Kimyo o’qitish uslubiyoti fani. O’zbekistonda uzluksiz kimyoviy ta’lim - Kimyo - Referatlar

Kimyo o’qitish uslubiyoti fani. O’zbekistonda uzluksiz kimyoviy ta’lim

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

71 KB

Ko'chirib olish

Kimyo o’qitish uslubiyoti fani. O’ zbekistonda uzluksiz kimyoviy ta’lim Reja 1 .Kimyo o’qitish uslubiyoti fanining maqsadi va vazifalari. 2. O’ rta Osiyo allomalari, ozbek va rus olimlarining kimyo o’qitish uslubiyoti faniga qo’shgan hissalari. 3. Uzluksiz kimyoviy ta’lim sistemasi. 4. O’zbekiston Respublikasida va xorijiy mamlakatlarda kimyoviy ta’limning hozirgi zamon yo’nalishlari. 5. Kadrlar tayyorlash milliy dasturining vazifalari nimalardan iborat? 6. Kimyo o’qituvchisining asosiy vazifalari. 7. O’quvchilarga nisbatan differentsial yondashuv.

Kimyo o’qitish uslubiyoti fani . Ozbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan boshlab, malakali, yetuk mutaxassislarga bo’lgan ehtiyoj keskin ortganligini guvohi bo’lib turibmiz. Maktabdan boshlab mustaqil fikrlovchi yigit-qizlarni tarbiyalash shu kunning dolzarb vazifalaridan biridir. Fan texnikaning rivojlanishi O’quvchilarni bilimlar oqimiga va voqealar tO’lqinigabo’lgan qiziqishini kuchayrirmoqda. Bugungi kun nuqtai- nazaridan qaraydigan bo’lsak O’quvchilar bilim faoliyati yuqori, aqliy faoliyati yaxshi va mustaqil fikrlay olishi zarur. O’quvchilardagi bunday xislatlarni maktab O’qituvchilari rivojlantirib boradilar. Mustaqil yurtimiz ravnaqi uchun, kelajak avlodimiz uchun bunday sharafli ishda mas‘uliyat bilan ishlash har bir pedagogning burchi hisoblanadi. Bunday ma‘suliyatli ishni hal etish O’quvchilarni chuqur va mustahkam bilimlar bilan qurollantirish, fanga qiziqtirish, mustaqil ishlash va fikrlashga O’rgatishni uslubiga bog’liq. Har qanday mutaxassis- O’z ishi metodikasiga qanchalik e‘tibor bersa, u shunchalik katta natijalarga erishadi. O’qituvchi ishining asosiy O’qitish metodikasi- O’quvchilarni O’qitish va tarbiyalash metodikasidir. Kimyo O’qituvchisi ishining asosi kimyo O’qitish metodikasidir. Kimyo o’qitish uslubiyoti – pedagogikaning tarkibiy qismi bo’lib, u didaktika bilan chambarchas bog‘langan. O’qituvchining ishi o’quvchini o’qitish va tarbiyalash uslubiyoti bo’lsa, kimyo o’qituvchisi ishining asosi - kimyo o’qitish uslubiyotidir. O’rta maktabda o’quv jarayeni uchta asosiy funktsiyalarni bajarishi kerak: o’quvchilarni o’qitish, tarbiyalash va rivojlantirishdir. O’qitish funktsiyasi didaktika, tarbiyalash - tarbiya nazariyasi, rivojlantirish esa psixologiya fanlari yerdamida o’rganiladi. Kimyo fani xam tushunchalarning murakkab sistemasi bo’lib yuqorida qayd qilingan fanlar bilan ozaro ta’sirlashadi. Bu ozaro ta’sirlashuv yangi bilimlar sistemasi - kimyo o’qitish uslubiyoti fani yaratilishiga asos soladi. Didaktika - pedagogika ta’lim jarayonining umumiy qonuniyatlarini o’rganuvchi fandir, u - ta’lim nazariyasidir. Ta‘lim jarayonining mohiyati bilim, kO’nikma va malakalarni egallab olishdir. Bilimlar-bu O’quvchilar ongida muayyan sistemada mustahkamlangan, ularning shaxsiy mulkini tashkil etadigan va bundan ular zaruratga kO’ra foydalana oladigan dalillar, ma‘lumotlar, ilmiy nazariyalar, qonunlar , tushunchalardir. KO’nikma- bu Ozlashtirib olingan bilimlar asosida amalga oshiriladigan va Amaliy jihatdan maqsadga muvofiq harakatlarga tayyorlikda ifodalanadigan ongli faoliyatdir.

Malaka- avtomatlashgan, O’rganib qolingan, muayyan usul bilan bexato bajariladigan harakatdir. Malakalar har xil bO’ladi: O’quv malakalari- O’qish, yozish, og’zaki hisoblash chizish va hokazo; mehnat malaklari-arra va boltani ishlata bilish, probirkalarni yuvish, shtativni yig’ish va hokazo; harakat malakalari- yurish, sakrash, uloqtirish va hokazo. KO’nikma kabi malaka ham egallangan bilimlar asosida hosild qilinadi. Ta‘limda esa bilim yetakchi rol O’ynaydi. Ta’lim nazariyasi quyidagilarni oz ichiga oladi: 1. ta’lim nazariyasi 2. ta’lim printsiplari 3. maktab ta’limining mazmuni, usullari, fanning tashkiliy shakllari. Boshqa fanlar kabi kimyo o’qitish uslubiyoti uchta asosiy masalani hal qilib beradi: 1. ta’lim-tarbiyaviy ishlarning maqsadi va vazifalari; 2. ta’lim-tarbiyaviy ishlarning maqsadi va mazmuni; 3. o’quvchilarni ma’lumotli qilish va tarbiyalash jarayonlari. Demak, maktabda kimyo o’qitish uslubiyoti kimyo fanini o’qitish jarayonida o’quvchilarning ta’lim, tarbiya va ularning rivojlanishi haqidagi pedagogik fandir. Kimyo o’qitish uslubiyotining vazifalari. Kimyo o’qitish uslubiyotining funktsiyasi o’rta maktab o’quvchilarining asosiy kimyoviy dalillarni, kimyoviy tushunchalar, qonuniyatlarni va nazariyalarni, ularni kimyoga xos bo’lgan jumlalarda ifodalash optimal yo’llarini topishdan iborat. 1. Kimyoning ilmiy asoslari bilan tanishtirish. 2. Kimyo o’quv kursining tuzilish sistemasini o’rganish. 3. O’quvchilar tarbiyasining mazmuni va uslubiyoti bilan tanishish. 4. Kimyo o’qitish jarayenida o’quvchilarni tarbiyalash. 5. Maktabda o’tkaziladigan kimyoviy tajribalar uslubiyotini o’rganish. 6. Sinfdan tashqari ishlarni olib borish. Kimyo o’qitish uslubiyotining ta’sir etish ob’ekti - xar xil saviyadagi, xar xil xarakterga, xar xil qiziqishga va boshqa xususiyatlarga ega bo’lgan o’quvchilardir. Pedagogika fanining bir bo’limi bo’lgan kimyo o’qitish uslubiyoti tekshirishning umumpedagogik usullaridan: kuzatish, ta’lim-tarbiya muassasalarining hujjatlarini o’rganish, to’plangan faktlarni analiz qilish, ish gipotezasi, pedagogik tajriba, ta’lim-tarbiyaviy jarayonining qonuniyatlarini topish kabi usullardan foydalaniladi.

Kimyo o’qitish uslubiyoti pedagogika hamda kimyo bilangina emas, balki boshqa fanlar bilan ham chambarchas bog‘langan, masalan: falsafa, iqtisodiyot, ekologiya, fizika, matematika, tarix va hokazo. Kimyo o’qitish uslubiyotining asosiy vazifasi - bo’lajak o’qituvchiga maktabda ishlash uchun kerakli bilim berish, malaka va ko’nikmalarni hosil qilish. Kimyo o’qitish uslubiyoti ma’lum ketma-ketligida o’rganiladi. Avval o’rta maktabda kimyo fanining ta’lim-tarbiyaviy funktsiyalari ko’rib chiqiladi, so’ngra kimyo o’qitish jarayonini tashkil qilinishi bilan tanishiladi. Kursning bu qismida kimyo o’qitish usullari, o’qitish vositalari, o’qitish shakllari, o’qituvchining mehnatini ilmiy tashkil qilish kabi masalalar ko’riladi. Bundan tashqari talabalar kimyoviy tajribalar ko’rsatishda ko’nikmalarga ega bo’lishi, maktab dasturidagi mavzularining o’qitish uslubiyoti va maktab kimyoviy masalalarni yechish uslubiyotini egallab olishi, darsni rejalashtirish, matn tuzish va darslar berishini o’rganishlari kerak. Umumta’lim maktablarning yana bir asosiy vazifalardan biri- o’sayetgan avlodni tarbiyalashdir. Xar bir jamiyat yesh avlodni tarbiyalashga oziga xos talablarni qo’yar edi. Kimyo darslarida o’quvchilarni mexnatsevarlikka, ilmiy duneqarashni shakllantirishga, tabiatni muxofaza qilishni o’rgatishga keng imkoniyatlar bor.O’qituvchi asosiy ishni, albatta, darsning ozida- sinfda o’tkazadi, ammo bu maqsadda sinfdan tashqi mashgulotlardan xam foydalanadi. Ayniqsa, o’quvchilarni ekologik tarbiyalashda biologiya, geografiya, tarix, adabiyet o’qituvchilari bilan birgalikda tadbirlar o’tkazilsa maqsadga muvofiq bo’lar edi. O’quvchilar duneqarashini shakllanishida fanlararo boglar xam katta axamiyatga ega. Buning asosiy maqsadi o’quvchilarda dunyoning zamonaviy ilmiy birlikni anglatishdir. O’rta Osiyo allomalari, ozbek va rus olimlarining kimyo o’qitish uslubiyoti faniga qo’shgan hissalari . Kimyo o’qitish uslubiyoti boshqa fanlar kabi, oz tarixiga ega. 1. Tasviriy kimyo davri. XVIII asrning o’rtalarigacha bo’lgan bo’lib, bunda qonun va nazariyalar bo’lmagan unda chiqqan darslik ham « demonstratsiya fani » deb nomlangan. 2. Tajribaviy -nazariiy kimyo davri XVIII asrning o’rtalaridan to XIX asrning o’rtalarigacha bo’lgan davrdir. 3. Uchinchi davr eng buyuk nazariy umumlashtirishlar davri bo’lib XIX asrning o’rtalaridan oxirigacha bo’lgan davrdir. 4. Kimyoda elektron tasavvurlar XIX asrning oxirlaridan XX asrning 20- yillarigacha bo’lgan davrda atom tuzilishining kashf etilishi bilan bog’liq davrdir.

Kimyo o’qitish uslubiyoti aniqlanishiga ko’ra, kimyoning vujudga kelishi va rivojlanishi bilan bir vaqtda vujudga keldi va rivojlandi. A. Lavuaze, D. Dalton, S. Kannitsaro va boshqa olimlar nafaqat ilmiy, balki pedagogik faoliyat bilan shug‘ullanib, metodikaning rivojlanishiga ancha hissa qo’shganlar. KO’M-si ilmiy fan sifatida XVIII asrning o’rtalarida vujudga kelgan. KO’M-ning ilmiy asoslarini yaratishda M. V. Lomonosov, D. I. Mendeleev va A. M. Butlerov ayniqsa katta rol o’ynadilar. M. V. Lomonosov jahonda birinchi bo’lib, Chin fizik kimyo muqaddimasi degan asar yaratdi, fizik kimyoning vazifalari, mazmuni, o’qitish usullarini belgilab berdi; ma’ruzalarning mahsus dasturini tuzdi va universitet talabalariga shu dastur asosida ma’ruza o’qidi. D. I. Mendeleev ilm sohasida katta mahorat ko’rsatgan olim, uning bu mahorat davriy qonun va kimyoviy elementlarning davriy jadvalini kashf etishdan iboratdir. Mendeleev ozining (Kimyo asoslari( darsligini yaratganidan keyin elementlar davriy jadvalning gruppalari bo’yicha o’rgana boshladi. Anorganik kimyoni o’qitishda hozirgacha shu usuldan foydalanilyapti. Mendeleevning asarlarida kimyo o’qitishning maqsadi va vazifalari aniq ko’rsatilgan. (Kimyo amaliy hayot bilan chambarchas bog‘liq bo’lmog‘i lozim( deb yozardi D. I. Mendeleev. Moddalarning kimyoviy tuzilishi nazariyasiga asos solgan olim A. M. Butlerov oz asarlarida, ayniqsa (Organik kimyoni mukammal o’rganishga kirish(, (Kimyoning asosiy tushunchalari( degan mashhur qo’llanmalarda ozining bir qator metodik ko’rsatmalarini juda ravshan ta’riflab bergan edi. Sovet davrida kimyo o’qitish uslubiyoti pedagogikaning bir qismiga aylangan edi. Bu davr V. N. Verxovskiy, S. I. Sazonov, S. G. Krapivin, P. P. Lebedev, D. I. Kiryushkin, P. A. Gloriozov va ko’pgina boshqa olimlarning nomi bilan bog‘langan. Bu vaqtda ozini keyinchalik oqlamagan (proyektlar metodi(, (Dalton-plan(, (brigada usuli( keng rivoj topdi. S. I. Sazonov ( 1866-1931) yeksperimentga katta e‘tibor berib « Elementarniy kurs ximii» nomli dastlabki kimyo darsligida va « Pervie raboti po ximii» nomli kimyoviy tajribalar kitobida o’quvchilar tomonidan tajribalar bajarish texnikasi va metodikasini yozgan edi. 1933 yilda Goldfarb va Smorgunskiylar « Metodika prepodovaniya ximii» degan birinchi stabil darslik ham yaratdilar. Respublikamizning elga tanilgan yirik olimlarimiz akad. X. U. Usmonov, akad. O. S. Sodiqov, akad. S. Yunusov, akad. Sh. T. Talipov ham oz maktablarini yaratib, metodikaning rivojlanishiga ancha hissa qo’shganlar. Uzluksiz kimyoviy ta’lim sistemasi. Ozbekiston Respublikasi ta’lim sohasini isloh qilish uchun 1992-yil 1-marta, 1997- yil 29-avgustda 2-marta ta’lim to’g’risidagi qonuni qabul qildi. Hozirgi kunda 2- qonun

bo’yicha ta‘lim sohasi faoliyati boshqarilmoqda. Ta’lim to’g’risidagi qonuni 5 ta bo’lim 34 ta moddadan iborat. 7-modda. Davlat ta’lim standartlari Davlat ta’lim standartlari umumiy o’rta, o’rta maxsus, kasb-hunar va oliy ta’lim mazmuniga hamda sifatiga qo’yiladigan talablarni belgilaydi. Davlat ta’lim standartlarini bajarish Ozbekiston Respublikasining barcha ta’lim muassasalari uchun majburiydir. 8-modda. Ta’lim berish tili Ta’lim muassasalarida ta’lim berish tilidan foydalanish tartibi «Davlat tili haqida»gi Ozbekiston Respublikasi Qonuni bilan tartibga solinadi. II. TA’LIM TIZIMI VA TURLARI 9-modda. Ta’lim tizimi Ozbekiston Respublikasining ta’lim tizimi quyidagilarni oz ichiga oladi: davlat ta’lim standartlariga muvofiq ta’lim dasturlarini amalga oshiruvchi davlat va nodavlat ta’lim muassasalari; ta’lim tizimining faoliyat ko’rsatishi va rivojlanishini ta’minlash uchun zarur bo’lgan tadqiqot ishlarini bajaruvchi ilmiy-pedagogik muassasalar; ta’lim sohasidagi davlat boshqaruv organlari, shuningdek ularga qarashli korxonalar, muassasalar va tashkilotlar. Ozbekiston Respublikasining ta’lim tizimi yagona va uzluk-sizdir. 10-modda. Ta’lim turlari Ozbekiston Respublikasida ta’lim quyidagi turlarda amalga oshiriladi: 1. maktabgacha ta’lim; 2. umumiy o’rta ta’lim; 3. o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi; 4. oliy ta’lim; 5. oliy o’quv yurtidan keyingi ta’lim; 6. kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash; 7. maktabdan tashqari ta’lim. 11-modda. Maktabgacha ta’lim Maktabgacha ta’lim bola shaxsini sog‘lom va yetuk, maktabda o’qishga tayyorlangan tarzda shakllantirish maqsadini kozlaydi. Bu ta’lim olti-yetti yoshgacha oilada, bolalar bog‘chasida va mulk shaklidan qat’i nazar boshqa ta’lim muassasalarida olib boriladi. 12-modda. Umumiy o’rta ta’lim Umumiy o’rta ta’lim bosqichlari quyidagicha:

boshlang‘ich ta’lim (I—IV sinflar); umumiy o’rta ta’lim (I—IX sinflar). Boshlang‘ich ta’lim umumiy o’rta ta’lim olish uchun zarur bo’l-gan savodxonlik, bilim va ko’nikma asoslarini shakllantirishga qaratilgandir. Maktabning birinchi sinfiga bolalar olti- yetti yoshdan qabul qilinadi. Umumiy o’rta ta’lim bilimlarning zarur hajmini beradi, mustaqil fikrlash, tashkilotchilik qobiliyati va amaliy tajriba ko’nikmalarini rivojlantiradi, dastlabki tarzda kasbga yo’naltirishga va ta’limning navbatdagi bosqichini tanlashga yordam beradi. Bolalarning qobiliyati, iste’dodini rivojlantirish uchun ixtisoslashtirilgan maktablar tashkil etilishi mumkin. 13-modda. O’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi . O’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi olish maqsadida har kim umumiy o’rta ta’lim asosida akademik litseyda yoki kasb-hunar kollejida o’qishning yo’nalishini ixtiyoriy ravishda tanlash huquqiga ega. Akademik litseylar va kasb-hunar kollejlari egallangan kasb-hunar bo’yicha ishlash huquqini beradigan hamda bunday ish yoki ta’limni navbatdagi bosqichda davom ettirish uchun asos bo’ladigan o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi beradi. Akademik litsey o’quvchilarning intellektual qobiliyatlarini jadal o’stirishni, ularning chuqur, tabaqalashtirilgan va kasb-hunarga yo’naltirilgan bilim olishlarini ta’minlaydigan uch yillik o’rta maxsus o’quv yurtidir. Kasb-hunar kolleji o’quvchilarning kasb-hunarga moyilligi, mahorat va malakasini chuqur rivojlantirishni, tanlangan kasblar bo’yicha bir yoki bir necha ixtisos olishni ta’minlaydigan uch yillik o’rta kasb-hunar o’quv yurtidir. 14-modda. Oliy ta’lim . Oliy ta’lim yuqori malakali mutaxassislar tayyorlashni ta’minlaydi. Oliy ma’lumotli mutaxassislar tayyorlash oliy o’quv yurtlarida (universitetlar, akademiyalar, institutlar va oliy maktabning boshqa ta’lim muassasalarida) o’rta maxsus, kasb- hunar ta’limi asosida amalga oshiriladi. Oliy ta’lim ikki bosqichga: davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi oliy ma’lumot to’g‘risidagi hujjatlar bilan dalillanuvchi bakalavriat va magistraturaga ega. Bakalavriat oliy ta’lim yo’nalishlaridan biri bo’yicha puxta bilim beradigan, o’qish muddati kamida to’rt yil bo’lgan tayanch oliy ta’limdir. Magistratura aniq mutaxassislik bo’yicha bakalavriat negizida kamida ikki yil davom etadigan oliy ta’limdir.

Fuqarolar ikkinchi va undan keyingi oliy ma’lumotni shartnoma asosida olishga haqlidirlar. 15-modda. Oliy o’quv yurtidan keyingi ta’lim . Oliy o’quv yurtidan keyingi ta’lim jamiyatning yuqori ma-lakali ilmiy va ilmiy- pedagogik kadrlarga bo’lgan ehtiyojlarini ta’minlashga qaratilgandir. Oliy o’quv yurtidan keyingi ta’lim oliy o’quv yurtlari va ilmiy-tadqiqot muassasalarida (aspirantura, ad’yunktura, doktorantura, mustaqil tadqiqotchilik) olinishi mumkin. Ilmiy va ilmiy-pedagogik kadrlarni tayyorlash, ilmiy darajalar va unvonlar berish tartibi qonun hujjatlarida belgilanadi. 16-modda. Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash kasb bilimlari va ko’nikmalarini chuqurlashtirish hamda yangilashni ta’minlaydi. Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash tartibi Uzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. 17-modda. Maktabdan tashqari ta’lim Bolalar va o’smirlarning yakka tartibdagi ehtiyojlarini qondirish, ularning bo’sh vaqti va dam olishini tashkil etish uchun davlat organlari, jamoat birlashmalari, shuningdek boshqa yuridik va jismoniy shaxslar madaniy-estetik, ilmiy, texnikaviy, sport va boshqa yo’nalishlarda maktabdan tashqari ta’lim muassasalarini tashkil etishlari mumkin. Maktabdan tashqari ta’lim muassasalariga bolalar, o’smirlar ijodiyoti saroylari, uylari, klublari va markazlari, bolalar-o’smirlar sport maktablari, san’at maktablari, musiqa maktablari, studiyalar, kutubxonalar, sog‘lomlashtirish muassasalari va boshqa muassasalar kiradi. Maktabdan tashqari ta’lim muassasalarini tashkil etish va ularning faoliyat ko’rsatish tartibi qonun hujjatlarida belgilab qo’yiladi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturining vazifalari nimalardan iborat ? Hozirgi kunda Respublikamizda ta’lim-tarbiya sohasida katta islohotlar o’tkazilyapti, o’rta maktab ta’limi tizimida keskin ozgarishlar kuzatilyapti. Yangi o’quv muassasalar - gimnaziya, kollej, litseylar ochilyapti. Ular bir-biridan oz o’quv rejalari, ayrim fanlarni, shuningdek kimyo fanini xam chuqurroq o’rganishi, o’quvchilarni yo’naltirilgan o’qitishi bilan farq qiladilar. Bu jarayonda ohirgi yillarda maktab sohasida (Ta’lim haqida( qonun qabul qilindi. 29- avgust 1997- yilda Respublika Oliy Majlisi IX sessiyada Prezidentimiz I. A. Karimov sozlagan nutqida: « . . ta’lim-tarbiya tizimini tubdan ozgartirish, uni yangi zamon talabi darajasiga ko’tarish, barkamol avlodimiz kelajagiga daxldor bir muncha qonun loyihalari ko’rib chiqilishi kerak»,- deb aytgan edilar.

Ta’lim sohasini tubdan isloh qilish, uni o’tmishdan qolgan mafkuraviy qarashlar va sarqitlardan to’la xalos qilish, yuksak ma’naviy va ahloqiy talablarga javob beruvchi yuqori malakali kadrlar tayyorlash - Milliy dasturining maqsadi. Mazkur dasturga ko’ra ta’lim-tarbiya sohasida islohotlarni hayotga tadbiq qilish bosqichma-bosqich olib boriladi. Kadrlar tayyorlash Milliy modelining asosiy tarkibiy qismlari ( shaxs, davlat va jamiyat, uzluksiz ta‘lim, fan, ishlab chiqarish )dan biri - bu uzluksiz ta’limdir. U malakali raqobatdosh kadrlar tayyorlashning asosi bo’lib, ta’limning barcha turlarini oz ichiga oladi. Dasturni ro’yobga chiqarish bosqichlari Milliy dasturning maqsad va vazifalari bosqichma-bosqich ro’yobga chiqariladi . Birinchi bosqich (1997—2001 yillar) — mavjud kadrlar tayyorlash tizimining ijobiy salohiyatini saqlab qolish asosida ush-bu tizimni isloh qilish va rivojlantirish uchun huquqiy, kadr-lar jihatidan, ilmiy-uslubiy, moliyaviy-moddiy shart-sharoitlar yaratish. Birinchi bosqichda (1997-2001y.y.) - yangi pedagog kadrlar tayyorlash, yangi o’quv dasturlar tuzish, 3- yillik ta’lim-o’rta mahsus va kasb-hunar bilim yurtlari (kasb kolleji va akademik litseyi) tizimiga zamin tayyorlash kerak. Ushbu bosqichda quyidagilarni amalga oshirish zarur: «Ta’lim to’g‘risida»gi Qonunga muvofiq ta’lim tizimi maz-munini tarkibiy qayta qurish va tubdan yangilash; pedagog va ilmiy-pedagog kadrlar tayyorlash hamda ularning malakasini oshirishni zamon talablariga javob beradigan dara-jada tashkil etish; ta’lim oluvchilarning yuksak tayyorgarlilik darajasi, mala-kasi, madaniy va ma’naviy- axloqiy saviyasining sifatiga nis-batan qo’yiladigan zarur talablarni belgilab beruvchi davlat ta’lim standartlarini yaratish va joriy etish; o’quv-uslubiy majmualarning hamda ta’lim jarayony didaktik va axborot ta’minotining yangi avlodini ishlab chiqish va jo-riy etish; o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi uchun zarur moddiy-texnika, o’quv-uslubiy va kadrlar bazasini tayyorlash; ta’lim va kadrlar tayyorlashga byudjetdan tashqari mablag‘lar jalb etishning mexanizmlarini takomillashtirish, davlat ta’-lim muassasalari bilan bir qatorda nodavlat ta’lim muassasa-larini rivojlantirishni ham nazarda tutgan hodda ta’lim xiz-mati ko’rsatish sohasida raqobatga asoslangan muhitni vujudga keltirish; ta’lim muassasalari faoliyatiga baho berishning reyting tizimini, kadrlar tayyorlash sifati va ularga bo’lgan ehtiyojning monitoringini olib borish tizimini ishlab chiqish va joriy etish; xalqaro aloqalarni kengaytirish va kuchaytirish, kadrlar tayyorlashda xalqaro donorlik tashkilotlari va fondlari faoliyatiga tegishli sharoitlar yaratish, shuningdek respubli-ka ta’lim

sohasiga chet el investitsiyalarini jalb etish bo’yi-cha real chora-tadbirlar ishlab chiqish va ularni amalga oshirish; Kadrlar tayyorlash milliy dasturini ro’yobga chiqarishning monitoringini olib borish. Ushbu bosqichda bolalarni olti-yetti yoshdan maktabga qabul qilish ularning jismoniy va aqliy jihatdan rivojlanganligini e’tiborga olgan holda amalga oshiriladi. Taqozo etilayotgan o’quvchi o’rinlari zarur moddiy-texnika shart-sharoitlari va pedagog kadrlar bilan ta’minlagan holda izchil tayyorlanadi. Birinchi bosqich bajarilishining monitoringi asosida Milliy dasturni ro’yobga chiqarish yo’nalishlariga aniqliklar kiritiladi. Ikkinchi bosqich (2001—2005 yillar) — Milliy dasturni to’-liq ro’yobga chiqarish, mehnat bozorining rivojlanishi va real ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarni hisobga olgan holda unga aniqliklar kiritish.Ikkinchi bosqichda (2001-2005y.y.) - Milliy dasturni keng miqyosda to’liq amalga oshirishga erishish darkor. Majburiy umumiy o’rta va o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi-ga, shuningdek o’quvchilarning qobiliyatlari va imkoniyatlariga qarab, tabaqalashtirilgan ta’limga o’tish to’liq amalga oshirila-di. Ta’lim muassasalarini maxsus tayyorlangan malakali pedagog kadrlar bilan to’ldirish ta’minlanadi, ularning faoliyatida raqobatga asoslangan muhit vujudga keltiriladi. Ta’lim muassasalarining moddiy-texnika va axborot bazasi-ni mustahkamlash davom ettiriladi, o’quv-tarbiya jarayoni yuqori sifatli o’quv adabiyotlari va ilgor pedagogik texnologiyalar bi-lan ta’minlanadi. Uzluksiz ta’lim tizimini axborotlashtirish amalga oshiriladi. Ta’lim xizmati ko’rsatish bozorini shakllantirish mexani-zmlari to’liq ishga solinadi. Uchinchi bosqich (2005 va undan keyingi yillar) — to’plangan tajribani tahlil etish va umumlashtirish asosida, mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish istiqbollariga muvofiq kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish va yanada rivoj-lantirish. Uchinchi bosqichda (2005 - va keyingi yillar) kadrlar tizimini takomillashtirish va yanada rivojlantirish kerak. Ta’lim muassasalarining resurs, kadrlar va axborot bazala-ri yanada mustahkamlanadi, o’quv-tarbiya jarayoni yangi o’quv-uslu-biy majmualar, ilg‘or pedagogik texnologiyalar bilan to’liq ta’minlanadi. Milliy (elita) oliy ta’lim muassasalarini qaror topti-rish va rivojlantirish amalga oshiriladi. Kasb-hunar ta’limi muassasalarining mustaqil faoliyat yuritishi va ozini ozi boshqarishi shakllari mustahkamlanadi. Ta’lim jarayonini axborotlashtirish, uzluksiz ta’lim tizimi jahon axborot tarmogiga ulanadigan kompyuter axborot tarmog‘i bilan to’liq qamrab olinadi. KADRLAR TAYYORLASHNING MILLIY MODELI .

Kadrlar tayyorlashning milliy modeli Amerika, Yaponiya, Germaniya Frantsiya davlatlarida ishlab chiqilgan , so’ngra Respublikamizda 5-bo’lib Kadrlar tayyorlash milliy modelini ishlab chiqildi. . Kadrlar tayyorlash milliy modelining asosiy tarkibiy qismlari quyidagilardan iboratdir: shaxs — kadrlar tayyorlash tizimining bosh sub’ekti va ob’ekti. ta’lim sohasidagi xizmatlarning iste’molchisi vp ularni amalga oshiruvchi; davlat va jamiyat — ta’lim va kadrlar tayyorlash tizimini-ng faoliyatini tartibga solish va nazorat qilishni amalga oshi-ruvchi kadrlar tayyorlash va ularni qabul qilib olishning ka- fillari; uzluksiz ta’lim — malakali raqobatbardosh kadrlar tayyor-lashning asosi bo’lib, ta’limning barcha turlarini, davlat ta’-lim standartlarini, kadrlar tayyorlash tizimi tuzilmasi va uning faoliyat ko’rsatish muhitini oz ichiga oladi; fan — yuqori malakali mutaxassislar tayyorlovchi va ulardan foydalanuvchi, ilgor pedagogik va axborot texnologiyalarini ishlab chiquvchi; ishlab chiqarish — kadrlarga bo’lgan ehtiyojni, shuningdek ularning tayyorgarlik sifati va saviyasiga nisbatan qo’yiladi-gan talablarni belgilovchi asosiy buyurtmachi, kadrlar tayyorlash tizimini moliya va moddiy-texnika jihatidan ta’minlash ja-rayonining qatnashchisi. Davlat va jamiyat uzluksizta’pim va kadrlar tayyorlash tizi-mi barcha uchun ochiq bo’lishini va hayot ozgarishlariga moslanuv-chanligini ta’minlaydi. Ozbekiston Respublikasi tomonidan inson huquqlari. ta’-lim, bola huquqi sohasidagi shartnomalar va konventsiyalarning bajarilishi, kadrlar tayyorlash sohasida jahon ilgor tajriba- sini hisobga olish uzluksiz ta’lim va kadrlar tayyorlash tizi-mining barcha jihatlariga daxldor bo’lib, uning rivojlanishi omillaridan biridir. Ozbekiston Respublikasi va xorijiy davlatlarda kimyoviy ta‘limning hozirgi zamon yo’nalishlari . O‘zbekiston Respuplikasi va xorijiy davlatlarda kimyoviy ta‘lim jarayonida hozirgi kunda noorganik kimyo, organik kimyo, analitik kimyo, bioorganik kimyo , fizik kimyo, polimerlar kimyosi, moddalar tuzilishi, kinetika va kataliz, organik kimyoda kataliz, fizik tadqiqot usuli, fizik kimyoviy tahlil usuli , tabiiy birikmalar kimyosi , kimyoviy texnologiya, sirt yuza adsorbtsiyasi kabi turlari o’qitilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi va xorijiy davlatlarda kimyoviy ta‘limning hozirgi zamon yo’nalishlari kimyo, agrokimyo, neft kimyosi, oziq-ovqat texnologiyasi, …….. Oliy ta‘lim muassasalariga kiruvchilar uchun kimyo fanidan quyidagi ta‘lim yo’nalishlarida test topshiriqlari topshirishlari muvofiq keladi: - Kimyoviy texnologiya va biotexnologiya;

- Metallurgiya; - Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi; - Payvandlov ishlov texnologiyasi va mashinalari; - Neft va neftni qayta ishlash texnologiyasi; - Silikat zo’rg’asuyuluvchan materiallar texnologiyasi; -Sintetik va tabiiy yuqori molekulali birikmalar kimyoviy texnologiyasi; - Kamyob, nodir va tarqoq metallar texnologiyasi; - Yog’ va moylar texnologiyasi; - Qand va bijg’ish mahsulotlari texnologiyasi; - Go’sht, sut, baliq va konservalangan mahsulotlar texnologiyasi; - Don va don mahsulotlarini qayta ishlash texnologiyasi; - Matbaachilik; - Kasbiy-pedagogik tayyorgarlik ( kimyoviy texnologiyalar, oziq-ovqat mahsulotlari sanoati); - Kimyo; - Dorishunoslik( formatsiya); - Meva sabzavotchilik va uzumchilik; - O’simliklarni himoya qilish; - Ipakchilik; - Qishloq xo’jaligi ekinlari urug’chiligi va selektsiyasi; - Qishloq xo’jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish, birlamchi qayta ishlash va saqlash texnologiyasi; - Zootexniya; - Qorako’lchilik; - Veterinariya; - Biokimyo; - Tayyor dorivor mahsulotlar va fitopreparatlar texnologiyasi; - Biologiya; - Ekologiya va tabiatdan foydalanish; - Dorivor o’simliklarni parvarishlash texnologiyasi va ekologiyasi; - Pediatrlik ishi; - Agronomiya; - Agrokimyo va agrotuproqshunoslik; - Tuproqshunoslik; -Stomatologiya;

- Tibbiyot-profilaktika ishi; - Davolash ishi; - Kasbiy-pedagogik tayyorgarlik ( qishloq va o’rmon xo’jaligi, tibbiy pedagogik ish). Oliy ta‘lim muassasalariga kiruvchilar uchun kimyo fanidan Respublika bo’yicha olimpiada g’oliblari quyidagi ta‘lim yo’nalishlarida test topshiriqlarini topshirmasdan o’qishga qabul qilinishi muvofiq keladi: - Kimyoviy texnologiya va biotexnologiya; - Metallurgiya; - Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi; - Payvandlov ishlov texnologiyasi va mashinalari; - Neft va neftni qayta ishlash texnologiyasi; - Silikat zo’rg’asuyuluvchan materiallar texnologiyasi; - Sintetik va tabiiy yuqori molekulali birikmalar kimyoviy texnologiyasi; - Kamyob, nodir va tarqoq metallar texnologiyasi; - Matbaachilik; - Kasbiy-pedagogik tayyorgarlik ( kimyoviy texnologiyalar, oziq-ovqat mahsulotlari sanoati); - Kimyo; - Pediatrlik ishi; -Stomatologiya; - Farmatsiya; - Neft va gaz ishi; - Tibbiyot-profilaktika ishi; - Davolash ishi; - Kasbiy-pedagogik tayyorgarlik ( qishloq va o’rmon xo’jaligi, tibbiy pedagogik ish). Kimyo o’qituvchisining asosiy maqsadi va vazifalari . Kimyo o’qituvchisining asosiy vazifasi yosh avlodni mustaqil respublikamizning kelajagi uchun mustaqil ishlay oladigan qilib tayyorlash bilan belgilanadi. O’quvchilarni hozirgi zamon bilimlari bilan qurollantirish maktabimizning eng muhim vazifasidir va bu kimyo fani o’qituvchisiga ham yuklatilgandir. Har qanday mutaxassis- O’z ishi metodikasiga qanchalik e‘tibor bersa, u shunchalik katta natijalarga erishadi. O’qituvchi ishining asosiy O’qitish metodikasi- O’quvchilarni O’qitish va tarbiyalash metodikasidir. Kimyo O’qituvchisi ishining asosi kimyo O’qitish metodikasidir.

Kimyo o’qituvchisi g’oyaviy shakllangan bo’lishi, fanni chuqur bilishi, tarbiyalash va o’qitishning asosiy nazariy bilimlarini amaliy faoliyatda to’g’ri qo’llay bilishi, hamda pedagogik tajribalardan xabardor bo’lishida kimyo o’qitish uslubiyoti fanining alohida o’rni bor. Chunki bu fan maktabda kimyo fanini o’kitishni va uni o’quvchilar tomonidan tushunib olish qonuniyatlarini o’rgatuvchi, kimyo fanini o’rganishga yo’naltiruvchi pedagogik quroldir. O’qituvchi O’z faoliyatida rejissyor, aktyor, redaktor, tashkilotchi vazifasini bajarishga majburdir, ulardan bittasi bO’lmasa bu O’qish jarayoniga salbiy ta‘sir etadi. Kimyo o’qitish metodikasi darslarida Universitet ziyolilari Yangi bilim bermay , talaba bilimini o’quvchiga yetkazish uslublarining metodlarini o’rgatadilar. Kimyo uslublari umumiy pedagogik yo’nalishlardan farqlanishi mumkin, shu sababli kimyo o’qitish metodikasi quyidagi 3 vazifani bajarishga harakat qiladi: 1). Maktab kimyo darsligi uchun kerakli hajmda dalillarni tanlash; 2). Kimyodan dars berish usullarini tanlash; 3). O’quvchilarning bilimini oshirishda o’qituvchi faoliyati orqali kitob, kino, radio, televizor va boshqa vositalardan foydalanishni o’kuvchilarga o’rgatish. Kimyo fanining xulosalari hayot bilan chambarchas bog’liq holda bo’lishini va falsafali talqin qilinishini talab etadi. Kimyo fanini o’qitish bilan o’quvchilarda asta – sekin kimyoviy dunyoqarash hosil qilish kerak. Kimyo o’qituvchisining maqsadi va ta’lim-tarbiyaviy vazifalari o’rta maktabning maqsadi va umumiy vazifalari bilan belgilanadi. O’quvchilarga kimyo asoslarini ochib berish va ular tomonidan kimyo asoslarini ongli ravishda ozlashtirishni ta’minlash. qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining kimyoviy asoslarini ochib berish. O’quvchilarga kimyo sanoatining yutuqlarini va ularni qaysi yo’lda rivojlantirishini ko’rsatib berish. Kimyoning eng yangi yutuqlaridan butun amaliy xayetimizda qanday foydalayetganligiga o’quvchilar e’tiborini jalb etish. O’quvchilarga xayetda zarur bo’ladigan o’quv va malakalar berish. O’quvchilarning fikrlashini rivojlantirish, mustaqillikka, bilim olishda faol qatnashishni o’rgatish kerak.. O’quvchilarga nisbatan differentsial yondashuv . O’quvchilarni o’qitishda differentsial yendashuvga katta e’tibor berilmoqda. Ularga o’qitishning ma’lum bosqichida oziga yeqqan va keyinchalik mutaxassis bo’lib yetishiga yerdam beradigan fanlarni tanlashga imkoniyat beriladi.

Fundamentallashtirish, gumanitarlashtirish, mutaxassislashtirish, individuallashtirish va kompyuterlashtirish ta’lim soxasining yetakchi tendentsiyalaridir. Bo’lajak o’qituvchilar uchun gumanitar tayergarlikni kiritish juda muximdir, chunki ular nafaqat kimyoviy bilimga, balki mantiqiy, tarixiy, metodologik xarakterli bilimlarga ega bo’lishlari kerak. « Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da :- « Majburiy umumiy o’rta ta‘lim va o’rta maxsus , kasb- hunar ta‘limiga, shuningdek, o’quvchilarga qobiliyatlari va imkoniyatlariga qarab tabaqalashtirilgan ta‘limga o’tish to’liq amalga oshiriladi», - deb ko’rsatilgan. Ma‘lumki, hozirgi ta‘lim tizimi sinfdagi barcha o’quvchilarga bir xil yondashishni tavsiya etadi. Ulardagi oziga xoslik hisobga olinmaydi. Bir xil talab esa sinfdagi barcha o’quvchilarning dinamik rivojini ta‘minlashga imkon bermaydi. Tabaqalashtirilgan ta‘limning zamirida individuallashtirish yotadi va uhar bir bolaning oziga xos imkoniyatlarini yuzaga chiqaradi. O’quvchilar guruhga ( yuqori, o’rta, quyi ) bo’lib o’qitilganda, ular qobiliyati va imkoniyatlari hisobga olingani sababli dastur materiallari to’liq ozlashtiriladi. Natijada ularning o’qishga , fanga bo’lgan qiziqishi va faolligi ortadi. Ta‘lim tizimi o’quvchilar kuchiga mos tanlanganligi sababli ular tomonidan o’quv yuklamalarini ozlashtirishda zo’riqish ro’y bermaydi faol ozlashtiruvchilarning esa chuqur va keng bilim olishga bo’lgan ehtiyoji qondiriladi. Tabaqalashtirish turli tipdagi o’quv muassasalaridaamalga oshirilladi: - grammatik va zamonaviy maktablar ( Angliya ) ; - real bilim yurti, gimnaziya va asosiy maktab (Germaniya ); - texnologik , kasbiy va umumta‘lim maktab (Frantsiya ); - oddiy o’rta maktab, litsey, gimnaziya, kollej ( Rossiya ); va boshqalar. AQSH va Frantsiyada sinflar doirasida «tez», « o’rta» va « sekin» darajada ozlashtiruvchi guruhlar ish olib boradi. Tabaqalashtirilmagan maktablarda o’quvchilarning qobiliyatiga qarab yuklamalarni talab etish maqsadga muvofiq keladi. Kam ozlashtiruvchi o’quvchilarga a‘lochi o’quvchilarni biriktirish va alohida shug’ullanish orqali ularni ozlashtirish darajasini yuqoriga ko’tarish mumkin. Bugungi kunda Respublikamizda ushbu yo’nalishda keng qamrovli ilmiy tadqiqot ishlari olib borilmoqda va ta‘lim tizimida tabaqalashtirishga o’tish rejalashtirilgan. Tayanch sozlar : Metodika- biror narsaga o’qitish usullari xaqidagi ta’limot. Didaktika- ta’lim jarayonining umumiy qonuniyatlarini o’rganuvchi fan. Ekologik tarbiya-o’quvchilar tabiatni muxofaza qilishni o’rgatish.

Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi- ta’lim soxasini tubdan islox qilish, yangi kadrlar tarlash shu dastur asosida olib boriladi. Savollar: 1.Kimyo o’qitish uslubiyoti fanining maqsadi va vazifalari nimadan iborat? 2.Ulug rus kimyogarlari: M.V.Lomonosov, D.I.Mendeleev va A.M.Butlerov metodik goyalarining moxiyati nimada? 3.Respublikamizning kimyogar olimlardan kimlarni bilasiz? 4.Maktab kimyo o’qituvchisining asosiy vazifalari nima? 5.Kimyo darslarida o’quvchilarni qanday tarbiyalash kerak? 6.Kadrlar tayerlash Milliy dasturining vazifalari nimadan iborat?

Adabiyotlar ro’yxati 1. Borisov I.N. «Kimyo o’qitish uslubiyoti». T.: «O’qituvchi». 1966. 2. Abdullayev Sh.B. «Kimyo o’qitish uslubiyotidan ma’ruzalar matni». Namangan ,Faxrizoda xususiy kichik korxonasi, 2002. 3. Azizov M.T. «Ximiya ta’lim uslubiyoti fanidan ma’ruzalar matni». «Qarshi». 2000. 4. Ozbekiston Davlat standarti. Ozbekiston uzluksiz ta’limining Davlat standartlari tizimi. Oliy ta’lim 5440400 - kimyo yo’nalishiga oid bakalavrning tayyorgarlik darajasi va ozlashtiradigan bilimlari mazmuniga zaruriy talablar. Rasmiy nashr: T. : 2002. 5. Mehnat va kasb ta’limida o’qitishning faol usullaridan foydalanish. «Maktab va hayot» jurnalining 5 - soniga ilova. T.: 2003. 6. Ta’limda tabaqalashtirish. «Maktab va hayot» jurnalining 3 - soniga ilova. T.: 2003. 7. Barkamol avlod - Ozbekiston taraqqiyotining poydevori. T.: 1998. 8. «Ma’rifat» gazetasi. 2000 yil 4 noyabr soni.

O'xshashlar

Organik kimyo kursining o’qitish uslubiyoti. A. M. Butlerovning tuzilish nazariyasi

Organik kimyo fani

Organik kimyo fani

Organik kimyo fani

Kimyo o’qitish jarayonida o’quvchilarni tarbiyalash