Kimyo va biologiya o‘qitish usullari - Kimyo - Referatlar

Kimyo va biologiya o‘qitish usullari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

144.5 KB

Ko'chirib olish

Kimyo va biologiya o‘qitish usullari Reja: 1. Kimyo va biologiya o‘qitish usullari. 2. Kimyo va biologiya o‘qitish usullarining tuzilishi, ularning didaktik va metodik hususiyatlari. 3. Og‘zaki o‘qitish, ko‘rgazmali-og‘zaki o‘qitish, og‘zaki-ko‘rgazmali- amaliy ish orqali o‘qitish usullari.

Kimyo о‘qitish uslubiyoti fanining о‘qitish usullari va ularning klassifikatsiyasi . О‘qitish metodlari ta’lim jarayonida о‘qituvchi va о‘quvchilar faoliyatining yо‘nalishini, о‘qitish jarayonining qanday tashkil etilishi va olib borilishini hamda о‘qituvchining ish harakatlarini belgilaydi. Bu metodlar о‘qituvchi tomonidan о‘quvchilar bilim, kо‘nikma va malakalarni о‘zlashtirish uchun qо‘llanadigan usullar yig‘indisini о‘z ichiga oladi. Ta ’ lim tizimida о ‘qitish metodlari bilan birga «usul» va «vosita» atamalari ham ishlatiladi. Usul – ma’lum о‘quv materialini о‘tishda qо‘llanayotgan asosiy о‘qitish metodi bilan birga ikkinchi bir о‘qitish metodining ayrim elementlaridan foydalanib ish kо‘rishdir. Vosita – о‘qitish metodlarini amalga oshirish uchun zarur bо‘lgan yordamchi о‘quv materiallari – asbob, qurol, apparat va shu kabilardan foydalanishdir. Ta’lim metodlari о‘qitish jarayonida va pedagogik tafakkurning kо‘p asrlik rivojlanishi tarixida muhim о‘zgarishlarga duch keldi. Pedagogikada ta’lim metodlarini tavsiflash va belgilashga bir xil yondashish mavjud emas. Ayrim mualliflar metodlarini belgilashda bilish manbaalarining xususiyatlarini asosiy deb hisoblaydilar: chunonchi, og‘zaki (suhbat, tushuntirish, bayon qilish, о‘quvchilarning texnik adabiyotlar bilan mustaqil ishlashi va boshqalar); kо‘rgazmali (kо‘rgazmali qurol, kinofilm va diafilmlarni namoyish etish); mehnat usullarini kо‘rsatish о‘quvchilarni mustaqil kuzatishlari va boshqalar); amaliy (mashqlar, operatsiyalar, ish usullari, amaliy laboratoriya mashg‘ulotlari) va boshqalar. Keyingi paytlarda pedagogika nazariyasi va amaliyoti о‘quvchilar bilish faoliyatining xarakteri bо‘yicha tasniflanadigan metodlar qо‘llanilmoqda. Ta’lim jarayonida qо‘llanadigan metodlar о‘quvchilar faolligini oshirishi, о‘rgatilayotgan о‘quv metodlarini о‘quvchilar chuqur о‘zlashtirishini ta’minlashi lozim. Tushuntirish – kо‘rgazmali metod. О‘qituvchi har xil vositalar yordamida о‘quvchilarga tayyor ma’lumot beradi va ular ma’lumotni qabul qiladilar, anglaydilar va xotirada saqlaydilar. Eslash metodi . О‘qituvchi topshiriqlar tizimi bilan о‘quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etadi. О‘quvchi esa tasvirlar bо‘yicha kо‘nikma va malakalarni egallaydilar. О ‘quvchilar bilimining h ajmi ortib borgan sari birinchi metoddan ikkinchisi bilan birga foydalanish k о ‘payib boradi. An ’ anaviy о ‘qitish metodlari – og‘zaki bayon qilish, tushuntirish, suhbat, ma ’ ruza, о ‘quv adabiyotini о ‘qish; tajribalar о ‘tkazish, natural obyektlarni k о ‘rgazmali vositalarni

namoyish etish; mashq, yozma ish, laboratoriya ishlari – bayon etilgan metodlar tizimida vosita va usul sifatida namoyon b о ‘ladi. О ‘qituvchi esa ular yordamida u yoki bu metodlardan foydalanib darsini yuqori saviyada о ‘tkazadi. Amaliy о ‘qitish metodlari. Amaliy metod deganda о ‘quv materialini mashqlar, mustaqil topshiriqlar, amaliy va laboratoriya ishlari asosida о ‘zlashtirishning shakllari tushuniladi. Ishlab chiqarish ta ’ limida bu metodga ish usullari, kompleks ishlar va vazifalarni bajarishda mustaqillikni rivojlantirishga qaratilgan ishlar, laboratoriya – amaliy ishlarga esa texnologik jarayonni boshqarish mashqlari kiradi. О ‘quv materialini muammoli bayon etish. О ‘quv jarayonini takomillashtirishning asosiy y о ‘nalishlari – о ‘quvchilarning ta ’ limiy ishlarini faollashtirish, mustaqilligini rivojlantirish, о ‘qitishning eng samarali shakl va metodlaridan foydalanishdir. Bu shakllardan biri о ‘quv materialini bayon etishni muammoli qilib tuzatishdir. Bunda о ‘quvchi ongida muammoli vaziyat yoki ilmiy izlanishni eslatuvchi vazifa shakllanadi. О ‘quvchining о‘ zi savolga javob topishga, muammoni hal qilishga intiladi. Odatda, u t о ‘g‘ri javobni о ‘qituvchi yordamida topadi. Ammo о‘ zi q idirib topishga intilishi va yechim variantlarini topishi unda bilish faolligini, mustaqil fikrlashni vujudga keltiradi, uning bilish faoliyatiga ijodiy tus beradi. О ‘qitishda tafakkur yangi h arakat usullarini va о‘ zlashtirilishi lozim b о‘ lgan yangi bilimlarni “kashf etish”lariga xizmat qiladi va shunda о ‘qituvchilarda r о‘ y beradigan psixik h olatni keltirib chi q aradigan muayyan vaziyatlar hamda ularga mos vazifalar muammoli vaziyat va vazifalar deb ataladi. Shunday vaziyatni yaratish va о‘ sha muammoni hal qilishda о ‘qituvchining tutgan yо‘ li, usuli muammoli bayon qilish deyiladi. Muammoli vaziyatni vujudga keltirish va muammoni hal qilish asosida tashkil etilgan о ‘quv jarayoni muammoli о ‘qitishdir. Muammoli vazifalar va vaziyatlar quyidagi h ollarda vujudga kelishi mumkin: - muayyan ma ’ lumotlar b о ‘yicha yechimlarni topish uchun mustaqil izlanishda; - mav h um mazmunning muayyan tasavvurlar bilan bo g‘ lanishi asosida; -bilimlarni о ‘quvchilarning shaxsiy tajribasi va amaliy ishlari bilan bo g‘ lashda; - top q irlik yuzasidan topshiriqlar, vazifalardan, muammoli vaziyatni о‘ z ichiga olgan boshqa vositalardan foydalanishda.

Ta’limning muammoli metodlaridan foydalanishda materialni о‘ zlashtirish о ‘quvchi tafakkurining natijasi b о ‘ladi. Ammo о ‘qituvchilar shuni esda tutishlari kerakki, о ‘quvchilar о‘ zlaricha h amma narsani «kashf etish»ga va о‘ rganib olishga q odir emaslar. Ular о ‘qituvchi ra h barligida xulosa chi q aradi, q oidalarni ta ’ riflaydi. Shu sababli ta ’ limning muammoli metodlaridan foydalanishda h am о ‘qituvchining tushuntirishi о‘ z ahamiyatini yо‘q otmaydi. Shu bilan birga о ‘qitish metodlarining quyidagi tasnifi h am mavjud (1-rasm). 1-rasm. О‘qitish metodlarining tasnifi Unda metodlar ikki guruhga: bilimlarni dastlabki о‘rganish metodlari va bilimlarni mustahkamlash hamda takomillashtirish va malakalarni shakllantirish metodlariga bо‘lingan. О‘qish jarayonida о‘quvchilarning faollik darajasiga qarab birinchi guruhdagi metodlar yana ikkiga bо‘linadi, bular ma’lumotli – rivojlantiruvchi, muammoli izlanishli metodlardir. О‘q itish metodlari Bilimlarni о‘ rgatish методлари Bilimlarni m usta h kamlash, takomillashtirish, k о‘ nikma va mal a kalarni shakllantirish metodlari Ma’lumotli rivojlantiruvchi Muammoli изланишли R eproduktiv Ijodiy namoyish этиш Tayyor bilimlar berish Bilimlarni musta q il о‘ rganish М a’ruza Kitob bilan musta q il ishlashТ ushuntirish O‘q uv dastur- lari bilan musta q il ishlashS u h bat H ikoya О‘q uv kinofilmini k о‘ rsatish Evristik su h bat Izlanishli laboratoriya ishi О‘q uv munozaralari О‘q uv materialini aytib berish Namuna b о‘ yicha mashqlarni bajarish K о‘ rsatma b о‘ yicha laboratoriya ishi Priborlar da ishlash B ayon Variantli mashqlar Izlanishli laboratoriya ishlari Ishlab chiq arish vaziyatlarini ta h lil q ilish Ishlab chi q arish masalal a rini yechish О‘ yinlar

An’anaviy ta’limda ma’lumotli – rivojlantiruvchi metodlarning salmog‘i ancha katta. Bunday darsda о‘quvchiga nisbatan о‘qituvchi faolrok qatnashadi. Kimyo о‘qitish usullari О‘qituvchining muhim vazifalaridan biri о‘quvchilarni о‘qitish, tarbiyalash va rivojlantirishini ta’minlaydigan optimal usulni tanlashdan iboratdir. О‘qitish usuli bu о‘qituvchi va о‘quvchilarning birgalikdagi maqsad sari yо‘nalgan faoliyati deb tushunsa bо‘ladi. Kimyo о‘qitish usullari yuzasidan yagona fikr yо‘q. Pedagogika adabiyotida a) dogmatik, b) illyustrativ, v) evristik usullar bor. "О‘qitish metodi " tushunchasiga har xil ma’no beriladi. Ba’zilar "metod’’ sо‘zining tarjimasiga asoslanib - ("yо‘l" demakdir) - bu tushuncha bо‘yicha о‘quvchilarni bilmaslikdan bilimdonlikka olib borsin deydilar. Dogmatik, illyustrativ, evristik metodlar ana shundan kelib chiqqan. Kimyo о‘qitish metodlari turli usullarda olib boriladi. Metod bu «yо‘l» demakdir. U dogmatik, illyustrativ, evristik bо‘lishi mumkin. О‘qitishning dogmatik metodi о‘qituvchining materialni og‘zaki, kо‘rsatma vositalardan foydalanmay, dalil isbotsiz va faqat talabalarni bu materialni takrorlashga va yod olishgagina jalb etish bilan bayon qilishdan iborat. Illyustrativ metod ham tayyor bilimlar metodidir: illyustrativ metod dogmatik metoddan о‘quv materialini dalil isbotlar bilan, kо‘rgazmali qurollardan foydalanib dars о‘tadi. Illyustrativ usuli ham tayyor bilimlar usuli hisoblanadi. Uning dogmatik usulidan farqi shundaki о‘qituvchi о‘quv materialini dalil-isbot, kо‘rgazmali qurol bilan bayon etadi. Evristik metod esa asosan о‘quvchilarning о‘zlari qiladigan ish asosida tuziladi,talabaning bevosita rahbarligi ostida о‘zlari hal etadigan, о‘zlaricha kashfiyot qiladilar. Bu metodning «evristik» degan nomi yoki «tadqiqot» metodi degani shundan kelib chiqqan. Evristik usuli esa о‘quvchilarning о‘zlari qiladigan ishi asosida tuziladi. ("Evrika" - "kashfiyot" - "topdim” - Arximed). Boshqacha qilib aytganda, "tadqiqot" usuli deb atasa ham bо‘ladi. Kimyo о‘qituvchisidan о‘quv materialini о‘zi ham bayon etishi, talabalarni ham mustaqil ishlashga о‘rgatish talab etiladi. Shu talabga asosan kimyo о‘qitish metodlari 2 ga bо‘linadi: 1. bayon etish metodlari. 2. mustaqil ishlash metodlari. Maktablarda eng kо‘p qо‘llaniladigan metodlar: 1.О‘qituvchining о‘quv materialini bayon etish metodi, bunda sо‘zlab berish, ma’ruza, suhbatlar, sayohatlar, demonstrasion tajribalar va kо‘rsatmali о‘qitishning boshka vositalardan foydalanish.

2.Mustaqil ishlash metodlari-labaratoriya ishlari, amaliy mashg‘ulotlar, kimyodan masalalar yechish va adabiyot bilan ishlash. О‘qitish metodi nima - о‘qituvchining talabalarga bilim va malakalar berishiga, shuningdek, talabalarda dunyoqarash hosil qilishga yordam beradigan vosita va yо‘llar majmui о‘qitish metodidir. О‘qitish metodiga qо‘yiladigan talablar: Normal tashkil qilingan ta’lim-tarbiya jarayoni biror universal metoddan emas, balki mavjud metodlarning hammasidan kimyoda foydalanishni talab qiladi. Bu metodlar talabalarning fikrlash faol ligini oshiradi. Barcha metodlar talabalarning kimyo asoslarini puxta о‘ zlashtirishni ta ’ minlabgina q olmay, balki talabalarda kuzata bilish, eshita bil i sh, fikrlay bilish malakasini musta h kam poydevorini yaratib beradi. H ar bir metod о‘q uv materialining mazmuni va umumiy xarakteriga, talabalarning saviyasiga va tayyorgarligiga, maktabning konkret sharoitiga (kimyo labaratoriyasi bor- yо‘ kligiga), asboblar, reaktivlar va boshqa materiallar bilan q anchalik ta ’ minlanganligiga q arab tanlanadi. О‘qituvchi bilan о‘quvchining о‘quv vazifalarini hal etishga qaratilgan, о‘zaro bog‘langan faoliyati yо‘llari va usullarini о‘qitish metodlari deb atash qabul qilingan. О‘qitish nazariyasida metod bilan bir qatorda metodik usul degan tushuncha ham bor. Metodik usul - qandaydir metodning bir qismi bо‘lib, о‘quv vazifasini hal etishda mustaqil ahamiyatga ega emas, ammo asosiy metodning ta’sirini kuchaytiradi. Metodlardan о‘qitish vositalarini farq qilish kerak. Ular о‘quv prosessini tashkil etilishi va о‘tib borishini ta’minlaydi, lekin о‘quv vazifalarini hal etmaydi. Xilma – xil о‘quv jihozlari, о‘quv qо‘llanmalar va hokazolar о‘quv vositalariga kiradi. О‘qitish metodlari gruppalari: Kо‘rgazmali metod : a) obyektlarni natural holida yoki vositali kо‘rinishda namoyish qilish; b) kuzatish mustaqil faoliyat turidir; v) sayohat. Og‘zaki metod: a) og‘zaki sо‘z b) hikoya qilib berish, v) tushuntirish, g) tavsiflash, d) suhbat, e) maktab ma’ruzasi; j) bosma sо‘z z) kitoblar va boshqa bosma materiallar. Amaliy metodlar : a) laboratoriya ishlari va maktab eksperimenti; b) amaliy ishlar; v) mashqlar. О‘qitish usullarni yagona bir klassifikasiyasi bо‘lmagani uchun, ular quyidagicha turkumlanadi.

О‘quv axborotini berish va qabul qilish bо‘yicha . Usullar : a) og‘zaki bayon qilish (hikoya, suhbat, ma’ruza) b) kо‘rsatmali (illyustrasiya, demonstrasiyalar) v) amaliy tajribalar (mashqlar, unumli о‘quv mehnati). О‘quv ishini boshqarish darajasiga kо‘ra . Usullar: a) о‘qituvchi rahbarligidagi о‘quv ishi b) о‘quvchilarning mustaqil ishlari (kitob ustida ishlash, yozma ishlar, laboratoriya ishlari, mehnat topshiriqlarini bajarish) Dars vaqtida о‘quvchilarga nafaqat bilim berish, balki ularni tarbiyalash ham lozim. Tarbiyaviy usullar ham guruhlarga bо‘lingan: Shaxc ongini shakllantiruvchi usullar (suhbat, ma’ruza, munozara, namuna kо‘rsatish). Faoliyatni tashkil qilish va ijtimoiy xulq tajribasini shakllantiruvchi usullar (pedagogik talablar, jamoat fikri, odatlantirish, mashq, tarbiyalovchi mashqlar yaratish). Xulq va faoliyatni taqdirlovchi usullar (musobaqa, rag‘batlantirish, jazolash). О‘qituvchining о‘quv materialini og‘zaki bayon etish metodikasi Kimyoni о‘rganishda о‘quvchilarning о‘zlari qiladigan ishlari katta ahamiyatga ega, chunki о‘quvchilarda muhim amaliy о‘quv va malakalar hosil qilinadi. Ammo butunlay ongli, ravshan, sistemali va puxta bilim olish uchun mustaqil ishning о‘zi kifoya qilmaydi. О‘qituvchining jonli sо‘zi bо‘lmasa, tayyor bilimlar bayon etilib turmasa, normal tashkil etilgan ta’lim-tarbiya jarayonining bо‘lishi mutlaqo mumkin emas. Kimyo darslarida bayon etish usullaridan : 1. hikoya (sо‘zlab berish) 2. ma’ruza suhbat 4. sayohatdan foydalaniladi. Qaysi birini qо‘llanilishi о‘quv materialining mazmuniga va о‘quvchilarning tayyorgarlik darajasiga bog‘liq. Mabodo о‘quvchilar ayni material tо‘g‘risida hech narsa bilmasalar, yoki juda oz bilsalar о‘qituvchi sо‘zlab berish yoki ma’ruza usulidan foydalaniladi: past sinflarda bilimi ozroq bо‘lgani uchun sо‘zlab beriladi, yuqori sinflarda esa sо‘zlab berish usuli bilan birgalikda ma’ruza usuli qо‘llaniladi. Ikkala usul ham asosan о‘quvchilarga ular uchun ham noma’lum narsa berish kerak bо‘lganda ishlatiladi. Agar о‘quvchilar ayni material tо‘g‘risida ancha ma’lumotga ega bо‘lsalar, unda sо‘zlab berish hamda ma’ruza usullaridan foydalanishi о‘quvchilarning qiziqishini, maqsadga intiluvchanligini, faolligini va, demak, bilimlarining sifatini pasaytiradi. Bunday hollarda

о‘qituvchi suhbat usulidan foydalaniladi. Nihoyat, о‘qituvchining vazifasi obyektlari bilan tanishtirish bо‘lsa, u holda eng yaxshi о‘quv vositasi sayohatdan foydalaniladi. Shunday qilib о‘quv materialini bayon etish usullarini bir-biridan ajratib bо‘lmaydi, ular uchun umumiy bо‘lgan kо‘p narsa bor. Ammo bu usullarning har biri о‘ziga ma’lum darajada xos xususiyatiga ega. О‘quv materialini darsda bayon etishda usullarning hammasidan foydalanishga imkon beradi. Bu narsa nihoyatda muhimdir. Sо‘zlab berish va ma’ruza . Sо‘zlab berish va ma’ruzada juda kо‘p umumiylik bor. Bu ikkala usulda ham bilim beradigan asosiy manba о‘quvchidir. О‘qituvchi darsda о‘quvchilarga fan asoslarini ochib beradi, о‘quvchilar esa о‘qituvchi sо‘zini tinglaydi xolos. Sо‘zlab berish va ma’ruza jarayonida о‘qituvchining vazifasi - о‘quvchilarning fikrini imkoni boricha kо‘zatishdan iborat bо‘ladi. Bu usullarning hamma "siri" о‘quvchilarni: - qanday qilib qiziqtirish; - bu qiziqishni qanday qilib oshirish; - bayon etiladigan materialini butun о‘qitish sistemasining qanday qilib о‘zviy qismi qilish mumkinligidan iborat. Sо‘zlab berish va ma’ruzaga о‘qituvchi yaxshilab tayyorgarlik kо‘radi - eng qiziqarli material tanlab olinadi, kо‘rgazmali qurollar, jadvallar, sxema, rо‘znoma, oynoma, adabiyot, kinofilm aniq dalillarga asoslangan holda sо‘zlashga tushadi. Bayon etishga qо‘yilgan talablar: - aniqliq - bayon etish muammosining о‘quvchilar oldiga aniq qilib qо‘yish; - ochiq-oydin, jonli sо‘zlab berish; - xilma-xil usullardan foydalanish tajriba kо‘rsatish, rasm, sxemani tushuntirib berish; - doskaga reaksiya tenglamalarini yozish va hokazo. О‘zoq vaqt davomida sо‘zlab berish о‘quvchini charchatib qо‘yadi, u yangi materialni idrok etishi juda qiyin bо‘ladi. Shuning uchun о‘zoq vaqt davomida о‘quvchilarning idrok etish qobiliyatini sekin-asta о‘stiriladi. Kimyo kursining boshida о‘qituvchi materialni qisqacha sо‘zlab berish bilan kifoyalanadi. Keyin esa sо‘zlab berishini ancha murakkablashtiradi. IX sinfda ma’ruzaga tayyorgarlik kо‘rilib, о‘quv materialini darsning ancha kо‘p qismi ma’ruza usulida olib boriladi. Sо‘zlab berish dars davomida tо‘xtalib boshqa usuldan foydalanishga imkon beradi: mustaqil ishlash, laboratoriya ishlari va hokazo. Ma’ruza esa dars davomida о‘zilmaydi va 20-25 daqiqa davomida о‘qiladi. Maktabdagi ma’ruza darsida о‘quvchilarning dars о‘zlashtirishi tekshiriladi.

О‘quvchilarga о‘quv materialini bildirishning asosiy metodlaridan biri о‘z ichiga : sо‘zlab berish, tushuntirish, ma’rо‘zani og‘zaki bayon etishdir. Bо‘larning hammasida ta’lim berishning faqat bir vositasidan – о‘qituvchi sо‘z idan foydalaniladi. Sо‘zlab berish о‘quv materialini hikoya tarzida bayon etishni kо‘zda tutadi. Bu metod о‘quv materiali, asosan, tavsifi harakterda bо‘lib, mantiqiy izchilligi bilan farq qiladigan hollarda qо‘llaniladi. Tushuntirish . О‘quv materialini og‘zaki bayon etishni kо‘zda tutadi. Tushuntirish jarayonida о‘qituvchi solishtirish, taqqoslash, deduksiya, induksiya, asoslash, qonuniyatlar chiqarish va shu kabilardan foydalaniladi. Tushuntirish, asosan, xususiy va aniq ma’lumotlarni bildirishda qо‘llaniladi. Ma’ruza, so‘zlab berish va tushuntirishdan farqli o‘larok, ancha aniq tuzilgan bo‘ladi. Ma’ruzalar, odatda o‘quv dasturining yirikroq, prinsipial muhit masalalari yuzasidan o‘qiladi. Ma’ruzada o‘quv materiali yaxlit va izchillik bilan bayon etiladi, o‘zaro bog‘langan tushunchalar, qonuniyatlar sistemasi ochib beriladi, kursning turli mavzulari orasida ichki bog‘lanishlar o‘rnatiladi. Ma’ruza so‘zlab berishga qaraganda o‘zoq davom etadi va o‘quvchilarning yozib borishini ko‘zda tutiladi. Ma’ruzani eshitish so‘zlab berishni eshitishga qaraganda qiyinroq, chunki ko‘proq diqqat e’tiborni talab etadi. Metodik usul nuktai nazaridan olganda so‘zlab berish, tushuntirish hamda ma’ruza juda ko‘p umumiylikka ega, shu sababli umuman og‘zaki bayon metodikasini ko‘rib chiqamiz va har qaysi metodning o‘ziga xos xususiyatlarini qayd etamiz. Og‘zaki bayon etishga tayyorgarlik ko‘rishda shuni nazarda to‘tish zarurki, o‘quvchilar yangi materialni, odatda, u tegishli mantiqiy izchillikda qism – porsiyalab bayon etilgan takdirdagina ancha samarali o‘zlashtiradilar. O‘quv materialining har bir qismi nisbatan tugal mazmunga ega b о‘ lishi kerak. Bayonni rejalashtirishda materialni asosiy masalalar mumkin q adar kam b о ‘ladigan tarzda tuzishga harakat qilish zarur. Tajribadan ma’lumki, о ‘quvchilar 2-3 ta asosiy fikrni oson, t о‘ rt yoki beshta asosiy fikrni q iyinro q idrok etadilar, agar asosiy fikrlar 8- 10 ta b о ‘lsa о ‘quvchilar ancha q iynaladi. Bayon etishda eng q iyini boshlan g‘ ich qismdir, shuning uchun о ‘qituvchi uni juda puxta mashq qilishi zarur. H amma vaqt ma’lum va aniqrok materialdan boshlab, sekin asta yangi materialga о‘ tishi lozim. О ‘quvchilar ish tajribasida yangi dalil hodisa, qonuniyat va voqealarni tushuntirishni t о ‘zishning ikki usuli: induktiv h amda de d uktiv usullari qо‘ llaniladi. Induktiv usulda о ‘qituvchi

xususiydan umumiyga, deduktiv usu l da esa, aksincha, umumiydan xususiyga boradi. Bir materialning о‘ zini k о ‘pincha ikki usul bilan berish mumkin. Deduktiv usulda bayon etishga vaqt ancha kam sarflanadi, ammo bu usulni qо‘ llash uchun о ‘quvchilarda dastlabki bilimlar va abstrakt fikrlash borasida ma’lum tajriba b о‘ lishi zarur. Bayon etishning induktiv yoki deduktiv usulining qо‘ llanilishi о‘ rganiladigan materialning mazmuniga bog‘liq. Hikoya x arakteridagi materialni induktiv asoslashlar k о ‘p b о ‘lgan material k о ‘pincha deduktiv usulda bayon etiladi. Shuni ta’kidlab о ‘tish zarurki, tushuntirishning induktiv va deduktiv usullari «sof» holda kam qо‘ llaniladi. Odatda, о ‘qituvchilar о ‘quv materialini bayon etishda, о‘ rganiladigan masalalarning murakkabligi va muhimligiga qarab bu usullardan komleks tarzda foydalaniladi. Bayon etishning g‘oyaviy – siyosiy yо‘ nalganligi ni h oyatda muhim ahamiyatga ega. Darsda ta’lim masalalarigina emas, balki tarbiya masalalar ham hal qilinadi. О ‘quv materiallarini qism – porsiyalab bayon etish tavsiya qilinadi. Bunda fikrlar fikrga , qismdan qismga manti q an о ‘tish darsdan k о ‘zlangan asosiy maqsadni о ‘quvchilar esiga tushirish, materialning bayon etilgan har bir qismiga yakun yasash zarur. Bu shartlarga amal qilish bayon etishning mantiqiyligini oshiradi. Bayon etish manti q i о ‘quvchilarga tushunarli b о‘ lishga harakat qilishi lozim. Bayonning tushunarli b о ‘lishini oshirish uchun: aniq b о ‘lishi lozim, chunki umumiy mulohazalar, odatda, qiyinroq о‘ zlashtiriladi; zarurat b о ‘lmasa, о ‘quvchilarga tushunarsiz terminlardan foydalanmaslik kerak; jumlalarni imkoni boricha qisqa t о ‘zish lozim; raqamli materialni e h tiyojsiz ishlatavermaslik zarur. Bayon etish vaqtida о ‘qituvchi taqqoslashda foydalansa, о ‘quvchilar materialni yaxshiro q tushunadi. Muvaffa q iyatli bayon etishning eng muhim sharti о ‘quvchi bayon etayotgan о ‘quv materialini idrok etish va tushunib o l ish jarayonida о ‘quvchilar e’tiborining tur g‘ un hamda fikrlash faoliyatining ilg‘or b о ‘lishidir. Ilg‘or pedagoglar о ‘quvchilar e’tiborini jalb qilib turish hamda fikrlash faoliyatini ilg‘orlashtirishning har xil usullari va metodik usullaridan foydalanadilar; bu usullarning samaradorligi har bir yarim holda materialning mazmuniga, guruhning jamoasi hamda tayyorgarligiga, darsda foydalaniladigan ji h ozlarga, о ‘qituvchining individual fazilatlari va ish tajribasiga bog‘liq b о ‘ladi. Yaxshi pedagoglar tajribasini jamlab, eng harakterli metodik usullarni k о‘ rsatib о ‘tish mumkin.

Avvalo, s о ‘zni k о‘ rsatma q о ‘llanmalar, tajribalar, mehnat usullarini namoyish qilish, daftarlardagi yozuvlar, rasm chizish, sxema, grafik hamda jadvallar t о ‘zish, diafil m lar namoyish qilish, magnitofonga yozib olganlarni eshittirish va shunga о‘ xshashlar bilan uy g‘ unlashtirish zarurligini k о‘ rsatib о ‘tish lozim. Uy g‘ unlashtirish bama ’ ni b о ‘lganda, tabiiyki, о ‘quvchilarni faollashtiradi, material yaxshi о‘ zlashtiriladi, chunki bu holda idrok etish jarayonida о ‘quvchilarning bir necha xil sezish organlari ishtirok etadi. О ‘quv materialini bayon etishga muayyan vaqt ajratilishi sababli о ‘qituvchi darsda m о ‘ljallaganlarning hammasini bayon etishga ulgurish uchun harakat qilishi kerak. Buning uchun о ‘qituvchi: - darsni о ‘z vaqtida boshlashi; - darsga tayyorlanish vaqtida uning ayrim bosqichlari uchun ketadigan vaqtni, agar zarur b о ‘lsa, ayrim asosiy masalalarga ketadigan vaqtni taxminan belgilab olishi va dars jarayonida ana shu reglamentga rioya qilishi; - о ‘quvchilardan q о ‘yilgan savollarga aniq va qisqa javob qaytarishni talab etishi; - shaxsan о ‘zi uchun qiziq b о ‘lgan masalalarni ortiq darajada bata f sil va u zoq vaqt bayon etmasligi lozim, aks holda ahamiyati kam b о ‘lmagan boshqa masalalarni bayon etishga vaqt yetishmay koladi; - dars rejasi va konspektdan oqilona foydalanishi, lekin ularga bog‘lanib q olmasligi, faqat vaqti - vaqti bilan о ‘zini tekshirish maqsadida ularga qarab olishi zarur. Har qanday materialni bayon etish s о ‘ngida hamisha yakun yasash kerak. Og‘zaki bayonning yakuniy qismi aytilganlarni umumlashtirish va yakun yasash uchun zarur. Bayonning xotima qismida bayon etilgan materialning asosiy joylarini yana bir bor aytib о ‘tish, eng muhim joylariga о ‘quvchilar e’tiborini q о ‘shimcha ravishda qaratish, asosiy xulosani takrorlash kerak. Kitob va darslik bilan ishlash Insoniyat tomonidan tо‘plangan bilimlarni asosan adabiyot о‘qish yо‘li bilan bilib olinadi. Kimyo о‘qitish jarayonida ham о‘quvchilarni kitob bilan mustaqil ishlashga о‘rgatish kerakdir. Bunda darslik bilan ishlashning sinfda hamda uyda ishlash yо‘llarini о‘rgatish kerak. Dars davomida kitobdagi shu masalaga oid hamma narsani emas, balki eng muhimini о‘qituvchining yordami talab qilinadigan eng qiyinlarinigina bayon etish va shu bilan tajribalar uchungina emas, о‘quvchilarning darslik bilan mustaqil ishlashi uchun ham vaqt qoldirish lozim. О‘quvchilarga darslikdan tasviriy materialdan ishlab chiqarish jarayonlarini sxemalaridan, kimyoning amaliy hayotda ishlatilishi tо‘g‘risidagi ma’lumotlardan, laboratoriya ishlarining

tafsilotlaridan, takrorlash uchun berilgan savollaridan mashq va misollardan mustaqil suratda foydalanishni taklif etish kerak. О‘quvchilarga quyidagicha topshiriqlar berish lozim: - sinfda tushuntirib berilmagan materialni darslikdan foydalanib bilib olish; - tegishli rasmlar, diagramma va sxemalar chizib, ularni tushuntirib berish; - darslikdagi mashqlarni bajarish; - mavzu oxirida berilgan savollarga javob qaytarish; - darslikdan asosiy kimyoviy tushunchalarni topish, ularni dalillik material bilan aniqlashtirish; -darslikdagi materialdan foydalanib amaliy mashg‘ulotlarga tayyorlanish va boshqalar. Darslik bilan ishlash о‘qituvchining bevosita rahbarligi ostida qilinadigan ishdan sekin- asta о‘quvchilarning mustaqil ishlashga aylanishi lozim. О‘quvchilarning fan kо‘rsatkichlaridan, maxsus ma’lumotnomalardan, jadvallardan (moddalarning eruvchanligi, metallarning faollik qatori, elementlar davriy sistemasi va jadvali va hokazo) foydalanishga о‘rgatish lozim. Muammoli savolga javobni V.P.Bespalkoning « Slagayemoye pedagogicheskoy texnologii» (Moskva, pedagogika, 1989 g.) kitobidan topasiz. Kitob va darslik bilan ishlash о‘quvchilarning bosma matn bilan mustaqil ishlash metodidir. Pedagogning vazifasi о‘quvchilar oldiga о‘quv vazifasini qо‘yish, faoliyatini tashkil etish hamda ularni kitob bilan ishlashning xilma - xil turlariga о‘rgatishdan iborat. Oldiga qо‘yilgan vazifaga qarab о‘quvchi kitob bilan ishlash jarayonida turli xil yozuvlar olib borishi mumkin. Masalan: a) о‘qilganlarning rejasini tuzish; b) konspekt olish; v) sitatalar yozib olish; g) tezislar tuzish – ishning asosiy qoidalarini qisqa va qat’iy shaklda yozib olish; d) referat yozish, ya’ni bir yoki bir necha bо‘yicha qandaydir masalani о‘z mulohazalarini aytish bilan bayon qilish; e) taqriz yozish; j) annotasiya yozish - kitob yoki maqolaning mazmuniga qisqacha ta’rif berish. О‘quvchilarga fandan bilim berishda о‘qituvchi foydalanadigan pedogogik vositalar xazinasida kitob muhim о‘rin tutadi. Umumtexnika va maxsus fanlarni о‘rganishga tatbiqan olganda kitob- asosiy darslik yoki о‘quv qо‘llanmasi, qо‘shimcha adabiyot, spravochniklar, GOST jadvallari, har xil texnikaviy hujjatlar, maxsus jurnallar, ilmiy-texnikaviy axborot organlari hamda xizmatlarning nashrlari, ba’zi hollarda esa ilmiy- ommabop adabiyotdir.

О‘quvchilar kitobdan о‘qituvchi darsda bayon etgan о‘quv materiallarini mustahkamlaydilar va takrorlaydilar. Kitobda sinf va uyda yechish uchun masalalar, javob berilishi lozim bо‘lgan sinov savollari keltiriladi, matnga oid rasmlar, mazmunini о‘zlashtirib olish zarur bо‘lgan jadvallar, sxemalar, grafiklar, diagrammalar beriladi. О‘quvchilar о‘qituvchining topshirigi bо‘yicha kitobdan о‘quv materialining muayyan qismini mustaqil о‘rganadilar. Ammo kitobning о‘quvchi, bо‘lajak ishchi hayotidagi roli shu bilangina cheklanib qolmaydi. Ilmiy-texnika taraqqiyoti asrida, ya’ni ishlab chiqarish texnikasi va texnologiyasi takomillashib borayotgan bir davrda malakali ishchi ilmiy-texnika adabiyotidan foydalanib, о‘z bilimlarini tо‘ldirib borishi, barcha yangi, ilg‘or narsalarni bilib olishi zarur bо‘ladi. Shu sababli о‘quvchida kitob bilan ishlay olish malakasi hosil qilish umumpedogogika muammosining-shaxs mustaqilligini rivojlantirishning bir qismi hisoblanadi. Yuqorida aytib о‘tilganidek, о‘quvchilarning kitob bilan ishlashi, og‘zaki bayon va suhbat bilan bir qatorda, yangi о‘quv materialini bildirish metodlaridan biridir. Shu munosabat bilan, dars vaqtida og‘zaki bayon va kitob bilan ishlash orasidagi nisbatni aniqlash muhimdir. Bu metodlar quyidagicha qо‘shib olib borilishi mumkin: -о‘qituvchi butun о‘quv materialini bayon etadi-о‘quvchilar uni kitobdan takrorlaydilar va tushinib oladilar; -о‘qituvchi faqat asosiy masalalarni bayon etadi-о‘quvchilar dasturda kо‘zda tutilgan qolgan materialni mustaqil о‘rganadilar; -о‘qituvchi о‘quv materiali mazmuniga muqaddima va uni о‘rganish metodikasini beradi- о‘quvchilar о‘qituvchi rahbarligida, belgilangan reja asosida mustaqil ishlaydilar; -о‘qituvchi ishni tashkil etadi va yо‘nalish beradi-о‘quvchilar kо‘zda tutilgan butun topshiriqlarni mustaqil bajaradilar. О‘qituvchi butun о‘quv materialini bayon etadigan darslarni bu material mutlaqo yangi, о‘quvchilarning bilimi va amaliy tajribasi kam yoki о‘quv materialining mazmuni qiyin bо‘lgan hollarda о‘tkazgan ma’qul. Og‘zaki bayonni о‘quvchilarning kitob bilan ishlashiga qо‘shib olib borishning ikkinchi varianti, ya’ni о‘qituvchi faqat asosiy masalalarni tushintiradigan varianti, о‘rganiladigan material nazariy jahatdan asoslashni talab qiladigan va о‘quvchilar bu materialni mustaqil о‘rganishga hali tayyor bо‘lmagan hollarda qо‘llaniladi. О‘qituvchi materialning mazmuniga muqaddima va uni mustaqil о‘rganish metodikasigina beradigan darslar urganiladigan material о‘quvchilarning bundan oldingi

bilimlariga tayanadigan, ayrim topshiriqlarga oson ajraladigan va kabinetda zarur barcha о‘quv qо‘llanmalari bо‘lgan hollarda о‘tkaziladi. О‘quvchilar yangi materialni mutlaqo mustaqil ravishda kitobdan о‘rganadigan darslar о‘rganiladigan masalalar о‘quvchilarning avvalgi bilimi va amaliy tajribasi bilan о‘zviy bog‘liq bо‘lgan, yangi tushunchalar ilgari о‘rganilgan materialdan kelib chiqadigan hollardagina qо‘llaniladi. Tajriba ma’lumotlari shuni kо‘rsatadiki, о‘qituvchining о‘quv materialini og‘zaki bayon etishini о‘quvchilarning kitob bilan mustaqil ishlashiga qо‘shib olib borish ayrim-ayrim metodda о‘qitishga qaraganda о‘quvchilarning asosiy masalalarni о‘zlashtirishini о‘rta hisobda 10-15 %, ma’naviy dalilik aniqlikni esa bundan ham kо‘p oshirishga imkon beradi О‘quvchilarning bilimlari bevosita kitobdan о‘zlashtirishiga oid mustaqil ishlari darsda ham, uyda ham о‘tkaziladi. Tabiiyki, о‘quvchilarning yangi bilimlarni о‘zlashtirish uchun kitob bilan mustaqil ishlashini tashkil etishda, avvalo, о‘quvchilarda ishning bu turiga oldindan tayyorgarlik bor-yо‘qligi hisobga olinadi. О‘quvchilarda muayyan bilim zapasi, kitob bilan ishlash о‘quvi bо‘lishi kerak. Shuning uchun materialni kitobdan mustaqil о‘rganishni о‘qitishning ancha keyingi bosqichlariga qо‘yish lozim. Mustaqil о‘rganish uchun, dastavval, nisbatan oddiy, о‘qituvchining maxsus tushuntirishini talab etmaydigan materialni tanlash, о‘quvchilarda tajriba tо‘plangan sari materialni ham sekin-asta murakkablashtirib borish zarur. О‘quvchilarning kitob bilan mustaqil ishlashini faqat о‘qish-tushunish-esda qoldirish maqsadida emas, balki muayyan о‘quv masalalarini hal qilish uchun zarur bо‘lgan materialni topish, qо‘yilgan savollarga javob qaytarish maqsadida ham tashkil etish kerak. Bu holda о‘quvchilar kitob bilan ishlashning ma’nosini yaqqol tushunadilar va yodlab olishga intilmaydilar. О‘quvchilarning kitob bilan ishlash borasida о‘rta maktabda orttirgan о‘quvlarini, boshqa о‘quvlari kabi, shakllantirishda davom etish zarur. О‘quv materialini bayon etishda о‘quvchilarning ma’nosiga yetishi va undan asosiy fikrlarni ajratib ola bilishi kerak. Kitob bilan ishlashga о‘rgatishning dastlabki paytlarida о‘qituvchi bir necha asosiy savol qо‘yadi, bu savollarning javobini о‘quvchilar kitobdan topadilar. Vaqt о‘tishi bilan о‘quvchilar о‘qilgan materialdan asosiy joylarini mustaqil aniqlaydilar. Buning uchun о‘quvchilarni, avvalo., matnni tо‘g‘ri о‘qishga о‘rgatish, ularning e’tiborini shoshilmay, yaxshi о‘ylab о‘qish, har bir paragraf yoki bо‘limdan keyin kichikroq tanaffus qilish, matnga ilova qilingan chizma, rasm, grafik va sxemalarni tahlil qilish zarurligiga qaratish lozim.

Kitobdagi qiyin, tushunilmaydigan joylarni takror о‘qib chiqish, zarur bо‘lgan hollarda, takrorlash vaqtida ularga qaytish uchun, daftarga belgilab olish kerak. О‘quvchilarni kitobni qо‘lga qalam olgan holda о‘qishga,о‘qish jarayonida asosiy qonun qoidalarni daftarga yozib qо‘yishga, zarur joylarini kо‘chirib olishga odatlantirish muhim ahamiyatga ega. О‘qilganlardan asosiy fikrlarni ajratib olishga uning rejasini tuzish yordam beradi. Shuning uchun о‘quvchilardan darsda ham, uyda ham kitob bilan mustaqil ishlashda reja tuzib olishni talab qilish va bu rejani tekshirib turish kerak. Reja tuzish uchun topshiriq olgan о‘quvchi matnni о‘qir ekan, darhol asosiy fikrlarni belgilab oladi, ularni bir-biriga mantiqan bog‘laydi; vaqt о‘tishi bilan bu hol odatga aylanadi. О‘quvchilarni о‘rganilayotgan hodisalar, jarayonlar orasidagi о‘xshashlik va farq alomatlarini topishga, mashina, mexanizm, asbob hamda apparatlarning tuzilish prinspini tushinishga, о‘rganilgan qonuniyatlar asosida jarayonlarning sababini tushintirishga о‘rgatish zarur. Kitob bilan ishlash jarayonida о‘quvchilar spravochnik adabiyotdan (spravochniklar, texnikaviy talablar, standartlar va shu kabilardan) ma’lumotlarni mustaqil topishga va ulardan foydalanishga о‘rganishlari kerak, bu esa malakali ishchi uchun juda muhimdir. Spravochnik adabiyot bilan ishlashga о‘rgatish о‘quv ishining boshqa turlari bilan о‘zviy bog‘lab olib borilishi darkor. О‘quvchilar spravochnik adabiyotdan muayyan о‘quv va ishlab chiqarish masalalarini hal qilishda foydalanganligi sababli spravka materiali bilan ishlashga о‘rgatish ham shunday tashkil etilishi kerakki, о‘qituvchi tanlagan yoki tuzgan masalalar о‘quvchilarni masalalarni yechish uchun barcha zarur ma’lumotlar yetishmaydigan va spravochnik adabiyotga ehtiyoj tug‘iladigan sharoitga qо‘yadigan bо‘lsin. Darslar spravochnik adabiyotdan foydalanishda о‘quvchilarga u bilan ishlashning ratsional usullarini: bunda rejasidan tо‘g‘ri foydalanish, kerakli jadval, grafik, formulani tez qidirib topish, masalani yechish uchun zarur bо‘lgan barcha ma’lumotlarni yordamchi daftarga yozib olish, tez-tez foydalaniladigan betlarga qog‘oz qо‘yish yо‘llarini va shu kabilarni о‘rgatish zarur. Bu maqsadda dastlabki paytlarda maxsus mashqlar о‘tkazish tavsiya qilinadi. О‘qituvchi darsga zarur spravochniklardan yetarli miqdorda olib kelishi, har bir qulay holda о‘quvchilarning bu spravochniklardan foydalanishiga imkoniyat yaratib berishi kerak. О‘quvchilarning kitob bilan mustaqil ishlashini tashkil etishda ularni rasm, sxema, grafik va boshqa ilyustratsiyalardan foydalanishga, ularda mavjud bо‘lgan ilmiy-texnikaviy ma’lumotlarni olishga о‘rgatish ham muhim. О‘quvchilar matnni о‘qib chiqish jarayonida ham ilyustratsiyalar bilan mustaqil ishlashlari mumkin. Kitobdagi rasm, sxema, grafik bilan foydaliroq ishlashi uchun о‘quvchilarga

maxsus topshiriqlar berish va kitob bilan ishlash tugagandan keyin bu topshiriqlarning qanday bajarilganligini tekshirib kо‘rish lozim. О‘quvchilarni kitobning ilyustrativ materialidan foydalanishga о‘rgatishning samaradorligi о‘qituvchi tushintirish vaqtida xuddi shunday sxema, jadval va grafiklardan foydalangan hollardagina ortadi. Bunda о‘quvchilar tushintirishning borishini bevosita kitobdagi rasmga, sxemaga, grafikka qarab kuzatish imkoniyatiga ega bо‘ladilar. О‘qitishning bunday usulidan kimyo xonasida epidiaskop bо‘lgan takdirdagina foydalanish mumkin, chunki о‘qituvchi kitobdagi ilyustratsiyani ana shu epidiaskop yordamida ekranga tushiradi. Darslikda yoki о‘quv qо‘llanmasida kasbni egallash uchun о‘quvchi bilishi kerak bо‘lgan asosiy materialgina bayon etilgan bо‘ladi. bu material eng zarur minimumdir. Malakali ishchi umuman texnika sohasida va о‘z kasbi sohasida qо‘lga kiritilgan eng yangi yutuqlardan xabardor bо‘lishi kerak. Shuning uchun о‘quvchilarga qо‘shimcha adabiyotni о‘rganishga oid topshiriqlar berish, sinfda va uy topshirig‘i tarzida maxsus jurnallardan kuchi yetadigan maqolalar о‘qishni, ilmiy-texnikaviy axborot materiallarin о‘rganishni tashkil etish, о‘quvchilarda texnika adabiyotiga qiziqish uyg‘otish, ularda shunday adabiyot bilan ishlash malakasi hosil qilish zarur. О‘quvchilarda texnika adabiyoti о‘qishga qiziqish hosil qilishning muhim vositasi ularning о‘rganilayotgan materialning ayrim masalalari yuzasidan kichikroq ma’ruzalar tayyorlashidir. Bunday ma’ruzalar dastavval tayyorgarligi yuqoriroq о‘quvchilarga topshiriladi, sо‘ngra bu ishga qolgan о‘quvchilar ham jalb etiladi. О‘quvchi о‘qituvchi rahbarligida ma’ruza tayyorlar ekan, maxsus jurnal hamda kitoblar о‘qiydi, kо‘rsatma qо‘llanmalar tayyorlaydi, tajribalar о‘tkazadi va hokazo. Bularning hammasi о‘quvchilar bilimlarini chuqurlashtiradi va ularda texnika adabiyoti о‘qishga qiziqish paydo qiladi.

Kimyo о‘qitish jarayonini tashkil etish . Kimyo о‘qitish uslublaridan xususan kimyo о‘qitishga xos uslublar hamda umumpedagogik uslublarni qо‘llash mumkindir. Masalan: tajriba va tushuntirish muammosi quyidagicha bо‘ladi: A) oldin tajriba,keyin izoh. B) avval izoh,keyin tajriba. V) izoh va tajriba birgalikda. G) uy vazifasi s о ‘ralib,s о ‘ngra izohlash. Kimyo о ‘qituvchisi g‘oyaviy shakllangan shaxs b о ‘lishi, fanni chuqur bilishi,tarbiyalash va о ‘qitishning asosiy nazariy bilimlarini amaliy t о ‘g‘ri q о ‘llay bilishi,kimyo о ‘qitish uslublarining alo h ida о‘ rni borligi ta’kidlanadi. Kimyodan darsliklar о ‘quvchilarning amaliy jahatdan eng muhim musta q il sur ’ atda bilib, tushunib olish uchun zarur materialnigina о ‘z ichiga oladi. Kimyodan darsliklarning asosiy qismi о ‘qituvchilarning tadqiqotlaridan iborat. Maktablarda yoshlarga bilim asoslarini berish kerak. Musta q il О ‘zbekistonimiz maktabi tarbiyalovchi si ta’limni amalga oshiradi. Bizning maktabimizda ta’lim berishning talabalarda faol lik, tashabbus, mustaqil fikrlash, q о ‘yilgan maqsadga intilish, о ‘z burchini h is etish va boshqa metod va usullari tarbiya j i hatdan katta rol о‘ ynaydi. О‘qitishning usul va vositalariga bevosita aloqador bо‘lgan didaktik printsiplar orasida Yan Komenskiy zamonasidan boshlab gapirib kelingan kо‘rsatmalilik printsipini aytish kerak. "Namma narsani tashqi sezgi orqali о‘qitish kerak” ligi talab qilinadi. Shu bilan birga boshqa shiorlar ham jaranglaydi: "Namma narsa aql, xotira va til о‘rtasida ratsional holda taqsimlangan bо‘lishi kerak"; "Yurakdan, aql va qо‘l bilan ishlashga ta’sir qil", deb yozardi I. Pestalotsi; "О‘quvchini qо‘li, tili, kallasi bilan ishlashga majbur kil” - (A. Disterverg). Hozirgi zamon didaktikasida о‘qitishning universal usuli va vositasi yо‘q va bо‘lishi ham mumkin emas. Quyidagi qoidalarga amalga qilgan holda о‘qitishning mazkur holati uchun ongli, asoslangan, optimal variantlarini qо‘shib olib borish zarur: О‘qitishning usullarini ta’lim vazifalariga va о‘quv materiali xususiyatlariga mos kelishni ta’minlash; О‘qitish usullarini tanlashda о‘quvchilar jamoasining va ayrim о‘quvchilarning real imkoniyatlarini hisobga olish; Faol boshqarish va о‘z-о‘zini boshqarishni bilimlarni о‘zlashtirishga (idrok qilish, tushunish, muammoni hal qilish, eslash, bilimlarni qо‘llash)ga qaratish;

О‘qitish usullarini tanlashda о‘z mahoratining individual xususiyatlarini, uning kuchli va kuchsiz tomonlarini nazarda tutish. Bu qoidalarni izchil, muntazam birgalikda qо‘llash yanada natijali va ajratilgan vaqtda qо‘yilgan о‘quv-tarbiya vazifalarini hal qilishga imkon beruvchi о‘qitish usullarini optimal qо‘shib berishini ta’minlaydi. Asosiy e’tiborni shunga qaratish lozimki, о‘qitish metodlarini optimal qо‘shib olib borilishi nafaqat ma’lum о‘quv axborotlarini о‘quvchilarga yetkazish va ularni о‘zlashtirishning ta’minlashga erishishi, balki о‘qishga qiziqtirishini rivojlantirishi uchun kerak. О‘qitishning optimal, samarali, natijali deyish uchun о‘qituvchi ta’lim jarayonida о‘quvchilarni faol boshqarish, yangi bilimlarni bayon qilish va ularni bevosita darsning о‘zida о‘quvchilar tomonidan о‘zlashtirib olinishi kerak.

O'xshashlar

Kimyo va biologiya o‘qitish metodikasi fanining vazifasi

Kimyo va biologiya o‘qitish metodikasi fanining tizimi, tuzilishi

Organik kimyo kursini o‘qitish metodikasi

Analitik kimyo fani va uning usullari

Kimyo o’qitish usullari, vositalarni tanlash va qo’llash qoidalari