Дугоҳ мақоми - Madaniyatshunoslik - Referatlar

Дугоҳ мақоми

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

39 KB

Ko'chirib olish

Дугоҳ мақоми Шашмақом таркибига кирган тўртинчи мақом - Дугоҳ мақомидир. Дугоҳ атамаси икки ўрин, икки жой маъносини билдиради. Ўн икки мақом мажмуасида Хусайний моқомининг шўҳба ла ридан биридир. Дугоҳ мақомининг Хусайний шўҳбасини, яҳни Дугоҳ Хусайнийни тинглаб кўрилса, куй бошланишидаги товушлар оралиғидаги даромаддан олдин келадиган икки пардани гувоҳи бўламиз. Яҳни ашула тоникадан олдинги пардадан бошланади. Эй тан бас айла ғамли қиш ўтса баҳор бўлур Шунга ўхшаш ижроларни дугоҳ мақомининг кўп шўҳбаларида учратиш мумкин. Дугоҳ Шашмақом таркибида мустақил мақом бўлиб, бошқа мақомлар сингари чолғу ва ашула бўлимларидан иборатдир. Чолғу қисми ва шўҳбалари туркум тарзида ижро этилади. Дугоҳнинг чолғу йўллари Таснифи Дугоҳ, Таржеи Дугоҳ, Гардуни Дугоҳ, Пешрави Дугоҳ, Самои Дугоҳ, Муҳаммаси Дугоҳ, Муҳаммаси Чоргоҳ, Муҳаммаси Ҳожи Хўжа, Муҳаммаси Чор Сархона, Сақили Ашқулло деб номланади. Дугоҳ мақомининг чолғу йўллари куй тузилиши жиҳатдан мукаммал асарлар бўлиб, улар бадиий бўёқларга бойдир. Чолғу бўлимидаги куйлар ижро этилгандан сўнг ашула йўли шўҳбаларига ўтилади. Ашула бўлими биринчи гуруҳ шўҳбалари тароналари билан яхлит ҳолда туркум тарзида ижро этилади. Булар асосий йўллар саналиб, Сарахбори Дугоҳ, Талқини Чоргоҳ, Орази Дугоҳ, Хусайний Дугоҳ шўҳбаларидир ва Уфар Чоргоҳ қисмидир. Сараҳбори Дугоҳ мақом шўҳбаларининг асосий мазмунини ташкил этади ва Навоийнинг: Холу хатинг хаёлидин, эй сарви гул узор, Гаҳи кўзимга хол тушибдур, гаҳи ғубор

номли машҳур ғазали билан ижро этилади. Сараҳбори Дугоҳ куй тузилиши жиҳатдан мураккаб бўлиб, бир неча куй қисмларидан таркиб топган. Унинг даромад ва миёнхат қисми чолғу муқаддима билан бошланиб, яна бош пардага қайтиб тушади. Учинчи хат Зебо пари авж, тўртинчи, олтинчи хатлар Чоргоҳ намуди, еттинчи хат туширим қисмларидан иборатдир. Сараҳбори Дугоҳ Фарғона - Тошкент ижрочилигида машҳур бўлган Чоргоҳ йўлига жуда яқинлик сезилади ва кейин олтита таронасига уланиб кетади. Олтинчи таронаси супориш орқа ли Талқини Чоргоҳ, Насри Чоргоҳ, Уфори Чоргоҳ ашула йўлла рига уланади. Талқини Чоргоҳ куй билан бошланиб, Даромад, Миёнхат, Муҳайяри Чоргоҳ намуди ва туширим қисмлари мавжуд. Дугоҳ мақомининг Наср шўҳбаларидан бири учта таронаси бир-бирига уланиб кетади. Охирги таронасида супориш айтилиб, Хусайний Дугоҳга уланиб кетади. Бу ижро ривожланиб, Фарғона-Тошкент машҳур ижро йўлларидан Дугоҳ Хусайний туркумларига олиб келади. Сурнай Дугоҳи, ўйин Дугоҳи ҳам шу ижронинг давомийлигидир. Дугоҳ Хусайний олти қисмли ашула йўлларини бирлаштирган. Улар бир-бирларидан Дугоҳ Хусайний I, II, III, IV, V, VI деб фарқланади. Дугоҳ мақомининг иккинчи гуруҳ шўҳбалари Савти Чоргоҳ, Мўғулчаи Дугоҳ, Оромижон - деб номланган ашула йўллари ва улар асосида яратилган ашула намуналаридан иборат. Булар ичида мураккаброғи Савти Чоргоҳ бўлиб, Талқинча, Қашқарча, Соқийнома, Уфар шаҳобчалари туркум тарзида ижро этилади. Савти Чоргоҳнинг Қашқарча, Соқийнома йўллари бир-бирига ўхшаш бўлиб, Уфари эса Чоргоҳ ва Уфари Оромижон билан ҳамоҳангдир. Дугоҳ мақомининг иккинчи гуруҳ шўҳбаларидан бири «Сараҳбори оромижон» деб аталиб, биринчиси Сараҳбори Оромижон, Оромижон, Уфори Оромижон деб аталган уч қисмга бўли нади. С.О. Даромад, Миёнхат, Муҳайяри Чоргоҳ намуди ва туши риш қисмларидан таркиб топган. Бобурнинг машҳур байти билан ижро этилади:

Жонимдан ўзга ёри вафодор топмадим, Кўнглимдин ўзга маҳрами асрор топмадим. Дугоҳ мақоми асосида жуда кўп ашула йўллари яратилган бўлиб, айниқса, Фарғона-Тошкент ижрочилигида Дугоҳи Хусайний, Чоргоҳ туркумлари жуда машҳурдир. Дугоҳи Хусайнийнинг шаҳобчалари олтита бўлиб, I-Сараҳбори усулда, II-Савти усулда, кейингиси Қашқарча усулда ижро этилади. Дугоҳ Ҳусайнийнинг сурнай йўллари ҳам машҳур бўлиб, Сурнай Дугоҳи, мушкулоти дугоҳ, Самойи Дугоҳ деб номланади. Яна бир машҳур туркум «Чоргоҳ» бўлиб, I, II, III, IV, V, VI тартибида ижро этилади. Чоргоҳ I, куй тузилиши жиҳатдан Сараҳбори Дугоҳ нинг бир кўринишидир. Чоргоҳ II эса Савти Чоргоҳнинг ўзгача вариантидир. Савти Чоргоҳ ва Чоргоҳ III нинг куй тузилиши бир хилдир. Чоргоҳнинг IV, V, VI шаҳобчалари куй мавзуи жиҳат дан бир-бирининг ритмик вариантидир. Чоргоҳ йўлла ри асосида кўплаб чолғу йўллари, патнисаки ашулалар, сурнай йўллари яратилган бўлиб, улар халқимиз мусиқа меросининг ривожланишида жуда катта қийматга эга.

Фойдаланилган адабиётлар 1. И.А.Каримов. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. Т., «Ўзбекистон», 1997. 2. И.А.Каримов. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. Т., «Ўзбекистон», 1995. 3. И.А.Каримов. Асарлар. 6- жилд. Т., «Ўзбекистон», 1998. 4. И.А.Каримов. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. Т., «Ўзбекистон», 1992.

O'xshashlar

Ироқ мақоми

Сегоҳ мақоми

Хоразм мақомлари

Фарғона-тошкент мақом ижрочилиги йўллари

Шашмақом