logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Kimyo
  4. O‘zaro molekulalararo ta’sirlanish

O‘zaro molekulalararo ta’sirlanish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

72 KB
Ko'chirib olish
O‘zaro molekulalararo ta’sirlanish REJA 1. Molekulaaro kuch. 2. Van-der-Vaals kuchi. 3. Qutblanish. 4. Vodorod bog‘lanish. Molekulalararo kuch. Ma’lumki, ximiyaviy jihatdan valenliklari tо‘yingan va elektroneytral molekulalar bir-biriga yaqin kelganda о‘zaro tortishadi. Demak, molekulalarni bir-biriga tartib turadigan molekulalararo kuch mavjuddir. Bu kuch ta’sirida gazlar suyuqlikka aylanadi, molekulalar bir-biriga tortilib, mustahkam kristall hosil qiladi, bir molekula ikkinchi molekula yuzasiga tortilib adsorbilinadi va hokazo. Molekulalararo kuch Van-der-Vaals tenglamasida e’tiborga olingan va u a v2 ga teng. Shu sababdan, molekulalararo kuch Van-der-Vaals kuchi deb ataladi. Uzoq vaqtlargacha Van-der-Vaals kuchining tabiati noma’lum b о ‘lib keldi, faqat s о ‘nggi vaqtlardagina bu kuchning tabiati oydinlashtirildi. Bu kuch ham atomlararo kuch singari, elektr tabiatiga ega ekanligi aniqlandi. Molekulalararo kuch, asosan, 3 xil kuchdan (effektdan)- oriyentatsion, induksion va dispersion kuchlardan iborat. Endi bu kuchlarga qisqagina t о ‘xtalib о ‘tamiz. Oriyentatsion kuch . Bu kuch qutblangan molekulalar orasida vujudga keladi. Qutblangan molekulalar bir-biriga nisbatan ma’lum tartib bilan joylashadi. Ularning qarama-qarshi ishorali qutblari bir-biriga yaqinlashgan vaziyatda о ‘rnashadi. Natijada qarama-qarshi ishorali qutblar elektrostatik kuch (kulon kuchi) bilan bir-biriga tortiladi. Dipollar orasidagi bunday kuch oriyentatsion effekt (kuch) deb ataladi. Kizomi Van-der-Vaals kuchi oriyentatsion effektdan iborat deb fa raz qilgan edi. Shu sababdan, bu kuch Kizomi kuchi deb ham ataladi. Oriyentatsion kuchning energiyasi: U 0 =- 2 3 1 2 22 6   kTr bu yerda,  1 ,  2 - bir-biriga tortishayotgan molekulalarning doimiy tug‘ma dipol momenti; k- Bolsman konstanta; r - molekulalar orasidagi masofa; T- absolyut t 0 . Issiqlik ta’siridagi harakat qutblangan molekulalarning tartibli joylanashicha tо‘sqinlik qilaganidan, oriyentatsion kuch t 0 ga teskari proporsional bо‘ladi. Tenglama oldidagi (-) minus ishorasi energiyaning tortishuv ekanini k о ‘rsatadi. Itarish energiyasi plyus bilan ifodalanadi. Induksion kuch. Bu kuchni Debay kashf etgan. Bir-biriga yaqin kelgan molekulalarning biri qutblanmagan va ikkinchisi qutblangan molekula deb faraz qilaylik. Bu vaqtda tug‘ma dipoli b о ‘lmagan molekula, t о ‘g‘ma dipolli molekula ta’sirida qutblanadi. Natijada ikkinchi molekulada induksion dipol vujudga keladi va tug‘ma dipolbilan induksion dipol tortishadi. Shunday qilib, bu molekulalar bir- biri bilan tortishishadi. Bu tortishish kuchi induksion kuch deyiladi. Uning energiyasi qutbli molekulaning tug‘ma dipoli (  ) ga va tug‘ma dipoli b о ‘lmagan molekulaning qutblanuvchanligi (a) ga proporsional b о ‘ladi: U p =2 2 6 а r  Dispersion kuch. Tug‘ma dipoli b о ‘lmagan molekulalar ham bir-birini tortishadi, aks holda, ular suyuqlikka aylanmasligi kerak edi. Bunday molekulalar orasida oriyentatsion va induksion tortishish kuchlarining b о ‘lishi mumkin emas. (masalan, inert gazlar). Ular dispersion kuch bilan tortilib turadi. Dispersion kuchning tabiatini sxematik ravishda tushuntiramiz. Masalan, H atomini olsak, uning yagona ye - ni yadroning goho bir tomonida, goho ikkinchi tomonida b о ‘lishi mumkin. Shuning uchun H atomining daqiqa dipol momenti nolga teng b о ‘lmaydi. Agar argon atomini olsak, yadro atrofida 18 ta elektron aylanib yuradi. Biror paytda bu elektronlarning yarmisi yadroning bir tomonida, yarmisi esa ikkinchi tomonida aylanib yurishi ehtimoldan uzoq, shuning uchun Ar ni dipol momenti nolga teng b о ‘lishi mumkin emas. Shunday qilib, argon dipol momentining qiymati va y о ‘nalishi har onda turlicha b о ‘ladi. Lekin elektronlarning bir vaqtda yadroning ikki tomonida guruhlanish ehtimoligi о ‘zaro tengdir. Shu mazmunda, argonning dipol momenti nolga teng deyiladi. Tajribada ana shu о ‘rtacha dipol о ‘lchanadi. Atom-molekulalarda ma’lum vaqtda vujudga keladigan dipol momenti fluktatsion dipol momenti deyiladi. Yuqorida keltirilgan misolimizda argonning ma’lum vaqtda hosil b о ‘ladigan, ya’ni fluktatsion dipoli atom atrofida elektr maydoni vujudga keltiradi. Bu maydon q о ‘shni atomga ta’sir qilib, uning zaryadini siljitadi va natijada argon bilan atom orasida tortishuv sodir b о ‘ladi. Bu hodisani sababini quyidagicha tushuntirish t о ‘g‘riroq b о ‘ladi. Ta’sir qiluvchi atom-molekulani garmonik ossillyator deb qarash mumkin. Bu holda atom-molekuladagi elektronlarning muvozanat holati chegarasida garmonik tebranayotgan zarrachalar deb qarash mumkin. Elektronlar bunday tebranib turganligidan, atomning har daqiqada dipol momenti nolga teng b о ‘lmaydi. Shuning uchun ossillyatorlar bir-biriga tortiladi. Bunday tortishish kuchi dispersion kuch deyiladi. Bu kuchni kvant mexanikasi tasavvuri yordamida dastlab London kashf etgan va quyidagi tenglama bilan hisoblab chiqargan edi:6 2 1 2 1 2 1 2 3 r a a I I I I U d      Bu yerda, I 1 , I 2 - birinchi va ikkinchi atomning ionlanish potensiali bilan bog‘langan miqdor. I=2E 0 =h  0 , bunda E 0 -nol energiya (T=0 dagi energiya)  0 - nol energiyaga t о ‘g‘ri kelgan tebranish takrorligi, a 1 , a 2 - ularning qutblanuvchanligi. Bir xil atom uchun: 6 2 43 rIa U d  Shunday qilib, tug‘ma dipoli bor molekula bilan, tug‘ma dipoli b о ‘lmagan molekula orasidagi tortishuv kuchi oriyentatsion, induksionva dispersion kuchlar yig‘indisidan iboratdir: 6224 Д0 1 4 3 2 3 2 r Ia a kT U U U U H         Demak, molekulalararo kuch, molekulalar oarsidagi masofaning oltinchi darajasi bilan kamayadi. Molekulalararo kuch ximiyaviy kuchga nisbatan anchagina kuchsiz b о ‘lib, odatda bir necha kkal/mol b о ‘ladi. Quyidagi jadvalda ba’zi molekulalar uchun yuqoridagi uchala kuchning qiymati berilgan. Van-der-Vaals kuchi. Gaz  10 18 10 a  10 18 10 U 0  r 6 erg  sm 6 U i  r 6 erg  sm 6 U 0  r 6 erg  sm 6 SO HJ HBr HCl NH 3 H 2 O 0,12 0,38 0,78 1,03 1,50 1,84 1,99 5,40 3,58 2,63 2,21 1,48 0,0034 0,35 6,2 18,6 84 190 0,057 1,58 4,05 5,4 10 10 67,5 38,2 176 105 93 47 Jadvalda k о ‘rsatilganidek, induksion kuch doimo kichik b о ‘ladi. U odatda, Van-der-Vaals kuchining S protsentini tashkil qiladi. Tug‘ma dipol momenti kichik b о ‘lgan molekulalar (SO, HJ) da oriyentatsion kuch juda kichik, kupincha qutblangan molekulalardagina bir oz katta qiymatga ega b о ‘ladi. Hamma hollarda ham Van-der-Vaals kuchining k о ‘pchilik qismini dispersion kuch tashkil qiladi. Ta’sir qiluvchi molekulalar juda yaqin masofaga kelganda, ular orasida itarish kuchi vujudga keladi. Umuman, yuqoridagi 3 xil asosiy kuchdan boshqa kuchlar ham bor. Lekin ularning qiymati juda kichik. Oxirida shuni qayd qilib о ‘tmoqchimizki, N bog‘lanish molekulalararo kuchlarning biridir. Binobarin, molekulalar bir-biriga N bog‘ vositasida tortilishi mumkin. Qutblanish. Moddalarning tuzilishi ularning elektr va magnit xossalariga bog‘liq b о ‘ladi. Atom yoki molekula statik elektr maydoniga kiritilsa, uning (+) va (-) zaryadlari maydonning qarama-qarshi zaryadlangan qutblari tomon, ya’ni moddaning (+) zaryadlari maydonning (-) qutbi tomon, (-) zaryadlari esa maydonning (+) qutbi tomon, (-) zaryadlari esa maydonning (+) qutbi tomon siljiydi. Natijada, (+) va (-) zaryadlar bir-biridan uzoqlashadi. Dipol hosil b о ‘ladi. «Tashqi elektr maydoni ta’sirida ye - va atom yadro bulutini, molekula va ionlarning bir-biriga nisbatan siljishiga qutblanish deyiladi». Maydon ta’sirida vujudga kelgan dipol induksiyalangan dipol deb ataladi. Qutblanish maydonning kuchlanganligiga proporsionaldir: P=aE Bu yerda YE-maydonning kuchlanganligi, R-induksiyalangan dipol momenti, a-qutblanuvchanlik. Quyidagi tenglamadan a ning о‘lchamligini aniqlash mumkin:             а P E e t E e t t t t      2 3 Demak, a ning о ‘lchamligi sm 3 , ya’ni hajm b о ‘ladi. Klauzius-Mosotti dielektriklarning qutblanishi uchun, yuqorida aytilganlarga asoslanib, quyidagi tenglamani chiqaradi: a N p M D D Р 0 3 4 2 1        P -molekulaning qutblanishi; D - dielektrik konstanta; M-molekulyar og‘irlik; p -moddaning zichligi; N 0 -Avogadro soni;  =3,14; a-qutblanuvchanlik; 4 3 N 0 a - shar shaklidagi molekulaning N 0 marta kо‘paytirilgan hajmi. Qutblanish 3 xil b о ‘ladi: elektron (R F ), atom (R A ) va oriyentatsion qutblanishlar. Umumiy qutblanish, shulardan yig‘indisi: R=R E +R a +R o Elektron qutblanish - elektronlar maydonning musbat qutbi tomon siljishini xarakterlaydi. - + - + - + - + Elektron qutblanish. - + - + Atom qutblanish. Atom yadrosini elektr maydonning manfiy qutbi tomon siljishini xarakterlaydi. Atom qutblanish faqat molekula va murakkab ionlardagina sodir b о ‘ladi. + - - + + - - + + - - + + - - + + - - + + - - + Atom qutblanish. Elektron va atom qutblanish deformatsiya bilan sodir b о ‘lganligidan, bu qutblanishlarning yig‘indisi, ba’zan deformatsion qutblanish deb ham ataladi. R d =R e +R a Oriyentatsion qutblanish. Bu faqat qutbli molekulalardagina sodir b о ‘ladi, Oriyentatsion qutblanishni kamayishi quyidagi tenglama asosida topiladi: R 0 = 4 90 2   N kT Ba’zi moddalarni atom va elektron qutblanishi. Modda R e (sm 3 ) R a (s m 3 ) Benzol Geksan Uglerod (IV)- xlorid Uglerod (IV)- sulfid 25,05 29,33 25,78 19,38 0,55 0,26 1,2 2,3 ADABIYOTLAR 1. Karapetyans M.X. Stroyeniye veshestva. M., 1980. 2. Tatevskiy V.M. Stroyeniye molekul. M., 1977. 3. Krasnov K.S. Molekuli i ximicheskaya svyaz. M., 1977. 4. Vilkov L.V. Mastryukov V.S., Sedova K.I. Opredeleniye geometricheskogo stroyeniya svobodnix molekul. L., 1978.

O'xshashlar

Kimyoviy bog’lanish, molekulalarni o’zaro ta’sirlanish turlari
Molekulalararo ta‘sir. Van-der-valls kuchlari
Makromolekulalar hosil bo‘lishi
Organizmda moddalarning tashilishi va ularning turlari
Bir va ko’p atomli spirtlar