logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Kimyo
  4. Qutisimon detallarni tayyorlash texnologiyasi

Qutisimon detallarni tayyorlash texnologiyasi

Yuklangan vaqt:

08.11.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

389.7080078125 KB
Ko'chirib olish
Qutisimon detallarni tayyorlash texnologiyasi Reja: 1. Detallarni sinflarga bo’lish asoslari. Qutisimon detallarning xizmat . 2. Qutisimon detallarga mexanik ishlov berish ketma-ketligi va ularni bajarish tartibi. 3. Qutisimon detallarni RDB datsgohlarida tayyorlash. 4. Qutisimon detallarni RDB datsgohlarida tayyorlash. . Detallarni sinflarga bo’lish asoslari. Qutisimon detallarning xizmat vazifalari, tayyorlash bo’yicha texnik talablar, qo’llaniladigan materiallar va xomashyo turlari Mashina detallarini texnologik sinflarga ajratishni A.P.Sokolovskiy tomonidan taklif etilgan bo’lib, u 14 sinfga ajratilgan.Buni asosida detallarning bir xil shaklga ega bo’lganlarini ajratib olinib, ular uchun umumiy bo’lgan texnologik vazifalar bajarilishi orqali xarakterlanishi yotadi. Detallar quyidagi sinflarga ajratilgan bo’lishi mumkin (qavs ichida – shu sinfni shifri keltirilgan). Aylanuvchi tsilindrik detallar. 1 sinf – Vallar (V). Vallar, o’qlar, shtok, bo’yin (tsapfq), barmoqlar, shtiftlar (shtqft) va sh.x. keltirilgan. 2 sinf – Vtulka (A). Vtulkalar, vkladishlar (vkladqshi), bukslar (buksq), gilzalar (gilpzq) va sh.k.kiritlagan. Aylanuvchi yassi detallar 3 sinf Disklar (D). Disklar, boldog’lar (koltsq) miaxoviklar, shkivlar, flantslar va sh.k. keltirilgan. Ko’p o’qli detallar 4 sinf – ekstsentrik detallar (E). Tirsakli vallar, ekstsentriklar, taqsimlovchi vallar va sh.k. kiritilgan. Kesishuvchi o’qlarga ega bo’lgan aylanuvchi detallar. 5 sinf krestovinalar (K). Krestovina (chortomonlilar), armaturalar kiritilgan. Richaglar. 6 sinf – richaglar (R) richaglar, shatunlar, tyagalar, (tortgich) lar, baldoqlar va sh.k. kiritilgan. YAssi detallar. 7 sinf – plitalar (P). Plitalar, ramalar, staninalar, stollar, sirpang’ich (salazka) lar, plankalar va sh.k. kiritilgan. Bulardan tashqari quyidagi sinflar ham bor. 8 sinf – stoykalar (S) 9 sinf - ugolniklar (U) – maxsus burchakli detalar. 10 sinf - babki (B) qo’zg’almas qobiq detallari. 11 sinf - tishli g’ildiraklar (Z) 12 sinf - shakldor kulachoklar (F) 13 sinf - xarakat uzatuvchi vintlar va chervyaklar (X) 14 sinf - mayda biriktiruvchi detallar (M). Sinflarga ajratish umumiy mashinasozlik xarakteriga ega bo’lib ularning sinflari, mashinasozlikni boshqa tarmoqlaridagi detallar sinfi evaziga ko’payishi mumkin (masalan, turbina lopatasi, nasoslarni ishchi g’ildiraklari, sharikli podshipniklar va sh.o’.). Bulardan tashkari sinflar gruppalarga va gruppa bo’laklariga, tiplarga ajratilishi mumkin. Quyida qutismon detallarni tayyorlash texnologiyasi va ular to’g’risidagi ma’lumotolarni ko’rib chiqamiz. Qutisimon detallar mashina va mexanizmlarning asosiy bazaviy detali hisoblanadi. Qutisimon detallarga metall kesish dastgohlarining, avtomobillar va traktorlarning tezliklar qutisi, ichki yonuv dvigatellari, kompressorlar va nasoslarning bloklar tsilindrlari, reduktorlar qutisi hamda shunga o’xshash boshqa detallar kiradi. Qutisimon detallarning tayyorlash aniqligi butun mashina va mexanizmni aniqligini belgilaydi. Texnologik nuqtai nazardan qutisimon detallar quyidagi ishlov berish yuzalariga ega bo’ladi: - asos tekisligi va qopqoq bilan birikish tekisligi ushbu yuzalarning paralelligi va yerpendikulyarliklari yuqori texnik talablar bo’yicha bajariladi va 0,05-0,1 chegarasida bo’ladi, yuzaning tozaligi esa Rz 20 mkm dan kichik bo’lishi talab etiladi. - yordamchi tekis yuzalar – qopqoqlarning biriktirish joylari, flanetslar va burtib chiqqan yuzalarni tozaligi Rz 40 mkm gacha teshikka nisbatan perpendikulyarligi esa 0,01dan 0,02 gacha bo’lishi kerak; - asosiy teshiklar - qopqoq va podshipniklar o’rnatiladigan teshiklarning aniqligi IT 5 dan IT 7 oralig’ida, yuza tozaligi esa Ra =2,5 dan Ra 0,063 mkm gacha, o’qlararo masofaning qo’yimlar chegarasi0,02 mm dan 0,1 gacha, o’qlarning paralelligi qo’yimlar maydoni doirasida, konussimon va chervyakli reduktorlar o’qlarining o’zaro perpendikulyarligi 0,02 mm dan 0.06 mm gacha qilib tayyorlanadi; - teshiklarni o’qdoshliligi bo’yicha talablar kichik teshikni qo’yimining yarimidan kam bo’lishi kerak; - yordamchi teshiklar quyidagi aniqliklar bo’yicha tayyorlanadi: rezba osti teshiklar 6N dan 8N gacha: boltlar osti teshiklar IT 14, shtift o’rnatiladigan teshiklar IT6 dan IT8 gacha. Qutisimon detallar uchun materiallar tanlashda ularga ta’sir etiladigan kuchlarni hisobga olgan holda amalga oshiriladi. Aksariyat hollarda kulrang cho’yan, ayrim hollarda esa alyuminiy qotishmalari va plastmavvalardan foydalaniladi. Yuqori kuchlanishlar ostida ishlaydigan detallar po’latdan tayyorlanadi. Ko’pincha, qutisimon detallar uchun xomashyo sterjenlarni qo’llagan holda yerga quyish usuli bilan olinadi. Alyuminiy qotishmalari va issiqlikka chidamli plastmavvalardan tayyorlanadigan detallarga xomashyo bosim ostida quyish usuli bilan olinadi. Termoreaktiv plastmavvalar qo’llanilsa u holda avval presslab (kuch ostida jipslash) keyin issiqlik ta’sirida pishiriladi. Po’latdan tayyorlangan qutisimon detallar xomashyosi quyish yo’li bilan yoki alohida elementlarni payvandlash yordamida biriktirib olinadi. Qutisimon detallarga mexanik ishlov berishdan avval ular qolip materiallari va kuyindilardan tozalanadi (qumli barabanda qum bilan ishlov beriladi) va bo’yaladi. Qutisimon detallarga mexanik ishlov berish ketma-ketligi va ularni bajarish tartibi Bir butun (yahlit) tayyorlangan qutisimon detallarga mexanik ishlov berish quyidagi ketma-ketlikda bajariladi: - asosiy texnologik yuzalarga ishlov berish: asos tekisligi, qopqoq bilan birikish tekisligi va ulardagi mahkamlash tekisliklariga ishlov berish; - qolgan barcha yordamchi tekis yuzalarga ishlov berish; - asosiy teshiklarga qora va yarim toza ishlov berish; - qolgan barcha yordamchi teshiklarga ishlov berish; - asosiy teshiklarga oxirgi ishlov berish; Ikki bo’lakka bo’linadigan , ya’ni bo’linish tekisligiga ega bo’lgan qutisimon detallarga quyidagi tartibda ishlov beriladi: 1. Bo’linish tekisligiga ishlov berish; 2. Ishlov berish vaqtida o’rnatish yuzasi vazifasini bajaruvchi tekis yuzalarga ishlov berish; 3. Teshiklarni parmalash va rezpba ochish, bo’linish tekisligidagi shtift osti teshiklarini ochish; 4. Qutisimon detalning shtiftlar yordamida qismlarini yig’ish; 5. Asosiy teshiklar va qolgan tekis yuzalarga birgalikda ishlov berish. Donali va kichik seriyali ishlab-chiqarish sharoitida qutisimon detallarga ishlov berish reysmus yordamida asosiy teshiklarni markazlarini belgilash va ularga nisbatan yordamchi teshiklarni markazlarini hamda detal konturini belgilashdan boshlanadi ,ya’ni avvaldan belgilab olib ishlov berish usuli qo’llaniladi. Teshiklarni markazlari kern yordamida o’yib qo’yiladi va o’yiqqa shpindelga o’rnatilgan markaz moslanadi, so’ng markaz kesuvchi asbob bilan almashtiriladi shundan so’ng mexanik ishlov berish amalga oshiriladi. O’rta va ko’p seriyali ishlab chiqarish sharoitida qutisimon detallarga ishlov berish maxsus moslamalarda bajarilsa, avtomatik qatorlarda esa yo’ldosh (sputnik) moslamalardan foydalaniladi. Qutisimon detallarni tashqi tekis yuzalariga randalash, frezerlash, yo’nish, katta qatlamni jilvirlash va sidirish usullari bilan ishlov beriladi. Dastgohni sozlash va kesuvchi asbobni soddaligi tufayli donali hamda kichik seriyali ishlab chiqarish sharoitida randalash keng qo’llaniladi. Kichik detallarga ishlov berishda ko’ndalang randalash, katta detallarga ishlov berishda bo’ylama randalash qo’llaniladi ( 12-rasm). 12-rasm. Tekis yuzalarni randalash a) bo’ylama, b) ko’ndalang randalash. Randalashda ish unumdorligi kichik. Ish unumdorligini oshirish uchun dastgoh stoliga bir guruh detallariga birin–ketin joylashtirib yoki bo’ylama randalash dastgohida bir necha supportidan foydalanib detalning bir necha tekisligi bo’yicha joylashgan yuzalarga ishlov berish mumkin. Seriyalab ishlab chiqarish sharoitida tekis yuzalarga sirtni frezerlash usulidan foydalanish qo’l keladi. Ish unumdorligini oshirish maqsadida bir necha detalga ko’p shpindelli bo’ylama frezerlash dastgohida ishlov berish mumkin (13, a-rasm). Bu usul bilan detallarni bir necha yuzasiga bir vaqtda ishlov berish 13, b-rasmda ko’rsatilgan. Bundan tashqari, xomashyoni qayta o’rnatish usulidan foydalanilsa ham bo’ladi. 13-rasm. Bo’ylama- frezerlash dastgohlaridan yuqori unumli ishlov berish usullari. a) ko’p o’rinli moslamalarda ishlov berish; b) bir necha yuzalarga bir vaqtni o’zida ishlov berish; v) qayta o’rnatish usuli bilan ishlov berish. Karusel va barabanli – frezerlash dastgohlarini qo’llab ish unumdorligini oshirish mumkin (8.3-rasm). Vertikal-frezerlash dastgohlarida ikkita moslama qo’llagan holda mayatnik frezerlash- usulidan foydalanib sarflangan vaqtni kamaytirish mumkin. Yalpi ishlab chiqarish sharoitida qutisimon detallarga maxsus sidirish dastgohlarida ishlov beriladi (14-rasm). 14-rasm. Yuzalarni uzluksiz frezerlash jarayonlari: a) bir shpindelli karusel-frezerlash dastgohida; b) ikki shpindelli karuselfrezerlash dastgohida qora va toza ishlov berish; v) barabanli frezerlash dastgohida ishlov berish. 1-freza, 2-ishlov berilayotgan detallar, 3-dastgoh stoli, 4- baraban. Sidirishni rostlash uchun 15-rasm. Tekis yuzalarni uzluksiz sidirish usullari: a) karusel sidirish dastgohlarda; b) barabanli dastgohlarda; 1 – ishlov berilayotgan detal, 2 – sidirgich. Flanetsli qutisimon detallarni ichki va tashqi aylanish yuzalariga tokarlik-karusel dastgohlarida ishlov beriladi. Seriyalab ishlab-chiqarish sharoitida qutisimon detallarni tekis yuzalariga segment ko’rinishidagi yig’ma jilvir toshlarning sirti va likopchasimon jilvir toshlar yoki tekis disksimon jilvir toshini sirti bilan tekis jilvirlash dastgohlarida ishlov beriladi. Bu usllarni dag’al ishlov berishda katta qatlamni jilvirlashda ham qo’llash mumkin (16-rasm). Bo’linish (ajratish) yuzalari frezerlangandan so’ng bu yuzalardagi mahkamlash teshiklari parmalanadi, ulardan ikkitasi albatta razvyortkalanadi, chunki ular keyingi amallarda o’rnatish yuzasi bo’lib xizmat qiladi. Qutisimon detalning asos yuzasi bo’yicha o’rnatilganda razvyorkalangan teshiklarni biri bo’yicha tsilindrsimon butun barmoqqa ikkinchisi bo’yicha esa tsilindrsimon kesilgan barmoqqa o’rnatiladi. 16-rasm. Tekis Yuzalarni jilvirlash: a) segment ko’rinishidagi jilvir toshining sirti bilan; b) jilvir toshini sirti bilan. Teshiklarga ishlov berishda konduktor qo’llansa, radial parmalash dastgohida (donali, kichik seriyali ishlab-chiqarish) yoki ko’p shpindelli vertikal parmalash hamda agregat parmalash dastgohlarida bajarilish mumkin (ko’p seriyali va yalpi ishlab-chiqarish). Ko’p seriyali va yalpi ishlab-chiqarish sharoitlarida parma- razvyortka ko’rinishidagi yig’ma yoki maxsus kesuvchi asbob qo’llanilishi mumkin. Qutisimon detallarining asosiy teshiklariga qora va yarim toza ishlov berish yo’nib kengaytiruvchi, tokarlik, tokarlik-karusel, radial va vertikal hamda agregat parmalash dastgohlarida amalga oshirilishi mumkin. Diametri 40-50 mmli bo’lgan teshiklar «o’lchamli» kesuvchi asboblar parma zenkr va razvyortkalar bilan ishlansa katta diametrli teshiklar keskislar kallagi, borshtanga, yo’nib kengaytiruvchi keskichlar o’rnatilgan opravka yordamida ishlov beriladi. Ishlov berishda o’lcham aniqligini oshirish maqsadida birinchi va ikkinchi hollarda ham kesuvchi asbobni yo’naltiruchi qurilmali yoki tayanchli moslamalar qo’llaniladi (17-rasm). Asosiy teshiklarni o’zaro joylashish aniqligini oshirish maqsadida donali va kichik seriyali ishlab-chiqarish sharoitida ishlov berib so’ngra nazorat qilinadi (agarda maqsadga erishilmasa yana bir bor va h.k. ishlov berilib so’ng nazorat qilib ko’riladi). o’rta seriyali ishlab chiqarishda shablon yordamida, ko’p seriyali va yalpi ishlab-chiqarishda maxsus moslamalar yordamida hamda koordinatalar usulidan (koordinatalar bo’yicha yo’nib kengaytirish dastgohlari va raqamli dastgohlar bilan boshqariladigan dastgohlar (RDB) uchun) foydalaniladi. Alohida aniqlik talab etiladigan teshiklarga ishlov berishda koordinatalar bo’yicha yo’nib kengaytirish dastgohlaridan foydalaniladi. Ularni koordinatalar bo’yicha aniqligi 1 mkm. Ko’p seriyali va yalpi ishlab chiqarish sharoitida qutisimon detallarni asosiy teshiklariga ishlov berishda agregat yo’nib kengaytirish dastgohlari qo’llaniladi. 17-rasm. Qutisimon detallarni teshiklariga ishlov berish jarayonida kesuvchi asbobni yo’naltirish usullari: a) old yo’naltirgichli; b) orqa yo’naltirgichli; v) old va orqa yo’naltirgichli; Bu dastgohlarda parmalash, zenkerlash, razvyortkalash, rezba ochish va boshqa ishlarni ham amalga oshirish imkoniyati mavjud. Bundan tashqari, bu dastgohlarda bir necha tomonidan bitta holatni (xolatni) o’zida yoki bir necha holatda ishlov berishi mumkin. Agarda qutisimon detalning bir necha devorlari bo’yicha tayyorlanadigan teshiklarni o’qdoshligini ta’minlash talab qilinsa u holda bu devorlardagi teshiklarga bir o’tishda ishlov beriladi. Masalan, to’rtta teshikni zenkerlar yordamida maxsus kengaytirish dastgohida ishlov berish 18-rasmda keltirilgan, bunda kesish asboblari maxsus konduktor vtulkalari yordamida yo’naltiriladi. 18-rasm. To’rtta teshikni zenkerlar yordamida maxsus kengaytirish dastgohida ishlov berish. Qutisimon detallarini asosiy teshiklarining oxirgi mexanik ishlashda yupqa qatlamni yo’nib kengaytirib ichki yuzalarini jilvirlash, xoninglash va roliklar yordamida teshikni kengaytirib ishlash usullaridan foydalaniladi. Cho’yandan tayyorlangan qutisimon detallarni asosiy teshiklarining aniqligini ta’minlash uchun olmosli keskichlar yordamida kengaytiriladi. Bu ishlov berish turi yuqori tezlikda (0,03-0,1 mm/ob) amalga oshiriladi. Sun’iy materiallar (kubanit, geksonit va boshqa) bilan ta’minlangan kesuvchi asboblar yordamida yo’nib kengaytirishda yuqori unumdorlikka erishish mumkin, chunki bu holda kesish tezligi 10 m/s dan 13 m/s gacha bo’lishi mumkin. Yo’nib kengaytirish ishlari yupqa qatlamda yo’nib kengaytirish uchun mo’ljallangan bir yoki ko’p shpindelli dastgohlarda olib boriladi. Po’latdan tayyorlangan qutisimon detallarning asosiy teshiklarini yupqa qatlamda yo’nib kengaytirishdan ko’ra ichki yuzalarini jilvirlash usullari unumli hisoblanadi. Ichki yuzalarni jilvirlashda detal maxsus moslamaga o’rnatiladi va u aylanma harakat qiladi. Diametri 150 mm dan katta teshiklarni jilvirlashda planetar jilvirlash usulidan foydalaniladi. Bunda detal qo’zg’almas qilib mahkamlanadi, jilvir toshi esa ishlov berilayotgan yuza bo’yicha shpindel o’qi atrofida aylanib shpindel bilan birga planetar harakatni amalga oshiradi. Xoninglash jarayonida ikki tomonidan siqib mahkamlangan abraziv toshlar yuqori geometrik aniqlikni ta’minlash bilan birga yuza tozaligini (g’adir-budirlik) ham yuqori bo’lishini ta’minlaydi. Xoninglash bir yoki ko’p shpindelli dastgohlarda sovutish-moylash suyuqliklarini keng qo’llagan holda bajariladi, bu yerda xon kallagi teshikdan to’la chiqmaydi. Xoninglash usuli bilan ichki yonuv dvigatellarining teshiklari, tokarlik dastgohlarining orqa babkasini pinol osti teshigi va shunga o’xshash yuqori aniqlik talab etiladigan teshiklarga ishlov berishda foydalaniladi. 19-rasm. Ko’p vazifali dastgox (ishlov berish markazi)ning IR500MF4 modeli: 1 - burilma stol; 2 - jilvirlash babkasi; 3 - ustun; 4 -gorizontal shpindel; 5 - asboblar magazini; 6 - avtooperator; 7 - burish qurilmasi Teshiklarni roliklar yordamida kengaytirish plastik deformatsiya ta’sirida yuqori aniqlik va yuza tozaligini ta’minlashi bilan birga yuzalarni yemirilishga chidamliligini ham oshiradi. Bu ishlov berish usulini tokarlik, parmalash, yo’nib kengaytirish va boshqa dastgohlarda bajarilish mumkin. Qutisimon detallarni RDB datsgohlarida tayyorlash. Mayda va o’rta seriyalab ishlab-chiqarish dastgohlarida qutisimon detallarni tayyorlashni eng unimli usullaridan biri raqamli dastur bilan boshqariladigan (RDB) dastgohlaridan va «ishlov berish markazlari»dan foydalanishdir. Bu dastgohlarda avvaldan kerakli o’lchamlarga sozlangan kesuvchi asboblar magazini bir va bir necha yo’nalishda xarakatlanuvchi shpindelni mavjudligi tufayli hamda aylanuvchi stolning imkoniyatlaridan foydalanib qutisimon detalning to’rt tomonidan frezerlash, parmalash, yo’nib kengaytirish va boshqa ishlarni avtomatik ravishda bajarish mumkin (19-rasm). Bu jarayon ishlov berishni yuqori saviyada va sifatda olib borishni ta’minlaydi. RDB dastgohlarida mexanik ishlov berishni texnologik tayyorlashning ajralmas qismini boshqarish dasturlarini tayyorlashning ajralmas qismini boshqarish dasturlarini tayyorlash egallaydi. «Ishlov berish markazlarida» detal tayyorlash uchun albatta toza ishlov berilgan texnologik yuza tayyorlanadi. Qutisimon detallarni nazorat qilish Qutisimon detallarni asosan quyidagi ko’rsatkichlari (parametrlari) nazorat qilinadi: - asosiy tekis yuzalarning to’g’ri chiziqliligi va o’zaro joylashishi; - asosiy teshiklarni o’lchamlari, shakli, o’zaro joylashishi va o’qlararo masofa; - asosiy yuzalarga nisbatan teshiklarning o’qlarini joylashuvi; - teshiklar va o’qlarning tekis sirt yuzalarga perpendikulyarligi; - yuzalarning tozaligi. Teshiklarning diametrlari shtangentsirkullar, nutrometrlar, chegaraviy kalibrlar yordamida nazorat qilinadi. Qutisimon detallarning yuzalarining o’zaro joylashishi va boshqa ko’rsatkichlari 20-rasmda ko’rsatilgan nazorat moslamalari yordamida tekshiriladi. 20-rasm. Qutisimon detallarni nazorat qilish usullari: a) nutromer yordamida teshiklarni konussimonligi, ovvalliligini tekshirish; b) va v) teshiklarni o’qdoshliligini tekshirish; g) teshiklarning o’qlarini paralelligi va o’qlar aro masofani tekshirish; d) o’qlarni joylashishini nazorat qilish; ye) va j) o’qlarni o’zaro perpendikulyarligini nazorat qilish; z) va k) teshik o’qini sirt tekisligiga perpendikulyarligini tekshirish. 6. Qutisimon detallarga mexanik ishlov berish jarayonida RDB dastgohlarining ahamiyati nimada? 7. Qutisimon detallarni nazorat qilish usullari qaysilar? Adabiyotlar: 1. K.P.Abduraxmanov, O’.Egamov “Fizika kursi” darsligi, Toshkent.: Aloqachi 2013 y. 2. K.P.Abduraxmanov, O’.Egamov “Fizika kursi” darslik, Toshkent, “O’quv ta’lim metodikasi” 2015 y. 3. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 1 4. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 2 5. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 3 6. Савельев И. В. Сборник вопросов и задач по общей физик е . М.: АСТ. Астрель. 2005. С.320. 7. К.П.Абдурахманов, Ў.Эгамов “ Физика курси” дарслиги, Тошкент, 2010 й. 8. П.А.Типлер, Р.А.Ллуэллин Современная физика (Лучший зарубежный учебник в двух томах) М. Мир.2007.С.496 (1том) 9. П.А.Типлер, Р.А.Ллуэллин Современная физика (Лучший зарубежный учебник в двух томах) М. Мир.2007.С.416 (2том) 10. Трофимова Т.И. Курс физики.М.Высшая щкола 1999.С.543 Интернет сайтлар: 1. ww.ziyonet.uz ; 2. ww.estudy.uz ; 3. ww.fizika.uz ; 4. ww.elearning.uz ; 5. ww.bilim.uz ; 6. ww.edx.uz ; 7. ww.my.estudy.uz ; 8. ww.conrsera.org.uz ;

O'xshashlar

Ilgaklarni tayyorlash texnologiyasi
Dastgoh shpindellarini tayyorlash texnologiyasi
Yonilg‘ilarni qayta ishlash texnologiyasi
Karbamid ishlab chiqarish texnologiyasi
Saponinlar kimyosi va texnologiyasi