‘yinning borishi: Bolalar yarim doira holda logopedga qaragan holda o‘tiradilar. Logoped bolalarga nayning rasmini ko‘rsatadi va bolalardan lablari bilan nay hosil qilish so‘raladi. Avval logoped nay chalishni taqlid qilishni bolalarga o‘zi ko‘rsatib beradi. So‘ngra bolalardan talaffuz etish so‘raladi. Nay chalinyapti deganda bolalar lablari bilan nay chalish harakatini bajaradilar. Kuy tugadi deyilganda bolalar lablarini oddiy holga keltiradilar. Mashq bir necha marta takrorlanadi va aniq bajarilishi logoped tomonidan kuzatib boriladi.

Pastki jag‘ harakatchanligini rivojlantirishga qaratilgan o‘yinlar “O‘rmonda” o‘yini O‘yinning maqsadi: Lab va pastki jag‘ xarakatchanligini faollashtirish. Jihoz : Savatlar. O‘yinning borishi: Qiz va bolalar doira bo‘lib turadilar. Ularning qo‘lida savatchalar bor. Bolalar o‘rmonga qo‘ziqorin tergani ketishyapti. Logoped bolalarga shunday deydi: Xammamiz qo‘ziqorinni yaxshi ko‘ramiz, ko‘p qilib qo‘ziqorin terishimiz kerak. Lekin uzoqqa ketib, adashib qolmanglar. Agar adashib qolsanglar bir – birimizni “au-au-au” deb chaqiramiz. Lekin bitta bola o‘rmonda adashib qoldi. Bolalar o‘rtoqlarini qidirishyapti. Au-au Nargiza qayerdasan? Logoped har bir bola au-au tovushlarini qanday talaffuz etayotganini kuzatib borishi kerak. A u tovushlari talaffuz etilayotganida pastki jag‘imiz bir oz pastga tushadi, lablar dumaloq holatda bo‘ladi. Ushbu mashq bolalar tomonidan to‘g‘ri bajarilishi kuzatib boriladi. “Qo‘g‘irchoq uxlamoqchi” o‘yini O‘yinning maqsadi: Pastki jag‘ xarakatchanligini rivojlantirish. O‘yinning borishi: Logoped bolalarga murojaat qilib shunday deydi: Qaranglar sizlar bilan o‘ynab qo‘g‘irchog‘imiz charchab qolibdi. Uning uxlagisi keldi. U chuqur nafas olib esnayapti. Logoped bolalarga bir necha marta esnash imitatsiyasini ko‘rsatib beradi. Esnaganimizda og‘zimiz ochiq xolda, chuqur nafas olamiz, pastki jag‘imiz esa pastga tushgan xolda bo‘ladi. Vazifani ko‘rsatib bergandan so‘ng logoped bolalarning vazifani to‘g‘ri bajarib borishini kuzatadi. “Qushlarni boqish” o‘yini O‘yinning maqsadi: Pastki jag‘ xarakatchanligini rivojlantirish. O‘yinning borishi: Bolalar logopedga qarama-qarshi stulchalarda o‘tirishadi. Logoped bolalarga bir qush tasvirlangan rasmni va poloponlarga don berayotgan qushchaning rasmini ko‘rsatadi. So‘ngra logoped: Hozir biz o‘yin o‘ynaymiz. Sizlar qushchalar bo‘lasizlar. Men esa ona qush bo‘laman. Ona qush don olib keladi, hamma qushchalar tumshuqlarini ochishadi. Donni yeb bo‘lishgach tumshuqlarini yopishadi-deb aytadi. Bolalar ushbu harakatlarni bajarishadi.

O‘yinni bir necha marta qaytarish mumkin. O‘yin davomida bolalar to‘g‘ri va tinch o‘tirishlari, boshlarini to‘g‘ri tutishlari kerak. Ayniqsa og‘izni ochganda va yopganda boshni orqaga tashlamaslik kerak, xarakatlarni aniq bajarish lozim. Harakatlar pastki jag‘, til va lab tinch turgan holda bajariladi. “Quvnoq tilcha” o‘yini O‘yinning maqsadi: nutq apparati xarakatchanligini rivojlantirish. O‘yinning borishi: Bu o‘yinni bolani qiziqtirgan xolda olib borish kerak. Logoped bolalarga uning og‘iz bo‘shlig‘i uy deb tasavvur etishni tushuntiradi. Bu uychada kichkinagina, quvnoqgina tilcha yashaydi. Tilcha erta turib oynalarni ochib xonaga toza xavo kiritadi. Bunda bolalar og‘zini ochadi. Tilcha yuzini yuvadi, bunda tili bilan lablarini yalaydilar. Choy ichsin deganda bola tilini uchini ikki chetini buklagan holda havoni ichiga tortadi. Logoped o‘yinni davom ettiradi. Tilchamiz nonushta qilgandan so‘ng o‘ynagani tashqariga chiqadi, deganda bola ikki lunjini ishiradi. So‘ng tilcha toshdan toshga sakrasin deganda bola til uchi bilan birma-bir tishlariga tekkizib chiqadi. Logoped endi tilini otda sayirga chiqdi deganida bola tilini uchini tanglayga botirib ot tuyoqlarining ovoziga o‘xshab ovoz chiqaradi. Bu jarayon davomida bolaning lablari gox kulgu, gox cho‘chchaygan xolatida bo‘ladi. Allbatta bola bu mashqlarni logoped bilan birgalikda taqlid asosida bajaradi. Keyinroq esa mustaqil tarzda bajarishni boshlaydi.

Adabiyotlar: 1. Axmedova Z., Ayupova M., Xamidova M. Logopedik o‘yin. Toshkent2013. M.Ayupova. Logopediya. Toshkent-2007. 2.I.G. Veretennikova. Logopedicheskaya rabota s detmi doshkolnogo vozrosta. Toshkent – 1998. 3. Nurkeldiyeva D.A., Ayupova M.Y.,Axmedova Z.M. Barmoqlar mashqi va logopedik o‘yinlar. Toshkent “Yangi asr avlodi” 2007.

O'xshashlar

Duduqlanishni bartaraf etishga qaratilgan o‘yinlar

Tovushlar talaffuzini shakllantirish mustahkamlashga qaratilgan o‘yinlar

Fonetik fonematik nutq buzilishi

Fonetik fonematik nutq nuqsonini va ovoz buzilishlarini bartaraf etish

Dizartriya