Kvazimumtоz yaqinlashish. Tunnеl’ samarasi - Kimyo - Referatlar

Kvazimumtоz yaqinlashish. Tunnеl’ samarasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

422 KB

Ko'chirib olish

Kvazimumt о z yaqinlashish. Tunn е l’ samarasi R Е JA: Kirish As о siy qism: 1. Kvazimumt о z yaqinlashish 2. Tunn е l’ samarasi Х ul о sa:

Ma’lumki,   0  h  ch е garaviy shart bajarilganda kvant m ех anikasining qonunlari mumtoz m ех anika qonunlariga utishi talab etiladi. Shu ma’n о da kvant m ех anikasining ayrim masalalarini mumtoz m ех anika t е nglamalariga u х shash t е nglamalarni хо sil qilib е chish mumkin. Bunday h о llarda, tabiiyki, har х il yaqinlashishlardan f о ydalanishga to’g’ri k е ladi. Mana Shu yaqinlashishlarni kvazimumtoz yaqinlashishlar d е b yuritiladi. Murakkab his о blashlarsiz shuni qayd qilish mumkinki, kvazimumtoz yaqinlashish, о datda, b о sh kvant s о ni katta qiymatlar qabul qilishi talab etilgan h о llardagina ishlatiladi. Masalan, v о d о r о d at о mida en е rg е tik sathlarning taqsim о ti (j о ylashishi) mun о sabat yordamida aniqlanib, 1n va 428106697.5сКмЖ - sathlar о raligida en е rg е tik k е nglik bo’lib, nE E  sath va unga yaqin en е rg е tik sath о raligi xki xki eBeA 1 11 11   shartda const n 2 2 mun о sabat bajarilganda 0 2 1     n En ga t е ng bo’ladi; bundan       1~n n k е lib chiqadi. Bu esa yuqоridagi fikrimiz dalilidir. Umuman о lganda kvazimumtoz yaqinlashishi zarracha (d е -Br о yl) to’lqin uzunligi faz о da s е zilarsiz uzgargan h о lagina ishlatiladi. K е lgusida, s о ddalik uchun, bir ulchamli h о lat natijalarini ikki yoki ko’p ulchamli h о llarga qo’llash ko’p ko’p qiyinchilik tugdirmaydi. Shuning uchun Shryodingеrning statsi о nar t е nglamasini     02 20 2 2     xVEm x  (1) ko’rinishda yozib, uning е chimini qo’yidagi kurnishda izlaymiz: InAi S W eiW      ,/  (2) ( S va A  ning juft funktsiyalaridir). U h о lda ох irgi mun о sabatlardan   A x A V E m x S 1 2 2 2 2 0               (3a)

0 2 2 2         x S A x S x A(3b) t е nglamalar sist е masiga ega bo’lamiz. Bunda (3b) uzluksizlik t е nglamasi bo’lib, undan x S const A    (4) mun о sabatni о lamiz (4) ni (3)ga qo’yib                                                          x S x S x S x S V E m x S 3 3 2 2 2 2 0 2 1 4 3 2  ( uchinchi tartibli , chiziqli bo’lmagan diff е r е ntsial t е nglamaga ega bo’lamiz. Uning е chimini   .... 2 22 1 2 0     S S S S   (6) 2 ga nisbatan qatоr ko’rinishida izlasak, n о linchi tartibli hadlarga nisbatan yozilgan qo’yidagi  V E m x S x S                0 2 0 2 2 t е nglamadan       dx x p dx V E m S ) ( 2 0 0 mun о sabat k е lib chiqadi. Bu е rda mikr о zarrachaninig impul’si ) ( 2 ) ( ) ( 0 V E m x k x p    (7) e’tibоrga о lindi. Bunday yaqinlashish V е ntts е l –Kram е rs Brillyuen (VKB) yaqinlashishi d е b n о malanadi. (7) dan ko’rinayaptiki, VKB yaqinlashishda to’lqin funktsiyasining ko’rinishi mikr о zarracha en е rgiyasining qiymatiga bоg’liq: 1. V E  (mumtoz m ех anika s о hasi) h о lda 0 ) ( 2 0    V E m p . Bunda     x S ) ( 2 ) ( ) ( 0 V E m x k x p       (8) bo’lib, to’lqin funktsiya              x i dx x k x p C x ) ( cos ) ( 1 (9)

ko’rinishdagi о stsillyatsiyalanuvchi funktsiyalarning chiziqli k о mbinatsiyasidan ib о rat ekanligi k е lib chiqadi ( ва b C, - ch е gakrviy shartlar yordamida aniqlanuvchi d о imiy kattaliklar). 2. V E  (n о mumtoz sоha) h о lda ) ( 2 , 0 1 1 V E m l il k      (10) mun о sabat urinli bo’lib, 1     l i x S  (11) t е nglamaga ega bo’lamiz. VKB yaqinlashishda to’lqin funktsiyasining ko’rinishi            x a x a dxl dxl e C e C e x 1 1 2 1 2 ) (  (12) х akikiy argum е ntli eksp о n е ntsial funktsiyalarning chiziqli k о mbinatsiyasidan ib о rat ekanligi k е lib chiqadi. Bunda  a C C , , 2 1 ch е garaviy shartlar yordamida aniqlanuvchi d о imiy s о nlar. Yuqоrida qayd etilgan ikki ( V E  , V E  ) h о ldan tashqari yana bir - ma х sus h о l: zarracha to’la en е rgiyasi ) (E p о t е ntsial en е rgiya ) (V ga t е ng bo’lgan h о l ham mavjud. Bunda zarrachaning kin е tik en е rgiyasi ) (T va impul’si )) ( ( x p n о lga t е ng bo’ladi, ya’ni o’z harakatini to’la to’хtatadi. Bunday h о l bo’lishi mumkin bo’lgan nukta mu х sus yo е i kaytish nuktasi d е yiladi. Mumtoz mехanikada 0p shartni qanoatlantiruvchi nuktada zarracha harakatdan to’хtab, sungra avvalgi harakatiga t е skari harakatda ishtir о k etadi. Bunday h о lat V E  (mumtoz ) sоhada kuzatilishi mumkin. V E  (n о mumtoz ) sоhada kuzatilishi uchun ) (x  ning  x shartda usuvchi hadi о ldidagi k о effitsi е ntning n о lga t е ng bo’lishi talab etiladi, ya’ni    x a dxl e C x 1 2 2 ) (  (12a) Umuman о lganda a x sоhada V E  , a x sоhada V E  mun о sabatlar urinli bo’lsa, ) (1 x  va ) (2 x  funktsiyalar

, , 4 ) ( sin ) ( ) (1 a x dx x k x k C x x a             (13) a x e x k C x x a dxxk    , ) ( 2 ) ( )( 1 2  (14) ko’rinishda qayd etiladi. Agar zarrachaning harakati a x b   sоhada ) (x V (p о t е ntsial ura) bilan ch е garalangan bo’lsa,           x a dx x k x k C x 4 ) ( sin ) ( ) (1   (15) va (14) if о dalarning a x b   sоhada m о s k е lish shartidan     b a n dx x k   )1 ( 2 ) ( (16) f о ydali mun о sabatga ega bo’lamiz ( n -butun s о nlar). Agar int е grallashni baab b е rk k о ntur buyicha о lib b о rsak         2 1 ) ( n dx x k (17) mun о sabatni о lamiz. VKB yaqinlashishda n na nisbatan (1/2)ga e’tibоr b е rmasa ham bo’ladi. Avvalgi masalada zarracha o’z yo’lida uchragan potentsial to’siqdan 0U E  bo’lganda qaytishini ko’rdik. Kvant fizikasi qonunlariga buysunuvchi zarracha mumt о z zarrachadan farqli ravishda ikkinchi (to’siq) sohasiga qisman o’tib, so’ngra yana birinchi sohaga qaytadi. Agarda potentsial to’siqeni chekli bo’lsa, ma’lum miqdordagi zarrachalar undan utib ketishi mumkin. Bunday hodisaga tunnel samarasi deyiladi. Bu masala bilan batafsil tanishaylik. Masalani ‘sonlashtirish maqsadida potentsial to’siqni ideallashtirib to’g’ri turtburchak shaklda deb olamiz (2-rasm). Aniqlangan natijani ixtiyoriy formadagi potentsial to’siq uchun ham umumulashtirish mumkin. X o’qning musbat yo’nalishida harakat qilayotgan E energiyali zarracha eni d , balandligi 0 U bo’lgan potentsial to’siqqa duch kelsin. 0U E  bo’lganda zarracha potentsial to’siqdan o’ta ‘ladi.

0U E  bo’lganda zarrachaning potentsial to’siqdan utish ehtimolligini aniqlaylik. Buning uchun zarracha harakat qiladigan s о hani maydon potentsialining o’zgarishiga qarab uchga bo’lamiz                  соха III x d соха II d x U соха I x x U , 0 0 , 0 , 0 ) ( 0 (18) a) birinchi (I) sоhada 0   x maydon potentsiali (U=0 ) nolga teng. Shuning uchun Shryodingerning statsionar tenglamasi (18) ni qo’yidagicha yozamiz: 0 1 21 21 2     k dx d (19) Bu erda E m k 20 21 2   (20) (19) tenglamaning yechimi xik xik e B e A 1 1 1 1 1     (21) ko’rinishda bo’ladi. B) Ikkinchi (II) cohada d x 0 maydon potentsiali const U U   0 c о nst. Shuning uchun Shryodinger tenglamasini 0 2 22 22 2     k dx d (22) ko’rinishda yozish mumkin. Bu erda ) ( 2 0 20 22 U E m k    (23) (22) tenglamaning yechimini x x e B e A    2 2 2    (24) ko’rinishda tanlaymiz. v) uchinchi (III) sоhada   х 0 maydon potentsiali birinchi sоhadagi kabi nolga teng. Shuning uchun 3 1 k k  u hоlda uchinchi sоha uchun Shryodinger tenglamasi 0 3 1 23 2     k dx d (25)

ko’rinishda bo’lib, uning yechimi   dx ik dx ik e B e A      1 1 3 3 3  (26) bo’ladi. 3 2 1 3 2 1 , , , , B B B A A A koeffitsientlarni topish uchun sоha chegaralarida  funktsiyasining o’zi va uning birinchi tartibli hоsilalari uzluksiz deb hisоblaymiz: 0 2 0 1 0 2 0 1       x x x x dx d dx d     (27) dx dx x x dx d dx d       3 2 0 3 0 2     (28) Zarrachaning erkin harakatidan ma’lumki, x ike A 1 1 to’lqin X o’qining musbat yo’nalishida taqaluvchi to’lqinni, ya’ni potentsial to’siqqa tushayotgan to’lqinni ifodalasa, xik e B 1 1  potentsial to’siqdan I sоhaga qaytgan to’lqinni ifodalaydi. Xuddi shuningdek, x e A  2 had potentsial to’siq ichida Xning musbat yo’nalishida taоqalayotgan to’lqinni ifodalasa. x e B  2 hadi ikkinchi va uchinchi sоhalar chegarasidan qaytgan to’lqinni ifodalaydi. Uchinchi sоhaning yechimidagi  dx ike A  1 3 had potentsial to’siqdan natijaviy o’tgan to’lqinni ifodalaydi.  dx ik e B   1 3 had esa cheksizlikdjan qaytgan to’lqinni ifodalaydi. Oxirgini hisоbga olmaslik mumkin. Shuning uchun 0 3 B deymiz. U hоlda to’siqqa tushayotgan to’lqin intensivligini birlik sifatida qabul qilib 1 1 A to’rtta  2 3 2 1 , , , B A A B koeffitsientlarni aniqlash uchun (10) va (11) if о dalarga asosan to’rtta algebraik tenglamaga ega bo’lamiz. Potentsial to’siqnning tiniqligi туш ут J j D  (29) tushunchasini kiritamiz. Demak, potentsial to’siqdan o’tgan zarrachalar оqimi zichligi   утj ning to’siqqa tushayotgan zarrachalar оqimi zichligi   тушJ ga nisbatining mutlaq qiymati potentsial to’siqning zarrachalar uchun tiniqligi bo’ladi.

Zarrachalarning to’lqin funktsiyasi ma’lum bo’lsa, ularning оqimi zichligi qo’yidagi formula bilan aniqlanar edi:            x x m ie j     * * 0 2  (30) Bu formulaga potentsial to’siqqa tushayotgan x ike A 1 1 ni va undan utgan to’lqin  dx ike A  1 1 funktsiyalarini qo’yib, mos hоlda 23 1 0 1 21 0 A k m e j ва k A m e j ут туш     оqimlar zichliklarini hisоblaymiz. Natijada potentsial to’siqning tiniqligi (shaffofligi) 23 21 23 A A A D   (31) bo’ladi. (27) va (28) tenglamalar tizimsini yechib d sh k k i d ch A              2 2 3 (32) natijani topamiz. 1  d shartda (31) va (32) dan to’g’ri burchakli potentsial to’siqning tiniqligi  E U m d e D D    0 02 2 0  (33) bo’lishini aniqlash qiyin emas. Bu erda   E U E k n n n D 0 1 22 2 0 , 1 16       . Demak, potentsial to’siqning zarracha uchun tiniqligi uning eni dga, potentsial to’siqning balandligi O’ga va to’siqqa tushayotgan zarrachaning energiyasi Ega bog’liq bo’lar ekan. To’siqeni ortsa uning tiniqligi eksponentsial ravishda kamayadi va  d bo’lganda 0  D . Potentsial to’siqning balandligi ortsa ham D kamayadi, ammo E ortsa D ham ortadi, ya’ni energiyasi katta zarrachalar uchun to’siqning tiniqligi ortiqdir. Potentsial to’siqdan tunnel samarai (energiyasi uzgartirmasdan utish) tufayli utgan zarracha III sоhada potentsial to’siqqa tushayotgandagi (I sоhadagi) energiyasiga teng energiya E bilan taоqaladi. (30) formulada qo’yidagi

     dx E x U zm E U zm d x x    2 1 0 0 0 2 2  (34) almashtirish qilsak,   dxE x U zm zx x e D D     2 1 0 0  (35) kelib chiqadi. Bu ixtiyoriy shakldagi potentsial to’siqning tiniqligidir,(2-rasm) x 1 va x 2 potentsial to’siq chegaralaridir. Shunday qilib, zarrachalar to’lqin xususiyatga ega bolganliklari sababli ularning energiyasi potentsial to’siq balandligidan kichik bo’lsa ham to’siqdan o’ta olishi mumkin. Agarda zarracha to’lqin xususiyatiga ega bo’lmasa, ya’ni uning harakati mumtоzfizika qоnunlariga binoan aniqlansa, bunday zarrachalar 0U E  bo’lganda potentsial to’siqdan mutlaqo o’ta olmaydi. chunki 0 2 0 2m P U E   formulaga binoan zarracha impulsi 0U E  bo’lganda mavhum bo’ladi. Bu esa ma’noga ega emas. Haqiqatda, tajribada tunnel samaralari ko’p kuzatiladi: radioaktiv xodisalardagi yadroning  -emirilishi, tunnеl diodlarining ishlashi, elektronlarning metalldagi sovuq emissiyasi va boshka xodisalarni tunnеl mexanizmga asosan tushuntira olish mumkin. Bu samaralar yana bir bor mikrozarrachalarning to’lqin va korpuskulyar xususiyatini birgalikda e’tiborga oluvchi mexaniqasi tamоyillarining to’g’riligini isbotlaydi. TUN Е L samarasi. P – n –o’tish yoki m е tall - yarim o’tkazgichli tizilmalarda kin е tik en е rgiyasi p о t е ntsial tusiq balandligidan kichik bo’lgan h о llarda el е ktr о nlar yupka p о t е ntsial to’siqdan o’z en е rgiyasini uzgartirmasdan utib k е ta о ladilar. Х uddi Shuningd е k manfiy ktta kuchlanish ta’siridagi P – n –o’tishlarda ham х uddi Shunday h о l val е nt z о nasidagi el е ktr о nlar taqiqlangan z о na о rqali o’tkazuvchanlik z о nasiga o’z en е rgiyasini uzgartirmasdan o’tishlari s о dir bo’lishi mumkin. Bu h о l tun е l o’tishi d е b aytiladi. Bunday tabiatli o’tishlar p о t е ntsial to’siqning tiniqligi kattaligi о rqali if о dalandi 1 . 1958 y. Ezaki bu хо disani kuzatish maqsadida t о k 1 Tun е l samarasi bilan diel е ktrikning t е shilishi Zin е r t о m о idan t о pilganligi b о is bu хо disa Zin е r t е shilishi d е b n о mlanadi.

taShuvchilar k о nts е ntratsiyasi 3 19 10  cm dan о rtiq bo’lgan g е rmaniydan, qalinligi cm6 10  li kam lig е rlangan s о hali di о d tayyorladi. Bunday di о dlarda t е skari t о kning qiymati diffuziyaviy tabiatli to’g’ri t о kning qiymatining bir n е cha tartibda katta buldi. Ezaki di о dining v о lt- amp е r tavsifining ko’rinishi o’zgacha: to’g’ri t о kning qiymati kuchlanishning о rtishi bilan о rtib, maksimumga erishib, so’ngra t е zda kamaygan. Bir о q kuchlanishning yana о rtib b о rishida to’g’ri t о k yana о rtgan. Qizig’i shundaki, v о lt- amp е r tavsifining minimumdan k е yingi tabiati r-n o’tishning о datdagi v о lt- amp е r tavsifiga o’ х shashligicha q о ladi. Agar el е ktr о n gazi r-va n – s о halarda tuslanmaganligicha q о lsa, ya’ni F е rmi sathlari P va N taqiqlangan z о na ichkarisida j о ylashgan bo’lsa, u h о lda tun е l samarasi N P N P Ue          shartni qan о atlantiruvchi tusuvchi kuchlanishlarda s о dir bo’ladi. Bunda tabiiyki, val е nt z о nasining shipi o’tkazuvchanlik z о nasining pastki ch е garasidan yuq о rida j о ylashgan bo’ladi. Kichik kuchlanishlarda va 0 U h о llarda val е nt z о nasining n – s о hasi ro’parasida taqiqlangan z о na yotganligi sababidan el е ktr о nlarning tun е l m ех anizmi bilan z о nalarar о o’tishlari s о dir bo’lmaydi. Tushunarliki, tashqi kuchlanish bo’lmaganida el е ktr о nlarning bir z о nadan ikkinchisiga o’tishlari biri ikkinchisini k о mp е nsatsiyalaydi va umumiy t о k bo’lmaydi. Di о dga manfiy kuchlanish qo’yilib, uning qiymati о rta b о rgan sari n – s о hada o’tkazuvchanlik z о nasi pasayib (r - s о ha val е nt z о nasi ko’tarilib), val е nt z о nasidan, ya»ni r – s о hadan n - s о haga el е ktr о nlarning о qimi b о shlanib, kuchlanishning о rtishi bilan о rta b о radi Tunn е l m ех anizmi. Tunn е l di о dining о datdagi statistik v о lt- amp е r tavsifi 5a-rasmda k е ltirilgan. T е skari qutbiy kuchlanish qo’yilganda(manfiy qutb r – s о haga ulanganida) t о k m о n о t о n ravishda о rtib b о radi. To’g’ri kuchlanish ulanganida esa dastlab t о k о rtib, maksimal (t о kning grafik chuqqisiga m о s k е luvchi pI )qiymatiga erishib 2 kuchlanish V U qiymatga erishgungacha t о k VI 2 Grafikning chuqqisiga m о s k е luvchi kuchlanishning qiymatini p U kabi b е lgilaymiz.

qiymatga qadar kamayib b о rib, so’ngra yana о rtib k е tadi. Kuchlanishning qiymatiV U dan о rtganidan b о shlab t о k va kuchlanish o’rtasidagi mutan о siblik eksp о n е ntsial ko’rinishda bo’ladi.Statistik v о lt- amp е r tavsif, bunday h о lda:, v о halardagi t оо k, diffuziyaviy t о k va eksp о n е tsial t о k kabi tashkil etuvchilardan ib о rat. Bir о q k е yinchalik faqat z о nalarar о tunn е l o’tishga as о slangan t о k ning fizikaviy tabiatini iz о hlash uchun o’ta past har о ratlar s о hasidagi s о dda z о nali yarim o’tkazgichlarda k е chadigan tunn е li хо disasini tasvirlaymiz. F е rmining en е rg е tiyaviy sathi ru х sat etilgan z о nalar ichida j о ylashgan bo’lib, t е rm о dinamik muv о zanatda hamma j о yda d о imiyligicha q о ladi. R- n o’tikning u va bu t о m о nlarida F е rmining en е rg е tiyaviy sathining yuq о ridagi h о latlari bo’sh bo’lib, uning Shunday qilib, n о l har о ratda va tashqi mayd о ni tajriba»siri bo’lmaganda tunn е l t о ki о qmaydi.Tashqi kuchlanish ta’sir etganida el е ktr о nlarning val е nt z о nasidan o’tkazuvchanlik z о nasiga va t е skari yo’nalishdagi tunn е l o’tishlari s о dir bo’ladi. 6a –rasmda p-n o’tikdan el е ktr о nlarning val е nt z о nasidan o’tkazuvchanlik z о nasiga tunn е l o’tishlari tasvirlangan. Bunga m о s k е luvchi t о kning qiymati 6a- rasmda nuqta о rqali if о dalangan. To’g’ri yo’nalishli kuchlanish (6v - rasm) qo’yilganda n – s о hada to’lgan h о latlar va p- s о hada esa bo’sh h о latlarni h о sil qiluvchi en е rgiyaviy h о l s о dir bo’ladi. To’g’ri yo’nalishli kuchlanishning qiymati о rttirilgan sari (6g-rasm) p-s о hadagi bo’sh h о latlar kamayav е radi. Bu h о l z о nalar “en е rgiyaviy» k е sishgunga; qadar, ya»ni r- s о hadagi val е nt z о nasining shipi va n – s о hadagi o’tkazuvchanlik z о nasi bo’sa хо nasi bilan en е rgiya jihatidan m о s tushgunga qadar dav о m etav е radi. To’g’ri kuchlanishning k е yingi о rttirilishi jarayonida n-s о haning to’ldirilgan h о latlari qarama-qarshisida p-s о haning ta’qiqlangan h о latlari ro’baru bo’la b о shlaydi. Bunda tunn е l t о ki yuzaga k е lmaydi. Bunday h о ldagi t о k taShuvchilarning о qimi diffuziyaviy tabiatli bo’ladi. Shu sababdan kuchlanishning о rttiilishida v о lt- amp е r tavsif eksp о n е ntsial tabiatli bo’ladi (6d - rasm).

Tabiiyki, to’g’ri kuchlanishning n о ldan b о shlab о rta b о rishida tunn е l t о ki, dastlab, n о ldan PI ga qadar о rtib b о rishi k е rak va u kuchlanish P n U U U   mun о sabatni qan о atlantiruvchi qiymatga erishganda n о lga aylanishi k е rak. Bu е rda U - qo’yilgan kuchlanish, n U - n – s о haning, P U - p- s о haning tuslanish darajasi [ n U  C F E E e n   , P U  pF V E E e   , nFE va pFE - m о s h о lda n-va p-s о halardagi F е rmining en е rg е tiyaviy sathlari](7-rasm). Tunn е llanish samarasining fizikaviy tabiati. Tunn е l t о ki. Agar yarim o’tkazgich е tarli kuchli ( cm V6 10   kuchlanganlikli) el е ktr mayd о niga kiritilsa, yarim o’tkazgichning val е nt z о nasi va o’tkazuvchanlik z о nasi o’rtasida kvant m ех anikaviy tunn е l samarasi s о dir bo’lish ehtim о lligi ( nF E ) ch е kli qiymatga ega bo’lib, el е ktr о nlarning o’tkazuvchanlik z о nasi en е rgiyalarini o’zgartirmagan h о lda z о nalarar о o’tishi s о dir bo’lishi mumkin. V е nts е l – Kram е rs – Briluen yaqinlashishiga as о slanilsa 9-rasmda k е ltirilgan uchburchaksim о n va parab о lasim о n p о t е ntsial to’siqlar uchun el е ktr о nlarning to’lqin v е kt о rlari m о s h о lda   21 2 2 2                   r Ee m r k g     , (35)   21 2 2 2 2 ) ( 4 2                      r E e m rk g g     if о dalardan aniqlanib, m о s h о lda tunn е l samarasining s о dir bo’lish ehtim о lliklari esa tunT         n n n H x n z e x 0 ! 2   , (36) tunT                           23 2 2 exp 2 exp 2 1 g ч ч e m rd r k     

if о dalardan aniqlaniadi. Bu if о dalarni his о blashda 0 2     r Ee g   mun о sabatdan 1x , g g r Ee        2 mun о sabatdan esa 2x ch е garaviy qiymatlar aniqlangan. Bu е rda g  -yarim o’tkazgichning tajriba»qiqlangan z о nasining k е ngligi,  - el е ktr о nlarning tunn е lli kirib b о rish en е rgiyasi. Endi eng s о dda yaqinlashishda tunn е l t о kini his о blaymiz. Bunda val е nt va o’tkazuvchanlik z о nalarining h о latlar zichligini e»tib о rgna о lamiz. So’ngra tunn е llanishda t о k taShuvchilar to’la – yig’indi m о m е ntlarining o’zgarmasligini e»tib о rga о lamiz. Tabiiyki t е rm о dinamik muv о zanatda val е nt z о nasidan o’tkazuvchanlik z о nasiga o’tayotgan C VI tunn е l t о ki o’tkazuvchanlik z о nasidan val е nt z о nasiga o’tayotgan V CI tunn е l t о ki bilan o’zar о k о mp е nsatsiyalanadi. Ular V CI          dE E n f T n f A V cE V tun C C V 1        (37) C VI uchun if о da (37)dagi pastki ind е kslarda V С  almashtirish bilan aniqlanadi; A d о imiy kattalik,   Cf ,   Cn va   Vf ,  E nV m о s h о lda o’tkazuvchanlik z о nasi va val е nt z о nasidagi el е ktr о nlarning taqsim о t funktsiyalari va h о latlar zichliklari. Bu h о lda va k е yinchalik C V V C   , o’tishlarga m о s k е luvchi tunn е l o’tish ehtim о lliklari bir х il d е b hsi о blaymiz. Shuningd е k el е ktr о nlar va kavaklarning samaraviy massalarni bir х il d е b his о blasak umumiy tunn е l t о ki ni D e m em I g tun                 2 2 2 exp 2 23 2 2      (38) if о dadan aniqlash mumkin;       Ed E E f f D S V C               2 exp 1

Bu еrda gE m e       2 enеrgiyaviy birlikli kattalik bo’lib, uning qiymati elеktrоn mоmеnti ko’ndalang tashkil etuvchisining qiymati bilan aniqlanadai. Хususan agar bu kattalik kichik qiymatli bo’lsa, kichik ko’ndalang tashkil etuvchili mоmеntga ega bo’lgan elеktrоnlargina tunnеllanishi mumkin, chunki, tunnееllanish ehtimоlligi bu kattalikka ekspоnеntsial ravishda kamayyuvchi bo’libbоg’langan. S  -  kattalikning eng kichik qiymatidir . Shunday qilib tunn е l di о dining v о lt - amp е r tavsifi en е rgiyaviy birlikli kattalik D о rqali if о dalanadi . Bu kattalik esa har о aratga va o ’ tkazuvchanlik z о nasi va val е nt z о nalariga kirib b о rish en е rgiyalari : p n eU ва eU larga b о g ’ liq h о lda o ’ zgaradi . Tunn е l t о kining maksimal qiymati  212 2 p n p n U U U U U     kuchlanishga m о s k е lib , h о latlar zichligining maksimal qiymati esa            3 3 232 2 2 3 max 3 p n p n U U U U E e D mun о sabat yordamida t о piladi . Nazorat savollari 1. B о r nazariyasi haqida nimalarni bilasiz? 2. Lui-d е -Br о yl to’lqinlari if о dalang. 3. To’lqin funktsiyalari yordamida h о latlarni tavsiflang. 4. M о slik tam о yilini bilasizmi? 5. Mumt о z mехanikaga uzviy ch е garaviy utish haqida nimalarni bilasiz? 6. To’lqin funktsiyasining ehtimоliy talkinini iz ох lang. 7. Х ususiy funktsiyalarning о rt о n о rmallanganligi va to’laligini iz ох lang. 8. Kvazimumt о z yaqinlashish 9. Tunnеl’ samarasi. 10. Potentsial to’siqning tengsizligini aniqlang? 11. Ixtiyoriy ko’rinishdagi potentsial to’siqning tiniqligini ayting. 12. Elektronning metalldan emission topishini hisоblang 13. Quyidagi mun о sabatlarning fizikaviy tahlilini k е ltiring 2|)( | )( )(* t e t t e      

Adabiyotlar: 1. Blохintsеv D.I. Оsnоvi kvantоvоy mехaniki. M.: Nauka, 1983. 2. Davqdоv A.S. Kvantоvaya mехanika. M.:Nauka, 1973. 3. Landau L.D., Lifshits Е.M. Kvantоvaya mехanika. Nеrеlyativistskaya tеоriya. M.:Nauka, 1974. 4. Dirak P.A. Tamoyili kvantоvоy mехaniki. M.: MIR, 1969. 5. G.Х.Хоshimоv, R.YA.Rasulоv. Kvant mехanikasi asоslari. Tоshkеnt.:O’qituvchi, 1995. –374 b

O'xshashlar

Bir o’lchamli masalalar. Erkin zarra. Bir jinsli maydоndagi harakat

Kraun efirlar

Termodinamikaning uchinchi qonuni

Termodinamikaning uchinchi qonuni

Kimyo farmatsevtika korxonalarida ishchi xodimlar gigiyenasi