Molekuladagi atomlar ta’sirini miqdoriy jihatdan aniqlash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1369 KB

Ko'chirib olish

Molekuladagi atomlar ta’sirini miqdoriy jihatdan aniqlash Reja 1. Organik birikma molekulasidagi atomlarning o‘zaro ta’siri. 2. Induksion ta’sirning ishorasi (yo‘nalishi) va kuchini aniqlash usullari 3. Mezomer ta’sir va uning o‘ziga xos xususiyatlari. Mezomeriya momenti.

Ma’lumki organik birikma molekulasidagi atomlar bir-biriga ta’sir ko‘rsatib turadi va shu tufayli organik birikmaning xossalari shakllanadi. Atomlar bir-biriga bevosita birikkan holda yoki uzoqdan, ma’lum masofadan turib (bevosita birikmagan holda) ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Bu ta’sir asosan 2 xil bo‘ladi. 1) Indiksion ta’sir va 2) Mezomer ta’sir. Induksion ta’sir va uning xos xususiyatlari. Organik birikmada uglerod atomi (yoki boshqa atom) elektromanfiyligi undan farq qiladigan atom tomon siljiydi. Buning natijasida atomlar qisman qutblanadi, bu esa o‘z navbatida qo‘shni bog‘ elektronlarining siljishiga va atomlarning qutblanishiga sabab bo‘ladi. Ta’sirning oddiy ( s -bog‘lar) bog‘larning ketma-ket qutblanishi orqali uzatilishi induksion ta’sir deb ataladi. Induksion ta’sir J harfi bilan belgilanadi va o‘z yo‘nalishiga ko‘ra musbat (+J) va manfiy (-J) bo‘lishi mumkin. Masalan: C C lH C C HH HH H H     '  ' '  C O H C C HH HH H H    '  ' '  Cl-atomining –J ta’siri kislorod anionining +J ta’siri Bunda qisman hosil bo‘lgan zaryadlar ta’sir ko‘rsatayotgan atomdan uzoqlashgan sari kamayib boradi, ya’ni  +>  ’+>  ’’+ yoki  ->  ’->  ’’-. Induksion ta’sir natijasida bog‘ yoki molekula qutblanib dipol momentga ega bo‘lib qoladi. Ta’sir qiluvchi atom o‘ziga elektronlarni tortsa uning ta’siri manfiy (-J), elektronlarni o‘zidan itarsa musbat ( + J) bo‘ladi. Vodorod atomining ta’siri shartli ravishda 0 deb olinadi. Induksion ta’sirning yo‘nalishi (-bog‘ bo‘ylab chizilgan strelka bilan ko‘rsatiladi. Induksion ta’sirning o‘ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat: 1. Induksion ta’sirning kuchi ta’sir ko‘rsatayotgan atom yoki atomlar guruhining zaryadi ortishi bilan ortadi. Ion shaklidagi atom yoki atomlar guruhi kuchli va uzoq masofaga ta’sir ko‘rsatadi.-SR2 -NR3 -OR2 < < -O -S < +J: -J: 2. Ta’sir ko‘rsatuvchi atomning elektromanfiyligi qancha kuchli bo‘lsa, uning manfiy induksion ta’siri -J shuncha katta bo‘ladi.

-NR2 -O R < < -J: -F -I -Br -Cl -F < < < -CR=NR -CR=O < ; ;3. Barcha to‘yinmagan guruhlar -J manfiy induksion ta’sir ko‘rsatadi va u guruhning to‘yinmaganlik darajasi ortishi bilan kuchayadi. -J: -CR=CR 2 < -CR=CR-CR=CR 2 < C 6 H 5 - < -CR=C=CR 2 < -C º CR -J: -CR=NR < -C º N < -SO 2 R < -NO 2 4) C H bog‘ining qutbliligi oz bo‘lsada borligi uchun alkil guruhlar +J musbat induksion ta’sir ko‘rsatadi. +J: -CH 3 < -C 2 H 5 < -CH(CH 3 ) 2 < -C(CH 3 ) 3 5) Ta’sir ko‘rsatuvchi atomning elektromanfiyligi qanchalik kichik bo‘lsa, uning musbat induksion ta’siri ___ shunchalik kuchli bo‘ladi. +J: -Li > -BeR > -BR 2 ; -Na > -MgR > -AlR 2 > -SiR 3 Misollar: 1. Ta’sir ko‘rsatuvchi guruhlar X = CH 3 -, H-, CH 2 =CH-, C 6 H 5 -, CH 3 O-, F-, - CN bo‘lganda X-CH 2 COOH tarkibli bir vodorodi almashgan sirka kislotalarning suvli eritmadagi dissotsiatsiya konstantalari qanday o‘zgaradi? Yechish. К islotalarning dissotsiatsiya tenglamasini yozamiz: C H 2 C O O HX C H 2 C O OX H Bu tenglamadan ko‘rinib turibdiki, Х-guruhining manfiy induksion ta’siri - J qanchalik kuchli bo‘lsa kislota anioni shunchalik barqaror va kislotaning dissotsiatsiya konstantasi shunchalik katta (ya’ni kislota shunchalik kuchli) bo‘ladi. Х guruhlarning induksion ta’sirlarini hisobga olgan holda kislotalarning dissotsiatsiya konstantalarining ortib borish qatorini quyidagicha yozish mumkin (Х-С H 2 - COOH dagi Х kar berilgan ): X-: CH 3 - < H- < CH 2 =CH- < C 6 H 5 - < CH 3 O- < F- < -CN K × 10 5 : 1.34 1.76 4.52 4.88 29.4 259 359 qatorning tagida keltirilgan dissotsiatsiya konstantalarining sonli ifodasi fikrimizni tasdiqlaydi.

2. Ta’sir ko‘rsatuvchi atomlar X = F-, Cl-, Br-, I- bo‘lganda Х-СH 2 -COOH tarkibli galogensirka kislotalarining suvdagi dissotsiatsiya konstantlari qanday o‘zgaradi? Yechish. Bu misol ham yuqoridagidek mulohaza bilan yechiladi. Galogen atomlarining manfiy induksion ta’siri -J yoddan ftorga tomon ortib boradi, chunki shu qatorda ularning elektromanfiyligi ortib boradi. Shuning uchun kislotalarning dissotsiatsiya konstantalari (kuchi) quyidagi qatorda ortib boradi. (Х-СH 2 -COOH dagi X berilgan): X-: -J < -Br < -Cl < -F K × 10 5 : 67 128 140 259 Induksion ta’sirning ishorasi (yo‘nalishi) va kuchini a niqlash usullari 1. Turli atom yoki atomlar guruhini tutuvchi bir sinfga mansub organik birikmalarning xossalarini taqqoslash usuli. Misol tariqasida karbon kislotlarning dissotsiatsiya konstantalarini aniqlashni keltirish mumkin. Yuqoridagi misollarga qarang. 2. Metil yoki etil guruhi tutgan turli birikmalar PMR spektridagi protonlar signalining kimyoviy siljish to‘g‘risidadagi ma’lumotlarni taqqoslash usuli. Bunday usulga mos misol ham yuqorida berilgan. 3. Bir moddaning, masalan, metanning xosilalari bo‘lgan turli moddalar dipol momentlarini taqqoslash usuli. Bu usulga mos misol ham yuqorida keltirilgan. 4. Erkin energiyaning chiziqli korrelyatsiyasi (Gammet tenglamasidan) dan kelib chiqadigan o‘rinbosarlarning konstantalarini ( s ) taqqoslash usuli. Keltirilgan bu usullar yordamida ta’sir ko‘rsatayotgan atom yoki atomlar guruhining induksion ta’sir yo‘nalishi (q va-J) va kuchini aniqlanadi. Mezomer ta’sir va uning o‘ziga xos xususiyatlari. Mezomer (yoki rezonans) ta’sir deb, ta’sirning konyugirlangan p - sistemalardagi elektronlarning p - p tutashishi yoki p -sistema elektronlarining o‘frinbosar tarkibidagi atomning bo‘linmagan elektron jufti bilan tutashishi orqali uzatilishiga aytiladi.

Х-guruhning mezomer ta’siri bu guruhning sp 2 - yoki sp-gibridlangan elektronli uglerod atomi bilan birikkan vaqtdagina kuzatiladi. Х guruh yo bo‘linmagan elektron jufti bo‘lgan atom yoki sp 2 - yoki sp-gibridlangan elektronli uglerod (yoki boshqa atom) bo‘lishi kerak. Masalan,CH 2 CH X CH C X , X , , X = CH 2 CH , F C O Cl Br I , , , , , , , H NR2 C O O R C O R N O O , , O R âà ù.ê. áóíäà, Konkret misol sifatida akrolein molekulasini olaylik – CH2 CH C O H . Bu molekludagi elektromanfiyligi katta bo‘lgan kisloroda manfiy mezomer ta’sir tufayli (-M) qisaman manfiy zaryad hosil bo‘ladi. Bu ta’sirni egilgan strelkalar bilan ko‘rsatiladi: CH 2 CH C O H   Agar bog‘dagi ikkita elektron kislorod atomiga batamom ko‘chib o‘tsa, unda quyidagicha strukturali bipolyar ion hosil bo‘ladi: CH 2 CH C O H   CH2 CH C O H Akrolein molekulasida p -elektronlarning holati aslida shu ikki struktura oralig‘ida bo‘ladi. Mezomeriya so‘zi ham «qismlar orasi» ma’nosini bildiradi. Yuqoridagi ikki uchli strelka bilan ko‘rsatilagn formulalar chegaraviy strukturalar deyiladi. Ayni moleuladagi C O H guruhining ta’siri mezomer ta’sir deb ataladi va «M» bilan ifodalanadi. agar ta’sir ko‘rsatuvchi guruh elektronlarni o‘ziga tortsa manfiy (- М ), o‘zidan itarsa (+ М ) mezomer ta’siriga ega bo‘ladi. Masalan, CH 2 CH NR2 CH 2 CH N R2

Formulada berilgan moddada NR 2 guruhi + M ta ’ sir ko ‘ rsatmoqda . CH 2 CH F CH 2 CH F molekulasida ham F atomi + M ta ’ sir ko ‘ rsatadi . Bu ta ’ sir doimiy ta ’ sirdir . Molekulalarning real energiyasi chegaraviy formulaga mos keluvchi energiyadan kichikdir , chunki molekuladagi elektronlar kengroq tarqalgandir . Molekula real holati energiya bilan klassik formulalar bilan ifodalangan holat energiyalari o ‘ rtasidagi farq mezomeriya energiyasi deb ataladi . Yuqorida keltirilgan CH2 CH C O H molekulasidagi mezomeriya p - p mezomeriya , C H 2 C H N R 2 va CH 2 CH F molekulasidagi mezomeriya esa р - p mezomeriya deb ataladi . Bu birikmalardagi F , , NR2 C O H kabi o ‘ rinbosarlar CH2 CH qoldiqqa ham induksion ham mezomer ta ’ sir ko ‘ rsatadi . Bu ta ’ sirlar bir yo ‘ nalishda ( masalan CH2 CH C O H da - J va – M - ta ’ sirlar ), yoki qarama - qarshi yo ‘ nalishda ( masalan CH2 CH NR2 va CH2 CH F da – J va qM ta ’ sirlar ) bo ‘ lishi mumkin . Har ikala holda ham mexomer ta ’ sir zam induksion ta ’ sir ham molekulani qutblanishiga o ‘ zining xissasini qo ‘ shadi . Mezomer ta ’ sirning molekulaning qutblanishiga qo ‘ shgan xissasi mezomeriya momenti deb ataladi . Mezomer ta’sirning o‘ziga xos xususiyatlari 1.Ta’sir qiluvchi guruhdagi zaryadning ortishi bilan M-mezomer ta’sirning kuchi ortadi, shuning uchun ionlar juda kuchli mezomer ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, -M: CH NR2 ; +M: O , S O‘rinbosarning M-mezomer ta’siri –С=С- С=С-С=С-С=С-… konyugirlangan qo‘shbog‘lar sistemasi vositasida o‘zoq masofaga deyarli so‘nmasdan uzatiladi. Bu hodisa vinilogiya deb ataladi.

1.O‘rinbosarning (yoki uning tarkibidagi geteroelementning) elektromanfiyligi qancha katta bo‘lsa uning manfiy mezomer ta’siri –M shuncha kuchli bo‘ladi. Masalan,CR NR C O R CR2 CR < < C CR C N < < NO2 1. o‘rinbosar tarkibidagi ichki musbat mezomeriya qancha kichik bo‘lsa bu o‘rinbosarning manfiy mezomer shunchalik kuchli bo‘ladi. Masalan, C O H < C O O C O NH2 < C O OH < C O OR < C O R < < C O Cl -M : 2. O‘rinbosar (yoki uning tarkibidagi geteroelement) ning elektronmanfiyligi qancha kichik bo‘lsa uning musbat mezomer ta’siri +M shuncha kuchli bo‘ladi. Masalan, N R2 > O R2 F > PR2 > SR2 Galogen o‘rinbosar bundan mustasno. Cl F -M : > Br I > > Chunki elektronlari sp 2 -gibridlangan uglerod atomining 2р atom orbitali bilan ftorning 2р-atom orbitalining tutashishi xlordagi 3р-, bromdagi 4р- va yoddagi 5р-orbitallar bilan tutashishiga nisbatan qulaydir. Galogenlarda qM ta’sirga nisbatan -J ta’sir kuchli (+ M ,- J ), - NR 2 va - OR guruhlarda esa -J ta’sirlarga nisbatan +M ta’sir kuchlidir (+M,-J). 3. mezomer ta’sir elektronlari tutashuvi p -orbitallar ( p -orbital bilan р - atom orbitali) bita tekislikda joylashgan (koplanar) bo‘lsagina namoyn bo‘ladi. Masalan: N O O N O O N O O N OO CH3 CH3 M -òàúñèðíèíã íàìî¸í áûëèø è M -òàúñèðíèíã êåñêèí êàìàéèøè Misollar: 1. a) Sirka angidridi, b) Akrilat anioni va v) metilallil kationing mezomer (rezonans) strukturalarini yozing.

Yechish:CH3 C O O C CH3 O CH3 C O O C CH3 O CH3 C O O C CH3 O CH2 CH C O O CH2 CH C O O CH2 CH C O O CH2 CH CH CH3 CH2 CH CH CH3 à) á) â) 2. quyidagi ikki birikmaga pratonning birikish joyini ko‘rsating: CH 3 CH 2 N O à) á) C O N H 2 Yechish: CH3 CH 2 N O à) á) C O NH 2 H N O H H CH 3 CH 2 C O H N H 2 MEZOMER TA ’ SIRNING BOSHQA TURLARI Mezomer ta ’ sirning yuqorida ko ‘ rib o ‘ tilgan turlari p - p - va р- p - т uridir . Mezomer ta ’ sirning oddiy bog ‘ elektronlari bilan qo ‘ sh bog ‘ elektronlarining ( s , p -) yoki ikkita oddiy bog ‘ ( s , s ) elektronlarining tutashishi natijasida uzatilishi ham ma ’ lum . Bu ta’sirlarni o‘rganishga rus olimi A. N. Nesmeyanov katta hissa qo‘shgan. s , p - mezomer ta’sir. Bu ta’sir birinchi bor propilenga vodorod bromid birikish reaksiyasida V. V. Markovnikov tomonidan o‘rganilgan. CH 3 CH CH 2 H Br CH 3 CH CH 3 Br Propilen molekulasining qutblanishga ( m =0,35 D ) metil guruhning faqatgina induksion ta’siri emas (+J), balki C H H H bog‘lardagi elektronlarning ham siljishi o‘z ta’sirini ko‘rsatadi.

$C H H H CH CH 2 C H H H CH CH 2 ìåòèë ãóðóùèíèíã +J ìóñáàò èíäóêöèîí òàúñèðè ìåòèë ãóðóùèäàãè Ñ - Í - áî\ëàðèíèíã ìåçîìåð (,p) òàúñèðèBu ta’sir natijasida metil guruhidagi vodorodlarning harakatchanligi (protonli hususiyati) ortadi va kondentsatlanish reaksiyasiga kirishish qobiliyatiga ega bo‘lib qoladi: CH 2 CH CH 2 H CH2O CH 2 CH CH2 CH 2 H O Alkil guruhlar s , p -mezomer ta’sirining quyidagi qatorda kamayib borishini 1935 yilda Bekker va Natanlar aniqlaganlar: -CH 3 > -CH 2 -CH 3 > -CH(CH 3 ) 2 > -C(CH 3 ) 3 Shuning uchun bu ta’sir ( s , p - mezomer ta’sir) giperkonyugatsiya yoki Natan-Bekker effekti deb ham yuritiladi. s , p - mezomer ta’sir p , p - va p, p - ta’sirlardan farqli ravishda birikmaning fizik hossalariga ta’sir qilmaydi, ya’ni bu ta’sir kuchsiz ta’sirdir. s , p -mezomer ta’sir. Og‘ir metall tuzlarining (HgCl 2 , SbCl 3 , AsCl 3 ) etilen va atsetilenga birikish mahsulotlari Me-CH 2 -CH 2 -X va Me-CH=CH-X da ikkita oddiy bog‘: С – Ме va С – Х bog‘lari elektronlarining tutashishi sodir bo‘ladi va birikmalarning reaksiyalarida (masalan, X-guruhning almashinishi reaksiyalarida) juda osonlik bilan etilen va atsetilen ajralib chiqadi. Bu ta’sir s , s - mezomer ta’sir bo‘lib u ham kuchsiz va moddaning fizik xossalariga ta’sir qilmaydi. Misollar: 1. quyidagi birikmalar orasidagi reaksiya tenglamsini yozing. CH 2 C O H g H Cl CH 3 C O H ? Yechish. Simoborganlik birikma Cl-Hg-CH 2 -CH=O molekulasida C-Hg va C=O bog‘lar elektronlarining tutashishi natijasida molekula kuchli qutblanadi: CH2 C O H g H Cl ,p  ìåçîìåð òàúñèð Shuning uchun bu birikma atsetilxlorid bilan reaksiyaga kirishganda reaksion markaz C-Hg – uglerod-atomdan –C=O kislorod atomiga ko‘chadi:$

CH2 C O Hg H Cl CH3 C O Cl O C CH3 CH O CH2   -HgCl2MEZOMERIYA VA FAZOVIY TA ’ SIR Fazoviy qarshilik tufayli ta’sir qiluvchi guruxlaning mezomer ta’siri kamayadi, chunki elektronlarning tutashish tekisliklari (koplanarligi) o‘zgaradi. Bu esa molekulaning qutiblanishiga va boshqa fizik va kimyoviy xossalariga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Masalan, nitrobenzol va dimetilanilin xosilalarining dipol mo mentlari quydagi qatorda kamayib boradi : N O 2 NO2 CH3 H3C N(CH3)2 N ( C H 3 ) 2 C H 3H 3 C C H 3 3.95 D 3.64 D 1.58 D 1.03 D Koplanarlikning buzilishi fazoviy qarshilik tufayli C-N bog‘i atrofida burilish bilan sodir bo‘ladi. Х = -N(CH 3 ) 2 , -OCH 3 va –NO 2 СН3 СН3 Н3С X bo‘lganda birikmalardagi bunday burilish mos ravishda 65, 49 va 54 ni tashkil kiladi. Bunday burilish natijisida mezomer ta’sir 58 %, 35 % va 41 % ga kamayadi. Burilishni rentgenstruktura analizi hamda UB-spektorlari tasdiqlaydi. MEZOMERIYA VA REAKSION MARKAZNING KO‘CHISHI Molekulada atomlar yoki guruxlarning bir-biriga mezomer ta’siri tufayli reaksiyaga kirishayotgan molekula tarkibidagi faol reaksion markazning qochishi sodir bo‘ladi. Boshqacha so‘z bilan aytganda reaksiyaga kirishishi kerak bo‘lgan markaz mezomeriya tufayli, reaksiyaga kirishmay, molekulaning boshqa qismida reaksion markaz paydo bo‘ladi va reaksiyaga kirishadi. Kutilgan reaksiya o‘rniga boshqa rayeksiya sodir bo‘ladi. Misollar.

1. п-Nitrozo-N,N-dimetilanilinga xlorid kislota ta’sir ettirilsa qanday mahsulot hosil bo‘ladi? Yechish . Bu reaksiya kislota bilan (HCI) asosning (NCH3 H3C NO ) o‘zaro ta’sir reaksiyasidir. Bu reaksiya natijasida, odatda, quydagicha mahsulot hosil bo‘lishi kerak edi: N CH3 H3C N O + H Cl N CH3 H3C N O H+ Cl- Ammo reaksiya shu tarzda sodir bo‘lmaydi, molekulada atomlarning uzoq masofaga ta’sir etuvchi mezomer ta’sir tufayli reaksion markaz ko‘chadi va proton kislorod atomiga birikadi: N CH3 H3C N O + H Cl N CH3 H3C N OH + Cl- ION VA RADIKALLARDAGI HAMDA UCH A’ZOLI XALQA TUTGAN TO‘YINMAGAN BIRIKMALARDAGI MEZOMERIYA Organik reaksiyalar vaqtida, ko‘pincha, karboniy ionlar: karbokationlar yoki karboanionlar hosil bo‘ladi. Ularning ichki barqarorligi elektron tuzilishiga bog‘liq. Maslan: Karboksilat anionining barqarorligi kislorod anioni Bilan karbonil guruhning o‘zaro mezomer ta’siri bilan tushuntiriladi: C O O- C O- O C O O 0,5 - 0,5 - Shunga o‘xshash anion keton oksimlarining dissotsiyasida ham hosil bo‘ladi: Alkil guruxlar tarkibidagi elektronoakseptor atomlar bunday manfiy zarrachalar qarorligini oshishiga yordam beradi. Mono-, di- va ucharilmetil karboniy ionlari (karbokationlar) birinchi navbatda aromatik yadrodagi π-elektronlar vositasida (ularning  М musbat

mezomer ta’siri tufayli) barqarorlashadi. Natijada musbat zaryad barcha aromatik yadrolar o‘rtasida bir tekis taqsimlanadi:CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 HC HC C C Agar aromatik yadrolaning о- va п- holatlarida elektronodonor guruhlar mavjud bo‘lsa, ular xam musbat zaryadning delokallanishiga yordam beradi. Shu xildagi radikallar (toq elektronli zarrachalar) ning stabillashuvi ham o‘xshashdir, chunki erkin radikallar ham elektrofil tabiatga egadir: CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 Alifatik qatordagi ionlar va radikallarning barqarorlashuvi yuqoridagiga o‘xshashdir: C CH3 CH3 H3C C CH3 CH3 H3C , Uchlamchi butil kationi va radikaldagi metil guruxlarning musbat induksion ta’siri tufayli barqarorlashish. CH2 CH CH2 H2C CH CH2 HC CH2 H2C CH2 CH CH2 H2C CH CH2 HC CH2 H2C Allil kationi va radikaldagi vinil guruhining musbat mezomer  М ta’siri tufayli barqarorlashadi. Shu sabali uchlamchi butil va allil kation va radikallari barqaror zarrachalardir. Uch a’zoli xalqa tutgan vinilsiklopropan kabi birikmalarda siklopropan xalqasi va vinil guruhi o‘zaro mezomer ta’sirida bo‘ladi. Bunga sabab siklopropan

xalqasidagi uglerod atomining valent burchaklari tetraedrik burchakli xolatdan chetlashganligidadir.bunday chetlanish uch a’zoli siklopropan xalqasining elektron tuzilishi bilan tushuntiriladi. Bu tushuntirish siklopropan xalqasidagi uglerod atomlari sp2-gibrid elektronlarga ega degan taxminga asoslanadi. Siklopropan xalqasidagi σ-, π- yoki τ- (tau “banan”) bog‘lar mavjud deb taxmin qilinadi. Amalda siklopropan xalqasidagi bog‘lar oddiy σ-bog‘ bilan π-bog‘ o‘rtasidagi oraliq holatni egallaydi. Shuning uchun vinilsiklopropan molekulasidagi xalqa birikish reaksiyalarida alkilsiklopropanga nisbatan oson reaksiyaga kirishadi. Misollar. 1. Kislota amidlari tuzilishiga qarab kislotalar ta’sirida kislorod O- atomi bo‘yicha ham, azot N-atomi bo‘yicha ham protonlanish mumkin:R C O NH2 + H+ O-протонланиш N-протонланиш R C OH NH2 R C O NH3 quydagi amidlarning kaysi birida O-protonlanish ehtimoli ko‘proq: С O NH2 OCH3 С O NH2 NO2 Yechish. Ma’lumki, qaysi amidning O-protonlanishi natijasida hosil bo‘lgan ionning barqarorligi katta bo‘lsa, shu amidga ko‘proq O-protonlanish sodir bo‘ladi. Ikala amidning O-protonlanish mahsulotlarini yozib ko‘raylik: С O NH2 OCH3 + H С OH NH2 OCH3 С OH NH2 OCH3 С O NH2 NO2 + H С OH NH2 NO2 С OH NH2 NO2 O-protonlanish natijasida xosil bo‘lgan karboktion benzol xalqasining p- holatida turgan elektronodonor guruh (-ОСН 3 ) vositasida barqarorlashadi,

elektronoakseptor guruh (-NО 2 ) vositasida esa qarorsizlanadi. Demak, p- metoksibenzinamidda O-protonlanish ehtimolligi ko‘pdir:С O NH2 OCH3 + H С OH NH2 OCH3 С OH NH2 OCH3 С OH NH2 OCH3 ... 2. Guanidin (NH 2 ) 2 CқNH ga proton birikkanda hosil bo‘ladigan kationning mezomer (rezonans) formulalarini yozing. Yechish. Guanidinga proton birikish sxemasini yozamiz C NH H2N H2N + H C NH2 H2N H2N Bu ion ichki mezomeriya tufayli barqarorlashadi : C NH2 H2N NH2 C NH2 NH2 H2N C NH2 NH2 H2N C NH2 NH2 H2N C NH2 NH2 H2N  

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Н есмеянов А.Н., Несмеянов Н.А. Начала органической химии. 1- ва 2- жилд, Москва, «Химия», 1969-1970 й.й. 2. Нейланд О.Я. Органическая химия. Москва, «Химия», 1990 й. 3. Гауптман З., Графс Ю., Реманс Х. Органическая химия. Москва, «Химия», 1979 й. 4. Моррисон Р., Бойд Р. Органическая химия. Москва, «Мир», 1974 й. 5. Терией А. Свременная органическая химия. Москва, «Мир», 1- ва 2- жилд, 1980 й. 6. Реутов О.А. теоретические основў органической химии. Москва, изд-во Московского университета, 1964 й. 7. Днепровский А.С., Темникова Т.И. Теоретические основў органической химии. Ленинград, «Химия», Ленинградское отделение, 1991 й. 8. Беккер Г. Введение в электронную теорию органических реакций. Москва, «Мир», 1977 й. 9. Сайкс П. Механизмў реакций в органической химии. Москва, «Химия», 1991 й. 10. Днепровский А.С., Караван В.С., Семёнова С.Н. Теоретические основў органической химии. Задачи и упражнения. Ленинград, «Химия», Ленинградское отделение, 1971 й. 11. Агрономов А.Е. ва бошқалар. Задачи и упражнения по органической химии. Москва, изд-во Московского университета, 1971й. 12. Гото Т., Хирата И., Стоут Г. Современная органическая химия в вопросах и ответах. Москва, «Мир», 1971 й.

O'xshashlar

Kimyoda miqdoriy nisbatlar

Organik kimyo kursini o‘qitish metodikasi

Miqdoriy tahlil va uning uslublari

Moddalardagi kimyoviy bog’lanishlarning turlari

Kimyоviy bog’lanish