Fosfor va uning birikmalari. Fosforli o’g`itlar. Uglerod va uning birikmalari - Kimyo - Referatlar

Fosfor va uning birikmalari. Fosforli o’g`itlar. Uglerod va uning birikmalari

Yuklangan vaqt:

24.01.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

54 KB

Ko'chirib olish

Fosfor va uning birikmalari. Fosforli o’g`itlar. Uglerod va uning birikmalari Fosfor V guruh elementi bo’lib, uning tashqi elektron qavati azotnikiga o’xshash — s 2p 3 elektron konfiguratsiyaga ega. Ammo fosfor III davr elementi bo’lgani uchun uning atom tuzilishi azotning atom tuzilishidan farq qiladi; uning atomida bo’sh d- orbitallar mavjud. Oq fosfor P 4 molekulalaridan iborat tetraedrik shaklda kristallangan oq modda, solishtirma og`irligi 1,8 g/sm 3 , suyuqlanish temperaturasi 44 o C. U suvda yaxshi erimaydi, organik erituvchilarda (masalan, benzol, toluolda), ayniqsa uglerod sulfid — CS 2 da yaxshi eriydi. Qizil fosfor (solishtirma og`irligi 2,3 g/sm 3 ) oq fosfordan farq qilib, organik erituvchilarda va CS 2 da erimaydi, zaharsiz, havoda o’z-o’zidan alangalanmaydi. Chunki qizil fosfor piramida shaklida P 4 zvenolaridan iborat polimer tuzilishga ega. Qora fosfor (solishtirma og`irligi 2,7 g/sm 3 ) oq fosforni yuqori bosim ostida 370 o C temperaturada uzoq vaqt qizdirish natijasida hosil bo’ladi. U ham polimer tuzilishga ega. Fosfor va uning birikmalariga oidlar Kerakli reaktiv va asboblar: Qizil fosfor, nitrat kislota (kons), distillangan suv, natriy fosfat, natriy gidrofosfat, natriy digidrofosfat, kalsiya xlorid, Texnokimyoviy tarozi toshlari bilan, suv hammomi, halqali va qisqichli shtativ, gorelka, chinni kosacha, probirkalar quyilgan shtativ, pichoq, pinset, shisha tayoqcha, asbestlangan tur. Fosforning allotropiyasi Quruq probirkaga karbonat angidrid to’ldiring. Probirkaga qizil fosfordan no’xat kattaligida soling. Probirka og`zini paxta bilan berkitib, temir shtativ qisqichiga gorizontal holda mahkamlang. Shundan so’ng probirkaning qizil fosfor joylashgan qismini gaz alangasida ohista qizdiring. Probirkaning sovuq devorida oq fosfor dog`lari hosil bo’lishini

kuzating. Probirka bir oz sovigach, uning og`zidagi paxtani qisqich yordamida olib stakandagi mis sulfat eritmasiga tashlang. Probirka devoriga yopishgan oq fosforni esa shisha tayoqcha yordamida qirib oling. Oq fosforni havoda o’z-o’zidan yonishini kuzating. Reaksiya tenglamasini yozing. Natijasiga asoslanib, fosforning qaysi allotropik modifikatsiyasi kimyoviy jihatdan aktivroq ekanligi haqida xulosa chiqaring. Fosfat angidridning hosil bo’lishi va uning xossalari (mo’rili shkafda o’tkaziladi) a) Asbestlangan sim to’r ustiga qo’yilgan chinni kosachaga 0,5 g qizil fosfor solib, uni qizdirilgan shisha tayoqcha bilan o’t oldiring. Yonib turgan qizil fosfor ustiga toza va quruq shisha voronkani to’ntarib tutib turing (kosaning usti batamom berkilib qolmasin). Bunda fosforning yonishidan hosil bo’lgan qorsimon oq kristall modda - fosfat angidrid voronka devoriga o’tirib qoladi. Voronkani shtativdagi toza probirkaga o’rnating. Reaksiya tenglamasini yozing. b) a da shisha voronka devoriga o’tirib qolgan fosfat angidrid bir ozdan keyin namlanib, mayda tomchilar hosil qilishini kuzating. Fosfat angidridning atmosfera havosidagi suv bug`i bilan birikib kislota hosil qilishiga to’liqroq ishonch hosil qilish uchun shisha bankadagi (odatda fosfat angidrid germetik berkiladigan idishda saqlanadi) fosfat angidriddan plastmassa qoshiqcha bilan no’xat kattaligida olib, uni havoda 2-3 minut qoldiring. Shu vaqt ichida fosfat angidrid havodagi namni tortib oladi va qoshiqchani to`ntarganda ham to`ntarilmaydigan massa hosil qiladi. Bu hodisalar fosfat angidrid umuman namni tortish xusisiyatiga ega ekanligi haqida dalolat beradi. Eritmada P0 3 4 , PO" va P 2 0 7 4 ionlari borligini ko’rsatadigan reaksiyalar a) Uchta probirka olib, ularning birinchisiga ikkilamchi natriy fosfat, ikkinchisiga natriy metafosfat, uchinchisiga esa natriy pirofosfat tuzlarining suyultirilgan eritmalaridan 3 ml dan quying va ularning har qaysisiga 5-6 tomchidan kumush nitrat eritmasidan qo’shib chayqating. Probirkalardagi

cho’kmalarning nitrat kislotada erish-erimasligini sinab ko’ring. Tegishli reaksiyalarning tenglamalarini yozing.

5. Birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi natriy fosfat tuzlarining suvdagi eritmasida vodorod ko’rsatkichi (pH)ning qiymati nima uchun har xil bo’ladi?

Uglerod va uning birikmalari Uglerod to’rtinchi guruh asosiy guruhcha elementlari orasida metallmaslik xossasi eng kuchli element; uning nisbiy elektr manfiyligi 2,5 ga teng. Uglerodning asosan to’rtta allotropik shakl o’zgarishi: olmos, grafit, karbin va amorf ko’mirlar ma’lum. Olmos va grafit tabiatda erkin holatda uchraydi. Amorf ko’mir tarkibidagi ko’p uglerod tutuvchi uglevodorodlarning chala yonishidan, o’simlik va hayvonot qoldiqlarining havosiz joyda yuqori bosim ostida chirishidan hosil bo’ladi. Amorf ko’mirning har xil turlari (pista ko’mir, aktivlangan ko’mir, koks, suyak ko’miri va hayvon ko’miri)dan texnikada adsorbent va metallarni ularning oksidlari qaytaruchi vosita sifatida foydalaniladi. Karbin - bundan bir necha yil avval sintez yo’li bilan hosil qilingan. U zichligi 1,9-2 g/sm 3 bo’lgan qora tusli kukun. Karbin yarim o’tkazgich xossalarga ega. —C C—C C—CC— yoki =C=C=C=C=C=C=. Uglerod va uning birikmalariga oidlar Kerakli reaktiv va asboblar: Magniy lentasi, vodorod sulfidli suv, yod eritmasi, natriy atsetat, o`yuvchi natriy, kalsiy karbid, marmar yoki bur bo`lakchasi, qizil fosfor, natriy sulfit, qo`rg oshin nitrat, Kipp apparati, 100 ml li o`lchov slindri, gorelka, probirkalar qo`yilgan shtativ, slindr, temir qoshiqcha, shisha tayoqcha. Yog`ochni quruq haydash Katta probirka hajmining 3 / 4 qismiga qadar yog`och to’poni (qirindisi) soling. Probirkani temir shtativ qisqichiga ko’ndalang holda mahkamlab, uning og`zini uchi bukilmagan gaz o’tkazgich nay o’rnatilgan probka bilan berkiting. Boshqa katta probirka olib, uning og`ziga muvofiq probka tanlang va unda parma yordamida ikkita teshik hosil qiling. Probkani yog`och to’poni solingan probirka og`zidagi probkaga o’rnatilgan gaz o’tkazgich nayning ikkinchi uchiga kiydiring. Uning ikkinchi teshigiga uchi toraytirilgan shisha nay o’rnating. Bo’sh probirka og`zini shu probka bilan berkitib, uni sovuq suvga tushiring. shundan keyin,

birinchi probirkaning yog`och to’poni joylangan qismini gaz alangasida dastlab sekin, keyin esa kuchliroq qizdiring. Asbob ichidagi havoning hammasi siqib chiqarilgach, uning toraytirilgan nay uchida oq tutun ajralib chiqishini, bo’sh probirkada esa suyuq mahsulot yig`ilishini kuzating. Naycha uchiga yonib turgan cho’p tuting. Yog`ochni quruq haydashda hosil bo’lgan gaz moddalar nay uchida yonadi. Yog`och to’ponini qizdirishni naycha uchida gaz moddalarning (gaz moddalar tarkibini asosan CO, CO 2 va uglevodorodlardan iborat) yonishi to’xtaguncha davom ettiring. Suyuq mahsulotlar yig`ilgan probirkani suvdan olib, og`zini oching va probirka ichidagi aralashmadan kichik probirkaga quyib, uning ikki qatlamga (qatron va suvli eritmaga) ajralishini kuzating. Toza probirkaga neytral lakmus eritmasidan 5-6 tomchi quyib, ustiga yog`ochni quruq haydashdan hosil bo’lgan suyuq mahsulotdan 1-2 tomchi tomizing. Nimani kuzatdingiz? Xulosangizni yozib qo’ying. So’ngra temir shtativning tagligi ustiga qo’yilgan 3-4 qavat filtr qog`ozini bir chekkasiga suyuq mahsulotdan quying. Suvli qog`ozlarning filtr qog`oziga shimilib tarqalishi, qatronning esa tarqalmay qolishini kuzating. Probirkadagi ko’mirni navbatdagi lar uchun saqlang. Yog`och ko’miri (pista ko’mir) ning turli moddalarni adsorblash xossasi. a) Ikkita voronka olib, ularni temir shtativ halqalariga o’rnating. Voronkalarning uchini probirkalarga tushirib qo’ying. Har ikki voronkaga buklangan filtr fog`oz qo’ying va ularning biriga 2-3 sm qalinlikda hovonchada maydalangan yog`och ko’miridan soling. So’ngra har ikki voronkaga 10 ml dan fuksin eritmasidan qo’shing. Probirkalarda yig`ilgan suyuqliklarning rangini solishtiring. Nimani kuzatdingiz? Xulosangizni yozib qo’ying. Uglerod (II)-oksidning olinishi va uning xossalari (hamma lar mo’rili shkafda bajariladi) Vyurs kolbasiga chumoli kislota eritmasidan (d = 1,2) 5-6 ml, ajratgich voronka konsentrlangan (d = 1,84) sulfat kislota eritmasidan 20 ml quying. Kristallizatordagi suvga suv bilan to’ldirilgan slindrni to`ntarib qo’ying. Chumoli

kislotaga sulfat kislota eritmasidan oz-ozdan quying. Uglerod (II)-oksidning shiddatli ajralishini kuzating. Bir oz vaqt o’tgach, slindrni suvga tushirilgan shisha plastinka bilan berkitib, suvdan chiqaring. Slindr og`ziga yonib turgan cho’p tuting. Slindrga yig`ilgan uglerod (II)-oksid yonadi (uni shisha nay uchida ham yondirish mumkin). Alanga rangini yozib oling. Slindrdagi uglerod (II)-oksid to’liq yonib tugashi uchun idishga suv quyib turing. Uglerod (II)-oksid yonganda uglerod (IV)-oksid hosil bo’lganiga ishonch hosil qilish maqsadida alanga ustiga ohakli suv bilan ho’llangan shisha idish (stakan)ning og`zi tutilsa, idish devorlarida oq dog` hosil bo’ladi. Tegishli reaksiyalarning tenglamalarini yozing. Uglerod (IV)-oksidning olinishi va xossalari a) Kipp apparati o’rta qismidagi idishga marmar bo’lakchalaridan tashlab, apparatning voronkasiga xlorid kislotaning solishtirma og`irligi 1,12 (1:1) yoki 1,19 (1:4) bo’lgan suyultirilgan eritmasidan quyiladi. (Nima uchun bu maqsadda sulfat kislota eritmasidan foydalanish tavsiya etilmaydi?). Marmar ustiga xlorid kislota quyilganda gaz ajralib chiqishini kuzating. Ajralib chiqayotgan gaz uglerod (IV)-oksid ekanini qanday isbotlaysiz? b) Probirkaga distillangan suv quying, unga karbonat angidrid yuboring. Bir oz vaqt o’tgach hosil bo’lgan eritmani ko’k lakmus qog`oz bilan sinab ko’ring. Nimani kuzatdingiz? Sodir bo’lgan reaksiya tenglamasini yozing. Probirkadagi eritmani alangada qizdiring. Shundan keyin uni yana ko’k lakmus qog`oz bilan sinab ko’ring. Temperaturaning ortishi uglerod (IV)-oksidning eruvchanligiga qanday ta’sir etadi? Kuzatilgan hodisa karbonat kislotaning qaysi xossasini tushuntirib beradi? Karbonat kislota eritmasida qanday ionlar mavjud? Temperatura ortganda muvozanat qaysi tomonga siljiydi? Muvozanat siljishiga yana qanday faktorlar ta’sir qilishi mumkin?

Adabiyotlar: 1. Q. Axmerov, A. Jalilov, R. Sayfutdinov. Umumiy va anorganik kimyo. Toshkent: “O’zbekiston”, 2003. 2. K. Rasulov, Sh. Mirkomilov, M. Nishonov, M. Sodiqov. Anorganik kimyo. Toshkent: Fan va texnologiya, 2012. 3. К. Расулов, О. Юлдошев, Б. Қораболаев. Умумий ва анорганик кимё. Т.: «Ўқитувчи», 1996. 4. N . A . Parpiyev , X . R . Raximov , A . G . Muftaxov . Anorganik kimyo nazariy asoslari. Toshkent. «O’zbekiston». 2000y 5. Bozorov N.I. Umumiy kimyo. Toshkent: Adabiyot uchqunlari, 2017.-368 b. 6. Raymond Chang.General Chemistry:The Essential Concepts. McGraw-Hill Education; Enland. -2013. 7. Analitical chemistry. 6 th . Edition. Gary D. Christian.University of Washington.2004.848 8. Paula Yurkanis Bruice, ORGANIK CHEMISTRY, New York, USA, 2016 9. O. Fayzullayev. Analitik kimyo. T: Yangi asr avlodi. 2006 y. 10. М . Т . Ғуломов , Т . Норов , Н . Туропов . Analitik kimyo.T.: Ворис нашриёти , 2009 й . 11. Shoymardonov R. Organik kimyodan praktikum. Toshkent - O’qituvchi -1982.

O'xshashlar

Fosfor va uning birikmalari. Mishyak, surma, vismut birikmalari

Oltingugurt va uning birikmalari. Azot va uning birikmalari

Kremniy va uning birikmalari

Marganes va uning birikmalari

Rux va uning birikmalari