Seolitlar yordamida gazni quritish - Kimyo - Referatlar

Seolitlar yordamida gazni quritish

Yuklangan vaqt:

19.11.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

85.8984375 KB

Ko'chirib olish

Seolitlar yordamida gazni quritish Reja: 1. Sorbstiya prostessining nazariy asoslari 2. Gazlarni tozalash va quritish. 3. Haroratni o’lchash.

S eolitlar – umumiy formulasi: Me x E y O 2 bo’lgan alyumosilikatlar bularda: Me, Sa, Na ba’zan Ve,Sr, K E, Si yoki Al bo’ladi. Tabiiy neorganik siolitlarni kamchiligi: (SaNa 2 ) [Si 2 AlO] 2 . 6H 2 O Tabiiy stiolitlarga shabazit – stilbit (NaCa) [Si 2 Al 2 O 16 ] . 6H 2 O Sintetik neorganik stiolitlar: Al 2 O 3 .nSiO 2 mNaO . pH 2 O ularni hajmi kichik, shuning uchun kam foydalaniladi. Bu birikmalarda g’avakli kristallik tuzilishning o’ziga xos xususiyatlari bor. Jumladan ular sorbstiya jarayonida o’ziga muvofiq ravishda tanlab ajratish qobilyatiga ega, shu sababli stiolitni olish usulini o’zgartirib sorbstiyani boshqarish mumkin. Xususan kristallar g’avakchalarini katta – kichikligi alyumosilikatdan natriy ioni qaysidir boshqa metall ionlari bilan almashtirilgani bilan bog’liq. Shu xususiyatlari sababli keyingi vaqtda stiolitlar keng qo’llanilmoqda. Texnikada Seolitlar – asosan gazni quritishda qo’llaniladi. Seolit olish uchun natriy gidroksidi, silikat va natriy alyuminat aralashtirilib, gel tayyorlanadi. 100 0 S – da gel kristallanadi. Olingan kristallik kukunini filrda suv bilan yuviladi. Biriktiruvchi modda bilan aralashtirib – loysimon maxsulotga granula shakli beriladi, 600 0 S da qizdirilgach, sorbent tayyor bo’ladi. Xemosorbentlar – toza va aralashtirilgan holda, (massiv xemosorbentlar), shuningdek g’ovakli asosga qoplangan holda qo’llaniladi. Birinchi turga natron oxak – Sa va Na– gidrooksidlar aralashmasi, (nordon xususiyatga ega uglerod ikki oksid va vodorod xlorid kabi) gazlarni shimuvchi sorbent sifatida qo’llaniladi. Moddalarni shimilishi zarralarning yuzasidan boshlanib, so’ng ichkarisiga o’tadi. Bunda reakstiya sekinlashadi, chunki shimilayotgan modda hosil bo’lgan qavatdan o’tishi kerak. Reakstiya shunchalik sekinlashishi mumkinki, xattoki sorbent eskirgan deb hisoblanish mumkin bo’ladi. Bunday sorbentlarni olish texnologiyasi oddiy: g’ovakli asosni reagentlar eritmasi bilan bo’ktiriladi yoki sepiladi, so’ng erituvchi porlatiladi.

Ionalmashuvchi sorbentlar .Bularga suvni yumshatishda qo’llanadigan tabiiy sorbent glaukonit qumi kiradi. Ammo glaukonit qumning jiddiy kamchiligi bor: shimish qobilyati yoki almashish hajmi nisbatan past, yana bir kamchiligi ionalmashish jarayonida sorbentda hosil bo’lgan tuzlar eritmaga o’tib, taxlilga xalaqit beradi. Texnikada sun’iy ionalmashuvchi sorbentlar qo’llaniladi, chunki ular tabiiylarga nisbatan shimilish hajmi ancha yuqori va faqat kationlarni emas, anionlarni ham almashadi. Bunday sorbentlarga sulfa – ko’mir kiradi. Ushbu sorbent qora rangli yaltiroq har xil shaklga ega zarrachalardan iborat bo’lib, antrastitni eslatadi. Uni yarim sun’iy maxsulot deyish mumkin, chunki tabiiy xom ashyodan olinadi. Sulfo-ko’mir yog’li toshko’mirdan olinadi, ularga kuchli sulfat kislotasi bilan yuqori haroratda ishlov beriladi. Toshko’mirning organik moddasi bunday ishlov berilgach, – SO 3 H– gruppasini biriktiradi va undagi vodorod qo’zg’aluvchandir. Ana shu ion metall ioniga almashish xususiyatiga ega. R – H + NaOH –> R – Na + H 2 O Sun’iy ionalmashuvchi materiallar, ionitli smolalar, polimerizastiya yoki monamerlar kondenstiyasi yordamida olinadi. Tayyor polimerga ionalmashish xususiyatlarni kimyoviy ishlov berib sitez jarayoni bilan hosil qilinadi. Bunday ionalmashuvchi smolaning bo’lagi yaqqol ifodalanuvchi nordon yoki ishqoriy xususiyatga ega, makromolekuladan tuzilgan murakkab agregatdir. Ba’zi bir hollarda (kationit) smolaning har bir molekulasini juda katta, qo’zg’almas, erimas almashinuv reakstiyaga kirishish xususiyatga ega, vodorod ionlari (N) bilan bog’langan anion sifatida ko’rish mumkin. Bunday molekulaning agregati kationit – smolaning (K) zarrasini tashkil qiladi. Vodorod ioni nafaqat zarraning yuzasida bo’ladi, balki uning tuzilishi hajmiga ham kiradi. Ionalmashuvchi smolaning zarrasi suvda shishadi, boshqacha qilib aytganda suv zarraning tuzilishiga kiradi, bu bilan ionalmashuvchi turkumlarda vodorod atomini butun hajmda ionlaydi va ular o’rniga zarralar ichiga kiruvchi metall ionlari o’rnashadi. Shuni bilish zururki, ionalmshuvchi smola zarrasi ko’mir yoki silikagel kabi qattiq g’avakchalarga ega emas. Suv bilan metall ionlari smola zarrasiga polimer molekulasini surib, (jelatina kabi) kirib oladi. Suv qattiq suyuqlikda

erigani kabi ionalmashuvchi smolada eriydi. Tarkibida gidroksil bo’lgan smolalar xaqida ham xuddi shunday fikrn6i aytish mumkin. Bu tuzilishda katta qo’zg’almas smolaning molekula kationi bo’lgan va u bilan bog’langan almashinish xususiyatiga ega ON guruhlarini saqlagan malekulalar – anilnitlardir (A). KU – 1 kationiti. Xom ashyo sifatida sintez uchun sulfo – fenol va formaldegd ishlatiladi. Bu jarayonda ko’p sulfofenol va formaldegid molekulalari qatnashishi mumkin. Sulfoguruxdagi vodorod ioni qo’zg’aluvchandir. Hosil bo’lgan smola- kationalmashuvchidir. Sopolimer suv bilan birikib KU-2 kationiti hosil bo’ladi. Kationt KU-2. Bu kationit sopolimerizastiya usuli bilan olinadi. Xom ashyo sifatida stirol va divinilbenzol ishlatiladi. Stirol molekulasi divinilbenzolning har bir sonli molekulasi bilan birikishi mumkin. YaIonitning xususiyatlari birikkan mulekulalar soniga bog’liqdir. Qancha ko’p molekula birikkan bo’lsa, smola shunchalik muskahkam hisoblanadi. Sulfaguruxi bo’lgan kationitlar sulfokislotali kationitlar deyiladi. Karboksil va gidroksil gruppali kationitlar bor. Xozirgi paytda turli xil kationitlar ishlab chiqariladi. Kationitlar Aktiv gruppalari KU-1, KU-2, SDV-3 -SO 3 H RF, KF-1, KF-4 -PO 3 H 2 AR – AsO 3 H 2 KU-6, KVU-1 -SO 3 H – COOH KFU -COOH, -OH Sun’iy usullarda olingan qattiq, yaltiroq, och rangga ega bo’lgan zarralar anionalmaquvchi smolalar, polimerlarni aminlashtirish yo’li bilan olinadi.

AV-17 anionit ni tayyorlashda stirol va divinilbenzolning xlormetilli sopolimeri ishlatiladi. Bu polimerni aminlashtirib anionit olinadi. Anionit kislotalar bilan ham reakstiyaga kirishishi mumkin. R – OH + HCl –> R – Cl + H 2 O AV-17 – anionit kuchli asos xossali hisoblanadi. Polimer moddalarga har xil aminogruppalarni kiritib, aktiv gruppasi dissostiala nish darajasi turli bo’lgan ionitlar olinadi. Anionitlar Aktiv gruppalar xususiyati AV-17 AV-20 – N – (R) 3 kuchli AN-2F = NH kuchsiz AN-1 – NH 2 , N = kuchsiz EDE-10P = NH = N – N ( R ) 3 juda kuchsiz 1. Sorbstiya prostessining nazariy asoslari Sorbstiya statika, kinetika va dinamikasiga ega. Statika sorbstion jarayonning tenglik xolatini tadqiq etadi yoki boshqacha qilib aytganda ma’lum bir haroratda va bosimda sorbent hajmi yoki birligi tomonidan shimilgan modda miqdorini aniqlaydi. Namunaning adsorbstion hajmi millimol/gramga, mg/g ga yoki mg/sm 3 tengliklar bilan izoxlanadi. Sorbstiya kinetikasi – sorbston jarayonning tezligini tadqiq etadi. Mazkur kinetik tadqiqotlar sorbentli tuzilishini aniqlaydi, uning xossalarini va gruppalarni sorbstiyalanuvchi moddaga qanchalik yaqinligini ko’rsatadi. Sorbstiya tezligi haroratga bog’liq. U qancha yuqori bo’lsa, sarflanayotgan modda molekulalari sorbent yuzasiga shunchalik tez uriladi, shimilish tezligi katta bo’ladi. Sorbent yuzasida gaz molekulalari qancha uzoq tursa adsorbstiya shuncha ko’p bo’ladi. Agar yuzaga kelayotgan modda ajralayotgandan ko’p bo’lsa, adsorbstiya kuchayadi. Agarda ular teng bo’lsa, adsorbstion tenglik holati vujudga keladi. Gaz uonstentrastiyasi ortishi bilan adsorbstiyaning ko’payishi Lengmyur tenglamasi bilan ifodalanadi.

A – adsorbstiyalanish xossasi LW – sorbentga gazni shimilish xususiyati. C – gazni konstentrastiyasi. Kichik o’lchamlarda adsorbstion jarayon to’g’ri proporstiyaga ega katta o’lchamlarda u o’zgarmaydi. Shimilayotgan gazni konstentrastiyasi bilan adsorbstiyaning bog’liqligini ko’rsatuvchi barqaror bosim va adsorbstion tengdan hosil bo’lgan, egri chiziqni adsorbstiya izotermasi deyiladi. Har bir adsorbentning o’ziga xos izotermasi bo’ladi, uni sorbentlarning adsorbstion xususiyatini belgilovchi asosiy xossasi deb tushiniladi. Zararli gazlarni yutilishi Reakstiya paytida sog’liq uchun zararli bo’lgan gazlarni har xil gazlarni adsorbstiya qiluvchi moddalar bilan yuttiriladi. Gazlarni oddiy yuttirish usuli suyuqlikka yuttirish hisoblanadi. Reakstion aralashmadan chiqayotgan zararli gazlar trubka orqali chiqayotgan gazlarni trubkaga ulangan chekkalari suyuqlik sathidan biroz pastroq bo’lguncha cho’ktirilgan voronka orqali idishdagi suyuqlikka yuttiriladi. 2.Gazlarni tozalash va quritish. Laboratoriyada olinayotgan gazlar hamda ballonlardagi siqilgan gazlar qandaydir miqdorda ifloslikka egadir. Tozalash va quritish uchun ularni ba’zi

suyuqliklardan yoki qattiq reagntlar qatlamidan o’tkaziladi. Buning uchun yuvadigan idishlar va kolonkalar qo’llaniladi. (rasm-15) 3.Haroratni o’lchash. -35 0 S dan 350 0 S gacha bo’lgan haroratni o’lchash uchun simobli termometrlar qo’llaniladi. 350 0 S dan 600 0 S gacha haroratni o’lchash uchun azot bilan to’ldirilgan simobli termometrlar qo’llaniladi. -35 0 S dan – 60 0 S gacha bo’lgan haroratni o’lchash uchun bo’yalgan spirt bilan to’ldirilgan termometrlar qo’llaniladi. – 180 0 S gacha bo’lgan haroratni o’lchash uchun esa pentan bilan to’ldirilgan termometrlar qo’llaniladi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1.“Neft va gazni qayta ishlashda katalitik jarayonlar” ma’ruza matni. Safarov B.J. Buxoro 2012 y. 2. H.R.Rustamov, SH.P.Nurullayev. “Fizikaviy kimyo”. Toshkent 2011 y. 376 bet. 3. Кравцов А.В., Ивашкина Е.Н., Юрьев Е.М Теоретические основы каталитических процессов переработки нефти и газа: учебное пособие. – Томск: Изд-во ТПУ, 2009. – 146 с. Internet saytlari 1. www.rwe.com 2. www.oil.com 3. www.oil-gas.at 4. www.cac-chem.de 5. www.flottweg.com

O'xshashlar

Seolitlar yordamida tabiiy gazni nordon komponenetlardan adsorbstiya usulida tozalash

Alyumosilikatlar va seolitlar

Tabiiy gazni qayta ishlashga tayyorlash

Seolitlar. Katalitik faollikni katalizator yuzasi xossalari bilan bog’liqligi

Tabiiy gazni zararli qo’shimchalardan tozalash