Kimyo va biologiya o‘qitish metodikasi fanining vazifasi - Kimyo - Referatlar

Kimyo va biologiya o‘qitish metodikasi fanining vazifasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

76.5 KB

Ko'chirib olish

Kimyo va biologiya o‘qitish metodikasi fanining vazifasi Reja: 1. Kimyo va biologiya o‘qitish metodikasi fanining vazifasi. 2. Kimyo va biologiya o‘qitishning bilim beruvchi, tarbiyalovchi va rivojlantiruvchi funksiyalari. 3. Ekologik ta’lim. 4. O‘qitishda fikrlashni rivojlantirishda umumlashtirishning ahamiyati. 5. Kimyo va biologiya o‘qitishda o‘quvchilarga nisbatan differensial yondashuv. 6. O‘quvchilarning bilimini rivojlantirishda muammoli o‘qitishdan foydalanish.

1. Kimyo о‘qitish uslubiyoti fanining maqsadi va vazifalari. О‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan boshlab, malakali, yetuk mutaxassislarga bо‘lgan ehtiyoj keskin ortganligini guvohi bо‘lib turibmiz. Maktabdan boshlab mustaqil fikrlovchi yigit-qizlarni tarbiyalash shu kunning dolzarb vazifalaridan biridir. Fan texnikaning rivojlanishi о‘quvchilarni bilimlar oqimiga va voqealar tо‘lqiniga bо‘lgan qiziqishini kuchaytirmoqda. Bugungi kun nuqtai- nazaridan qaraydigan bо‘lsak о‘quvchilar bilim faoliyati yuqori, aqliy faoliyati yaxshi va mustaqil fikrlay olishi zarur. О‘quvchilardagi bunday xislatlarni maktab о‘qituvchilari rivojlantirib boradilar. Mustaqil yurtimiz ravnaqi uchun, kelajak avlodimiz uchun bunday sharafli ishda mas’uliyat bilan ishlash har bir pedagogning burchi hisoblanadi. Bunday ma’suliyatli ishni hal etish о‘quvchilarni chuqur va mustahkam bilimlar bilan qurollantirish, fanga qiziqtirish, mustaqil ishlash va fikrlashga о‘rgatishni uslubiga bog‘liq. Har qanday mutaxassis- о‘z ishi metodikasiga qanchalik e’tibor bersa, u shunchalik katta natijalarga erishadi. О‘qituvchi ishining asosiy о‘qitish metodikasi-о‘quvchilarni о‘qitish va tarbiyalash metodikasidir. Kimyo о‘qituvchisi ishining asosi kimyo о‘qitish metodikasidir. Kimyo о‘qitish uslubiyoti – pedagogikaning tarkibiy qismi bо‘lib, u didaktika bilan chambarchas bog‘langan. О‘qituvchining ishi о‘quvchini о‘qitish va tarbiyalash uslubiyoti bо‘lsa, kimyo о‘qituvchisi ishining asosi - kimyo о‘qitish uslubiyotidir. О‘rta maktabda о‘quv jarayoni uchta asosiy funksiyalarni bajarishi kerak: о‘quvchilarni о‘qitish, tarbiyalash va rivojlantirishdir. О‘qitish funksiyasi didaktika, tarbiyalash - tarbiya nazariyasi, rivojlantirish esa psixologiya fanlari yordamida о‘rganiladi. Umumiy о‘rta ta’lim maktablarida kimyo fanini о‘qitishning maqsad va vazifalari О‘quvchilarda modda va ularning tuzilishi, asosiy kimyoviy tushunchalarni hosil qilish, moddalarni tabiatda uchrashi, fizik xossalari, olinishi va xalq xо‘jaligida ishlatilishi, moddalar orasidagi genetik bog‘lanishlarga doir bilimlarni shakllantirish, noorganik kimyodan о‘quvchilarga puxta bilim berish, о‘quvchilarda kimyo faniga bо‘lgan qiziqishni hosil qilish, kimyoviy tajribalar va amaliy mashg‘ulotlar о‘tkazish orqali о‘quvchilarda amaliy kо‘nikma, malakalarni rivojlantirish, shuningdek, tajribalar natijasiga kо‘ra ilmiy xulosalar bera olish malakalarini hosil qilish, tabiatga va atrof-muhitga nisbatan ijobiy fazilatlarni shakllantirishdan iboratdir.

Didaktika va uning kategoriyalari. Didaktika - pedagogika ta’lim jarayonining umumiy qonuniyatlarini о‘rganuvchi fandir, u - ta’lim nazariyasidir. Didaktikaning quyidagi kategoriyalari mavjud: - Dars berish, о‘quv, о‘qitish, ta’lim berish, bilim, malaka, maqsad, darsni mazmunli tashkil etish, uning kо‘rinishlari, shakli, metodi, vositalari, natijalar olish. 1. Dars — о‘quv jarayonining bir etapi, bug‘ini, elementi; ma’no jihatdan tugallangan, tashkiliy hamda vaqt jihatdan cheklangan davr. Dars berish — pedagog faoliyatini, dars, maqsadlarini amalga oshirishni tartibga solish, axborotlarni yetkazish, tarbiyalash, tushunib yetish va olingan bilimni amaliyotda qо‘llay bilish. 3. О‘quv jarayoni — о‘rganish, mashqlar bajarish orqali о‘z faoliyatini boshqara olish asosida yangi bilimlarga intilish, erishish.. 4. О‘qitish jarayoni — о‘qituvchi va о‘quvchi orasida о‘zaro tartibga solingan faoliyat, qо‘yilgan maqsadga erishish. 5. Ta’lim — о‘quv jarayoni davomida egallab olingan bilim, kо‘nikma, malaka va fikrlash yо‘nalishlari. Ta’lim jarayonining mohiyati bilim, kо‘nikma va malakalarni egallab olishdir. 6. Bilim – insoniyat tomonidan yaratilgan g‘oyalarni fanlar kesimidagi talqinini nazariy jihatdan о‘zlashtirib olish. Bilimlar - bu о‘quvchilar ongida muayyan sistemada mustahkamlangan, ularning shaxsiy mulkini tashkil etadigan va bundan ular zaruratga kо‘ra foydalana oladigan dalillar, ma’lumotlar, ilmiy nazariyalar, qonunlar, tushunchalardir. 7. Kо‘nikma — о‘zlashtirib olingan bilimlarini turli yо‘llar bilam amaliyotda qо‘llay olish. Kо‘nikma-bu о‘zlashtirib olingan bilimlar asosida amalga oshiriladigan va amaliy jihatdan maqsadga muvofiq harakatlarga tayyorlikda ifodalanadigan ongli faoliyatdir. 8. Malaka — о‘zlashtirilganlarni yuqori darajada ijro eta olish. Malaka - avtomatlashgan, о‘rganib qolingan, muayyan usul bilan bexato bajariladigan harakatdir. Malakalar har xil bо‘ladi: О‘quv malakalari- о‘qish, yozish, og‘zaki hisoblash chizish va hokazo; -mehnat malakalari-arra va boltani ishlata bilish, probirkalarni yuvish, shtativni yig‘ish va hokazo; -harakat malakalari- yurish, sakrash, uloqtirish va hokazo. Kо‘nikma kabi malaka ham egallangan bilimlar asosida hosil qilinadi. Ta’limda esa bilim yetakchi rol о‘ynaydi. 9. Maqsad — о‘quv, ta’limiy maqsad — о‘qitishdan kо‘zda tutilgan va olinadigan ma’lum hajmdagi bilim.

10. Mazmun — ilmiy bilimlar yig‘indisi, amalda qо‘llash uchun beriladigan kо‘nikma va malakalar, ta’lim jarayonida fikrlash, qо‘llash, mulohaza yuritish orqali amalga oshiriladi. 11. Tashkilotchilik - darsda didaktik jarayonni tartibga tushirish, qо‘yilgan maqsadni kо‘zda tutishning eng qulay formasini shakllantirish. 1 Shakl — dars jarayonini amalga oshirishning eng qulay usullari, vositalari, ketma- ketligi, о‘qitishdagi bolalar soni, sarflangai vaqt, joy qulayliklari. 13. Metod — darsning maqsadi va vazifalarini amalga oshirish yо‘llari. 14. Vosita — о‘quv jarayonini olib borishda yordam beruvchi vositalar: о‘qituvchi ovozi, mahorati, darsliklar, qо‘llanmalar, didaktik tarqatma materiallar, sinf jihozi, ITK va boshqalar. 15 . N atija — о‘q uv jarayonidan kutilgan p i rovard natijalar. Ta’lim nazariyasi quyidagilarni о‘z ichiga oladi: 1. ta’lim nazariyasi ta’lim prinsiplari 3. maktab ta’limining mazmuni, usullari, fanning tashkiliy shakllari. Boshqa fanlar kabi kimyo о‘qitish uslubiyoti uchta asosiy masalani hal qilib beradi: 1. ta’lim-tarbiyaviy ishlarning maqsadi va vazifalari; ta’lim-tarbiyaviy ishlarning maqsadi va mazmuni; 3. о‘quvchilarni ma’lumotli qilish va tarbiyalash jarayonlari. Demak, maktabda kimyo о‘qitish uslubiyoti kimyo fanini о‘qitish jarayonida о‘quvchilarning ta’lim, tarbiya va ularning rivojlanishi haqidagi pedagogik fandir. Kimyo о‘qitish uslubiyotining vazifalari. Kimyo о‘qitish metodikasi quyidagi 3 vazifani bajarishga harakat qiladi: 1. maktab kimyo darsligi uchun kerakli xajmda dalillarni tanlash. kimyo fanidan dars berish usullarini tanlash. 3. о‘q uvchilarni bilimini oshirishda о‘q ituvchi faoliyati or q ali kitob, kino, radio,televizor va boshqa vositalardan foydalanishni о‘q uvchilarga о‘ rgatish. Kimyo fanining h odisalari h ayot bilan chambarchas bo g‘ li q h olda b о‘ lishini va falsafali tal q in q ilishini talab q iladi. Kimyo о‘q itish о‘q uvchilarda asta-sekin kimyoviy dunyoqarash h osil q ilishi kerak. Kimyo о‘qitish uslubiyotining funksiyasi о‘rta maktab о‘quvchilarining asosiy kimyoviy dalillarni, kimyoviy tushunchalar, qonuniyatlarni va nazariyalarni, ularni kimyoga xos bо‘lgan jumlalarda ifodalashning qulay yо‘llarini topishdan iborat. 1. Kimyoning ilmiy asoslari bilan tanishtirish. Kimyo о‘quv kursining tuzilish sistemasini о‘rganish. 3. О‘quvchilar tarbiyasining mazmuni va uslubiyoti bilan tanishish.

4. Kimyo о‘qitish jarayonida о‘quvchilarni tarbiyalash. 5. Maktabda о‘tkaziladigan kimyoviy tajribalar uslubiyotini о‘rganish. 6. Sinfdan tashqari ishlarni olib borish. Kimyo о‘qitish uslubiyotining ta’sir etish obyekti - har xil saviyadagi, har xil xarakterga, har xil qiziqishga va boshqa xususiyatlarga ega bо‘lgan о‘quvchilardir. Pedagogika fanining bir bо‘limi bо‘lgan kimyo о‘qitish uslubiyoti tekshirishning umumpedagogik usullaridan: kuzatish, ta’lim-tarbiya muassasalarining hujjatlarini о‘rganish, tо‘plangan dalillarni analiz qilish, ish gipotezasi, pedagogik tajriba, ta’lim-tarbiyaviy jarayonining qonuniyatlarini topish kabi usullardan foydalaniladi. Kimyo о‘qitish uslubiyoti pedagogika hamda kimyo bilangina emas, balki boshqa fanlar bilan ham chambarchas bog‘langan, masalan: falsafa, iqtisodiyot, ekologiya, fizika, matematika, tarix va hokazo. Kimyo о‘qitish uslubiyotining asosiy vazifasi - bо‘lajak о‘qituvchiga maktabda ishlash uchun kerakli bilim berish, malaka va kо‘nikmalarni hosil qilish. Biologiya o‘qitish metodikasi biologiya o‘quv fanlarining mazmuni, uning o‘qitish shakllari, metodlari, vositalarini o‘zaro bog‘liq holda joriy etishni maqsad qilib qo‘yadi. Biologiya o‘qitish metodikasining asosiy vazifasi o‘quvchilarga biologik o‘quv fanlar bo‘yicha chuqur atroflicha bilim berish, ularning har tomonlama rivojlangan shaxs sifatida kamol topishga ko‘mak beruvchi o‘quv fanlar mazmunini, o‘qitish shakllari, vositalari va metodlarini ishlab chiqishdan iborat. Biologiya o‘qitish metodikasi fan sifatida. Har qanday fan insonning tadqiqot faoliyati bilan aloqador bo‘lib, u narsa va xodisalar to‘g‘risida bilimlar to‘plashga yo‘nalgan, hamda tadqiqot qilinayotgan narsa xodisalar to‘g‘risida to‘liq va chuqur bilim olishga qaratilgan. Fanning asosiy funksiyasi tadqiqot hisoblanadi. Biologiya o‘qitish metodikasi fan sifatida mazkur fan bilan bog‘liq o‘quvchilarning bilim olish, tarbiyalanish va rivojlanishini nazariy va amaliy jihatidan tadqiq qilishni maksad qilib qo‘yadi. Fanning asosiy belgisi bo‘lib, maqsadning aniqligi, o‘rganish predmeti, bilimlarni bilish usullari va shakllari hisoblanadi. Shu bilan birga fanning rivojlanish tarixi, uning boyishiga sababchi bo‘lgan kashfiyotlarni bilish ham muhim sanaladi. Biologiya o‘qitish metodikasi pedagogik fanlar tarkibiga kiradi. Shu sababli uning oldida turgan maqsad va vazifalar ham umumpedagogik maqsad va vazifalardan kelib chiqadi. Biologiya o‘qitish metodikasi barcha o‘quv fanlarga taaluqli bo‘lgan pedagogik qoidalarni, biologik o‘quv materialini tadbiq yetishga yo‘nalgan. Shu bilan bir qatorda biologiya o‘qitish metodikasi tabiiy, ilmiy, biologik, psixologik, pedagogik bilimlarni o‘zida mujassamlashtiradi. Biologiya o‘qitish metodikasi biologiya o‘quv fanining o‘qitish maqsadini,

mazmunini, biologik bilimlarning tanlash prinsipini belgilab beradi. Biologiya o‘qitishning hozirgi davrda samarali bo‘lishi o‘quvchilarga o‘quv, mehnat va jamoat faoliyatlarida qatnashishi uchun zarur bo‘lgan biologik bilimlar, ko‘nikmalar, malakalarni egallaganliklari bilan belgilanadi. Ular yesa o‘z navbatida o‘quvchilarning tarbiyalanganlik natijasida, dunyoqarashi, e’tiqodi, tabiat, jamiyat va shaxsga bo‘lgan munosabatida namoyon bo‘ladi. O‘quvchilarning rivojlanish darajasi, qobiliyati, jismoniy va aqliy jihatdan takomillashtirishga bo‘lgan yextiyoji bilan ifodalanadi. Fan sifatida biologiya o‘qitish metodikasining vazifalari quyidagilardan iborat: 1.O‘quvchilarning o‘qitish va tarbiyalash, kamolga yetkazishda o‘quv fanining o‘rnini aniqlash; Maktab o‘quv dasturlari va darsliklarni takomillashtirish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish va uni maktab amaliyotiga tadbiq yetish; 3.O‘quvchilarning yoshiga mos ravishda o‘quv fanlarining mazmuni, undagi mavzularning o‘rganish izchilligini belgilash; 4.Biologik o‘quv fanlarining o‘ziga xos tomonlarini e’tiborga olgan holda, o‘qitish usullarini, tashkiliy shakllarini ishlab chiqish; 5.O‘qitish jarayonida qo‘llash uchun zarur jihozlarni aniqlash. 6. Biologiya xonasi tirik burchak, tajriba yer maydoning tashkil yetish, tabiiy, tasviriy, audio, video vositalarni belgilash. 7. Biologiya o‘qitish metodikasining obyekti bo‘lib, mazkur o‘quv fani bilan aloqador bo‘lgan o‘quv tarbiyaviy jarayon hisoblanadi, 8.Biologiya o‘qitish metodikasining predmeti bo‘lib biologik bilimlarning maqsadi, mazmuni, o‘qitish usullari, shakllari, o‘quvchilarning tarbiyasi va rivojlanishidir. Biologiya o‘qitish metodikasining ilmiy tadqiqot metodlari: 1.Maktab o‘qituvchilarining ish tajribasini kuzatish va faoliyatdagi ijobiy, salbiy tomonlarini aniqlash; Bu sohada to‘plangan ma’lumotlarni tahlil qilish, umumlashtirish va hal yetilmagan muammolarni aniqlashtirish va ularni hal yetish uchun zarur ishchi farazlarni ilgari surish; 3.Ilgari surilgan farazlarning qanchalik haqiqatga yaqin yekanliklarini aniqlash maqsadida maktablarda pedagogik tajribalar o‘tkazish hamda, nazorat sinflardan olingan ma’lumotlarni o‘zaro taqqoslash; 4.Kuzatish va pedagogik yeksperimentlardan olingan ma’lumotlarni tahlil qilish, umumlashtirish va xulosalash; 6.Olingan ma’lumotlarga asoslanib, metodik maqolalar, qo‘llanmalar yaratish va ishlab chiqilgan fikr mulohazalarning ommaviy maktablarda tekshirishdan o‘tkazish va tasdig‘ini olish. Hozirgi davrga kelib, biologiya o‘qitish metodikasida o‘tkazilgan pedagogik tajribalar

natijasida «Biologik tushunchalarni rivojlantirishi», «Biologiyada o‘qitish shakllarining sistemasi», «Biologiyada o‘qitish metodlari», «Biologiyada yekologik tushunchalarni rivojlantirish», «Biologiya o‘qitishning moddiy bazaviy sistemasi», «Pedagogika Oliy o‘quv yurtlari talaba biologlarning maktabdagi ishga metodik tayyorlash sistemasi» kabi nazariyalar ishlab chiqilgan va amaliyotga tadbiq yetilgan. Maktablarda o‘qitiladigan biologiya o‘quv fanlarga qarab «Biologiya o‘qitish metodikasi» fani «Biologiya o‘qitishning umumiy metodikasi», «Botanika o‘qitish metodikasi», «Zoologiya o‘kitish metodikasi», «Odam va uning salomatligini o‘qitish metodikasi» va nihoyat «Umumiy biologiyaning o‘qitish metodikasi» kabi xususiy o‘qitish metodika fanlariga ajratiladi. Biologiya o‘qitish metodikasi psixologiya bilan uzviy aloqadadir, Chunki, biologiyani o‘qitish o‘quvchilarning yosh xususiyatlariga mos bo‘lgan taqdirdagina samara beradi. Masalan o‘smirlarda ya’ni 5-6 sinf o‘quvchilarida diqqati beqaror bo‘lgani sababli biologiya o‘qituvchisi dars jarayonida bir necha metodlardan foydalanib, o‘quvchilar faoliyatini almashtirib turadi, hamda ularning tafakkurini konkret yekanligini e’tiborga olib, ko‘rgazmali vositalardan ko‘proq foydalaniladi. Yuqori sinflarda yesa o‘quvchilar dikqati barqarorlashgani va ularda abstrakt tafakkur rivojlangani uchun darslar ko‘proq ma’ruza shaklida o‘tkazilishi va bir, ikki metoddan foydalanish kifoya qiladi. Biologiya o‘qitish metodikasi o‘quv fani sifatida Umumiy o‘rta va o‘rta maxsus, kasbxunar ta’lim biologiya o‘qituvchisini tayyorlashda biologiya o‘qitish metodikasi o‘quv fani nihoyatda muhim o‘rin tutadi. Bu o‘quv fanini o‘qitish jarayonida talabalarning biologiyani o‘qitish uchun zarur kasbiy bilim, ko‘nikma va malakalar shakllanadi. O‘quv fani o‘zining asosiy bilim va ma’lumot berish funksiyasidan kelib chiqqan holda ma’lum tartib asosida tuzilgan. Oliy maktab biologiya o‘qitish metodikasi darsligi o‘z tuzilishi va mazmuniga ko‘ra fanga yaqinroq. U o‘z tarkibiga ilmiy ma’lumotlardan tashqari fandagi ayrim munozarali masalalarni yechishga qaratilgan turlicha qarashlarni, xaqiqatni topishda muvafaqkiyatli yo muvafaqqiyasiz izlanishlarni ham o‘zida ifoda qiladi. Kimyo va biologiya o‘qitishning bilim beruvchi, tarbiyalovchi va rivojlantiruvchi funksiyalari. O’qitish, bilim olish - kimyo asoslarini ozlashtirish uchun amaliy muammolarni qo’yish va yechish, hozirgi zamon hayotida kimyoning ahamiyatini aniqlash. Tarbiya berish – vatanga sadoqat, vatanni asrash, vatanni taraqqiy ettirish kabi dunyoqarashni shakllantirish, mehnatga bo’lgan ehtiyojni ongli ravishda xis etish, o’quvchilarni ishchi kasbiga ihlosini oshirish, atrof muhitni muhofaza qilish.

Rivojlantiruvchi vazifa umumiy ilmiy va amaliy bilim hamda mahoratlarni egallash va ularni takomillashtirishdan iborat. 3. Ekologik ta’lim. Butun dunyo mamlakatlarida tabiatni saqlab qolish, insonni qarab turgan tabiiy muhit “sifati” mavjud va potensial energiya resurslaridan oqilona foydalanish, tabiatdagi ekologik muvozanatni saqlab qolish masalalarini ko‘zda tutuvchi ekologik - iqtisodiy siyosatni shakllantirish uchun nazariy va amaliy qadamlar zarurligi tan olingan. G‘arb adabiyotlarida “Har qanday qurilishi mo‘ljallanayotgan obyektlarni tabiiy muhitga ta’sirini baholash”. Ekologiya ekspertizasi tushunchasi bilan ma’nodosh. Tushuncha sifatida teng targ‘ib qilinadi. Majburiy ekologik ekspertiza jarayonini amalda barcha rivojlangan va rivojlanayotgan mamlkatlarda yo‘lga qo‘yilgan. 1969 yilda AQSH da xo‘jalik amaliyotida loyixalarning ekologiya ekspertizasi “Atrof-muhitni muxofaza qilish sohasida milliy siyosat to‘g‘risida”gi Qonun qabul qilingan, yo‘lgan qo‘yilgan. Mamlakatda ekologiya ekspertizasi ishi federal idoralarining asosiy faoliyati xisoblanadi. G‘arb mamlakatlarida “Obyektlarning tabiiy muhitga ta’sirini baholash”ga sarflanadigan mablag‘ loyixa smeta qiymatining o‘rtacha 1 foizini tashkil qiladi. Chet mamlakatlar tajribasi ekologiya ekspertizasining iqtisodiy samarasini yuqoriligini ko‘rsatmoqda. O‘zbekiston Respublikasida mavjud ekologik muammolarni yechish va tabiiy resurslardan oqilona foydalanishning xuquqiy, iqtisodiy hamda tashkiliy asoslarini belgilab berish maqsadida qabul qilingan “Tabiatni muhofaza qilish tug‘risida”gi Qonunida davlat ekologiya ekspertizasining maqsadlari va uning obyektlari aniqlab berilgan. Qurilishga yoki boshqa maqsadda ishlatishga mo‘ljallangan sanoat korxonasining, biror qurilma yoki asbobining tabiiy muhitga ta’sirini aniqlash uchun ular ekologiya ekspertizasidan o‘tkaziladi. Ekspertizaning asosiy vazifasi tabiiy muxitni insonning zararli faoliyatidan mahofazalashdir. Sanoat korxonalari, suv inshoatlarini qurish yoki ta’mirlash loyixalarini ekspertizadan o‘tkazish yo‘l qo‘yilgan xato va kamchiliklarni tuzitish imkoniyatini beradi. Ekspertizada qurilish va ta’mirlashdan tashqari, davlat standartlari kimyoviy moddalarning qo‘llanish texnik sharoitlari, tarsnport vositalari va ularni ishlatish vaqtida muhitga tarqatilgan zararli moddalari, shovqin, elektromagnit to‘lqin kabilar bilan ta’sirni kamaytirish maqsadida maxsus qurilmalar quriladi. Ekspertizalarning davlat va tashkilot turlari bor. Davlat ekologiya ekspertizasini tabiatni muxofazalash Davlat qo‘mitasi o‘tkazadi. Ko‘p qirrali muhim qurilishlarni har tomonlama mukammal o‘rganish maqsadida har xil mutaxassislardan iborat ekspert komissiyalari tuziladi. Tashkilotlarning ekologiya ekspertizasini vazirlik va tashkilotlarning tabiatni muxofazalash bo‘limi va sanitar-epidemiologiya bo‘limi hodimlari o‘tkazadilar. Ekspertiza davlatning ekologiyaga oid qonun va qoidalariga asoslanib olib boriladi, chiqariladigan chiqindi va ularning

salbiy ta’sirlari meyornomada ko‘rsatiladi. Chiqindilar ruxsat etilgan chegaraviy meyor RECHM dan oshib ketmasligiga alohida ahamiyat beriladi. Sanoatni yoki unda ishlatiladigan asbob- uskunani ekologik jixatdan xavfsizligi yoki sozligi ulardan chiqadigan chiqindilar miqdori va ularning toksikligi xususiyatlari bilan belgilanadi. Agar yangi texnologik jarayon oldingisiga nisbatan kamroq chiqindi chiqarsa, u ekologik xavfsizkro xisoblanadi. Ekologiya ekspertizasida tabiiy muhitga shikast yetkazish orqali xalq xo‘jaligiga yetkaziladigan zararlar ham xisoblanadi. Zararlarni quyidagi uch turga bo‘lish mumkin: a) bo‘lgan zararlar; b) bo‘ladigan zararlar va v) oldi olingan zararlar. Bo‘lishi mumkin zararlar tegishli choralar kqrilmaganligi oqibatida zararlardir. Choralar ko‘rilgandan so‘ng ham, xalq xo‘jaligiga yetkazilgan zararlar bo‘ladigan zarar xisoblanadi. Bo‘lishi mumkin bo‘lgan zarardan yana bo‘ladiganini ayirsa oldi olingan zarar miqdori kelib chiqadi. Zararlarni xisoblashda muxitning ifloslanish darajasi, muhitni ifloslanishi inosn salomatligiga, xalq xo‘jaligiga yetkazadigan zarari, jumladan, qishloq xo‘jaligigi yetkazadigan zarari, jumladan, qishloq xo‘jaligi, chorvachilik va sanoat korxonalari ko‘radigan zarar, havo tarkibining o‘zgarishi, kislatali yomg‘irlar ta’sirida inshoatlar, tarixiy obida va xaykallarning buzilishining tezlashishidan keladigan zararlar inobatga olinadi. Zararlarni birlamchi va ikkilamchi xillari bor. Birlamchisi, ishlab chiqarish jarayotnlari bilan bog‘liq. Tabiiy muhitga keltiriladigan zarar iqtisodiy va ekologik bo‘lishi ham mumkin. Masalan, muhitning ifloslanishi natijasida biror xo‘jalikning dexqonchiligi va chorvachiligiga kelitirilgan zarar iqtisodiy zarar bo‘lib, uning o‘rnini pul bilan qoplasa bo‘ladi. Ekologik zarar esa, biror shaxs yoki aniq tashkilotga tegishli bo‘lmaydi, u tabiiy muhitga zarar yetkazish orqali inson salomatligiga va faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Ekologik zararni o‘z navbatida ikkiga bo‘lish muikin. Birinchisida kelitirlgan zararni yo‘qotish uchun qayta tiklash, ta’mirlash ishlar o‘tkazish mumkin, ikkinchi xil ekologik zararni esa tiklab bo‘lmaydi. Bunga asosan qazilma boyliklarini ishlatishda isrofgarchilikka yo‘l qo‘yish va ularni butunlay yo‘qotib yuborish kiradi. Bunday ishlardan keladigan zararni hisoblab bo‘lmaydi. 5. Kimyo va biologiya o‘qitishda o‘quvchilarga nisbatan differensial yondashuv. О‘quvchilarni о‘qitishda differensial yondashuvga katta e’tibor berilmoqda. Ularga о‘qitishning ma’lum bosqichida о‘ziga yoqqan va keyinchalik mutaxassis bо‘lib yetishishiga yordam beradigan fanlarni tanlashga imkoniyat beriladi. Fundamentallashtirish, gumanitarlashtirish, mutaxassislashtirish, individuallashtirish va kompyuterlashtirish ta’lim sohasining yetakchi tendensiyalaridir. Bо‘lajak о‘qituvchilar uchun gumanitar tayyorgarlikni kiritish juda muhimdir, chunki ular nafaqat kimyoviy bilimga, balki mantiqiy, tarixiy, metodologik xarakterli bilimlarga ega bо‘lishlari kerak.

« Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da :- « Majburiy umumiy о‘rta ta’lim va о‘rta maxsus, kasb- hunar ta’limiga, shuningdek, о‘quvchilarga qobiliyatlari va imkoniyatlariga qarab tabaqalashtirilgan ta’limga о‘tish tо‘liq amalga oshiriladi», - deb kо‘rsatilgan. Ma’lumki, hozirgi ta’lim tizimi sinfdagi barcha о‘quvchilarga bir xil yondashishni tavsiya etadi. Ulardagi о‘ziga xoslik hisobga olinmaydi. Bir xil talab esa sinfdagi barcha о‘quvchilarning dinamik rivojini ta’minlashga imkon bermaydi. Tabaqalashtirilgan ta’limning zamirida individuallashtirish yotadi va u har bir bolaning о‘ziga xos imkoniyatlarini yuzaga chiqaradi. О‘quvchilar guruhga ( yuqori, о‘rta, quyi ) bо‘lib о‘qitilganda, ular qobiliyati va imkoniyatlari hisobga olingani sababli dastur materiallari tо‘liq о‘zlashtiriladi. Natijada ularning о‘qishga , fanga bо‘lgan qiziqishi va faolligi ortadi. Ta’lim tizimi о‘quvchilar kuchiga mos tanlanganligi sababli ular tomonidan о‘quv yuklamalarini о‘zlashtirishda zо‘riqish rо‘y bermaydi faol о‘zlashtiruvchilarning esa chuqur va keng bilim olishga bо‘lgan ehtiyoji qondiriladi. Tabaqalashtirish turli tipdagi о‘quv muassasalarida amalga oshiriladi: - grammatik va zamonaviy maktablar ( Angliya ) ; - real bilim yurti, gimnaziya va asosiy maktab (Germaniya ); - texnologik , kasbiy va umumta’lim maktab (Fransiya ); - oddiy о‘rta maktab, litsey, gimnaziya, kollej ( Rossiya ) va boshqalar. AQSH va Fransiyada sinflar doirasida «tez», « о‘rta» va « sekin» darajada о‘zlashtiruvchi guruhlar ish olib boradi. Tabaqalashtirilmagan maktablarda о‘quvchilarning qobiliyatiga qarab yuklamalarni talab etish maqsadga muvofiq keladi. Kam о‘zlashtiruvchi о‘quvchilarga a’lochi о‘quvchilarni biriktirish va alohida shug‘ullanish orqali ularni о‘zlashtirish darajasini yuqoriga kо‘tarish mumkin. Bugungi kunda Respublikamizda ushbu yо‘nalishda keng qamrovli ilmiy tadqiqot ishlari olib borilmoqda va ta’lim tizimida tabaqalashtirishga о‘tish rejalashtirilgan. 6 . О‘quvchilar bilimini rivojlantirishda muammoli о‘qitish usullari. О ‘quv jarayonini takomillashtirishning asosiy y о ‘nalishlari – о ‘quvchilarning ta ’ limiy ishlarini faollashtirish, mustaqilligini rivojlantirish, о ‘qitishning eng samarali shakl va metodlaridan foydalanishdir. Bu shakllardan biri о ‘quv materialini bayon etishni muammoli qilib tuzatishdir. Bunda о ‘quvchi ongida muammoli vaziyat yoki ilmiy izlanishni eslatuvchi vazifa shakllanadi. О ‘quvchining о‘ zi savolga javob topishga, muammoni hal qilishga intiladi. Odatda, u t о ‘g‘ri javobni о ‘qituvchi yordamida topadi. Ammo о‘ zi q idirib topishga intilishi va yechim

variantlarini topishi unda bilish faolligini, mustaqil fikrlashni vujudga keltiradi, uning bilish faoliyatiga ijodiy tus beradi. О ‘qitishda tafakkur yangi h arakat usullarini va о‘ zlashtirilishi lozim b о‘ lgan yangi bilimlarni “kashf etish”lariga xizmat qiladi va shunda о ‘qituvchilarda r о‘ y beradigan psixik h olatni keltirib chi q aradigan muayyan vaziyatlar hamda ularga mos vazifalar muammoli vaziyat va vazifalar deb ataladi. Shunday vaziyatni yaratish va о‘ sha muammoni hal qilishda о ‘qituvchining tutgan yо‘ li, usuli muammoli bayon qilish deyiladi. Muammoli vaziyatni vujudga keltirish va muammoni hal qilish asosida tashkil etilgan о ‘quv jarayoni muammoli о ‘qitishdir. Muammoli vazifalar va vaziyatlar quyidagi h ollarda vujudga kelishi mumkin: - muayyan ma ’ lumotlar b о ‘yicha yechimlarni topish uchun mustaqil izlanishda; - mav h um mazmunning muayyan tasavvurlar bilan bo g‘ lanishi asosida; -bilimlarni о ‘quvchilarning shaxsiy tajribasi va amaliy ishlari bilan bo g‘ lashda; - top q irlik yuzasidan topshiriqlar, vazifalardan, muammoli vaziyatni о‘ z ichiga olgan boshqa vositalardan foydalanishda. Mana shularning h ammasi bilish va q izi q ish faolligini keltirib chi q aradi. О ‘quvchilar о‘ zlarida yechimni topish uchun zarur bilimlar borligini tushunadilar va muammo javobning t о ‘g‘ri variantini topishdan iborat b о ‘ladi. Ta’limning muammoli metodlaridan foydalanishda materialni о‘ zlashtirish о ‘quvchi tafakkurining natijasi b о ‘ladi. Ammo о ‘qituvchilar shuni esda tutishlari kerakki, о ‘quvchilar о‘ zlaricha h amma narsani «kashf etish»ga va о‘ rganib olishga q odir emaslar. Ular о ‘qituvchi ra h barligida xulosa chi q aradi, q oidalarni ta ’ riflaydi. Shu sababli ta ’ limning muammoli metodlaridan foydalanishda h am о ‘qituvchining tushuntirishi о‘ z ahamiyatini yо‘q otmaydi.

O'xshashlar

Kimyo va biologiya o‘qitish metodikasi fanining tizimi, tuzilishi

Kimyo va biologiya o‘qitish usullari

Organik kimyo kursini o‘qitish metodikasi

Kolloid kimyo fanining maqsadi va vazifasi, rivojlanish tarixi

Hujayra nazariyasini o‘qitish metodikasi