Farmatsevtik maqsadda qo’llaniladigan suvga qo’yilgan gigienik talablar - Kimyo - Referatlar

Farmatsevtik maqsadda qo’llaniladigan suvga qo’yilgan gigienik talablar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

94 KB

Ko'chirib olish

Farmatsevtik maqsadda qo’llaniladigan suvga qo’yilgan gigienik talablar Reja: 1. Farmatsevtik maqsadda qo’llaniladigan suvni tayorlash usullari 2. Farmatsevtik maqsadda qo’llaniladigan suvga qo’yilgan gigienik talablar 3. Farmatsevtik maqsadda qo’llaniladigan suvning qo’llanish yo’llari

The main objective in the design of the water storage and purified ras¬predeleniya system is to provide a constant movement of the water pipe, there is no dead zones that promote the growth of microorganisms and formation of biofilms on surfaces. Modern storage and distribution systems mean by a recirculation system with odnonaprav¬lennym traffic flow and the ability to completely remove water from the pipeline. Critical parameters in the storage and distribution of purified water are: - temperature; - The movement of water and its velocity; - Pressure; - Materials of pipelines and storage tanks. Distribution and storage of purified water according to GMP Regulation should be carried out at temperatures that prevent the growth of microorganisms - above 80 "C or below 15" C. Systems using cold water should be oborudo¬vany UV installations to reduce the level of microorganisms in the water. The movement of water in the pipeline must be turbulent at a rate of 1.5 to 3 m / s. In hydrodynamics, the degree of turbulence in the fluid stream is characterized by the Reynolds number (Re). If the value of Re <2500 the flow is always laminar. As the number of Re values in the range 2500 <Re <50000 degree turbu¬lentnosti flow gradually increases, and at Re> 50,000 always flow is turbulent. The Reynolds number can be determined from the following expression: Re = (Vx dI 1000) / v, Where: V- mean velocity of water in the loop, m / s, d - the inner diameter of the pipe in mm, v - kinematic viscosity coefficient m2 / s, which is the temperature zavi¬sit, v = 0,000001006 water at a temperature of 20 "C. One of the key problems is the right choice mate¬rialov for water storage and distribution system cleaned. construction material should not degrade water quality and comply with the requirements and conditions of pharmaceutical production. The main materials used are: - Polymer materials like PP and PVDF (from the English Poly¬propylene

- polypropylene, Polyvinylidenejluoride.), Etc., the most commonly used in - designing cold water distribution circuits purified. - Stainless steel 316 L with the surface roughness of not more than 0,8 Ra. Storage and distribution of water for injections - Water storage and distribution problem for injection is considered D. Dismore (firm Steris) in the journal "Technology of cleanliness" №2 / 2001. When you create a water storage and distribution systems for injection have to comply with the following requirements: • The capacity of the tank should be such as to satisfy the user's requirements to the maximum one-time consumption of water • Minimum installation performance should take into account any future user requirements • Water quality in its delivery to the point of use. Control parameters of water: • temperature, • pressure, • conductivity, • consumption, • total organic carbon. Designing tanks Reservoir storage of water for injection is designed as a pressure vessel. This requirement must be combined to provide a full vacuum (under occlusion fil¬tra ventilation or when the vent valve is closed). The reservoir must also be designed for a pressure of 3 bar, so that the system can be processed with vapor at 134 ° C. Obra¬botka tank surfaces must comply with the requirements for pipelines. Can be used vertikal¬nye and horizontal tanks, which have their advantages and disadvantages. Of key importance for the operation of the water distribution system is playing the way it is executed the project. Poor design - it is inevitable the project to fail, as in essence the system is fully welded and are often integrated in the building. The guide, published by the International Society of

Pharmaceutical Engineers (ISPE), said that optimi¬zatsiya water treatment system is the result of the following: 1) the time when the water is under conditions conducive to the growth of microorganisms must be minimized; 2) changes in water temperature must be kept to a minimum; 3) during the treatment should be provided in contact with all surfaces. (2) 2. W. Whyte. Cleanroom Technology. New York. 2002. Suvning tayyorlanishi. Sanoatning elektron, kimyoviy, farmatsevtika va boshqa sohalarida ko’pgina texnologik jarayonlarda yuqori darajada toza hisoblangan suvdan foydalaniladi. Suvning o’ta toza bo’lishi va uni olishning maxsus texnologiyasi dori vositalarini ishlab chiqarishda (in’ektsiya uchun suv va tozalangan suv) zarurdir. Tozalangan suvdan turli maqsadlarda foydalanilsada, ammo uni olishning usullari bir xil tartibga asoslanadi. Bunda farmatsevtik maqsadlarda ishlatiladigan toza suvni olish tartibi namuna qilib belgilangan. Farmatsevtik maqsadlarda ishlatiladigan suv. Farmatsevtik maqsadlarda ishlati- ladigan suv dori vositalarining xavfsizligini ta’minlaydigan muhim elementlarga kiradi. Uning sifati Davlat Farmakopiyasiga kiritilgan Farmakopiy modda (FS) bilan qat’iy belgilangan. FS 42-2619-97 “Tozalangan suv” va FS 42-2619-97 “In’ektsiya uchun suv”. Tozalangan suvdan quyidagilarda foydalaniladi: in’ektsiya uchun ishlatilmaydigan dorivor vositalarni tayyorlashda; bug’ hosil qilishda; sanitar ishlovda; idishlarni yuvishda; laboratoriya amaliyotida va hokazolarda. In’ektsiya uchun suv tayyorlashda tozalangan suv asos suv hisoblanadi. FS 42-2619-97 ga binoan tozalangan suvni distillyatsiya yo’li bilan, ion almashinishi yo’li bilan, qayta so’rilish yoki shu usullarning kombinatsiyasi yo’li bilan va boshqa usullar bilan olinadi. Tozalangan suv ion, organik, kimyoviy va mikrobiologik jihatdan toza bo’lishi zarur. In’ektsiya uchun suvdan steril dorivor vositalarni tayyorlashda va ular joylanadigan idishlar (upakovka) larni yuvishda (yuqori darajada chayishni istisno qilgan holda) foydalaniladi. Farmatsevtik maqsadlarda foydalaniladigan suv tabiiy

ichimlik suvidan olinar ekan, uni albatta har xil aralashma va cho’kindilardan tozalash kerak. Tabiiy suv tarkibida har xil aralashmalar bo’lishi mumkin: mexanik zarralar (erimaydigan organik va noorganik aralashmalar), eriydigan moddalar ( noorganik tuz-lar, kaltsiy, magniy, natriy, xlor ionlari, oltingugurt, ko’mir kislotalari va boshqalar); kimyoviy faol bo’lmagan eriydigan gazlar (kislorod, azot); kimyoviy faol bo’lgan eriydigan gazlar (uglerod dioksidi, ammiak); mikroorganizmlar (jumladan, ko’z ilg’aydiganlar, mog’or zamburug’lari, suv o’tlari va tsistalar va h); bakteriyali endotoksinlar ( grammanfiy mikroorganizmlarning hujayra devorlaridagi lipopoli-saxaridlar); organik moddalar (tabiiy organik moddalar – gumina kislota va b. hamda ifloslantiruvchi organik moddalar – sanoat chiqindilari, o’g’itlar, pistitsitlar va b.); kolloidlar (organik moddalar bilan birikib kompleks birikmalar hosil qiluvchi temirning Fe2O3 x u H2O, kremniyning SiO2 x y H2O, alyuminiyning Al2O3 x y H2O birikmalari); qolgan dezinfiktsiyalovchi moddalar (xlor, xlor kislotasi, gipoxlorit – ion, xloraminlar va b.). Asos suv “Ichimlik suvi” San PiN 2.1.4.1074.01ga muvofiq ichimlik suvi talablariga javob berishi shart. “Suv ta’minotining markazlashgan sistemasidagi ichimlik suvining sifati gigienik talablarga javob berishining Sifat nazorati”. Asos suvning sifati, uning kimyoviy tarkibi, undagi mavjud aralashmalardan qat’iy nazar texnologik sxema bo’yicha suvni tozalangan holda olishda filtratsiya, yumshatish, ion almashish, qayta so’riltirish va h. kabi bir necha bosqichlardan iborat suvni dastlabki tayyorlash jarayoni katta ahamiyatga ega. Suvni tozalangan holda olish. Dastlabki tayyorgarlik va olish. Suvni tozalangan holda olishning texnologik sxemasini tanlashda quyidagilarga asoslaniladi: asos suv(berilgan suv)ning sifatiga; suv olishning yakuniy bosqichini tanlashga; Farmakopey qoidalarining suvga qo’yilgan talablariga; asos suvning sifatiga bo’lgan talablarga; tarkibi normativ hujjatlarda belgilanganidek yoki farmakologik mahsulotni ishlab chiqaruvchi tomonidan belgilangan tartibda aralashmalarni yo’qotishga yo’naltirilgan dastlabki tozalash bosqichlariga. Dastlabki tayyorgarlik – bu sifatli tozalangan suvni olish uchun qilinadigan operatsiyalar majmuidir. Normativ talablarga mos keladigan suvni olish bu so’nggi bosqich sanaladi.

Filtrlash.Suvni qayta ishlash sistemasida filtratsiya texnologiyasi muhim rol o’ynaydi. Turli usullarda qo’llash uchun filtrlash qurilmalarining juda ko’p turlari ishlab chiqarilmoqda. Qismlarni g’alvirdan o’tkazish darajasiga ko’ra ular bir – biridan tubdan farq qiladi. Yirik donalarni (antratsit donachalari, kvarts, qum) filtrlovchi va mayda donachalarni filtrlovchi membran filtrlar. Qurilma va sistemalarning o’zaro joylashishi texnologik jarayonda filtrlash uskunalarining qo’llanish joyi va turiga ko’ra o’zgaradi. Zamonaviy filtrlash sistemasi 3 va 5 tsiklli ish rejimiga ega, ya’ni ular avtomatik ravishda (nazorat dasturi asosida) ishlashga va qo’lda boshqarishga moslangan. Texnologik ish rejimida filtrlash qurilmasi quyidagilarni bajaradi: suvni tozalangan holda olish, filtr oraliqni to’g’ri va qayta tozalash. Bu rejimdan regeneratsiya talab qilmaydigan (ko’p qavatli filtrlar, Birm asosida temirsizlantiruvchi filtrlar, aktivlashtirishgan ko’mirli filtrlar) sepuvchi qurilmada foydalaniladi. Ishning besh tsiklli rejimida suvni toza holda olish, qayta tozalash, regeneratsiya, sekin tozalash, tez tozalash va tuz bakani to’ldirish nazarda tutiladi. Ushbu rejim filtrlash muhiti (margantsovkali tseolit asosida temirsiz-lantirilgan filtrlar, yumshatish filtrlari) da regeneratsiya o’tkazilishi zarur bo’lgan filtrlash qurilmalari uchun foydalaniladi. Ko’p qavatli filtrlardan foydalanish suvni dastlabki tayyorlashning boshlang’ich bosqichlaridan biri hisoblanadi. Ulardan foydalanish suvning yuqori darajadagi loyqalanganligi va uning tarkibida mexanik kolloid qismlarining yuqori darajada mavjudligida maqsadga muvofiqdir. Ko’p qavatli filtrlarni ishlatishda suvni filtrlashning minimal tezligi - 5-10m/s, qayta tozalashning yuqori tezligi soatiga 35-40 m bo’lishini ta’minlash zarur. Bundan ko’rinadiki, filtratsiya va qayta tozalashda zarur bo’lgan tezlikni ta’minlash uchun nasosni to’g’ri tanlay bilish muhim kriteriya hisoblanadi. Birm filtrlash muhiti va margantsovkali tseolit asosida temirsizlantiruvchi filtrlar suvning tarkibidagi temir va marganets aralashmalarini yo’qotish uchun qo’llaniladi. Bundan tashqari, margantsovkali tseolit yordamida suvda erigan vodorod sulfidi yo’qotiladi. Filtrlash muhiti ustida kimyoviy katalitik oksidlanish protsesslari natijasida erigan temir va marganets erimaydigan holat (gidrooksid)ga o’tadi va yengil cho’kma ko’rinishida qayta tozalash yo’li bilan

filtrdan chiqariladi. Birm filtrlash muhitidan foydalanishda muhim shartlardan biri suvda erigan kislorodning kontsentratsiyasi, 15% ga erigan temirning kontsentratsiyasi borligidir. Marganetsli tseolit qo’llanilganda o’zining katalitik tarkibini yo’qotadi, shu sababli uning kaliy permanganat eritmasi bilan davriy (yoki doimiy) regeneratsiyasi bo’lishi shart. Temir va marganetsning suvdagi yuqori kontsentratsiyasida suvning aeratsiya sistemasidan oldindan foydalanish zarur. Farmatsevtika amaliyotida keng qo’llaniladigan filtrlardan biri bu suvdan kichik molekulyar og’irlikdagi organik moddalar va xlorni yo’qotuvchi aktivlashtirilgan ko’mirli filtrdir. Uning iste’molga yaroqlilik sifatini (suvning rangi, ta’mining yaxshilanishi va b) yaxshilash uchun, zanglamaydigan po’lat, rezina mahsulotlari, ular bilan kontsentratsiyalashadigan membranalar yuzasini himoya qilishda foydalaniladi. Shuni ta’kidlash joizki, aktiv xlorni yo’qotgan ondan boshlab suv qandaydir bakteritsid agentdan ayriladi va shunga muvofiq mikroorganizmlarning o’sishi oshadi. Ko’mir filtrlarda juda katta va keng yuzasi sababli mikrobiologik flora rivojlanishi uchun qulay sharoitlar mavjud. Shuning uchun farmatsevtik amaliyotda suvning dastlabki tayyorgarligi uchun oddiy aktivlashtirilgan ko’mirdan foydalanish maqsadga muvofiq emas. Keyingi vaqtlarda filtrlovchi muhit sifatida mikrobiologik o’sishni kamaytiradigan kumush bilan to’ydirilgan qilingan aktivlashtirilgan ko’mirdan foydalaniladi. Aktivlashtirilgan ko’mirli filtr bilan ishlashdagi asosiy qiyinchiliklar uning mikroorganizmlar bilan aralashib ketishga moyilligi, bakteriyalar, endotoksinlar, ko’mirning mayda zarrachalarini filtratga ajratib chiqishi, gidrav kanallar hosil qilishidir. Vaqti vaqti bilan sanitar tozalash, filtrlash muhitida zarur filtratsiya tezligi va qayta tozalashni ta’minlash, aktivlashtirilgan ko’mirni o’z vaqtida (har 6- 9 oyda) almashtirib turish profilaktik choralar hisoblanadi. Suvni yumshatish. Suvni yumshatish ion almashishidagi tez-tez uchraydigan tasodifiy hol sanaladi. Suvni yumshatishda suvning qattiqligini pasaytirish uchun magniy va kaltsiydek kationlar yo’qotiladi. Yumshatish suvni ion almashuvchi va qayta so’riluvchi membranaga tozalashga berishdan oldin ionlar tarkibini sezilarli pasaytirishga imkon beradi. Ko’pgina hollarda qattiq tuzlar kationlarining natriy

kationlariga almashishi sodir bo’ladigan kationitlar bilan to’ldirilgan avtomatik kolonka – yumshatuvchilardan foydalaniladi. Farmatsevtik korxonalarda doimiy ravishda yumshatilgan suv olish uchun smolaning ion almashish regeneratsiyasi galma-gal bo’ladigan dupleks qurilmalardan foydalaniladi. Smolaning almashinish sig’imini pasaytirish uchun uning natriy xlorid bilan eritmasi yordamida davriy avtomatik tarzda yoki qo’l yordamida regeneratsiya o’tkaziladi. Suv tayyorlash sistemasida ko’proq quyidagi 3 holatda yumshatishdan foydalaniladi: qayta so’rilish va distillyatsiya oldidan; ion almashish qurilmasining regeneratsiyasi uchun foydalanishda ishlatiladigan suvni olishda; Faqat yumshatilgan suv yetarlicha olinadigan hollarda (avtoklavka, yuvish joylarida va b. suvdan foydalanishda). Yumshatuvchilar distilyatorning ichki yuzasi va qayta so’rilish membranasida erimaydigan cho’kmalarni hosil bo’lish potentsial imkoniyatlarini pasaytirgan holda asos suvdagi polivalent ionlarni yo’qotadi. Shuningdek, yumshatishda qattiq tuzlar bilan birga bariy, alyuminiy, stronniy kabi foydali ionlarni ham yo’qotishi mumkin. Yumshatish sistemasini ishlatishda filtratsiya tezligini noto’g’ri tanlash, smolaning organik mikrobiologik iflaslanishi, qurilmani ishlatish va saqlash qoidalariga rioya qilmaslik sababli smola elementlarining yorilishi, regeneratsiyada tuzli eritma bilan ifloslanish sababli kanallar paydo bo’lish xavfi qiyinchiliklar keltirib chiqaradi. Chastotani (regeneratsiya oraliq davri 24 s dan kam bo’lmasligi) va yumshatuvchining ion almashish regeneratsiyasining davomiyligini to’g’ri tanlash zarur. Suvning qattiqligi monitoringgini olib borish, ya’ni, smolaning ajratilgan zarrachalarini yo’qotish uchun filtratsiyadan o’tkazish, yumshatish filtrini, tuz baki va b. ni natriy gipoxlorit bilan sanitar qayta tozalash (yiliga 1 marta) zarur. Ion almashtirgichsuvdan anion va kationlarni yo’qotishning samarali usullaridan biri hisoblanadi. U dastlabki tozalashdagi kabi suvni toza holda olishda ham muhim bosqichlardan biridir. Ion almashish ionitlar – turli darajada ulangan to’rsimon polimerlar, ion guruhlar bilan kovalent bog’langan gelli mikro va makrog’ovakli strukturalarni ishlatishga asoslangan. Bu guruhlarning suvda yoki eritmadagi dissotsiatsiyasi – ion polimerlariga qaratilgan va eritmadagi bir nomli

zaryadlar (kation yoki anion) ionlariga almashadigan ionga qarshi harakatdagi ion bug’ni beradi. Kimyoviy tuzlantirishda ion almashish qattiq va yumshoq fazalar o’rtasidagi qaytariluvchi jarayon hisoblanadi. Smola tarkibiga turli funktsional guruhlarni tanlaydigan smolalarning vujudga kelishiga olib keladi. Ion almashtirgich smolalar anionitlar va kationitlarga bo’linadi. Kation almashtirgich smolalar musbat ionlar almashishiga layoqatli, anion almashtirgich smolalar esa manfiy ionlar almashishiga layoqatli funktsional guruhlardan tarkib topgan. Smolalar qo’shimcha ravishda quyidagi 4 asosiy guruhga bo’linishi mumkin: kuchli kislotali, kuchsiz kislotali kation almashtirgich smolalar, kuchli kislotali, kuchsiz kislotali anion almashtirgich smolalar. Ion almashuvchi apparatlarning 2 turi mavjud: kationit va anionitlarning alohida qatlamlisi va aralashgan qatlamlisi. 1–tur apparatlari 2 ketma–ketlikdan: birinchisida ishlanadigan suv kationitlar bilan, ikkinchisida anionitlar bilan to’ldirilgan ustunlardan iborat. 2tur apparatlar ion almashuvchi smola aralashmasi bilan to’ldirilgan bir ustundan iborat. Kationit 5% li tuz kislotasi bilan, anionit 4 % li natriy gidroksidi bilan regeneratsiyalanadi. Ion almashtirgich usulining afzalliklari kam mablag’ligi, oddiyligi, ishlab chiqarishni kengaytirishga printsipial cheklovlarning yo’qligidir. Ion almashtirgich usulidan foydalanish suvning zaif miniralizatsiyasida:100. 200 mg/l tuzlar o’rtacha (tarkibi 1g/l tuz atrofida) 1m 3 suvni tozalash uchun 30%li tuzli kislota eritmasidan 5 l va 50% li ishqor eritmasidan 4 l sarflash kerak bo’ladi. Smolalar ulardan foydalanishda qiyinchiliklar tug’diradigan kamchiliklarga ega: - Ko’pchilik ion almashtirgich smolalar smola donachalari ichida ionlar diffuziyasining, sorbtsiya va desorbtsiyaning past tezligiga asoslangan past gidrofillikga ega. Amaliyotda ion almashtirgich smolalar donacha ko’rinishida ishlatiladi. Ular ustunlarga yopishib qoladi va bu sorbtsiya jarayoni vaqtida majburiy ravishda yumshatiladi. Bu esa ekspluatatsiya jarayonida donachalarning muttasil mexanik yemirilishiga olib keladi. – Kimyoviy agressiv reagent xo’jalikning mavjudligi. – Ion almashtirgich smolalar almashish layoqatini tiklash uchun tez-tez regeneratsiyani talab qiladi. Ion almashtirgich smolalar regeneratsiyasi qoidaga ko’ra xlorli vodorodli kislota (U- guruh uchun) va natriy gidroksid (ON guruhi uchun) eritmalari yordamida amalga

oshiriladi. Regeneratsiyaning sifatiga regenerlovchi eritmaning tanlanishi, ion almashtirgich smolaning turi, tezlik, harorat, tozalik, regenerlovchi eritmaning turi va kontsentratsiyasi, uning ionit bilan aloqaga kirishish vaqti ta’sir ko’rsatadi. Xlorovodorodli va natriy gidroksid kislotalari eritmasini tayyorlashda, ularni himoyalash va saqlashda maxsus sig’im kerak bo’ladi. Regeneratsiya vaqtida katta miqdorda neytralizatsiyaga xavf soluvchi nordon va kuchli ishqorli suvlar hosil bo’ladi; Ion almashish sistemasi erimaydigan qattiq zarrachalardan oldindan tozalashni, suv oqimida smolaning ifloslanishi va sifatining pasayishidan qochishda kimyoviy faol reagent (xlor) talab qiladi. Ion almashtirgich texnologiyasi suvni namunali tuzsizlantirish xususiyatiga ega va suvni tozalangan holda olishning tejamkor sistemasi hisoblanadi. Bu texnologiya elektr o’tkazuvchanligi juda past ko’rsatkichlar-dagi suvni olishga imkon beradi. Ammo ion almashtirgichlardan uzoq foydalanish natijasida suvda mikroorganizmlarning ko’payishi muammosi paydo bo’lishi mumkin. Mikrobli kontaminatsiyaning pasayishi uchun UF-lampalardan foydalaniladi, suvni taqsimlash tarmog’ida suvning doimiy tsirkulyatsiyasi yo’lga qo’yiladi yoki jihozdan kamroq foydalaniladi. Demak, bu usul ion almashtirgich smolalarini ishlatganlik sababli mikrobiologik tozalikni ta’minlamas ekan, tozalangan suvni olishda sterillangan mikrofiltratsiya (0,22 mkm) bilan birgalikda ishlatish maqsadga muvofiq keladi. Elektrodionlash ion almashinishning turlaridan biri hisoblanadi. Elektrodionlash sistemasi to’xtovsiz oqim (maxsulot va kontsentrlangan chiqindilar) ni va to’xtovsiz regeneratsiyani ta’minlash uchun tanlab o’tkazuvchi membrana va elektr zaryadli smola kombinatsiyasidan foydalanadi. Uzatilgan suv uch oqimga taqsimlanadi. Oqimning bir qismi elektrod kanali orqali o’tadi, qolgan ikki qismi anion va membranalar orasida aralashgan smola qatlamlarini o’zida mujassamlashtirgan tozalash va kontsentrlash kanaliga tushadi. Ion almashtirgich smolalarning aralashgan qatlamlari erigan ionlarni ushlab qoladi. Elektr toki qamrab olingan kationlarni o’tkazuvchan membrana kationi orqali katodga, anionlar esa o’tkazuvchan membrana anionlari orqali anodga yo’naltiradi. Ion almashtirgich smolalar membrananing ikki tomonidan membrana orqali kation va

anionlarni o’tkazishni kuchaytiradi. O’tkazuvchan membrana kationi anionlarning anodga kelishini, o’tkazuvchan membrana anionlari esa kationlarning katodga kelishini to’xtatadi. Bu bo’lmada ionlar yuvilib, oqib ketib kontsentra-tsiyalashadi. Natijada yuqori sifatli tozalangan suv olinadi. Tozalash kanali (smola sektsiyasi) da gidroksil va vodorod ionlari elektr potentsiyali smolaning to’xtovsiz regeneratsiyasini amalga oshirishga imkon beradi. Elektrodionlash jarayoni yordamida mineral moddalarni yo’qotish mumkin. Bu usulning samarasi aralashmalarning boshlang’ich tarkibiga, sistemaga uzatilgan suv oqimining tezligiga va suv tayyorlashning oldingi bosqichlariga bog’liq bo’ladi. Elektrodionlash usulini qayta so’rilish usuli bilan birgalikda olib borish maqsadga muvofiqdir. Suvda umumiy erigan moddalarning foizi 99% dan ortiq, elektr o’tkazuvchanlik belgilanganiga ko’ra 15 martadan ko’p pasayadi. Organik uglerodning umumiy tarkibi suvdagi organik moddalarning tarkibiga va dastlabki tozalash bosqichiga bog’liq holda 50-90% ga kamayishi mumkin. Uglerodning erigan dioksidi bikarbonat ionga aylanadi va erigan modda ko’rinishida chiqariladi. Ish rejimi va sharoitidan kelib chiqqan holda, erigan kremniy dioksidining yo’qolishi 80-95 % ni tashkil qiladi. Elektrodionlash texnologiyasi qator afzalliklarga ega: ko’p energiya talab qilmaydigan jarayon; to’xtovsiz regeneratsiya amalga oshiriladi; smolani almashlash shart bo’lmaydi, chunki u kamaymaydi; shu sababli suv ishlab chiqarish to’xtamaydi; xizmatlar uchun juda kam mablag’ ketati; regeneratsiya uchun kimyoviy reagentlar talab qilimaydi. Ion almashinish usuliga xos kamchiliklar suvni tozalash-ning bu texnologiyasida ham mavjud. Elektrodionlash qurilmasini ishlatishda suvning harorat chegarasi 10-35 S va erkin xlor darajasi 0,1 mg/l dan ko’tarilmasligi muhim shartlardan biri hisoblanadi. Suv yetarli darajada minerallangan (elektr o’tkazuv-chanlik 60mk Sm/ sm dan ko’p bo’lmasligi; qo’llanilayotgan uskuna - 5mk Sm/Sm) va karbonlangan (SO tarkibi – 5mg/l dan ko’p bo’lmagan, qo’llanilayotgan uskuna-1mg/l dan ko’p bo’lmagan holda) bo’lishi kerak. Mikrobiologik ifloslanishni pasaytirish uchun kelajakda UF-nurlanish va submikron filtratsiyadan foydalanish kerak bo’lar.

Elektrodionlash blokini sanitar tozalash uchun uksus kislota, natriy gidroksid va b. larni galma gal ishlatish orqali o’tkazilishi mumkin. Teskari osmos Teskari osmos – bu erituvchining (suvning) eritmadan yarim o’tkazuvchi membrana orqali tashqi bosim ta’sirida o’tishi jarayonidir. Bu holda tuzli eritmaning ortiqcha ishchi bosimi osmotik bosimdan ibroz yuqori bo’ladi. Teskari osmosning harakatlantiruvchi kuchi bosimlar farqidir. Suvni teskari osmos usulida olish uchun osmotik bosimdan yuqori bo’lgan ortiqcha bosimni hosil qilish, molekulalarni yarim o’tkazuvchan membrana orqali to’g’ri osmosga qarama-qarshi yo’nalishda yuqori minerallashtirilgan suvdan toza suv otseki tomon uning hajmini oshirgan holda diffuziyalanishga majburlash lozim. Teskari osmotik membrana barcha eruvchan tuzlar, molekulyar massasi 100 dan yuqori bo’lgan anorganik molekulalar, organik molekulalar, shuningdek mikroorganizmlar va pirogen moddalar uchun to’siq kabi ta’sir qiladi. O’rtacha hisobda, teskari osmos bosqichidan keyin erigan moddalar miqdori 1-9 foizgacha pasayadi, organik moddalar miqdori – 5 foizgacha pasayadi, kolloid zarrachalar, mikroorganizmlar, pirogenlar esa bo’lmaydi. Teskari osmos yo’li bilan olinadigan suvda umumiy organik uglerod miqdori minimal bo’ladi. Teskari osmos afzalliklaridan boshlang’ich suvning oddiyligi va tuz miqdoriga bog’liq emasligini, energetik xarajatlarning kamligini hamda servis va texnik xizmat ko’rsatish uchun xarajatlar nisbatan baland emasligini qayd etish joiz. Tizimni yuvish, dezinfektsiyalash va tozalash ancha oson, kuchli kimyoviy reagentlardan foydalanishni va zarur bo’lganda ularni neytrallashni talab qilmaydi. Osmotik jarayonni amalga oshirishda membranani tanlash muayyan muammo tug’diradi. U suvni tayyorlash, ish sharoitlari va tavsiflari, sanatsiya shartlari, xavfsizlik shartlariga, tizimga uzatiladigan suvga qo’yiladigan talablarga mos kelishi kerak. Teskari osmos odatda quyidagi hollarda farmatsevtik maqsadlar uchun suv olish tizimlarida foydalaniladi: regeneratsiya uchun zarur kislota va ishqor sarfini kamaytirish uchun ion almashinuvi qurilmalari oldiga; tozalangan suvni tayyorlash uchun; in’ektsiyalar

uchun suv tayyorlash uchun distillyatsiyadan oldingi tayyorlov bosqichi sifatida; in’ektsiyalar uchun suvni tayyorlash uchun yakuniy bosqich sifatida (ikki bosqichli osmos). Teskari osmosning ikki bosqichli tizimi Farmatsevtik maqsadlarda suvni tayyorlash uchun so’nggi yillarda ikki bosqichli teskari osmos tizimidan foydalaniladi. Dastlab suv teskari osmosning birinchi bosqichiga kelib tushadi. Bunda hosil bo’ladigan kontsentrat chiqarib tashlanadi. Filtrat (permeat) teskari osmosning ikkinchi bosqichiga uzatiladi va yana tozalanadi. Teskari osmosning ikkinchi bosqichida kontsentratda teskari osmatik qurilmadagi suvga qaraganda tuzlar kam bo’lgani bois, uni uzatiladigan suv bilan aralashtirish va shunday tarzda tizimga qaytarish mumkin. Teskari osmosdan suvni tozalashning dastlabki bosqichi sifatida foydalanilganda bir bosqichli qurilmadan foydalanish mumkin. Tuz miqdori va suvda xloridlar miqdori yuqori bo’lganda mazkur qurilma olinadigan suvning Farmakopeyada belgilangan sifatini ta’minlay olmaydi. Ushbu usulning o’z kamchiliklari mavjud. Teskari osmos suvdan hamma qo’shimchalarni bartaraf eta olmaydi hamda molekulyar og’irligi juda kichik bo’lgan erigan organik moddalarni yo’qotish qobiliyati ham juda past. Ion almashinuvi tizimlariga qaraganda teskari osmos solishtirma elektr o’tkazuvchanlikni ancha pasaytirish imkonini bermaydi, bunga, xususan, suvda uglerod gazi miqdorining yuqoriligi to’sqinlik qiladi. Uglerod dioksidi odatda teskari osmotik membranalardan bemalol o’tib ketadi va dastlabki suvdagi miqdorda permeatga tushadi. Bunga yo’l qo’ymaslik uchun teskari osmotik modul oldidan anion almashinuvchi smolalardan yoki dekarbonizatordan foydalanish tavsiya etiladi. Membranalar materiali yetarlicha nozik bo’ladi, uning butunligi ham buzilgan bo’lishi mumkin, buning oqibatidabutun teskari osmotik qurilmaning ishi izdan chiqadi. Shuning uchun membranalarning tegishli materiallarini to’g’ri tanlash muhim ahamiyatga ega. erkin xlor ta’siriga dosh bera olmaydigan membranalardan foydalanganda ko’mir filtrni o’rnatish yoki tarkibida natriy sulfit bo’lgan birikmalarni dozalash maqbul yechim bo’ladi.

Teskari osmotik membranalar yuqori haroratlar ta’siriga bardoshli emas. Shuning uchun suvni qurilmaga berishdan oldin sovutish kerak. Membranalar kir to’plashi mumkin. Shuning uchun ulardan qarama-qarshi oqimda foydalanish kerak, ya’ni membrana yuzasi bo’ylab doim uzoqlashtirilgan material olib ketilishi lozim, shunda filtrat (permeash) bilan birga, kontsentrat hosil bo’ladi. Bariy, strontsiy, kaltsiy karbonat sulfatlari, kremniy dioksidi kabi moddalar, mexanik va kolloid zarrachalar membranalarning poralarini berkitib qo’yishi mumkin. Poralarning berkilib qolishini dastlabki tozalash bosqichlaridan foydalanish yo’li bilan oldini olish mumkin. Temir aralashmalari ham teskari osmos tizimi ishining yomonlashishiga sabab bo’ladi. Ichimlik suvida temir miqdori yuqori bo’lganda temir cho’ktirilishi va filtrlanishi lozim. Yuqorida aytilganlardan kelib chiqadiki, teskari osmotik qurilmalar ishi samaradorligini ta’minlash uchun dastlabki suv sifatini hisobga olish va unga dastlabki ishlov berish usullarini to’g’ri tanlash muhim ahamiyatga ega. membranalarni kimyoviy tozalash qiyin bo’lmagan protsedura bo’lib, kislotali eritma, ishqoriy eritma va, zarur hollarda, dezinfektsiyalovchi eritma retsirkulyatsiyasini ta’minlashdan iborat. Ushbu usulda olinadigan suv sovuq bo’lib, (aksariyat tizimlarda dan 28 gradusgacha bo’lgan suvdan foydalaniladi) bu mikrobli kontaminatsiya ehtimolini oshiradi. Tozalangan suvni saqlash va taqsimlash Tozalangan suvni saqlash va taqsimlash tizimini loyihalashtirishda asosiy vazifa – suvning quvur bo’yicha doimiy harakatini ta’minlash, suvning turib qolishi va u yerda mikroorganizmlarning ko’payishi, yuzalarda biologik plenkalar hosil bo’lishini oldini olishdir. Zamonaviy saqlash va taqsimlash tizimlari bir yo’nalishli harakat oqimiga ega retsirkulyatsion tizimni va suvning quvurdan to’liq chiqarib tashlanishi mumkinligini nazarda tutadi. Tozalangan suvni saqlash va taqsimlashdagi kritik parametrlar: harorat; suv harakati va uning tezligi; bosim; quvurlar materiallari va saqlash uchun sig’imlar. Tozalangan suvni GMP Qoidalariga muvofiq taqsimlash va saqlash mikroorganizmlarning ko’payishiga

to’sqinlik qiladigan haroratda – 80 gradusdan yuqori yoki 15 gradusdan past haroratda ta’minlashi darkor. Sovuq tizimdan foydalanuvchi tizimlar suvda mikroorganizmlarning miqdorini kamaytirish uchun UF-qurilmalar bilan jihozlangan bo’lishi kerak. 2 Farmatsevtik maqsadda qo’llaniladigan suvga qo’yilgan gigienik talablar In’ektsiyalar uchun suvni distillash va tayyorlash usullari In’ektsiyalar uchun suvga talablar Yevropa Farmokopeyasiga ko’ra, distsillyatsiya - in’ektsiyalar uchun suvni tayyorlashning majburiy sharti; AQSH farmakopeyasi va FS (Rossiya) distsillyatsiyaga ham, teskari osmosga ham yo’l qo’yadi. 2011 yilda PIC/S kengashi Yevropaning pozitsiyasini tasdiqladi: in’ektsiyalar uchun suv distsillyatsiya usulida tayyorlanishi lozim. Hozirgi paytda (teskari osmos uchun) distsillyatsiya orqali ta’minlanadigan in’ektsiyalar uchun suv tayyorlashning ishonchlilik darajasiga erishilmagan. Teskari osmosga yo’l qo’yish mumkinligini tan olish uchun ham yetarlicha asoslar yo’q. Nima uchun teskari osmos distsillyatsiyaga yon bosadi? Birinchidan, teskari osmos, odatda, haroratga ta’sirchan bo’lgan sovuq jarayon. Sovuq jarayon mikroblar bilan ifloslanish nuqtai nazaridan doim issiq jarayondan afzal ko’rilmaydi. Ikkinchidan, teskari osmos qurilmalari validatsiyasi muayyan qiyinchiliklarga bog’liq. Shuni hisobga olish kerakki, teskari osmos distsilliyatsiyaga qaraganda muayyan afzallikka ega. teskari osmos qurilmalari membranalari pirogenlarni ushlab qolar ekan, apirogen suvni tayyorlash imkonini beradi. Shuning uchun distsillyatorlar oldida bevosita teskari osmos qurilmalari qo’yiladi. Pirogenlarni issiq usulda yo’q qilish uchun 170 gradusgacha isitish kerak, bunga quruq issiq sterilizatorlarda erishiladi. Distsillyatsiya pastroq haroratlarda olib boriladi. Toksinlar faqat bakteriyalar devorining butunligi buzilganda ajraladi. Aksariyat hollarda ular termik barqaror bo’lib, qonga yoki orqa miya suyuqligiga tushganda juda zaharli bo’ladi va tirik organizmlarda

haroratning ko’tarilishiga, og’ir hollarda – hattoki o’limga olib kelishi mumkin. “Pirogen” so’zi “rugo” – olov, issiqlikni anglatadi. Distsillyatsiya Distsillyatsiya jarayonlarining uch turi mavjud: bir hujayrali; termokompression; ko’p koloniyali. Bir hujayrali distsillyatsiyadan anchadan beri va keng foydalaniladi. Uning jiddiy kamchiligi ko’p energiya iste’mol qilishidir. Suvni 15S dan 100S gacha isitish uchun 85 kkal/kg yoki 356 kDj/kg sarflanadi. 100Sda suvni bug’ga aylantirish uchun 39kkal/kg yoki 2258 kDj/kg talab etiladi. Shunday filib, suvni bug’latish uchun uni 100Sda isitishga qaraganda olti marta ko’p energiya talab etiladi. Termokompressorli distsillyatsiya mohiyati quyidagidan iborat: bug’ kompressor yordamida siqilganda bug’ bosimi va harorati ko’tariladi. Bug’ning ortiqcha issiqligi (entalpiya) dastlabki suvni isitish va uni bug’ga aylantirish uchun qo’llaniladi. Usulning kamchiligi – toza suvga yot zarrachalarning tushish ehtimoli, shovqinning yuqori darajasi hamda doimiy texnik xizmat ko’rsatish zarurligi. Ko’p kolonkali distsillyatsiya turli xossalarni birlashtiruvchi usul bo’lib, unda isitilgan suv energiyasidan to’liqroq va samaraliroq foydalaniladi. Bu usul o’z tabiatiga ko’ra yagona va ishonchli steril jarayon bo’lib, yuqori haroratda olib boriladi. Ko’p kolonkali distsillyator ishi printsipi. Ushbu distsillyator ishi dastlabki tayyorlangan suvni ko’p martalab bug’latish va kondensatlash pritsipiga asoslanadi. Qurilma ketma-ket ulangan bir nechta kolonnalardan, ajratiladigan kondensatorlardan, distsillyat sovutgichidan, nasosli suv uchun bakdan tashkil topgan. Distsillyatorlar standart drenaj va ventilyatsion qurilmalar bilan jihozlanadi. Kolonna yuqori bosimda ishlaydigan ikkita idishdan iborat. Kolonna konstruktsiyasi shunday tuzilganki, u bir vaqtning o’zida ham bug’latuvchi, ham separator sifatida ishlaydi. Distsillyatsion qurilmaga dastlabki suv rezervuardan nasos yordamida uzatiladi, suv sarfi avtomatik tarzda boshqariladi. Dastlabki suv

va tizimda hosil bo’ladigan bug’ qarshi tok bo’yicha harakatlanadi. Bunda suv distsillyat sovutgichi va kondensatorlar orqali o’tayotganda, maksimal tarzda bug’ning ikkilamchi issiqligini to’playdi. Birinchi kolonna kondersatorida suv zavod issiqligida 160S gacha isitiladi. Yuqori harorat distillyatning yuqori biologik sifatini belgilaydi. Isitilgan dastlabki suv chapdan chetki kolonnaga kelib tushadi. Bu kolonna ham zavod issiqligida isitiladi. Kolonnada hosil bo’ladigan haroratlar farqi hisobiga isitilgan suv qaynaydi va bug’ hosil bo’ladi. Kolonna shunday ishlab chiqilganki, hosil bo’layotgan bug’ yuqori tezlikda uning tubiga tushadi va xarakati yo’nalishini 180 gradusga buradi. Bunda bug’dan parlanib ketmagan suv ajraladi. Toza bug’ katta tezlikda spiralsimon tarnovdan aylana xarakatlanib yuqoriga chiqadi. Bunday xarakatda yuzaga keladigan markazdan qochuvchi kuch tufayli bug’da qolgan zarrachalar va tomchilar, shu jumladan endotoksinlar ajraladi. Bunday oddiy va bir vaqtning o’zida original yechim boshqa usullarga qaraganda ancha ishonchli separatlashni ta’minlaydi. Olingan bug’ keyingi kolonnaga kelib tushadi, bu yerda kondensatlanadi va distsillyat sovutgichiga o’tkaziladi. Bug’lanmagan suv va separatlangan zarrachalar ham shu kolonnaga qayta qaynatish uchun kelib tushadi. Ushbu va keyingi kolonnalarda jarayon birinchi kolonnadagidek takrorlanadi. Ishlatib bo’lingan suv oxirgi kolonnadan chiqariladi. Tashqi energiya manbai, xususan, zavod bug’i faqat birinchi kolonnada suvni isitish uchun kerak. Keyingi kolonnalar bug’ning ikkilamchi issiqligidan olinadi, bu esa energiyaga xarajatlarni ancha qisqartiradi. Kolonnalardagi suv minimal darajada ushlab turiladi, shuning uchun Finn Aquadistsillyatori sovuq holatidan 10 daqiqa ichida isitiladi. Finn Aqua tizimi ishonchliligi uning oddiyligi hisobiga oshiriladi. Distsillyatorda harakatlantiruvchi kuch bo’lmagani sababli, doimiy texnik xizmat ko’rsatilishini talab qilmaydi. Yuqorida aytilganidek, oziqlantiruvchi suvning o’tkazuvchanligi 5 mkm/sm dan ortiq bo’lmasligi kerak. Agar oziqlantiruvchi suvning sifati va distsillyatorning ishi munosib tarzda ushlab turilsa, agregatni tozalashga hojat bo’lmaydi. Yumshatilgan suvdan foydalanilganda distsillyatorlar erigan gazlarni

ajratish uchun tsiklonli ajratuvchilar tomonidan jamlanadi. Bunday distsillyatorlarni bir yilda 3-4 marta tozalash kerak. 10,3 Farmatsevtik maqsadda qo’llaniladigan suvning qo’llanish yo’llari In’ektsiyalar uchun suvni saqlash va taqsimlash In’ektsiyalar uchun suvni saqlash va taqsimlash muammosi D.Dismor tomonidan «Texnologiya chistot ы » jurnalida ko’rib chiqilgan. In’ektsiyalar uchun suvni saqlash va taqsimlash tizimini yaratish uchun quyidagi talablarga rioya qilish lozim: rezervuar sig’imi bir vaqtda maksimal suv iste’molini ta’minlashi kerak, qurilmaning minimal unumdorligi iste’molchining barcha talablarini hisobga olishi lozim. Suv undan foydalanish nuqtasiga yetkazib berilguncha sifatini yo’qotmasligi lozim. Suvning nazorat qilinadigan parametrlari: harorat; bosim; o’tkazuvchanlik; sarf; umumiy organik uglerod. Rezervuarlarni loyihalashtirish In’ektsiyalar uchun suvni saqlash uchun rezervuar bosim ostidagi idish sifqatida loyihalashtiriladi. Ushbu talab to’liq vakuumni ham ta’minlashi lozim (ventilyatsion filtr tiqilib qolganda yoki ventilyatsion klapan yopiq bo’lganda). Tizimni 134S da bug’ bilan ishlash uchun rezervuar 3 bar ga teng bosimga mo’ljallangan bo’lishi kerak. Rezervuar yuzasi quvurlarga qo’yiladigan talablarga mos holda ishlanadi. Vertikal va gorizontal rezervuarlardan foydalanilishi mumkin, ular o’z kamchiliklari va afzalliklariga ega. amal qiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar : 1. K. SH. Baltaeva, SH. T. Iskandarova, N. S. Tadjibaeva, M. I. Xasanova. Sanoat gigienasi va sanitariyasi. Farmatsevtika va tibbiyot oliy o’quv yurtlari talabalari uchun darslik. - T., 2010 y. 2. Nurmuhamedova M. X., Nazarova X. A. Gigiena. Toshkent, 2007 y. 3. Uayt V. “Технология чистыхпомещеный” – M. Klinrum, 2002y. 4. A. E. Fedotov. “Чистыe пoмeщeния” - M. ASINKOM, 2003y. 5. Dade W. Moeller. Environmental Health. Third Edition. London, England. 2005. 652 pag 6. A.M.Bolshakov, I. M. Novikova Umumiy gigiena. Farmatsevtika oliy yurtlari talabalari uchun darslik. 2 chi nashri. – M.: Meditsina, 2002 y. 7. Bolshakov A. M. Umumiy gigienadan laboratoriya mashg’ulotlari uchun o’quv qo’llanma. –M. Meditsina, 2003. 8. SH.T. Iskandarova, K.SH.Baltaeva, M.I. Xasanova, D. SH. Ziyaviddinova Umumiy gigienadan amaliy mashg’ulotlar . O‘quv qo‘llanma – T., 2011 y.

O'xshashlar

GEP Good Engineering Practice farmatsevtik korxonalarni va dorixona muassasalarini qurilishiga qo’yilgan gigienik talablar

Ichimlik suviga qo’yilgan gigiyenik talablar suvni sifatini tozalash va zararsizlantirish usullari

Sanoat gigienasining maqsadi vazifalari va rivojlanish tarixi ITR sharoitida tashqi muhitning muxofaza qilish muammolari

Kimyo farmatsevtika korxonalarida ishchi xodimlar gigiyenasi

Kimyoviy rеaktоrlar va ularga talablar