Kremniy va uning birikmalari. Ishqoriy metallar va ishqoriy-yer metallari - Kimyo - Referatlar

Kremniy va uning birikmalari. Ishqoriy metallar va ishqoriy-yer metallari

Yuklangan vaqt:

24.01.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

51.5 KB

Ko'chirib olish

Kremniy va uning birikmalari. Ishqoriy metallar va ishqoriy-yer metallari Kremniyning atom massasi 28,09 (z=14) ga teng. Kremniyning baqaror izotoplari: 28 Si(92,3%), 29 Si(4,7%) va 30 Si(3,09%). Kremniy og irlik jihatidan yer po`stlog ining taxminan 27% ini tashkil etadi, tabiiy qum kremniy (IV) - oksid, tuproq esa silikat kislotaning tuzidir. Shuningdek, tog` jinslari va minerallar ham silikat kislotaning tuzlaridan iborat. Organizm uchun uglerod qanday ahamiyatga ega bo`lsa, yer po`stlog i uchun kremniy ham shunday ahamiyatga ega. Kremniy hayvonlarning sovutlarida, junlarida, g alla o`simliklarining poyalarida, ba’zi daraxtlarda va dengiz o`simliklarida uchraydi. Silikatlar formulasini uning tarkibiga kirgan elementlarning oksidlari tarzida yozish ancha qulaydir: albit - Na 2 OAl 2 O 3 -6SiO 2 , ortoklaz-Al 2 O 3 - -K 2 O6SiO 2 , kaolin- Al 2 O 3 -2SiO 2 -2H 2 O, kaliyli slyuda - K 2 O2Al 2 O 3 -6SiO 2 -2H 2 O, asbest-3MgO2SiO 2 - 2H 2 O, kvaro’-(SiO 2 )n. Kremniyning kristall va amorf allotropik shakl o`zgarishlari ma’lum. Texnikada qumni yuqori temperaturada koks bilan qaytrarish orqali kristall kremniy olinadi: SiO 2 + 2C = Si + 2COt Yarim o`tkazgichlar sanoati uchun kerak bo`ladigan toza kremniy olish uchun tozalanmagan kremniyga xlor ta’sir ettiriladi, natijada SiCl 4 hosil buladi. Olingan modda uchuvchan bo`lgani uchun u fraksion haydash orqali tozalanadi va vodorod bilan qaytrariladi: SiCl 4 + 2H 2 = 4HCl + Si Laboratoriyada kremniy (IV)-oksidga magniy qo`shib qizdirilsa, amorf kremniy hosil buladi: SiO 2 + 2Mg = 2MgO + Si Amorf kremniy qo`ng ir tusli kukun, uning kimyoviy aktivligi kristall kremniynikiga qaraganda bir muncha katta. U odatdagi temperaturada ftor bilan 4000 C da kislorod va suyuqlanmalarda metallar bilan reaksiyaga kirishadi:

Si + 2F 2 = SiF 2 ; Si + O 2 = SiO 2 ; 2Mg + Si = Mg 2 Si Amorf kremniy, metallarning silitsidlari va silanlarning olinishi va xossalariga oidlar Kerakli reaktiv va asboblar. Toza qum, magniy kukuni, magniy oksid, o`yuvchi natriy, kaliy karbonat, marmar yoki bur, natriy karbonat, filtr qog`oz, lakmusli qog`oz, sulfat kislota (kons), xlorid kislota (kons va 1:1), ammoniy xlorid, Texnokimyoviy tarozi toshlari bilan, Kipp apparati, halqali va qisqichi bor shtativ, gorelka, chinni hovoncha, 250 ml li stakan, probirkalar qo`yilgan shtativ, shisha tayoqcha. a) Tarozida 5 g toza va maydalangan qum, 4 g magniy kukuni va 2 g magniy oksid tortib olib, ularning hammasini qog`oz ustida yaxshilab aralashtiring. Hosil bo’lgan aralashmani o’ta chidamli probirkaga soling, himoya ko’zoynakni taqing va probirkani qisqich bilan tutgan holda alangada qizdiring. Dastlab probirkani hamma tomonidan, keyin esa probirkani tik holda ushlab, uning tagidan qizdiring. Bunda sodir bo’ladigan reaksiya kuchli ekzotermik bo’lgani uchun probirka qizdirilganda aralashma cho’g`lanib ketadi. Shu paytda qizdirishni to’xtating. Aralashmaning cho’g`lanishi tugagandan keyin qaynoq probirkani sovuq suvli idishga tushiring. Probirka yoriladi. Singan probirkani sovuq suvdan olib, qog`oz ustiga qo’ying va pinset yordamida uning siniqlarini hosil bo’lgan massadan ajarating. Reaksiya tenglamasini yozishda kremniy va magniy oksid (dastlab qo’shilgan magniy oksid reaksiyaning juda tezlashib ketishiga yo’l qo’ymaydi) bilan bir vaqtda qisman bo’lsa-da, magniy silitsid ham hosil bo’lishini nazarda tuting. b) Kichikroq stakanga xlorid kislotaning 1:1 nisbatda (d=1,12) suyultirilgan eritmasidan 20 ml quyib, unga a da hosil qilingan massani tushiring. Nimani kuzatdingiz? Reaksiya tenglamasini yozishda ajralib chiqayotgan oq tutun silanning yonishidan hosil bo’ladigan kremniy (IV)-oksid ekanligini nazarda tuting. Eritmada yana qanday moddalar hosil bo’ladi?

Amorf kremniyning stakan ichida cho’kishini kuzating. Cho’kmani filtrlang va quriting. Amorf kremniyning rangiga e’tibor bering. Uni keyingi lar uchun saqlang. Kremniyning xlorid kislotaga ta’siri haqida xulosa chiqaring. Silikat kislota tuzlarining olinishi va xossalari a) Probirkaga ozroq toza va maydalangan qum, 2 dona o’yuvchi natriy bo’lakchasini soling. Probirkani qisqichda tutgan holda ichidagi aralashmani alangada suyuqlantiring . Probirka sovigach , unga ozroq suv qo ’ shib chayqating . Hosil bo ’ lgan aralashmani filtrlab , ortiqcha qumni ajrating . Filtratda natriy silikat tuzi borligini isbotlang . Reaksiya tenglamasini yozing. b) Oddiy shisha bo’lakchalaridan 3-4 donasini chinni hovonchaga soling. Hovoncha dastasini sochiq bilan ushlab (sochiq hovonchaning ustini yopib tursin) shisha bo’lakchalari talqon holiga kelguncha maydalang va undan probirkaga ozroq solib, ustiga 2 ml suv quyib chayqating, hosil bo’lgan eritmani filtrlang. Filtratda natriy silikat borligini isbotlang. «Eruvchan shisha» degan tushuncha nimani bildiradi? Oddiy shishaning tarkibi qanday?

Ishqoriy metallar va ishqoriy-yer metallari Ishqoriy metallar atomlari o`zining tashqi elektron qavatidagi yagona elektronini osonlik bilan yukotib, oksidlanish darajasi +1 ga teng bo`ladi. Ularning qaytaruvchanlik xossasi litiydan fransiyga tomon kuchayadi, chunki elektron qavati soni ortib, sirtqi qavatdagi elektron yadrodan borgan sari uzoqlashadi, ya’ni valent elektronning yadroga tortilish kuchi zaiflashib boradi, natijada kuchli qaytaruvchi bo`ladi. Bir elektronni yoqotish nihoyat oson bo`lgani uchun ular tabiatda hamisha birikma holida uchraydigan aktiv metallardir. Ularning hammasi yengil, yumshoq, kumushday oq, hatto yaltiroqdir. Rubidiy va seziy havoda o`z-o`zidan yonib ketadi. Bu elementlarning oksidlari Me 2 O, gidridlari MeH, gidroksidlari esa MeOH formula bilan ifodalanadi. Metallar orasida ishqoriy metallar eng yuqori kimyoviy aktivlikni namoyon qiladilar, ular metallarning elektrokimyoviy kuchlanish qatorida qatorning boshlanishida joylashadilar. Ishqoriy metallarning aksariyat tuzlari suvda yaxshi eriydi, ulardan natriy va kaliy muhim ahamiyatga ega. Ishqoriy metallar va ishqoriy-yer metallariga oid lar Asbob va idishlar. 1)Texno-kimyoviy tarozi (toshlari bilan) 2)Kipp apparati 3)Bunzen kolbasi 4)Byuxner voronkasi 5)Suv purkagich nasos 6)Shtativ (halqasi Bilan 7) Gorelka 8)100 ml li o`lchov slindri 9)150 ml li shisha slindr 10)100 0 li termometr 11)Chinni hovoncha (dastasi bilan) 12)Uncha kata bulmagan chini kosacha (4 dona) 13)Chinni tigel 14)Chinni uchburchaklik 15)Pichoq 16)Pinset 17)Yog`och dastali temir qoshiqcha 18)50-100 ml li stakan 19)Uchi kesilgan voronka 20)Platina simli shisha tayoqcha 21) Shisha tayoqcha 22)Asbestli to`r 23)Shisha nay (ingichka) 24)Probirkalar qo`yilgan shtativ. Litiy va natriyning havoda yonishi Kerosinli bankadan bir bo`lak natriy metalini pinset bilan oling. Filtr qog`ozga qo`yib, pichoq bilan no`xatdek kesib oling. Sirtini filtr qog`oz bilan yaxshilab quritib, chinni tigelga soling, mo`rili shkafda chinni uchburchaklik ichida ustiga qo`yib, gorelka bilan ehtiyot bo`lib qizdiring (mo`rili shkaf oynasi yopib

qo`yilishi kerak). Natriy alangalangan zahoti gorelkani olib qo`ying. Tigelda natriyning yonishini va sarg`ish natriy peroksid Na 2 O 2 hosil bo`lishini kuzating. Reaksiya tenglamasini yozing. Ishqoriy metallarning suvga ta’siri (mo`rili shkafda, oynasi yopilgan holda o`tkaziladi) Uchta chinni kosachaga suv soling. Litiy, natriy, kaliydan moshdek bo`lagini pichoq bilan kesib olib, filtr qog`oz orasiga olib quriting va kosachalardagi suvga tashlang. Reaksiyaning borishini mo`rili shkafning orasidan kuzating. Reaksiyaning oxirida metall sachrab ketishi mumkin, shuning uchun reaksiya vaqtida shkafning oynasi tushirib qo`yiladi. Kaliy litiyga nisbatan ancha shiddatli reaksiyaga kirishishini qayd qiling. Reaksiya tugagach, hosil bo`lgan eritmani lakmus yoki fenolftalein bilan sinab ko`tring. Reaksiya tenglamasini yozing. Natriy peroksidning suv bilan o`zaro ta’siri Probirkadagi ozgina suvga Na 2 O 2 kukunidan ozroq soling. Probirka ichiga uchi yallig`lanib turgan cho`p tushirib, reaksiya natijasida kislorod ajralib chiqayotganini isbotlang. Reaksiya tamom bo`lgandan so`ng eritmani lakmusli qog`oz bilan sinab kuring. Reaksiya tenglamasini yozing. Magniyning qaytariluvchi xossasi Teng miqdorda maydalangan CaCO 3 va Mg dan iborat ozgina aralashma tayyorlab, quruq probirkaga soling. Probirkani qisqich bilan ushlab mo`rili shkafda asta qizdiring (probirkaning og`zi o`zingizdan nari bo`lsin, qizdirishni yuqori qatlamdan boshlang). Reaksiya tamom bo`lgandan so`ng probirkani sovitib ichidagini chinni kosachaga soling va suyultirilgan HCI bilan ishlang. Reaksiya natijasida hosil bo`lgan ko`mir zarrachalariga e’tibor bering. CaCO 3 +2Mg=CaO+2Mg+C Magniy gidroksidning olinishi Ikkita probirkaga magniyning biror tuzi eritmasidan ozgina soling. Birinchi probirkaga o`yuvchi natriy eritmasi, ikkinchisiga ammoniy gidroksid qo`shing. Hosil bo`lgan Magniy gidroksidning rangiga e’tibor bering. Reaksiya tenglamalarini yozing. Cho`kma erib ketguncha ammoniy xlorid orasida boradigan

reaksiyaning tenglamasini molekulyar va ionli shaklda yozing. Kuzatilgan hodisani eruvchanlik ko`paytmasi asosida izoxlab bering.

Adabiyotlar: 1. Q. Axmerov, A. Jalilov, R. Sayfutdinov. Umumiy va anorganik kimyo. Toshkent: “O’zbekiston”, 2003. 2. K. Rasulov, Sh. Mirkomilov, M. Nishonov, M. Sodiqov. Anorganik kimyo. Toshkent: Fan va texnologiya, 2012. 3. К. Расулов, О. Юлдошев, Б. Қораболаев. Умумий ва анорганик кимё. Т.: «Ўқитувчи», 1996. 4. N . A . Parpiyev , X . R . Raximov , A . G . Muftaxov . Anorganik kimyo nazariy asoslari. Toshkent. «O’zbekiston». 2000y 5. Bozorov N.I. Umumiy kimyo. Toshkent: Adabiyot uchqunlari, 2017.-368 b. 6. Raymond Chang.General Chemistry:The Essential Concepts. McGraw-Hill Education; Enland. -2013. 7. Analitical chemistry. 6 th . Edition. Gary D. Christian.University of Washington.2004.848 8. Paula Yurkanis Bruice, ORGANIK CHEMISTRY, New York, USA, 2016 9. O. Fayzullayev. Analitik kimyo. T: Yangi asr avlodi. 2006 y. 10. М . Т . Ғуломов , Т . Норов , Н . Туропов . Analitik kimyo.T.: Ворис нашриёти , 2009 й . 11. Shoymardonov R. Organik kimyodan praktikum. Toshkent - O’qituvchi -1982.

O'xshashlar

Kremniy va uning birikmalari

Oltingugurt va uning birikmalari. Azot va uning birikmalari

Metallar korroziyasi. Korroziya mexanizmi. Elektrod potensiyalar

Marganes va uning birikmalari

Rux va uning birikmalari