Kadmiy ajratib olish - Konchilik ishi - Referatlar

Kadmiy ajratib olish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

200 KB

Ko'chirib olish

Kadmiy ajratib olish Reja: 1.Qo‘rg‘oshin ajratib olish 2.Mis metalini eritish 3.Konverterlash

CdSO 4(k Kadmiy Mendeleyev davriy sistemasini II guruh elementi, atom nomeri 48, atom og‘irligi 112,4. Kadmiy oq rangli metall, zichligi 8,63–8,69 g/sm 3 , erish harorati 321 °C, qaynash harorati 767 °C. Kimyoviy xususiyatlari bo‘yicha kadmiy ruxga yaqin. Standart elektrod potentsiali – 0,403 V. Kadmiyni elektrokimyoviy ekvivalenti 2,096 g/ (A · soat). Amaliyotda kadmiyni sulfat va sulfidi katta ahamiyatga ega. Kadmiy sulfati CdSO 4 suv va sulfat kislotasining suvdagi eritmalarida eriydi.Kadmiy sulfatning eruvchanligi sulfat kislotasi miqdor oshib borishida tobora kamayib boradi. Bunday xususiyati kadmiy sulfat olishda qo‘llaniladi. Oldin metallik kadmiy sulfat kislotasida eritilib,keyin cho‘kmaga o‘tkaziladi. Jarayon « высаливание » deb nomlangan.Kuydirilgan rux konsentratini tanlab eritishda kadmiy oksidi,sulfati va silikati quyidagi reaksiyalar bo‘yicha to‘liq eriydi: ) + H 2 O = CdSO 4(er) , CdO + H 2 SO 4 = CdSO 4 + H 2 O, CdO · SiO 2 + H 2 SO 4 = CdSO 4 +H 2 SiO 3 . Kadmiy sulfid va ferriti kuchsiz sulfat kislota eritmasida erimaydi. Kadmiy sulfidi kuchli xlor va azot kislotalarida eriydi. Xuddi shunday kuchli qaynagan sulfat kislotasi va uch valentli temir sulfati eritmasida ham eriydi. Umuman, kadmiyni tanlab eritishda ajratib olish ruxga nisbatan pastroq. Kadmiy sulfidi yuqori miqdorda bo‘lgani sababli, metalni ajratib olish darajasi 70 foizdan ortmaydi.Qolgan kadmiyni tanlab eritishning qoldig‘i – kekga o‘tadi. Rux kekini velsevlash davrida 90–95 % kadmiy ajratib olinadi va vazgonlarga o‘tadi. Vels – oksidlarni tanlab eritishda 60–70 % kadmiy eritmaga o‘tadi. Agarda eritmaga kislota qo‘shimcha berilsa, ajratib olish 15–20 % ko‘payishi mumkin. Rux sulfati eritmasidan kadmiy sementatsiya orqali olinadi. Eritmani kadmiy va misdan rux kukuni bilan tozalashda, kadmiy deyarli to‘liq cho‘kmaga o‘tadi. Bu cho‘kma mis – kadmiy keki deb nomlanadi va kadmiy olishning asosiy xomashyosi hisoblanadi.

Mis-kadmiy kekini qayta ishlash Mis-kadmiy keki murakkab xomashyo hisoblanib, o‘z tarkibiga quyidagi elementlarni kiritgan, %: 2,5–12 Cd, 35–60 Zn; 4–17 Cu;0,05–2,0 Fe; 0,05–0,20 lardan Sb, SiO 2 , Co, Ni, Te, Jn. Asosiy komponentlar (Cd, Zn, Cu) kekda metallik, oksid va asosli tuzlar shaklida uchraydi. Mis-kadmiy kekidan kadmiyni ajratib olish gidrometallurgik usul bilan olib boriladi. Texnologik sxemaning asosiy operatsiyalari: kekini tanlab eritish; rux kukuni bilan sementatsiya usulida kadmiy gubkasini cho‘ktirish; eritmani tozalash; eriydigan anod bilan jihozlangan vannada kadmiyni qayta eritish va tozalash. Mis-kadmiy kekini tanlab eritishdan maqsad eritmaga kadmiy va ruxni maksimal, boshqa komponentlarni minimal ravishda o‘tkazish dir. Kek tanlab eritishga filtratsiyadan keyin to‘xtovsiz yuboriladi. Tanlab eritish ishlatilgan rux elektroliti (140–150 g/l H 2 SO 4 ) bilan amalga oshiriladi. Tanlab eritishda birinchi bo‘lib oksidlar eriydi: ZnO + H 2 SO 4 = ZnSO 4 + H 2 O, CdO + H 2 SO 4 = CdSO 4 + H 2 O, CuO + H 2 SO 4 = CuSO 4 + H 2 O. Metallik faza ancha qiyinroq eriydi. Jarayonni jadallashtirish maqsadida bo‘tanaga marganets rudasa (MnO 2 ) yoki marganets shlami yuklanadi va bo‘tana 60–80 °C gacha qizitiladi. Tanlab eritishda birinchi bo‘lib rux eriydi, keyin esa – kadmiy. Mis rux va kadmiy erigandan keyin eriydi. Metallar oksidlantiruvchi–tiklovchi reaksiyalar natijasida eriydi. Reaksiyalarda vodorod ionlari metallarni oksidlantiruvchi bo‘ladi: Zn + H 2 SO 4 = ZnSO 4 + H 2 , Cd + H 2 SO 4 = CdSO 4 + H 2 . Metallik mis vodorod ionlari bilan oksidlanmaydi. Uning erishi uchun kislorod bulishi kerak. Mis havodagi kislorod bilan oksid holatiga o‘tganda, o‘zi kadmiy va boshqa elektromanfiy aralashmalarni oksidlantirishi mumkin: Cu 2+ + Cd = Cd 2+ + Cu, Cu 2+ + Ni = Ni 2+ + Cu,

Cu 2+ + Co = Co 2+ + Cu.

Kadmiy bilan birga eritmadan kekdan nikel, kobalt, indiy, talliy va boshqalarni aralashmalarni eritmada bo‘lishlari bo‘lajak kadmiyni elektr tiklanishiga va tozalashga xalaqit beradi. Tanlab eritishdagi hosil bo‘lgan bo‘tana quyuqlashtirgichga yuboriladi. Pastki quyuqlangan bo‘tana suv bilan repulpatsiya qilinib filtrlashga yuboriladi. Olingan kek quyidagi tarkibga ega, %: 1,0 Cd 10–15 Zn, 30–35 Cu. Ushbu kekni mis zavodlariga qayta ishlashga yuboriladi. Quyuqlashtirgichni tepadagi eritmasida quyidagi moddalar bor, g/l: 120–130 Zn, 8–16 Cd, 0,3–0,6 Cu, 3–9 Fe, 0,05–0,1 Co, 0,05–0,1 Ni eritma rux kukuni bilan sementatsiyalashga yuboriladi. Sementatsiyalashdan oldin eritmani misdan tozalanadi. Buning uchun rux kukuni stexiometrik nisbatligida beriladi: Cu 2+ + Zn = Cu + Zn 2+ . Mis keki filtrda ajratib olinib mis zavodiga yuboriladi. Eritmani esa kadmiyni sementatsiyalash uchun yuboriladi. Jarayon 60 °C da, kadmiyning qoldiq miqdori 1 g/l gacha olib boriladi. Jarayonning reaksiyasi: Cd 2+ + Zn = Cd + Zn 2+ . Kadmiyning sementatsiyalanish tezligi harorat oshishi, rux kukuni ortiqcha sarfi, rux va sulfat kislotasining miqdori kamayishi bilan tobora oshib boradi. Eritmada nikel va kobalt ionlarining borligi kadmiyning sementatsiya jarayonini sekinlashtiradi. Kadmiyning sementli cho‘kmasi eritmada ajratiladi. Eritmada 1 g/l gacha kadmiy bor. Bu eritma qaytadan sementatsiya qilinadi va bunda kadmiy to‘laroq cho‘ktiriladi (qoldiq miqdori 10–15 mg/l).Nikelning asosiy qismi ikkinchi (kuchsiz) kadmiy gubkasiga o‘tadi,kobalt esa asosan, eritmada qoladi. Indiy va talliylar ham eritmada to‘planadi. Kuchsiz kadmiy gubkasi o‘zi bilan yarim mahsulot hisoblanadi va uni jarayonning bosh qismiga – mis – kadmiy kekini tanlab eritishga yuboriladi. Eritma esa kobaltdan tozalanadi. Buning uchun eritmaga etil ksantogenati yoki mis kuporosi qo‘shiladi. Kobaltning qoldiq miqdori 30–40 mg/l tashkil qilishi kerak. Ksantogenatni kobalt keki ishlatilmasdan isrof bo‘ladi. Eritma indiy va talliy ajratib olish uchun maxsus moslamaga yuboriladi. Kuchli birinchi kadmiy gubkasi ishlatilgan elektrolitda eritiladi. Eritmaga qo‘shimcha sulfat kislotasi qo‘shiladi (N 2 SO 4 miqdori 200–250 g/l ni tashkil qilishi kerak). Bo‘tananing harorati 80–90 °C gacha ko‘tariladi. Bo‘tanaga havo berish va KMnO (MnO 2 ) qo‘shish gubkani erishiga ko‘maklashadi. Yerish yakunlanadi, qachonki eritmani pN=4,8–5,2 bo‘lsa. Bunday sharoitlarda mis gidrolizga uchrab cho‘kmaga o‘tadi. Misning eritmadagi qoldiq miqdori 10–20 mg/l. Bo‘tana filtrlanadi, misli qoldiq mis-kadmiy gubkasini tanlab eritish bosqichiga yuboriladi. Eritma esa aralashmalardan tozalanadi. Buning

uchun eritmaga: stronsiy tuzi (qo‘rg‘oshinni cho‘ktirishga, rux kukuni (misni cho‘ktirish), kaliy permanganat (talliy va temirni oksidlantirib gidrolitik tozalash maqsadida) qo‘shiladi. Tozalangan va filtrlangan eritma elektrolizga yuboriladi. Kadmiyning elektrolitik tiklanishi rux elektroliziga o‘xshashdir. Jarayon reaksiyasi: Cd 2+ +2e = Cd. Anod, rux elektroliziga o‘xshash suvning parchalanish reaksiyasi oqib o‘tadi: N 2 O – 2e = 0,5 O 2 + 2N + . Kadmiy elektrolizi qo‘rg‘oshin bilan futerlangan temir beton vannalarda amalga oshiriladi. Anod – qo‘rg‘oshin-kumush (1 %) quymadan yasalgan, katod – aluminiydan. Har bir vannaga 33 katod va 34 da anod joylashtiriladi. Anod va katodning oraliq masofasi 30 mm Tok zichligi 50–100 A/m 2 . Cho‘kma 24 soat davomida o‘stiriladi. Dastlabki kadmiy elektrolitining tarkibi, g/l: 160–200 Cd; 20–30 Zn; 12–15 H 2 SO 4 ; 0,05–0,1 Fe; 0,0005–0,001 Cu. Ishlatilgan elek trolitining tarkibi, g/l: 15–20 Cd; 150–180 H 2 SO 4 . Elektrolitning optimal harorati 30–35 °C. Bunda haroratda yuqori sifatli katod cho‘kmasi paydo bo‘ladi va tokdan foydalanish koeffi tsiyenti yuqoridir. Tokdan foydalanish 70–92 %, elektr quvvati sarfi 1400–1700 kvt · s/t katodli kadmiyga. Vannadagi kuchlanish 2,5–2,6 V. Qo‘rg‘oshin ajratib olish Hozirgi kunda dunyoda 4–7 mln t qo‘rg‘oshin ishlab chiqariladi. Ishlab chiqarishning hajmi bo‘lgan talablarga bog‘liqdir. Hajm bo‘yicha qo‘rg‘oshin 5-o‘rinda turadi (temir, aluminiy, mis va ruxdan keyin). Qo‘rg‘oshinning 30– 50 % ikkilamchi xomashyodan ishlab chiqariladi. Deyarli hamma qo‘rg‘oshin sulfidli rudalardan olinadi. Rudada qo‘rg‘oshin miqdori 0,5–10 foizgacha uchraydi. Masalan, AQSHda rudada 1,5 % Pb, Kanadada 3–4 % Pb, Avstraliyada 5–10 %, O‘zbekistonda 1,5–2 % Pb bor. Qo‘rg‘oshinni asosiy iste’mol qiluvchi sohalari: akkumlyator yasash (30–45 %), kabel ishlab chiqarish (5–25 %), har xil quymalar (6–20 %), benzinga qo‘shiladigan tetraetil qo‘rg‘oshin ishlab chiqarish (6–22 %) va boshqalar. Qo‘rg‘oshin ishlab chiqarishda asosiy xomashyo – bu kompleks polimetallik rudalarda. Rudada qo‘rg‘oshindan tashqari, Zn, Cu, Fe, Cd, Bi, Sn, As, Au, Sb, Tl, Ge va boshqa elementlar bor.Qo‘rg‘oshin rudalarda asosan sulfid shaklida uchraydi. Sulfidli rudalarda asosiy sulfidlar: galenit PbS, sfalerit ZnS, xalkoperit CuFeS, pirit FeS, pirrotin Fe x –1 S, arsenopirit FeAsS 2 , argentit Ag 2 S. Sulfidli rudalarda

85–90 foizdan ziyod qo‘rg‘oshin galenit shaklida uchraydi. Rudalarda qo‘rg‘oshinning tarkibi kam bo‘lgani sababli boyitiladi. Boyitishda qo‘rg‘oshinni ajratib olish darajasi 83–94 foizni tashkil qiladi. Qo‘rg‘oshin xomashyosini qayta ishlash usullari Qo‘rg‘oshin konsentratining taxminiy tarkibi, %: Pb 45–50; Zn 4–14; Cu 1–3; S 15–20; Fe 4–15; SiO 2 10; Ag 500 g/t gacha. Konsentratning tarkibiga asoslangan holda qayta ishlash usullari tanlanadi. Konsentrat tarkibi tahlili shuni ko‘rsatib turibdiki, moddaning taxminan yarmi nomenal (S), yoki sig‘im birikmalaridan (SiO 2 , AI 2 O 3 ,CaO) iborat. Shuning uchun metallurgik qayta ishlashning asosiy maqsadi bu: 1) yuqorida qayd etilgan moddalarni asosiy (Pb, Zn, Cu) va ularning yo‘ldoshi bo‘lgan (Au, Ag, Ca, Bi, Se, Te) elementlardan ajratib olish; 2) asosiy metallarni bir-biridan ajratib metallik holatida olish; 3) xomaki qo‘rg‘oshinni tozalash. Ushbu jarayonlar pirometallurgik usullar bilan bajariladi. Pirometallurgik jarayonlar qo‘rg‘oshinni erish haroratidan yuqoriroq haroratlarda oqib o‘tishga mo‘ljallangan. Bunda qo‘rg‘oshin suyuq holatida erkin shaklda ajralib chiqadi, qolgan elementlar esa nometallik faza tashkil qilib eritmadan ajratiladi. Qurg‘oshinni xomashyodan ajratib olinadigan pirometallurgik usullar aglomeratsiya yoki reaksion eritishga asoslangan tiklanish jarayonlari orqali olib boriladi. Tiklovchi eritish quyidagi reaksiyalarning kechishiga asoslangan: PbO + C = Pb + CO, PbO + CO = Pb + CO 2 . Jarayon yetarli darajada takomillashgan, faqat uni ruyobga oshirish uchun sulfidli qo‘rg‘oshin konsentrati dastlab kuydirilishi kerak. Bunda qo‘rg‘oshin suyuq holatida xomaki metall shaklda ajralib chiqadi. Oksidlarning tiklanish ketma-ketligi ularning kimyoviy xususiyatlariga bog‘liq. Agar jarayon 1000 ° С da olib borilsa, quyidagi oksidlar tiklanadi (oksidlarning joylashishi ularni elementlardan paydo bo‘lishidagi Gibbs energiyasining o‘zgarishiga bog‘liq): AgO, HgO, CuO, PbO, SnO, FeO, ZnO va boshqalar.

Oksidlar CaO, MgO, BaO, AI 2 O 3 , SiO 2 , MnO 2 bunday sharoitlarda tiklanishi qiyin. Shunday qilib, oldindan kuydirilgan qo‘rg‘oshin konsentratini tiklovchi eritish 1 va 2 reaksiyalar natijasida mis kukuni va bir qancha boshqa metallarga boyitilgan xomaki qo‘rg‘oshin olish mumkin. Jarayonning ikkinchi mahsulotida, shlakda hamma boshqa tiklanmagan oksidlar to‘planadi. Rux, kadmiy va boshqa uchadigan metallar jarayon davrida bug‘ holatiga o‘tib changga o‘tadi. Tiklovchi eritish ikkita asosiy metallar – qo‘rg‘oshin va ruxni ajratishga imkon yaratadi. Keyinchalik rux shlak va gazdan ajratib olinishi mumkin. Xomaki qo‘rg‘oshin keyinchalik tozalanadi. Unda erigan hamma metallar o‘zi bilan xalq xo‘jaligiga kerakli mahsulot bo‘lib ajratib olinishi kerak. Tiklanish jarayoni juda keng tarqalib, u bilan dunyoda 90 % qo‘rg‘oshin olinadi. Shaxtali pechda aglomeratsiya qilingan turli xomashyo tiklanish eritilishi mumkin: boy va kuchsiz, sulfidli va oksidlangan va boshqalar. Shuning uchun bu usulni universal metod deb nomlangan. Sulfidli konsentratni reaksion eritish qo‘rg‘oshinning sulfidi va oksidlari o‘zaro bog‘lanishlariga asoslangan: PbS + 2 PbO = 3 Pb + SO 2 , PbS + PbSO 4 = Pb + 2SO 2 . Dastlabki sulfidli xomashyodan yetarli oksidlar paydo bo‘lishi uchun konsentrat oldin aglomeratsion kuydirilishi mumkin. Reaksion eritish juda kam tarqalgan, chunki u boy konsentratlarni talab qiladi. Undan tashqari konsentratda har xil aralashmalar miqdori judayam cheklangan. Mis metalini eritish Mis metalini eritish quyidagi jarayonlarni o‘z ichiga oladi: 1) katod mislarini eritib va yerbars shakliga keltirish; 2) pechlardan, konverterdan chiqayotgan gazlarni tozalash; 3) ishlab chiqarish chiqindilarini qayta ishlash. Mis metalini eritish natijasida turli xil mahsulotlar hosil bo‘ladi.Hosil bo‘lgan mahsulotlar asosan eritish natijasida yuzaga

keladi. Bu mahsulotlarni turlari va kimyoviy miqdori 4.1-jadvalda keltirilgan.Mis metalidan ratsional foydalanish maqsadida, ular qayta ishlanib mis qotishmalari – bronza va latun holiga keltiriladi.

4.1-jadval Ikkilamchi mis tarkibli temir-tersak va chiqindilarni qayta ishlash natijasida hosil bo‘lgan mahsulotlar tarkibi

Eritish mahsuloti Minorali pechning xomaki misi Konverter misi Anod misi Xomaki bronza Shlaklar: minorali pech konverter anod (rafinirlangan) xomaki bronzani eri- tishdan hosil bo‘lgan Changlar: minorali pech konverter Cu 80,5–87 97,5–98,5 99,34–99,53 78,5–87 – – – 1,5–3,0 – – Sn 1,9–2,6 – – 6–12 0,2–0,3 2,7–3,9 1,6–4,4 0,9–2,2 0,25–0,35 2,7–4,6 Zn – – – 0,4–2,0 – – – 7–8 68,6–71,0 62–68 Ni 0,7–1,2 0,30–0,45 0,25–0,30 1,2–8,0 0,04–0,07 1,1–1,6 2–4 0,75–1,25 – – Mis metalini eritish uchun eng keng tarqalgan metallurgik agregatlardan biri minorali pech hisoblanadi. Misni minorali pechlarda eritish xususiyatiga ko‘ra tiklovchi jarayon hisoblanadi. Bunda koksning sarfi shixta massasining 10–15 foizini tashkil qiladi. Minorali pechning uzunasi bo‘yicha, fizik-kimyoviy jarayonlari bilan xarakterlanadigan beshta shartli zonaga bo‘linadi. Ajralgan issiqlik miqdori shixtani eritishga ham, eritish mahsulotlarini qizdirishga ishlatiladi. Pechga solinadigan flyus, xomashyo, yoqilg‘ilarning umumiy massasi 20– 25 tonnani tashkil qiladi. Minorali pechlarda mis, shlak va chang hosil bo‘ladi. Bu mahsulotlarni kimyoviy tarkibi 4.2-jadvalda ko‘rsatilgan. Minorali pechda eritishda hosil bo‘lgan mahsulotlar quyidagi ko‘rsatkichlar bilan xarakterlanadi (jadval) 4.2-jadval

Ikkilamchi xomashyoni minorali pechda eritishdan hosil bo‘lgan mahsulotlarning kimyoviy tarkibi Eritish natijasida

hosil bo‘lgan mahsulotlar Cu Zn Sn Pb Ni SiO 2 CaO FeO Al 2 O 3 Qora mis 80– 87 2–6 0,7– 1,8 1–2 0,5– 3,0 – – – Shlak 0,7– 0,8 6–9 0,1– 0,2 0,2– 0,5 0,03– 0,2 23– 29 8–14 35– 40 9–13 Chang 10– 25– 0,2– – 15– 2-3 10– 3–5 15 30 0,3 3–4 20 12

Pechning shaxta qismida erigan eritma pech tindirgichida tindiriladi. Shlak to‘xtovsiz shlak quyuluvchi kovshga to‘qilib turadi.Tindirilgan mis pech o‘chog‘idan tuynuk orqali cho‘michga chiqib turadi. Konverterlash Mis metalini konverterlash, mis shteynlarini konverterlashdan farq qiladi. Shteynlarni konverterlashda asosiy masalalar oltingugurtni gazga o‘tkazish, temirni shlakka o‘tkazish va tayyor mahsulotdan xomaki mis olish bo‘lsa, qora misni konverterlashdan maqsad maksimal darajada metall aralashmalarini misdan tozalash va standartga to‘g‘ri keladigan xomaki mis olishdir. Shu bilan birga qora misni konverterlash qayta ishlashni asl rafinirlovchi (tozalovchi) jarayon deb bo‘lmaydi. Mis metallurgiyasida olovli rafinirlash jarayoni deyilganda, asosan Cu 2 O + Me → 2Cu + MeO almashinish reaksiyasi bo‘yicha yuz beradigan aralashmalarni ajratish jarayoni tushuniladi.

Qora misni konverterlashda asosiy reaksiyasi, metallni kislorod bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri o‘zaro ta’siriga asoslangan: Me + 0,5O 2 = MeO. Konverterga qora mis suyuq holda quyiladi, sinflarga ajratib tayyorlab qo‘yilgan mis tarkibli temir-tersaklari va chiqindilari yukla nadi. Mis tarkibli temir-tersaklar va chiqindilarga parchalangan issiqlik o‘tkazuvchilar, kabellar, elektrodvigatellar, mis o‘tkazgichlar, qirindilar, mis kuyindilari, skraplar va boshqa misga boy qattiq materiallar kiradi. Flyus sifatida tarkibining 65–72 foizi SiO 2 bo‘lgan kvars solinadi. Suyuq vannaga 88–120 kPa bosimli havo purkaladi.Kerakli haroratgacha eritish va bir qancha aralashmalardan to‘liq tozalash uchun konverterga koks solinadi. Qora misni konverterlash natijasida asosan uchta mahsulot olinadi: 1) xomaki mis; 2) temir, nikel, qo‘rg‘oshin, rux, surma va misni ma’lumot qismi o‘tgan konverter shlaki; 3) rux, qo‘rg‘oshin, qalay va boshqa bir qancha metallarning oksidlangan birikmalaridan tashkil topgan. Qora misni qayta ishlash 40–60 tonna sig‘imli gorizontal konverterlarda olib boriladi (jadval). Bu konverterlarga solinadigan va hosil bo‘ladigan mahsulotlarning kimyoviy tarkibi jadvalda keltirilgan. 4.3-jadval Qora misni qayta ishlash uchun ishlatiladigan konverterlarning xarakteristikasi

Ko‘rsatkichlar Konverter №1 Konverter №2 Konverter №3 Konverter o‘lchamlari, mm Og‘zining o‘lchamlari, mm 3050 Ч 7875 3660 Ч 6850 3660 Ч 8100 2300 Ч 1700 2300 Ч 1700 2650 Ч 1900 Furmalarning miqdori, dona Furmaning diametri, mm Furma maydonining kesimi, sm 2 Puflab yuboriladigan havoning sarfi, m 3 /(min · sm 2 ) Qora mis bo‘yicha sig‘imi, t 36 44 547 0,6–1,0 40 36 44 547 0,6–1,0 45 39 44 593 0,6–1,0 60

4.4-jadval Konverterlashga solingan qora misning va hosil bo‘ladigan mahsulotlarning kimyoviy tarkibi, %

Mahsulotlar Cu Zn Pb Sn Fe SiO 2 Al 2 O 3 Qora mis 80-87 2-6 1-2 0,7-1,8 2-4 – – Xomaki mis 97-98,5 0,02 0,3-0,5 0,05-0,12 0,01 – – Konverter shlaki 12-20 6-12 2-4 1,5-4,5 20-30 10-20 8-10 Dag‘al chang 0,6-1,0 59-68 6-8 1,0-1,2 1,0-1,2 – – Ikkilamchi misni rafinirlash (tozalash) Anod misini rafinirlashning asosiy xususiyati, ularda nikel miqdorining yuqoriligi, nodir metallar miqdorining pastligidir. Bunday mislarni rafinirlashda elektrolit tarkibida 40–50 g/l Cu; 130–150 g/l N 2 SO 4 ; 20–25 g/l Ni; 13 mg/l gacha Pb; 7,0 mg/l gacha Bi; 50 mg/l gacha Sb; 100 mg/l As bo‘ladi. Elektrolitik tozalash jarayonining tok zichligi 250–280 A/m 2 , tok bo‘yicha chiqish 90 foizni, 1 tonna rafinir langan misga sarf bo‘lgan elektr energiya miqdori 350-380 kVt · soatni tashkil qiladi. Rafinirlash ikki xil yo‘l bilan olib boriladi: olovli va elektr yordamida. Olovli rafinirlash furmalarining miqdori kam va og‘zi yon tomo niga surilgan konverterda olib boriladi. Olovchi rafinirlashga suyuq xomaki mis tushadi. Pech vannasining sig‘imi 100–150 t bo‘ladi. Pechlarda xomaki mis gaz yoki mazut bilan tozalanadi. Yoqilg‘i sarfi sovuq havo puflab ishlatilganda 8–12 foizni, havo 350 °C gacha qizdirilganda 5–6 foizni tashkil qiladi. Oksidlovchi vazifasini havo, kislorod bilan boyitilgan havo va bug‘-havo aralashmasi bajaradi.Bug‘-havo aralashmasi ishlatilganda shlak chiqarish kamayadi.Misni tiklash tabiiy gaz bilan amalga oshiriladi. Jarayonning umumiy davom etishi 18–20 soatni tashkil qiladi. Rafinirlangan misning tarkibi quyidagicha, %: 99,4 Cu; 0,4 Ni; 0,001 S; 0,01 Pb;0,0002 Bi; 0,02 As; 0,001 Fe; 0,1 O 2 ; 0,001 Zn; 0,05 Sn. Shlak miq

dori, %: 2–10 Fe; 36–50 Cu 2 O; 0,1–0,4 NiO; 0,2 gacha SnO 2 ; 1–2 CaO; 0,7 gacha PbO; 0,3 gacha Sb 2 O 5 ; 5–15 Cu; 40 SiO 2 . Anod misdan oltin va kumushni ajra еш b olish, aralashmalarni qo‘shimcha yo‘qotish uchun – elektrolitik tozalash olib boriladi. Jarayon yashik tipidagi elektroliz vannalarda bajariladi. Elektrolitik tozalash mahsuloti – katod mis. Zamonaviy ikkilamchi rangli metallurgiya korxonalarida hosil bo‘lgan xomaki mis, birlamchi metallurgiya zavodlarida ruda va konsentratlarni qayta ishlashdan hosil bo‘lgan xomaki mis birga qayta ishlanadi. Qoida bo‘yicha ikkilamchi mis nisbatan past sifatli bo‘ladi. Birlamchi va ikkilamchi mislarning kimyoviy tarkibi jadvalda keltirilgan.

O'xshashlar

Volfram ajratib olish

Gazni individual komponentlarini ajratib olish

Rangli va qora metallarni ajratib olish

Tarqoq metallar

Geologiya qidiruv ishlari va rudalarni qazib olish