Tarkibida xromonlar sao‘lagan dorivor o‘simliklar. Ularning kimyoviy tuzilishi va texnologiyasi. Xossalari, tasnifi - Kimyo - Referatlar

Tarkibida xromonlar sao‘lagan dorivor o‘simliklar. Ularning kimyoviy tuzilishi va texnologiyasi. Xossalari, tasnifi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

61.5 KB

Ko'chirib olish

Tarkibida xromonlar sao‘lagan dorivor o‘simliklar. Ularning kimyoviy tuzilishi va texnologiyasi. Xossalari, tasnifi. Tibbiyotda ishlatilishi. Reja: 1.Xromonlar kimyoviy tuzilishi va xususiyatlari. 2.Kellin olish texnologiyasi va uning ishlatilishi.

Benzopiran bu 1,2 va 1,4 benzopiran bu benzol bilan  va  xalqkalaridan iborat kondensirlangan kislorod saqlovchi geterotsiklik birikmalardir.  -pironning ikkinchi,  -pironning to‘rtinchi xolatidagi uglerod atomlari keto guruxiga almashilgan xollari  va  pironlar deb ataladi. Ularning benzol bilan kondensirlangan unumlari kumarin va xromon geterotsiklik xalqalarini tashkil qiladi Kumarinlar to‘rtinchi xolatida gidroksil guruxi bor xosilasi 4-oksikumarin bir qancha dori moddalari molekula tuzilishini asosini tashkil qiladi. Masalan: uning sintez yo‘li bilan olingan xosilalaridan tibbiyotda antikoagulyant (qon ivishiga qarshi) modda sifatida mediokumarin, fenilxroman, listrofarin preparatlari keng qo‘llaniladi. 1,2 va 1,4 benzopiranlarning gidrolizlangan xosilalari ya’ni xroman va 2-fenilxroman (flavon) tabiiy dori moddalaridan tokoferol va flavanoidlar (rutin, kversetin va boshqa R-gurux vitaminlar) tarkibining asosini tashkil etadi. Xroman qatori dori moddalari Xroman qatori preparatlari-tibbiyotda juda keng tarqalgan va ishlatiladigan tokoferollar yoki E-gurux vitaminlaridan tashkil qiladi. 1922 yilda ingliz olimi Evane olib borgan tajribasi natijasida kalamushlarning xomiladorlik davrini normal o‘tishi va naslning tuzilishi uchun ularning ozuqa ratsionida mayda eriydigan va muxim axamiyatga ega qandaydir diet omil bo‘lishi kerakligini aniqladi. Bu noma’lum moddaga vitamin E deb nom berildi. 1936 yilda Evane va boshqa olimlar bug‘doy kurtagi va paxta moyidan xayvonlarda naslsizlikni davolashda qo‘llaniladigan ekologik faol modda ajratib olishdi. Keyinchalik unga tokoferol deb nom berildi. Tokoferol so‘zi grekcha tokos-nasl va lotincha phyko-keltirish so‘zlaridan tashkil topgan bo‘lib nasl qoldirishni taminlash demakdir. Vitamin E yoki “urchitish vitamini” ko‘pchilik o‘simlik va xayvonlarda jumladan dukkakli va donli o‘simliklar moyida (juxori, kunjut, chakanda moylari) go‘sht, saryog‘, tuxum, sut va boshqa ozuqa maxsulotlarining tarkibida bo‘ladi.

Vitamin E tokoferolning turli sterio izomerlaridan tashkil topgan bo‘lib, xozirgacha ularning 7 xil izomeri aniqlangan. Ammo ulardan  -tokoferol barcha sterioizomerlar orasida o‘zining biologik ta’siri jixatidan eng kuchli xisoblanadi. Barcha tokoferollar kimyoviy tuzilishining asosiy elementlaridan birini benzol bilan g-pironlardan iborat kondensirlangan xromon yoki benzo g-degidroperan geterotsikl xalqasini tashkil qiladi. Olimlarning tokoferol parchalanishidan kelib chiqadigan maxsulotlarning chuqur o‘rganish soxasida olib borilgan izlanishlari natijasida ularning kimyoviy tuzilishi yaratildi. Bu borada keyinchalik uni sintez qilib olishda Karrer o‘z shogirdlari bilan birgalikda samarali izlanishlar olib borib yaxshi natijalarga erishdi. Preparat organizmda oqsil, qand lipid va pigmentlar almashinuvida ishtrok etadi. U ayollarda xomiladorlik davrini normal kechishga yordam beradi. Nerv sistemasi, mushak, qon tomirlarining qo‘zg‘aluvchan bo‘lishiga yordam beradi . Tokoferolatsetatning 5,10 va 30%li moydagi eritmalari ichirilardi yoki mushak orasiga yuboriladi. Preparatni odatda nerv sistemasi pereferik tomirlar va ko‘z kasalliklarida aterosklerozda, organizmda jinsiy bezlar faoliyati buzilganda xamda boshqa kasalliklarda ishlatiladi.  -tokoferolatsetatni og‘zi maxkam yopiladigan qo‘ng‘ir yoki qora shisha idishlarda salqin va yorug‘lik ta’siridan extiyotlagan xolda saqlanadi. Tishli kella o‘simligi selderdoshlar oilasiga mansub ikki yillik, buyi 1 metrga etadigan o‘simlik. Poyasi tik o‘suvchi silindirsimon sershox va chiziqli. Bargi oddiy, ikki yoki uch marta ingichka chiziqsimon-ipsimon, o‘tkir uchli bo‘lakchalarga ajralgan bo‘lib poyada q ini bilan ketma-ket o‘rnashgan. Maxsulot namligi 12%, umumiy kuli 10%, teshigining diametri 0,2 mm li elakdan o‘tadigan mayda qismi 1%, o‘simlikning boshqa qismlari 6%. Organik aralashmalar 2% va mineral aralashmalar 1,5% dan oshiq xamda maxsulot tarkibidagi xromonlar yig‘indisining miqdori 0,8% dan kam bo‘lmasligi kerak.

Kellin rangsiz, achchiq mazali ninasimon kristall modda bo‘lib, xloroform va mineral kislotalarda, qaynoq metil va etil spirtlarida, qayno q suvda oson eriydi. Kellin va avisan preparati (mevani biologik faol moddalar yig‘indisi) spazmolitik va siydik xaydash ta’siriga ega bo‘lib, ko‘krak qisishi stenokordiya bronxial astma ko‘k yutal xamda meda-ichak va siydik yo‘lini spazm kasalliklarini davolashda ishlatiladi. Kellin va avisan preparatlari tabletka xolida chiqariladi. Gullari mayda, oq rangli bo‘lib, diametri 25 sm bo‘lgan 30-110 nurli murakkab soyabonga to‘plangan. Soyaboning o‘rama barglari 15-20 ta, ikki marta patsimon ajralgan, o‘ramacha barglari esa juda mayda 5 tishli, toji bargi 5ta, otaligi 5ta, onalik tuguni 2ta xonali pasga joylashgan. Mevasi qo‘shalok, donacha, iyun-avgust oylarida gullaydi, mevasi avgust-sentyabr oylarida pishadi. Vatani o‘rta er dengizi sharkida joylashgan davlatlar , asosan sho‘r tuproqli gullarda, qiyaliklarda va begona o‘tlar orasida, ekinlar orasida o‘sadi. Tishli kella o‘simligi faqat Ozarbayjonda uchraydi. SHimoliy Kavkaz, Moldova va Ukrainaning janubiy tumanlarida qrimda o‘stiriladi. Tishli kella mevasi pishishi bilan o‘rib olinib, quritiladi va yanchilib mevasi ajratiladi. Tayyor maxsulot tuxumsimon yoki chiziq tuxumsimon, yaltiroq, tuksiz, uzunligi 2-2,5 mm, yo‘g‘onligi 1,5 mm bo‘lgan qo‘shaloq donacha-mevachadan iborat. YArimta donachasi yumaloq shaklli 5ta ipsimon qovurg‘ali, tuksiz va silliq 0,5- 0,57 gr. maxulot, xidi kuchsiz, achchiqroq biroz lovullatuvchi mazaga ega. Kellin Kellinning erish temperaturasi 151-153 S bo‘lgan oq yoki sarg‘ish kristall kukun, suvda efirda va 95% li spirtda yomon eriydi. Kellin bronxial astma, tutqanoq kasalligida, oshkozon ichak trakti va siydik xaydash yo‘llarini spazma kassaliklarini davolashda ishlatiladi. CHiqish shakli 0,02 g tabletka va 0,02 g kellin bo‘lgan shamchalar ko‘rinishida chiqariladi. “Kellaterrin”, “Vikalin”, “Kellaverin” tabletkalar tarkibiga kiradi.

Kellin ishlab chiqarishda xom ashyo sifatida soyabonguldoshlilar oilasiga mansub tishli kellaning mevasi ishlatiladi. O‘simlik xom ashyosidagi xromonlarni ekstraksiya qilish Tishli kellaning mevasi diffuzion batareyaga solinadi. Bu erda o‘simlik tarkibidagi kellin va xromonlar suv bilan birga teskari oqim prinsipi bo‘yicha 95- 98 S temperaturada ajraladi. Ajralgan chiqindi tashlab yuboriladi. Yi g‘ gichdagi suvli ekstrakt xona tamperaturasida sovutiladi. Sovigan suvli ekstrakt “Nutch” filtrida filtrlanib keyingi bosqichga yuboriladi. DXE yordamida xromonlarni ekstraksiyalash. Filtrlangan suvli ekstraktni Na 2 CO 3 yordamida pH 6-6,5 ga keltirilgan xolda bosimli bakka yuboriladi. Keyin estraktli kalonnani pasgi qismi DXE bilan to‘ldiriladi. Bu qavatdan o‘tgan suvli xromonlar eritmasi DXE ga o‘tadi. DXE li ekstrakt kolonnada bo‘lish varonkasiga yuboriladi va shu erda tindiriladi. Bundan keyin DXE ekstraktidan suvli qatlamni yaxshilab ajratib olinadi. DXE li ekstraktni 1  20 xajm qolguncha 100-150mm sim. ustun. vakuum sirkulyasion apparatida bug‘latiladi. Kub qoldiq rotatsion vakuum bug‘latish apparatida DXE qolmaguncha bug‘latiladi. Ajralgan suvli kub qoldiq aralashtirgichli shisha qozonga yuboriladi. Bu erda aviatson benzin bilan qayta ishlov beriladi. YUvilgan texnik kellin shisha filtrda filtrlanadi, aviatsion benzinda yuviladi, yaxshilab siqiladi va mo‘rili shkafda benzin bug‘i yo‘qolguncha quritiladi, so‘ng 50-60 o S temperatura va 50-100 mm sim. ust. qoldiq bosimda vakuum quritgich shkafida quritiladi. Oxirgi maxsulotni olish Texnik kellin emallangan aralashtirgichli apparatga quyiladi, etanolda eritiladi va kerakli miqdorda kukunsimon faollashgan ko‘mir qo‘shib 30-40 min. Qaynatiladi va isituvchi “Druk” filtrda filtrlanadi. Issiq eritmani emallangan aralashtirgichli kristallizatorga solinib bu erda eritma 0-3 є S gacha sovitiladi va aralashtirgich ishlab turgan xolda 6 soatga qoldiriladi. Kristall qoldiq

sentrifugalanib, sovitilgan etanol bilan yuviladi va yana qayta kristallizatsiya jarayoniga yuboriladi. Bu jaryon 3 marta qaytariladi. 3 marta kristallizatsiyalangan kellin shisha filtirda ajratiladi va sovitilgan etanol bilan yuviladi. YAxshilab siqilib shisha kristallizatorga solinib, 50-60єS li vakuum quritgich shkafida 50-100 mm.cim.ust.ostida quritiladi. Olingan oxirgi maxsulot 97% gacha kellin saqlashi mumkin.

Adabiyotlar: 1.Muraveva D.A., - Farmakognoziya, M.1961, 2.Xolmatov X.X., U.A.Axmedov – Farmakognoziya, Toshkent,1995. 3.Gosudarstvennaya farmakopeya X izdaniya M. 1968. Str. 4.V.N.Zaxarova, N.I.Libizova, X.A.Aslanov «Lekarstvenn ы e ve щ estva iz rasteniy i sposob ы ix proizvodstva» M.1986g.

O'xshashlar

Tarkibida terpenoidlar saqlagan dorivor o‘simliklar. Seskviterpen laktonlar- Santonin, tauremizin olish texnologiyasi

Glikozidlar va yurak glikozidlar manbalari

d-elementlar va ularning birikmalarini fizik-kimyoviy xossalari

Kumarinlar kimyosi va texnologiyasi

Antratsen unumlarining kimyosi va texnologiyasi