Ion almashinishi bo‘yicha alkaloidlarni olish va tozalash alkaloidlar yig‘indisidan individual alkaloidlarni ajratish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

62.5 KB

Ko'chirib olish

Ion almashinishi bo‘yicha alkaloidlarni olish va tozalash alkaloidlar yig‘indisidan individual alkaloidlarni ajratish Reja: 1. Ion-almashinishi bo‘yicha alkaloidlarni olish va tozalash 2.Sorbentlarga qo‘yiladigan talablar 3. Individual alkaloidlarni ajratish

Ion-almashinishi bo‘yicha alkaloidlarni olish va tozalash Bu usul sintetik, tabiiy, ionitlarni ishlatishga asoslangan. Tabiiy ionlarga sellyuloza, tuproq kiradi. Sintetikka esa ion almashinuvchi smolalar, anionitlar, kationitlar kiradi. Kationitlar yuqori molekulyar birikmalar (YUMB) bo‘lib 2 xil turda bo‘ladi: 1. YUqori kislorodli (sulfid kislota qoldi g‘ i va fosfat kislota qoldi g‘ i) 2. Past kislorodli (SOON - , fenollar) Kationitlar faqat ishqoriy sharoitda ishlatiladi. Ion almashinishi usulining, asoschisi N.A.Izmailovdir. 1. Ionitni adsorbsiya sharoitini shunday xolatda olib borish kerakki unda ionitda alkaloidlarning adsorbsiyasi maksimum darajada va minimum darajada suyuklik fazasida bo‘lishini ta’minlash kerak. 2. SHunday sharoitlar tanlash kerakki unda max desorbsiya chiqishi kerak, mip darajada suyuqlik fazada ta’minlanish kerak. 3. Sorbent miqdorini xisoblashda shuni xisobga olish kerakki sorbsiya vaqtida ma’lum bir ionlarning ion almashinuv usuliga muvofiq emas, balki molekulyar sorbsiya xisobiga amalga oshishi mumkin. A age  A uos + A m.c. 4. Desorbsiya vaqtida ortiqcha desorbsiya qilish uchun suyuqlikning miqdori katta bo‘lishi kerak bu esa desorbsiyaga uchragan alkaloidlarni ionizatsiyalashni kamaytiradi. 5. Sorbsiya vaqtida rN qiymati katta axamiyatga ega, bunda rN ning ko‘rsatkichi shunday tanlanishi kerakki bunda alkaloidlarning tuzlari max. darajada ionlashgan va vodorod ionlariga qarama-qarshi bo‘lishi mumkin emas. CHiqish unumi -75-80% Afzalliklari. 1.Juda qulay usul, chunki ishlatilayotgan erituvchi suv, u esa arzon. 2.Ion-almashinish smolalarning narxi arzonligi va qoplashi yaxshi. 3.Ishlatilayotgan uskunalar oddiy va qimmatbaxo emas.

4. Texnika xavfsizlik talablariga javob beradi. 5. CHiqish unumdorligi yuqori. 6. Kam mexnat talab qiladi. Kamchiligi. 1. Uzoq vaqt talab qiladi. Sorbentlarga qo‘yiladigan talablar 1. Sorbentlar (suv, kislotada, ishqorlarda, spirtda, organik erituvchilarda) erimasligi kerak. 2. Kimyoviy turg‘unlik bo‘yicha barqaror bo‘lishi kerak, ya’ni reaksiyaga kirmasligi kerak. 3. Mexanik barqaror, chidamli, bo‘kish koeffitsienti 15% dan kam bo‘lishi kerak. 4. Sorbentlar standartlangan bo‘lishi kerak 5. Butun dinamik almashinish si g‘ imi, o‘zidan 0,01 NSI o‘tkazish yuli bilan aniqlanadi. Muvozonat almashinishi si g‘ imi bu o‘zgaruvchan ko‘rsatkich bo‘lib rNga bo g‘ liq. 6. Tanlab sorbsiya qilishga ega bo‘lishi kerak. 7. Kinetik xossaga ega bo‘lishi kerak. 8. Sorbent temperaturaga chidamli bo‘lishi kerak. Texnologik jarayon quyidagicha bo‘ladi. Sorbent KU (universal kationit- KU) ishlatilganda bunda alkaloidlar tuz xolida bo‘ladi. Asosan sorbsiyani adsorbent batareyalarda to‘lqin oqimi usulida olib boriladi. Eng ko‘p alkaloidlar yi g‘ ilgan suvli ajratma sorbentga yuborilib 1chi sorbentga vakuum orqali uzatilib turiladi. Desorbsiya qarama-qarshi oqimda amalga oshiriladi. Alkaloidlarning konsentratsiyasi suyuq fazada olish uchun 10 barobar ajratuvchiga nisbatan qo‘llaniladi. Individual alkaloidlarni ajratish Bizga ma’lum bo‘lganidek, juda kam xolarda o‘simlik bir turdagi alkaloid saqlaydi. Juda ko‘p xollarda ekstraksiya davomida murakkab asoslar

$aralashmasini olamiz. SHu sababdan oldimizda individual alkaloidlar ajratish masalasi kelib chiqadi. Bu ishni amalga oshrish uchun umumiy bir yo‘llanma berish qiyin. Lekin bir nechta umumiy sxema bera olish mumkin. a) Q aynash temperaturasiga asoslanib alkaloidlarni ajratish. Ayrim xollarda aralashmadagi alkaloidlar qaynash temperaturasiga ko‘ra bir-biridan keskin farq qiladi, shu sababdan kasrli xaydash yo‘li bilan ularni ajratish mumkin. Masalan, Conium maculatum. L. tarkibidagi koniin va kongidrin qaynash temperaturalari bilan bir biridan farq qiladi va bunda qo‘pol birlamchi fraksiyalashni ko‘rish mumkin. YAnada to‘liq ajratishni asosli aralashmani mos erituvchi bilan qayta ishlashda olish mumkin, bunda asosiy maqsad bizga kerakli modda erituvchida erib, qolgan qismi erimaydi yoki aksi, asosli qism erituvchida erimasdan qolgan qism yaxshi eriydi. Erituvchi sifatida ko‘p xollarda suv, spirt (etil, metil, amin), efir, atseton, xloroform, benzol va uning gomologlari, petroleyn efiri va ularning aralashmalari ishlatiladi. Ko‘pincha eruvchanlikdagi farq uncha katta bo‘lmaydi, bu xolda eruvchanlik aralashmasi qisman ajratadi. Bunda erituvchi qayta ishlatiladi, bu esa o‘z yo‘lida qiyinchiliklar tu\diradi. Erituvchilar bilan ajratish sovuqda yoki qizdirish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Erigan modda (yoki moddalar aralashmasi) kristallanadi. Bu kristallarni qayta kristallab ularni tozalash mumkin. Matochniklar konining qaynash temperaturasi 166-167 0 S, kongidirniki esa 225-226 0 S, bu esa ularni oddiy fraksiyali xaydash yo‘li bilan ajratishga yordam beradi. Alkaloidlar yuqori temperaturaga chidamsiz va bu temperaturada oson parchalanuvchan bo‘lganligi uchun bu xaydash odatda past bosimda olib boriladi. Alkaloidning to‘liq tozalanishi uchun bitta kasrli xaydash maqsadga muvoffiq emas, bunday xollarda boshqa tozalash usullari xam qo‘llaniladi. b) Xar xil erituvchanlikka asoslangan usullar. Alkaloidlar va ular tuzlarining xar xil erituvchilarda erituvchanlik farqlari ularni ajratish va tozalashda qo‘llaniladigan asosiy usul bo‘lib xisoblanadi. Ekstraksiya davomida olingan birlamchi kislotali eritma tarkibidagi “alkoloidlar yi\indisi”$ $ni ajratishda aralashmaydigan organik erituvchilarni qo‘shish yordamida qisman qatlam ajralmasini kuzatish mumkin. Bu ajratish albatta to‘liq bo‘lmaydi quyultiriladi (erituvchini xaydash yoki oddiy temperaturada bu\ latish yo‘li bilan), bunda moddalarni yangi porsiyasi ajraladi. Bunday kasrli kristallash maqsadga olib keladi. Eruvchanlik farqi juda kichik bo‘lganda bu jarayon xar bir fraksiya bilan bir necha marta takrorlanadi. Adabiyotlarda ko‘rsatilishicha to‘liq ajratish uchun qayta kristallanish yuz martagacha takrorlangan. Bunda bir narsaga axamiyat berish kerak, bu xam bo‘lsa alkaloidlar aralashmasining erituvchanligi aloxida komponentlar eruvchanligi o‘rtachasiga teng bo‘lmasdan, uning oshish tomoniga tezlikda o‘zgaradi. Masalan, suvda umuman erimaydigan va organik erituvchilardan oson eriydigan morfin, boshqa alkaloidlar ta’sirida, ayniqsa oqsillar, smolalar va boshqa moddalar, suvli eritmaga oson o‘tadi. q andaydir alkaloid ajratilganda uning eruvchanligi kamayadi, kristallanish xususiyati ortadi. q iyin yoki umuman kristallanmaydigan ko‘pchilik asoslar (aralashma tarkibida joylashgan) birlamchi tozalangandan keyin oson kristallanadigan bo‘lib qoladi. Organik erituvchilarda kristall xolda yomon eriydigan ko‘pchilik alkaloidlar, maydalangan, amorf xolda bu erituvchiga oson o‘tadi. Tozalashni yana bir yaxshi usuli asosli aralashmani qandaydir tuzga o‘tkazishdir. Bundan maqsad tuzlar erkin asoslarga nisbatan oson kristallanadi. SHunday xolatlar xam bo‘lganki erkin asos kristali umuman olinmagan, lekin tuzi oson kristallanadi. Mineral kislotalardan bu maqsadda odatda xlorid, bromid, yodid va xlorli kislotalar ishlatiladi sulfat, nitrat, fosfat kislotalar kam ishlatiladi. Sanoatda qo‘sh tuzlar xam qo‘llaniladi. Organik kislotalardan shavel, vino, pikrin kislotalar ishlatiladi. Alkaloid tuzlari odatda suvda, spirtdan, atsetonda va shunga o‘xshash erituvchilarda eriydi. Ko‘pincha xloridlar xloroformda erishi qobiliyati va suvli eritmadan bu erituvchiga o‘tish qobiliyati katta axamiyatga ega.$

v) Xar xil “asoslilik kuchiga” asoslangan ajratish usuli. Xar xil alkaloidlar xar xil asosliylik kuchiga ega, bu usul shunga asoslangan. Agarda bunday alkaloidlar aralashmasiga neytrallash uchun kamlik qiladigan kislota qo‘shsak, birinchi xolda kuchli asoslar kislota bilan bo g‘ lanadi, kuchsiz asoslar esa erkin xolda keladi. Va aksi kislota bilan bo g‘ langan alkaloidlar aralashmasiga oz miqdorda ishqor qo‘shilsa, birinchi bo‘lib kuchsiz asoslar tuzi parchalanadi, kuchli asoslar kislota bilan birikkan xolda qolaveradi. Fraksiyalash usuli qiyin sharoitda alkaloidlar aralashmasini ajratishni samarali usuli xisoblanib kerakli maqsadga olib keladi. Kamchiligi - nisbatan qiyin va katta xajmiligidadir, lekin bu kamchiliklar berayotgan samara bilan qoplanib ketadi. g) Xar xil adsorbsiyalanish qobiliyatiga qarab ajratish. Alkaloidlar aralashmasini ajratish uchun oxirgi yillarda xromatagrafiyadan keng qo‘llaniladi. Bu usulning moxiyati adsorbent bilan to‘ldiriladigan kolonka orqali tekshirilayotgan eritma o‘tkaziladi. Eritma to‘liq adsorbet qavatidan o‘tgandan keyin kolonka organik erituvchi bilan yuviladi, va kalonkadagi 1 chiqayotgan aloxida fraksiyalar yi g‘ ib olinadi. Aloxida fraksiyalarni keyingi qayta ishlash individual birikmalar olishga imkoniyat beradi.

Adabiyotlar : 1. Muraveva.D.A- Farmokognoziya, M 1981. 2. Xolmatov.X.X, Ahmedov.O‘.A-Farmakognoziya. Toshkent 1995. 3. V.P.Zaxarov, N.I.Libizov, X.A.Aslanov-Lekarstvenno‘e veshestva iz rasteniy i sposobo‘ ix proizvodstva.Tashkent 1980 g. 4. E.A.YArosh.Injir kak istochnik proizvodstva novogo preparata furalen. T.R. Vsesoyuzno‘y lekarstvennoe rost, vo‘p. 8,V kn; Rezultato‘ nauchno‘x issledovaniy v oblasti lekarstvennogo rastenievodstva, m- 1975.

O'xshashlar

O‘simliklardan alkaloidlarni ajratish usullari. Tuzlar, erkin asoslar ko‘rinishidagi ekstraksiya

Alkaloidlar ochilishi xaqida tarixiy ma’lumotlar. Alkaloidlarning kimyosi va tasnifi. Tibbiyotda ishlatilishi

Skopolomin gidrobromid, anabazin gidroxlorid, paxikarpin gidroyodid olish texnologiyalari ishlatilishi

Nikotin hamda anabazin olinishi tuzilishi xossalari va ahamiyati

Indol gruppasiga kiradigan alkaloidlar