Xujayraning nafas olishishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

42 KB

Ko'chirib olish

Xujayraning nafas olishishi Barcha tirik organizmlarning xayot kechirishi uchun zarur bulgan energiya ularning tanalarida murakkab birikmalar ximiyaviy boglarining uzilishi natijasida xosil buladi. Energiya ajratish bilan boradigan bu reaktsiya biologik sistemalarning yuksak shakllarida, asosan, tukima va xujayralarda kechadigan OKSIDLANISH xodisalaridan iborat. Murakkab birikmalarning organizmda kislorod biriktirib parchalanishi natijasida xosil buladigan oxirgi maxsulotlar tashki muxitda yonish jarayonida kelib chikadigan H2O va CO2 ning uzi ekanligi aniklangan. Lavuaze davridan boshlab, bu jarayon asta sekin yonish deb tushunib kelingan. Kupgina mikroorganizmlar energiyani molekulyar kislorod ishtirokisiz utadigan ximiyaviy reaktsiyalar orkali olishi mumkin, xayvon organizmi xujayralari xam kislorod yetishmaganda murakkab birikmalarning anaerob parchalanishi jarayonidan energiya manbai sifatida foydalanadi. Lekin bir xujayrali aerob organizmlarda va kup xujayrali turlarda ximiyaviy energiyaning asosiy kismi ozik moddalarning molekulyar kislorod bilan oksidlanishi natijasida kelib chikadi. Bu jarayonlar tukima va xujayralarda kechganidan organizmlardagi biologik oksidlanish xodisasi TUKIMANING NAFAS OLISHI va XUJAYRANING NAFAS OLISHI deb ataladi. XIX asrning oxirlarida biologik oksidlanish oksidaza nomli xujayra ichi fermentlari ishtirokida bajarilishi aniklandi. Ammo bu jarayonning mexanizmi kup vaktgacha aniklanmadi. Juda kup eksperimentlar molekulyar kislorodning uzi metabolitlarni oksidlay

$olmasligini kursatdi. Molekulyar kislorodni faollash orkali xujayra ichidagi fermentlar oksidlanish reaktsiyasini amalga oshiradi, bu jarayonda metalli komponentlar muxim rol uynaydi, degan fikr tugiladi va unga dalil sifatida bir kator tajribalar misol kilib keltiriladi. "Kislorodning faollanishi" goyasining rivojlanishida rus olimi A.N.Baxning peroksid nazariyasi katta urin tutadi.Bu nazariya buyicha kislorodning faollanish OKSIGYeNAZA nomli moddalarning molekulyar kislorodni biriktirib, peroksid xosil kilishiga boglik. Mana shu peroksidlar tarkibida kislorod substratni PYeROKSIDAZA nomli ferment ta‘sirida oksidlaydi: / O OKSIGENAZA + O2 == OKSIGENAZA / | \ | \ O ( peroksid) / O OKSIGENAZA / | + SUBSTRAT == OKSIDLANGAN SUBSTRAT + OKSIGENAZA \ | | \ O PEROKSIDAZA Ammo bu mexanizm bir kator moddalarning usimliklarda oksidlanishini etarli darajada tushuntira olsa xam, umuman. xujayraning nafas olishidagi asosiy metabolitlarning oksidlanishiga alokasi yuk ekanligi aniklandi.Xujayraning nafas olishida kislorodning faollanish nazariyasi bilan bir katorda, biologik oksidlanish substratdan vodorodning chetlatilishi bilan boglik ekanligini tasdiklaydigan eksperimentlar xam tuplana bordi.Bu goya mashxur rus olimi, fiziolog va bioximik$

V.I.Palladin tomonidan 1908 yilda oldinga surilgan edi. Sungra degidrogenlanish vodorodning faollanishi ma‘nosida Tunberg va Viland ishlarida yanada rivojlantirildi. V.I.Palladinning fikricha,nafas olish jarayonida kislorodning roli usimliklarda keng tarkalgan rangsiz, ammo kislorod ta‘sirida osonlik bilan oksidlanib, pigmentga aylanadigan nafas xromogenlari nomli moddalarni oksidlashdan iborat. Oksidlanish natijasida xosil bulgan rangli modda turli substratdan ajraladigan vodorodni kabul kilib rangsiz xromogenga kaytariladi.Bu jarayon takrorlanib turishi tufayli substrat vodorod ajratish bilan oksidlanadi. Shunday kilib, organizmda oksidlanadigan moddalar - oksillar, uglevodlar, yoglar, vodorod donorlari ( beruvchilari), molekulyar kislorod esa uning aktseptori (kabul kiluvchisi) sifatida nafas olish jarayonida kat nashadi. XUJAYRANING NAFAS OLISHI deb ataladigan jarayon uglevod, yog va oksillar almashinuvidan kelib chikadigan metabolitlarning kislorod bilan birikib, oxirgi maxsulotni xosil kilishidan iborat. Bu jarayon uchun zarur bulgan molekulyar kislorod atmosferadan upkaga, kizil kon tanachalaridagi gemoglobin orkali tukimalarga yetkaziladi. Bu yerda kislorodning partsial bosimi kamayishi tufayli kislorod erkin xolda ajraladi va ximiyaviy reaktsiya davomida xujayra tomonidan yutiladi. Metabolitlarning oksidlanishi ximiyaviy boglarning uzilishi va energiyaning ajratilishi bilan sodir buladigan kompleks re aktsiyalardan iborat. Bu jarayonda kupchilik biologik oksidlanish reaktsiyalarining birinchi boskichi metabolitlarning DYeGIDRIRLANISHI bilan boglik.Bundan keyin keladigan boskichlar vodorodni yoki elektronni bir kator boskichlar orkali kuchirib, oxirida

kislorodga uzatish va ulardagi ximiyaviy energiyani xujayradagi jarayonlarda foydalanish uchun yarokli shaklda ajratib berishni uz ichiga oladi.Mana shu asosda vodorod va kislorod yumshok sharoitda,issiklikni tashkariga bexuda sarf kilmay birikadi. Oksidlanish jarayonida ajraladigan energiya birdan kup mikdorda tarkalmay, kichik ulushlarda tirik moddaning funktsiyasi uchun sarflanadigan energiyaga boy ximiyaviy boglarda tuplanadi. Keyingi vaktlarda biologik oksidlanish ta‘limotining rivojlanish xujay raning nafas olishi kator reaktsiyalar zanjiridan tashkil topganligini va u Vilandning degidrirlanish jarayonidan boshlanib, aktseptor kabul kilgan vodorod bir nechta vodorod tashuvchilar orkali utgandan sung metall ion tashuvchi komplekslar ishtirokida faollanib, molekulyar kislorodga kushilishi bilan tugallanishini tasdikladi. Bu jarayonda katnashuvchi, tarkibida metall ioni tutadigan oksidazalar molekulyar kislorod bilan bevosita birikish reaktsiya larini xam uz ichiga oladi. Varburgning nafas fermenti temir atomi saklaydigan TsITOXROMOKSIDAZA deb ataladigan ferment bilan bir xil bulib chikdi. Tukima nafas olishi fermentlari - nafas olish katalizatorlarining kom ponentlari,asosan mitoxondriyalar bilan boglangan.Nikotinamiddinukleotidli kofermentlar va uch karbon kislotalar xalkasining ba‘zi fermentlari mitoxondriyalar matriksida joylashgan, tsitoxromlar, ubixinon va metalloflavoproteinlar esa ichki membrananing lipid fraktsiyalari bilan assotsilangan. Substrat bevosita kislorod bilan reaktsiyaga kirishmay,kator oralik tashuvchilar orkali undan ajratilgan. Xujayrani nafas olishidagi birinchi reaktsiyada substrat spetsifik degidrogenaza ta‘sirida degidrirlanadi. Bu jarayonda

ajraladigan vodorod atomi ( proton va elektron ) degidrogenaza fermentining yuzasida NAD yoki NADF tomonidan kabul kilinadi. Xujayraning nafas olishi kulminatsiyasi elektronlarning tashilishi va oksidlanish bilan boruvchi fosforlanish jarayonida oksidlanish reaktsiyasi energiyasining energiyaga boy boglar shaklida tuplanishidir. Nafas olish zanjirida reaktsiyaning xamma energiyasi birdan emas, balki kichik ulushlar bilan ajralib chikadi va zanjirining ma‘lum nuktalarida anorganik fosfat molekulasini esterlanishini ta‘minlab bittadan makroergik fosfat bogi xosil kiladi. Nafas katalizatorlari zanjiri orkali vodorod NAD * N2 dan molekulyar kis lorodga kuchirilganda 3 molekula anorganik fosfatning boglanishi va bu jarayonda bir atom kislorodning sarf bulishi aniklangan. Xujayraning nafas olishi jarayonida anorganik fosfatning makroergik boglar orkali birikkan fosfat efirlariga aylanishi, ya‘ni elektronlar transporti bilan ulangan xolda NADF va aF dan ATF xosil bulishi OKSIDLANISHLI FOSFORLANISH deyiladi. Uning xosilasi yoki effekti boglangan fosfor atomlarining yutilgan kislorod atomlari soniga nisbati (R:O) bilan belgilanadi. Energiyaga boy boglarning sintezlanishi nafas olish jadalligiga boglik. Kulay sharoitda xar bir kislorod atomiga 3 maroergik fosfat bogi - 3 ATF molekulasi xosil buladi, ya‘ni oksidlanish fosforlanishning effekti 3 ga teng buladi. Keyingi yillarda mitoxondriyaning ichki membranasida ATF - sintezlovchi ferment kompleksi ajratib olingan. U ATF - sintetaza deb atalib, ikki oksil komponentlari Fo va F1 omillaridan iborat ekanligi aniklangan. Lekin xujayra energetikasining markaziy jarayonida elektronlar tashish zanjiri ATF - sintetaza bilan kanday munosabatga kirishi va bunday ADF ni

ADF gacha oksidlovchi fosforlanish mexanizmi xali xam ochik kolmokda. Xozirgi zamon Bioorganik va biofizikasining bu muammosi xaligacha tula aniklangan emas. MIKROSOMALARDAGI OKSIDLANISH - xujayrada mitoxondrial oksidlanishdan tashkari mikrosomalarda kechadigan oksidlanish reaktsiyalarining xam axamiyati bor. Mikrosomalar deb, tukima gemogenlashtirilganda endoplazmatik tur membranalaridan xosil buladigan yopik pufakchalarga aytiladi.Mikrosomal oksidlanish asosan jigar va buyrak fraktsiyalarida kuzatilib, mitoxondriyalardagi oksidlanishdan farklanadi. Mitoxondrial oksidlanish asosan asosan degidrirlanish mexanizmi orkali utib, bu jarayonda kislorod elektronlarning oxirgi aktseptori rolini uynasa, mikrosomalarda kechadigan oksidlanishda kislorod bevosita oksidlanuvchi molekulaga kiradi. Bundan tashkari mitoxondrial oksidlanishda kislorod bioenergetik jarayonlarga sarf bulsa,mikrosomal oksidlanishda u <<plastik>> maksadlar uchun <<iste‘mol>> kilinadi.

O'xshashlar

Nafas olish zanjirining tuzilishi, fosforlanish nuqtalari. Oksidlanishli fosforlanish mexanizmi

Hujayra nazariyasini o‘qitish metodikasi

Modda almashinish jarayonlari. Nafas olish va achish jarayonlarining ahamiyat (biokimyo)

Ionlovchi nurlarning oliy usimliklarga va jonli dunyoning boshka turlariga ta

Ionlovchi nurlar ta'sirining struktura-metabolik asoslari