Dars-o‘qitishning asosiy shaklidir - Kimyo - Referatlar

Dars-o‘qitishning asosiy shaklidir

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

178.5 KB

Ko'chirib olish

Dars-o‘qitishning asosiy shaklidir Reja: 1. Dars-o‘qitishning asosiy shaklidir. 2. Kimyo va biologiya darslarining turlari va darsga bo‘lgan talablar. 3. Maktabning yuqori sin flarida takomillashtirilgan kimyo darslari: ma’ruza, seminar, konferensiya va ularga qo‘yilgan talablar va vazifalari. 4. Kimyo va biologiya fanlaridan fakultativ darslarning turi, vazifasi va maqsadi.

1. Dars o‘quv ishini tashkil qilishning asosiy shaklidir. Dars deganda o‘qituvchning o‘quv guruhiga uyushgan tayyorgarlik darajasi bir xil, tarkibi o‘zgarmas o‘quvchilar bilan mashg‘ulot o‘tkazishi tushuniladi. Dars hunar bilim yurtida ham ta’limning tashkil etishning asosiy shakli hisoblanadi. Har bir dars o‘quv jaryonining bir qismi hamda bilim, ko‘nikma va malakalarni egallashning bir butun mantiqiy yakunlangan bosqichidir. Dars – maktabdagi o‘quv ishining tashkiliy shakli bo‘lib, unda o‘kituvchi aniq belgilangan vaqt doirasida o‘quvchilarning doimiy tarkibi (sinf) bilan qat’iy jadval bo‘yicha shug‘ullanadi, jamoa bilish faoliyatiga rahbarlik qilib , o‘quv dasturiga muvofiq o‘zi belgilaydigan didaktik va tarbiyaviy vazifalarga erishish uchun xilma-xil metodlardan foydalanadi. Eng yaxshi o‘qituvchilarning tajribalarini umumlashtirish va pedagogika fanining yutuqlari darsga qo‘yiladigan quyidagi didaktik talablarni belgilash imkonini berdi. 1. Darsning asosiy didaktik vazifalari va asosiy elementlarining aniqligi va muqarrarligi. 2. Ta’limiy va tarbiyaviy vazifalarning birligi. 3. O‘qitishning butun dars va uni har bir qismi vazifalari hamda mazmuniga muvofiq keladigan, o‘quvchilarning bilish faolliklari va mustaqil faoliyatlarini ta’minlaydigan eng ratsional metodlarini tanlash. 4. Mashg‘ulotlarning turli shakllari: umumsinf, gruppaviy va individual shakllarini ratsional birga qo‘shib olib borish. O‘quvchilar bilish faoliyatining faolligini o‘qituvchining rahbarlik roli bilan birga qo‘shib olib borish. 6. Darsning oldingi va keyingi darslar bilan bog‘lanishi. 7. O‘quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olish. 8. Darsda o‘quvchilarni o‘qitish va tarbiyalash uchun qulay sharoitlar yaratish. Darsga tayyorlanish o‘qituvchidan katta mehnat talab qiladi, bu ijodiy jarayondir. Har bir zamonaviy darsda o‘quvchilarni o‘qitish, tarbiyalash va rivojlantirish kerak. O‘qituvchini darsga ijodiy yondashishi shundan iboratki - har bir darsda o‘quvchilarni o‘qitish, tarbiyalash va rivojlantirish maqsadlarini ko‘zda tutgan holda dars rejalarini ishlab chiqish, darsni olib boradigan usullarni tanlash, o‘quv vositalarini, kimyoviy tajribalarni tanlab olish kerak.

Ma’lumki, har bir ijodiy faoliyat bir namunaviy bo‘lishi mumkin emas, shuning uchun o‘qituvchi maktab dasturiga asoslanib, darslik, metodik qo‘llanma, qo‘shimcha adabiyotlardan foydalanadi. O‘zining boshidan o‘tkazmasdan, birovning tajribasini o‘zi uchun qo‘llab bo‘lmaydi. Darsning muffaqiyatli o‘qitish uchun o‘qituvchi oldindan tematik rejalarga tayanib ayni darsning oldingi va keyingi darslar bilan bog‘laydi. Darsning hal qiluvchi sharti uning maqsadidir. Aniq qo‘yilgan maqsad o‘qituvchining shu maqsadga erishish uchun zarur dalilik materialni to‘g‘ri tanlab olishga imkon beradi. Hozirgi paytda pedagogika fanida zamonaviy dars iborasi tez-tez tilga olinmoqda. Zamonaviy dars mezonlari va belgilari *Dars - o‘quvchi shaxsiga yo‘naltirilgan, o‘qituvchi va o‘quvchining o‘zaro faol murosabatlariga asoslangan bo‘ladi. *Dars jarayoni tabaqalashtirish va shaxsiy qobiliyatlariga yondashuv asosida amalga oshiriladi. *Dars o‘quvchining yuqori darajadagi qiziqishi, xohishlari, aqliy faoliyatini faollashtirishga e’tibor qaratiladi. *Darsda o‘quv materiali mazmuniga ko‘ra turli uslublar, vositalar, uslubiyatlarga suyanadi. *Darsda o‘quvchining aqliy faoliyatini faollashtirishga e’tibor qaratiladi. * Darsda o‘quvchi shaxsiyatini rivojlantirishga, birinchi navbatda, o‘quvchining o‘zini - o‘zi boshqara olishga qaratilgan mexanizm to‘liq ishga solinib, shu orqali uning bilimga bo‘lgan qiziqishi va xohishi orttiriladi. * Dars sifati va samaradorligini ta’min etuvchi nazorat turlaridan foydalaniladi. * Darsda vaqtdan unumli va maqsadli foydalaniladi. * O‘quv materiali qiyinchiliklarini osonlik bilan yenga olishga e’tibor qaratiladi. * Darsda nazariy va amaliyot o‘zaro bog‘lanishda talqin etiladi. * Darsga tizimli yondashuv - o‘quvchining pog‘onama - pog‘ona rivojlanishi hamda to‘liq o‘zlashtirib olishini ta’minlaydi. * Dars jamiyatining sotsial buyurtmasini bajarishga yo‘naltirilgan bo‘ladi. * O‘qituvchi va o‘quvchining pedagogik faoliyati pedagogika hamda psixologiyaning eng so‘nggi yutuqlari asosida tashkil etilishi ta’minlanadi. * Dars jarayoiida o‘quvchining qiziqishi asosida ta’limning rivojlanish vazifalari hal etib boriladi. * O‘quvchilarning bilim olish, tashabbuskorlik, ijodkorliklari tarkib toptiriladi.

* Ta’lim mazmuni optimallashtiriladi. * Dars strukturasi takomillashtirilgan bo‘ladi. * O‘quv maqsadlari aniqlanib o‘quv jarayoni rang-barang bo‘ladi. * Dars yuqori saviyada, kuchli emotsional holatda o‘tadi. * Darsda o‘zaro aloqalar jadallik bilan o‘rnatiladi. Darsning тashkiliy shakllari Dars metodi ta’limning ichki mazmun va mohiyatini belgilasa, uning tashkiliy shakllari didaktik kategoriya sifatida tashqi mazmunini anglatadi: * o‘quvchilarni yosh va individual xususiyatlari hamda bilim darajalariga muvofiq sinflarga ajratish. Sinf o‘quvchilarini mikroguruhlarga bo‘lish yoki o‘quvchi bilan yakka tartibda mashg‘ulotlar olib borish; * “o‘qituvchi-o‘quvchi” faoliyatini faol “subyekt-subyekt” munosabati darajasiga olib chiqish asnosida hamkorlik, hamfikrlikni ta’minlash; * o‘quvchilarni faollashtirishda ularning diqqatini tayanch tushuncha va iboralarga qaratish lozim. Yakuniy xulosalarni ana shu tayanch tushunchalar atrofida umumlashtirish; * dars maqsadiga muvofiq interfaol metod, usul va vositalarni tanlash va ulardan unumli foydalanish; * o‘rtaga tashlanadigan har bir savolning ilmiyligi, mantiqiyligi va didaktik talablarga javob berishiga e’tiborni qaratish; * vaqt taqsimoti masalasiga qat’iy amal qilish. 40-45 daqiqali yoki 80-90 daqiqaga mo‘ljallangan juftlik darslarda o‘quvchining mustaqil bilim olishiga bo‘lgan shart-sharoitlarni yaratish. Qisqa vaqtdan unumli foydalangan holda izlanuvchanlik, ijodkorlik, hozirjavoblik va topqirlik masalasiga asosiy e’tiborni qaratish; * texnik va texnologik jarayonni inson salohiyati bilan uyg‘unlashtirib borish. Yangi pedagogik texnologiyalar tatbiqi asosida darslarni loyihalashtirish va shu asosda kafolatli natijalarga erishish yo‘llarini izlash; * o‘quvchining(talabaning)sog‘lig‘i, ruhiy va individual imkoniyatlari bilan bajarishi lozim bo‘lgan bilimlar hajmini aniqlash; * ijodiy muhit yaratish asosida o‘quvchilarni(talabalarni) rag‘batlantirib borish va boshqalar; *nazorat topshiriqlarning bosqichma-bosqich amalga oshirish asosida,o‘zlashtirish dinamikasini kuzatib borish. *ilm asosida bilim berishga erishish. Darsning asosiy qismlari. Dars - o‘quv ishining tashkil kilishning asosiy shaklidir.

Aniq qo‘yilgan maqsadga o‘qituvchining shu maqsadga erishish uchun zarur dalilik materialni to‘g‘ri tanlab olishiga imkon beradi. Qo‘yilgan maqsadga qarab, darsda o‘qitiladigan aniq material har xil bo‘lishi mumkin. Dars 3 qismga bo‘linadi: 1. Kirish. 2. Asosiy kism. 3. Xulosa. Darsning kirish qismida o‘quvchilar bilan tanishish, o‘quvchilar e’tiborini ishning o‘ziga jalb etish, umuman sinfni o‘quv ishiga tayyorgarligini ko‘rib chiqish kerak. Darsning asosiy qismida so‘rash va baholash kiradi. Yangi materialni bayon etish. Materialni umumlashtirish va puxtalash. Uyga topshiriq berish. To‘g‘ri tashkil etilgan uy topshiriqlari - o‘quvchilarda mustaqil ishlash malakalari hosil qilishning eng muhim vositalaridan biridir. Tipik dars quyidagi sxema asosida tuzilgan: 1. Sinfni o‘quv ishiga tayyorlash. 2. So‘rash va baholash. 3. O‘tilgan mavzuni qisqacha xulosalash. 4. Yangi materialni bayon etish. Materialni umumlashtirish va puxtalash. 6.Uyga topshiriq berish. Darslar xilma-xil bo‘lishi mumkin. Har xil dars - o‘quvchilarda bilimga havas hosil kilishning va bu havasni rivojlantirishning eng muhim shartlaridan biridir. Ta’lim-tarbiya jarayoni juda xilma-xildir: ko‘zlangan maqsadga va materialning mazmuniga qarab, ta’lim-tarbiya jarayoni bir qolipga solingan tashkiliy shakllarni emas, balki jonli, xilma -xil tashkiliy shakllarni talab etadi, darslar xilma-xil bo‘lishi kerak. Darslar - yangi materiallarni o‘rganish, amaliy mashg‘ulotlar darsi, mashq va masalalar darsi, nazorat darslari va boshqalar. Tipik dars uchta asosiy qismga - kirish qismi, asosiy qism va xotima qismga bo‘linadi. Darsning kirish qismini ko‘pincha o‘qituvchining o‘quvchilar bilan salomlashishi, davomatni tekshirish, kimyo o‘quv kabinetini darsga tayyorgarligi, zarur asbob-uskunalar bor- yo‘qligini tekshirish o‘quvchilarning ish joyida umumiy tartib o‘rnatish, o‘quvchilar e’tiborini o‘ziga jalb etish va boshqalar tashkil etadi. Darsning kirish qismini tashkiliy qism yoki sinfni o‘quv ishiga tayyorlash deb atash mumkin.

Darsning asosiy qismiga o‘quvchilardan so‘rash, yangi mavzuni bayon etish, umumlashtirish va puxtalash kiradi. O‘quvchilardan so‘rash ga uyga berilgan topshiriqlarini, oldingi darsda o‘tilganlarni tekshirib ko‘rish kiradi. Ko‘pgina hollarda, uyga berilgan vazifani frontal suratda, butun sinfni bir vaqtda tekshirib chiqish kerak bo‘ladi. Shunda har xil usullardan foydalanib o‘quvchilarni hamma vaqt e’tibordan chetda qoldirmaslikka harakat qilish kerak. Ba’zan, murakkab uy topshiriqlarini o‘qituvchi vaqtni tejash maqsadida o‘quvchilardan yig‘ib, darsdan keyin tekshiradi, va keyingi darsda o‘z mulohazalarini va qo‘ygan baholarini. Yangi mavzuni bayon qilish qismi xilma-xil bo‘ladi, uning xarakteri aniq materialga va bu materialga to‘g‘ri keladigan o‘qitish usullari va vositalariga bog‘liq bo‘ladi. Bayon etish jarayonida darsning asosiy ta’lim - tarbiyaviy vazifasi hal qilinadi. Ko‘pincha, darsning bu qismida o‘quvchilarga tayyor bilimlarni berish bilan chegaralanmay, balki o‘qituvchi rahbarligida o‘quvchilarning o‘zlariga tajriba, kuzatish, darslik bilan ishlash qildiriladi. Yangi mavzuni umumlashtirish va puxtalash darsning alohida qismini tashkil etadi, chunki yangi mavzuda eng muhim narsani ajratib ko‘rsatishga va bu muhim narsani, qolgan vaqtga qarab, maxsus tarzda mustahkamlashga imkon beradi. Uyga topshiriq darsning yakuniy (xotima) qismida beriladi. To‘g‘ri tashkil etilgan uy topshiriqlari o‘quvchilarda mustaqil ishlash malakalarini hosil qilishning eng muhim vositalaridan biridir. Shunday qilib, tipik dars sxemasi quyidagicha yoziladi: Sinfni o‘quv ishiga tayyorlash So‘rash O‘tilgan mavzuni xulosalash Yangi mavzuni bayon etish Yangi mavzuni umumlashtirish va puxtalash Uyga topshiriq berish. Albatta, yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan darsning sxemasi birdan-bir sxema emas. Yangi mavzuning harakteriga, o‘quvchilarning tayyorgarlik darajasiga, kimyoviy asbob-uskunalarni bor-yo‘qligiga, o‘qituvchining imkoniyati va individual xususiyatlariga va bir qator boshqa omillarga qarab darsning tuzilishi o‘zgartirib turiladi. Dars turlari. S.G.Shapovalenko, D.M.Kiryushkinlar tomonidan shu asosda darslarni klassifikatsiya qilish taklif qilingan. Shu prinsip asosida anchagina sodda klassifikatsiya R.G.Ivanova tomonidan taklif qilingan. Shunga ko‘ra: 1) yangi bilimlarni uzatish va egallash;

2) bilim va malakalarni mustahkamlash va takomillashtirish; 3) o‘zlashtirish natijalarini tekshirish; darslari ajratilgan. Biroq bu klassifikatsiya nisbiy bo‘lib, yangi bilimlarni uzatish darsi shu maqsadni amalga oshirish bilan birga egallagan bilim va malakalarni mustahkamlash hamda ularni nazorat qilishni ham nazarda tutadi. Darslarda qaysi metod ustivor qo‘llanilishiga qarab dars ma’ruza, dars suhbat, dars amaliy mashg‘ulotlar va boshqalarga ajratiladi. Darsda ayni bir paytda qo‘llanilayotgan metodlardan biri ustivor bo‘lsa ham maqsadni amalga oshirish uchun o‘qituvchi boshqa metod va yo‘riqlardan ham foydalanadi hamda ularnin ham o‘ziga xos roli mavjud bo‘ladi. Ba’zan darsda qo‘llaniladigan metodlar shu darajada xilma-xil bo‘ladiki, uni qaysi tipga kiritishni aniqlash amri mahol bo‘ladi. O‘qitish metodlari va vositalarini tanlash o‘qituvchining ijodiy ishlaridan biri hisoblanadi. Darsning samaradorligini oshirishda o‘qituvchi turli xil ilmiy- metodik jurnallarda e’lon qilinayotgan ayrim mavzularni o‘qitish metodlari va vositalari haqidagi maqolalari bilan muntazam tanishib borishi kerak. Darslarni klassifikasiyalashning boshqa bir alomati ularni o‘tkazish usullaridir. O‘tkazish usullari, deganda, o‘qituvchining ma’lum maqsadga qaratilgan faoliyatida, darsni o‘tkazish uslubida ifodalangan tashkiliy va boshqa momentlar majmui tushuniladi. Shu nuqtai nazardan darslarning quyidagi tiplari bo‘ladi: ma’ruza darsi, suhbat darsi, sayohat darsi, kinodars, o‘quvchilarning mustaqil ishlari darsi, laboratoriya ishi, amaliy ish, aralash dars. Bu klassifikatsiyani seminar darslari, nazorat ishlar, sinovlar, munozara darslari, demonstratsiya darslari va shu kabilarni qo‘shib kengaytirish mumkin. Didaktik maqsadlar bo‘yicha darsning quyidagi turlari mavjud: 1. Yangi bilimlarni o‘rganish darsi. 2. Umumiy yoki aralash dars. 3. Bilimlarni mustahkamlash darsi. 4. Sinash – tekshirish darsi. Muammoli dars. Darsning ana shu asosiy turlari strukturasi quyida keltiriladi: I. Yangi bilimlarni o‘rganish darsi: 1. Tashkiliy qism. 2 Yangi o‘quv materialini bayon qilish va mustahkamlash. 3. Uyga topshiriq berish. 4. Darsni yakunlash.

II. Umumiy yoki aralash dars: 1. Tashkiliy qism. 2. Uyga topshiriqni tekshirish. 3. O‘quvchilar bilimini og‘zaki tekshirish. 4. Yangi o‘quv materialini bayon qilish. Yangi o‘quv materialini mustahkamlash. 6. Uyga topshiriq berish. 7. Darsni yakunlash. III. Bilimlarni mustahkamlash darsi: 1. Tashkiliy qism. 2. Uy topshirig‘ini tekshirish. 3. O‘quvchilardan o‘tilgan mavzularni so‘rash, o‘quv materialini mustahkamlash. 4. Uyga topshiriq berish. Darsni yakunlash. IV. Bilimlarni mustahkamlash darsi: 1. Tashkiliy qism. 2. O‘qituvchining topshiriqni tushuntirishi. 3. O‘quvchilarning savollariga javob berish. 4. O‘quvchilarning topshiriqlarni bajarishi. Bajarilgan ishlarni o‘qituvchiga topshirish. 6. Uyga topshiriq berish. 7. Darsni yakunlash. V. Muammoli dars: 1. Tashkiliy qism. 2. Muammoni bayon qilish. 3. Muammoni hal qilish yo‘llarini ko‘rsatish va hal etish. 4. Natijalarni muhokama qilish. O‘qituvchining izohlashi va umumlashtirishi. 6. Uyga topshiriq berish. 7. Darsni yakunlash. Asosiy didaktik maqsadga binoan klassifikatsiyalanuvchi darslarning tiplarini ularning strukturasiga bog‘liq holda qisqacha ko‘rib chiqamiz. Yangi materiallarni bayon etish darslari . Bu darslar, odatda, mavzuni bayon etish va darsdan ko‘zlangan maqsadni ochib berishni, yangi materialni navbati bilan bayon etish yoki o‘quvchilarning o‘quv adabiyoti, texnika adabiyoti (jurnallar, byulletenlar, albomlar, chizmalar, sxemalar, texnologik jarayon kartalari va shu kabilar) yoki spravochnik adabiyot bilan mustaqil ishlashni tashkil etishni, o‘quvchilarning savollariga javob qaytarishni, o‘quvchilarning yangi materialni o‘zlashtirish sifatini tekshirish, qo‘shimcha tushuntirishlarni, uyga vazifalar berishni o‘z ichiga oladi. Bunday darslar odatda, o‘rganiladigan material tavsifiy xarakterda va o‘zlashtirish uchun yengil bo‘lgan hollarda o‘tkaziladi. Bilimlarni puxtalash va tatbiq etish darslari. Bunday darslarda temaning bundan oldin o‘rganilgan materiali yuzasidan o‘quvchilar bilan frontal suhbatlar, labaratoriya-amaliy ishlar o‘tkaziladi, har xil masalalar yechiladi, texnologik jarayonlar ishlab chiqish mashqlari, yozma grafik ishlar, ilgari o‘rganilgan materialni mustahkamlash va sistemaga solish yuzasidan turli mustaqil ishlar (sxemalar tuzish va ularni o‘qish, jadvallar tuzish, texnikaviy hujjatlarni tahlil qilish va shu kabilar) o‘tkaziladi, kinofilmlar ko‘riladi, o‘quvchilar ma’ruza hamda referatlar bilan chiqadilar va hokazo. Bu ish davomida bilimlar esga solinadi, yetarli dalillar, tushunchalar, qonuniyatlar o‘quvchilar ongi va xotirasida puxtalanadi. Buning natijasida bilimlar ancha puxta bo‘ladi.

Takrorlash-umumlashtirish darslari . Bu darslardan ko‘zlangan maqsad-o‘rganilgan material yuzasidan olingan bilimlarni esga tushirish va sistemaga olish, bu esa bilimlardagi kamchiliklarni to‘ldirishga, mavzuning, bo‘limning va butun fanning asosiy g‘oyalarini, masalalarini yanada chuqur ochib berishga yordam qiladi. Bu tipdagi darslar dastur mavzusini yoki bo‘limini o‘rganish so‘nggida va o‘quv yilining oxirida o‘tkaziladi. Takrorlash- umumlashtirish darslariga nisbatan qo‘yiladigan asosiy talablardan biri ularning mundarijasiga albatta o‘quvchilar o‘quv faoliyatiga doir yangi ma’lumotlar va metodlar kiritishdir. Takrorlash-umumlashtirish darslari ikki xil bo‘ladi: o‘qituvchi mavzuning, bo‘lim yoki kursning o‘rganilgan materiali yuzasidan umumlashtiruvchi obzor ma’ruza o‘tkazadi yoki o‘quvchilar bilan kengaytirilgan suhbat tashkil qiladi. Suhbat vaqtida o‘quvchilar o‘qituvchi rahbarligida umumlashtiruvchi mashqlar, yozma ishlar va boshqa topshiriqlar bajaradilar. O‘quvchilarning bilimi, o‘quvi hamda malakalarini tekshirish darslari. Bu darslarda mavzu, bo‘lim yoki butun kurs yuzasidan batafsil og‘zaki savol-javob, yozma yoki grafik kontrol ishlar o‘tkaziladi, kontrol qiluvchi kurilmalar, kartochka-topshiriqlar, obzor-takrorlash jadvallari yordamida o‘quvchilar bilimi tekshiriladi, amaliy xarakterdagi topshiriqlar bajariladi va hokazo. Bunday darslardan ko‘zlangan maqsad har bir o‘quvchining tayyorgarlik darajasini asosli baholash uchun ma’lumotlar olish, bilimlarning qanchalik ongli va chuqur o‘zlashtirilganligini, olingan o‘quv hamda malakalarning qanchalik puxta ekanligini aniqlashdan iborat. Bundan tashqari, bunday darslarni o‘tkazishda o‘qituvchi o‘quvchilar bilimi hamda o‘quvidagi kamchiliklarni to‘ldiradi va ularni yanada rivojlantiradi. Aralash darslar . Bu darslarda har xil didaktik masalalar komleksi hal qilinadi. Ular barcha yoki ko‘pchilik struktura elementlarini har xil kombinatsiyada o‘z ichiga oladi. Aralash darslar umumtexnika va maxsus fanlarni o‘rganishda darslarning eng ko‘p tarqalgan tipidir. So‘nggi vaqtlarda strukturasining eskirgan va bir xilligi, darsda o‘quvchilarning mustaqillik hamda faollik darajasining pastligi, bilim berishning ularni puxtalashdan uzilib qolganligi, o‘tkazish metodlarining bir xilligi tufayli aralash dars tanqidga uchramokda. Bu tanqid o‘quv jarayonining tashkil etilishi va metodikasigagina taalluqli bo‘lib, darsning tipiga mutlaqo aloqador emas. Ko‘pgina kamchiliklarning sababi aralash dars o‘tkazilishida emas, balki dars strukturasi siyqasi chiqib ketganligida, dars elementlari qat’iy tartibda kelishida, aksari o‘qituvchilar bu darsning boy pedagogik imkoniyatlaridan foydalana bilmaganligidadir. Didaktik vazifa va strukturaga ko‘ra darslar quyidagi tiplarga bo‘linadi: 1) kombinatsion darslar (o‘qituvchi yangi materialni tushuntiradi, mustahkamlaydi, takrorlaydi, nazorat qiladi); 2) yangi materialni o‘rganish darslari;

3) bilim, ko‘nikma, malakalarni mustahkamlash darslari; 4) mashqlar va amaliy ishlar darslari; 5) umumlashtiruvchi takrorlash darslari; 6) laboratoriya darslari; 7) o‘quvchilar bilimini nazorat qilish, tekshirish va baholash darslari; Ta’lim-tarbiya jarayoni juda xilma-xildir, shuning uchun ko‘zlangan maqsad va mavzuning mazmuniga qarab darslar ham har xil bo‘lishi kerak. Yuqorida keltirilgan dars bir qator vazifalarni hal qilishga qaratilgan - o‘qituvchi bu darsda yangi materialni tushuntirib beradi, o‘tilgan mavzuni chuqurlashtiradi, yangi bilimlarni tekshirib ko‘radi va puxtalaydi, o‘quvchilarning umumiy o‘zlashtirishini tekshirib boradi va hokazo. Kombinatsiyalangan yoki, boshqacha qilib aytganda, aralash dars deb ataladigan bu dars eng ko‘p qo‘llaniladi. Kimyo o‘qituvchilarni aralash dars bilan bir qatorda, o‘quv ishining maqsadi va asli mazmuniga qarab, ko‘pincha, quyidagi maxsus darslarni ham o‘tkazadilar: Yangi mavzuni o‘rganish darslari (kirish darsi, o‘rganiladigan fanning mavzu bahsi bilan tanishtirish darsi, laboratoriya darsi, sayohat darsi, kino darsi va boshq.). Amaliy o‘quvlar hosil qilish darsi (amaliy mashg‘ulot darsi, eksperimental masalalar yechish darsi). Bilimlarni sekin-asta chuqurlashtirish darslari (umumlashtirish darsi, obzor tarzida takrorlash darsi). Olingan bilim va malakalarni tadbiq etish darslari (mashqlar darsi, kimyoviy masalalar yechish darsi, asboblar loyihalash darsi). kontrol darslar (so‘rash darsi, kontrol ish o‘tkazish darsi). Yangi mavzuni o‘rganish darsi. Bunday maxsus darslarning o‘ziga xos xususiyati shuki, bu darslarda vaqtning qariyib hammasi o‘quvchilarni yangi mavzu bilan tanishtirishga ketadi. Bu darslarda zarurat tug‘ilishining sababi kimyo kursida navbatdagi barcha mavzularga asos bo‘ladigan va o‘quvchilarga hali hech narsa ma’lum bo‘lmagan masalalar borligidir. Yangi mavzuni o‘rganish darslari o‘z tuzilishi jihatidan olganda odatdagi aralash darsdan ancha farq qiladi. Bu darslarda, odatda, rasmiy so‘rash va bayon etilgan mavzuni maxsus puxtalash qismlari qariyib bo‘lmaydi. Bu darslarda, bayon etishning o‘zi, asosan so‘zlab berish yo‘li bilan (yoki yuqori sinflarda ma’ruzalar o‘qish yo‘li bilan) o‘tkaziladi, bunda ko‘rsatmalilikning mumkin bo‘lagi hamma vositalaridan foydalaniladi. Bu yerda ko‘rsatmalilik shu qadar katta rol o‘ynaydiki, hatto, yangi materialni o‘rganish darslarining ko‘rsatmalilik bilan

bog‘liq alohida turlari ham bo‘ladi. O‘qituvchining yangi mavzuni bayon etishiga o‘quvchilarning tajriba qilishi ham qo‘shilgan hollarda ish laboratoriya darsi xarakterini oladi. Agar o‘quv ishi sinfda emas, balki o‘rganiladigan obyektning o‘zida (ishlab chiqarishda, tabiatda, muzeyda va shu kabilarda) olib borilsa, o‘quvchilar bilan qilinadigan butun mashg‘ulot sayohat darsi sifatida tashkil etiladi. Yangi mavzuni o‘rganish darslarining barcha turlaridan diqqatga alohida sazovar bo‘lganlari kirish darslari bilan dastlabki darslar. Kirish darslari, masalan, quyidagi masalalar yuzasidan o‘tkaziladi: Kimyo nimani o‘rganadi. Oksidlar, asoslar, kislotalar va tuzlar. Organik moddalar Moddalar Metallar Bu darslarning asosiy vazifasi - o‘quvchilarga kimyo kursining navbatdagi hamma masalasini yoki butun bir bo‘limini muvaffaqiyat bilan o‘rganishda tayyorlanadilar. O‘qituvchilar bunday darslarda juda yaxshi tayyorlanadilar: eng qiziqarli material, ko‘pdan-ko‘p ko‘rsatma qo‘llanmalar, eng yorqin, qiziqtiradigan tajribalar tanlaydi. Kimyodan o‘tkaziladigan kirish darslari singari, dastlabki darslar ham yangi mavzuni bayon qilish darslarining boshqa hamma turlaridan shu bilan farq qiladiki, bu darslarda butun kimyo kursini muvaffaqiyat bilan o‘rganishni ko‘p daraja belgilab beruvchi poydevor qo‘yiladi. O‘quvchilar o‘qituvchining bevosita rahbarligi ostida ayni darsda bayon etilgan muhim nazariy qonun-qoidalarni aniqlashga qaratilgan laboratoriya ishlarini mustaqil suratda bajaradigan dars laboratoriya darsi deb ataladi. Oliy ta’lim muassasidagi ta’lim jarayoni davlat ta’lim standartlarini amalga oshirishni ta’minlaydi.

Oliy ta’lim muassasalarida o‘quv mashg‘ulotlarining quyidagi turlari joriy qilingan: ma’ruza, maslahat, seminar, amaliy mashg‘ulot, laboratoriya ishi, nazorat ishi, kollokvium, mustaqil ish, amaliyot, kurs loyihasi(ishi), malaka bitiruv ishi. Bakalavriat yo‘nalishining o‘quv rejasida quyidagi amaliyotlar belgilangan: - tanishuv amaliyoti - malakaviy amaliyot - pedagogik amaliyot. Talabalar pedagogik amaliyotlarini kasb-hunar kollejlarida o‘taydilar. Shuning uchun bunday amaliyot talabalarning mustaqil faoliyat ko‘rsatish qobiliyatini rivojlantirish va pedagogik faoliyat bilan amalda yaqindan tanishishga yo‘naltirilgandir. - bitiruv oldi amaliyoti. Bitiruv oldi amaliyoti o‘quv jarayonining ajralmas qismi bo‘lib, uni talabalarga bo‘lg‘usi bakalavrlarning faoliyat yo‘nalishi to‘g‘risida aniq tasavvurga ega bo‘lishlari, bitiruv malakaviy ishlari mazmunini yoritishda bevosita o‘quv va ishlab chiqarish sharoitlarini to‘la e’tiborga olgan holda yoritish maqsadida tashkil etiladi Talabalar amaliyotlari barcha turlari davlat va nodavlat korxonalar va tashkilotlarda ular bilan oliy ta’lim muassasalari o‘rtasida tuzilgan shartnomalarga binoan, o‘quv rejalari va «O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim muassasalari talabalarining malakaviy amaliyoti haqida namunaviy Nizom» ga muvofiq o‘tkaziladi. Nostandart darslar Hozirgi kunda pedagogik faoliyatda nostandart darslar va ulardan foydalanish haqida tez - tez fikr yuritilmoqda. Nostandart darslarning bosh toji o‘quvchilarning o‘quv-bilim jarayoniga, o‘quv mehnatiga qiziqish, xoxish, istaklarini ko‘zlash orqali o‘quvni tashkil etishdir. Nostandart dars sahnalashtirilgan dars mashg‘ulotlari bo‘lib, uning tizimlari ham turli ko‘rinishda bo‘lishi mumkin. Nostandart darslarga qarashlar ham turlicha, ayrimlar uni o‘quv jarayonini demokratizatsiya – erkinlash desalar, ayrimlar pedagogik prinsiplirga rioya qilinmagan holat deb qaraydilar. Pedagogik adabiyotlarni o‘rganish shuni ko‘rsatadiki, bunday dars turlari juda xilma — xil. Bunday darslarni maqsadlari, vazifalari, o‘tish metodikalariga ko‘ra nomlash mumkin. Masalan: 1. «G‘arq bo‘lish» darslari. 2. Ishchanlik darslari. 3. Matbuot - konferensiya darslari.

4. Musobaqa darslar. KVN tipidagi darslar. 6. Teatrlashtirilgan darslar. 7. Maslahatxona darslari. 8. Kompyuterli darslar. 9. Kichik guruhli darslar. 10. O‘zaro bir - birini o‘qitish darslari. 11. Ijodkorlik darslari. 12. Auksion darslar. 13. O‘quvchilar olib boradigan darslar. 14. Hisobot darslari. 1 Shubhali darslar. 16. Ijodiy hisobot darslari. 17. Formulali darslar. 18. Ko‘rik — tanlov darslari. 19. Binarli darslar. 20. Yakunlashtiruvchi darslar. 21. O‘yinga asoslangan darslar. 22. «Sud» darslari. 23. «Haqiqatni izlab» darslari. 24. Ma’ruzali darslar. 2 Konsert darslari. 26. Dialogli darslar. 27. «Rolli o‘yinlar» darslari. 28. Konferensiya darslari 29. Seminar darslar. 30. Integrallashgan darslar. 31. Predmetlararo darslar. 32. Sayohat darslari. 33. Innovatsion darslar. Nostandart darslar tashkiliy usullari, o‘tkazish metodlariga ko‘ra o‘quvchi ehtiyojiga mos tushadi. Chunki bunday darslar qat’iy reglamentli darslardan ko‘ra bola ruhiyatiga yaqinroq bo‘ladi. Shuning uchun o‘qituvchilar nostandart darslardan o‘z o‘rnida foydalansalar foydadan holi bo‘lmaydi. Darsga bo‘lgan talablar.

O‘quv materialini bayon etishga muayyan vaqt ajratilishi sababli o‘qituvchi darsda mo‘ljallaganlarning hammasini bayon etishga ulgurish uchun harakat qilishi kerak. Buning uchun o‘qituvchi: -darsni o‘z vaqtida boshlashi; -darsga tayyorlanish vaqtida uning ayrim bosqichlari uchun ketadigan vaqtni, agar zarur bo‘lsa, ayrim asosiy masalalarga ketadigan vaqtni taxminan belgilab olishi va dars jarayonida ana shu reglamentga rioya qilishi; -o‘quvchilardan qo‘yilgan savollarga aniq va qisqa javob qaytarishni talab etishi; -shaxsan o‘zi uchun qiziq bo‘lgan masalalarni ortiq darajada batafsil va uzoq vaqt bayon etmasligi lozim, aks holda ahamiyati kam bo‘lmagan boshqa masalalarni bayon etishga vaqt yetishmay qoladi; -dars rejasi va konspektdan oqilona foydalanishi, lekin ularga bog‘lanib qolmasligi, faqat vaqti - vaqti bilan o‘zini tekshirish maqsadida ularga qarab olishi zarur. Har qanday materialni bayon etish so‘ngida hamisha yakun yasash kerak. Og‘zaki bayonning yakuniy qismi aytilganlarni umumlashtirish va yakun yasash uchun zarur. Bayonning xotima qismida bayon etilgan materialning asosiy joylarini yana bir bor aytib o‘tish, eng muhim joylariga o‘quvchilar e’tiborini qo‘shimcha ravishda qaratish, asosiy xulosani takrorlash kerak. Har bir dars quyidagi talablarga javob berishi kerak: 1. Maqsad va mazmunning aniqligi; bu talab darsning butun o‘quv materialini va uning har qaysi qismini to‘g‘ri tanlash bilan amalga oshadi. 2. Ta’limiy va tarbiyaviy vazifalarning birligi; ta’limning tarbiyaviy xarakteri uning obyektiv qonuniyati hisoblanadi. Shu bilan birga o‘qituvchi o‘quvchilarning kasbiy bilimlarini shakllantirishda hamma imkoniyatlaridan foydalanishi kerak. 3. Darsning har qanday bosqichida ta’limning eng kerakli metodlarini tanlash; o‘qitish metodini to‘g‘ri tanlash o‘qituvchi mehnatining samaradorligini va o‘quvchilarning eng yuqori faolligini ta’minlaydi, o‘quvchilarga chuqur va puxta bilimlar berishni, ularda bilimlarni amalga tadbiq etish malakalarini shakllantiradi. 4. Darsda o‘quvchilarning jamoa va yakka tartibdagi ishini to‘g‘ri qo‘shib olib borish; o‘qituvchi dars davomida butun guruh bilan ishlashdan tashqari o‘quvchilarning yakka tartibdagi topshiriqlar bo‘yicha mustaqil ishlashini ham keng joriy qilishi lozim. Darsni samarali tashkil etish; bu talab darsga ajratilgan vaqtdan unumli foydalanishni, o‘qituvchi va o‘quvchilarning darsga yaxshi tayyorlanishini, mashg‘ulotning yangi texnik jihozlar bilan ta’minlanishini, uning barcha elementlari, strukturasi puxta tuzilishini taqozo etadi.

Sinf-dars sistemasida o‘quv ishini tashkil etishning asosiy shakli darsdir. Dars deganda ma’lum vaqt ajratilgan va o‘zgarmas tarkibli hamda tayyorgarlik darajasi bir xil bo‘lgan o‘quvchilar guruhi bilan o‘qituvchi o‘tkazadigan o‘quv jarayonining bir qismi tushiniladi. Har bir dars quyidagi talablarga javob berishi kerakki, bu talablarga rioya qilish butun ta’limning samaradorligini oshiradi Darsga qo‘yiladigan didaktik talablar - O‘quv maqsadlari aniq va ravon belgilash, dars bosqichlarining ketma-ketligi jarayonining rivojlantiruvchi ta’lim va tarbiyaviy maqsadlarni ta’min etish; - Ta’lim mazmunini optimal aniqlash, uni o‘quv dasturlari, standart meyorlariga moslash, o‘quvchilar tayyorgarligining dars jarayoniga mosligi; - Bilimlarni o‘zlashtirib olishlarini kafolatlash orqali o‘quvchilarni ko‘nikma, malakalarni egallab olishga tayyorlash; - Dars mazmuniga mos ravishda ratsional metod, uslub, vositalarni tanlay olish, shu orqali o‘quvchilar qiziqishini oshirish, yakka va jamoa tartibda ishlashga muhit yaratish; - Dars jarayonida turli didaktik prinsiplardan foydalanish; - O‘quvchining muvaffaqiyatli o‘qishi uchun muhit yaratish; Darsda o‘qitishning asosi bo‘lgan didaktika o‘qitish muammosi va nazariyasi hisoblanadi. Zamonaviy dars va unga qo‘yiladigan talablar Dars o‘qituvchining ilmiy va ilmiy- pedagogik mahoratini belgilovchi asosiy mezondir. Bir soatlik dars mashg‘ulotlarini yirik san’at asariga qiyoslashning mohiyati ham shunda. O‘quvchisiga insonparvarlik namunasini ko‘rsata olgan, uning mehri va hurmatini qozona bilgan o‘qituvchi ustoz degan ulug‘ nomga sazovor bo‘la oladi. Darsning har bir daqiqasini bebaho bilib, o‘quvchini faollashtira oladigan, uning mustaqil fikrini o‘stirish orqali dars maqsadiga erishishga intilgan o‘qituvchi, vaqtni to‘g‘ri taqsimlash, dars mashg‘ulotlarining har bir qismida ko‘rgazmali vositalardan unumli foydalanishni yo‘lga qo‘yish orqali o‘quvchida mantiqiy tafakkurni rivojlantirish sari yo‘l ocha boradi. Izlanuvchan o‘qituvchi ta’limiy maqsadni tarbiyaviy maqsad bilan uyg‘unlashtira oladi. Bunday izchillik bolaning aqliy rivojlanishi yo‘lida yangi imkoniyatlar yaratadi. O‘tgan davrlarda ham “zamonaviy dars” tushunchasi qo‘llanilib kelingan. Bugungi kunda an’anaviy pedagogikaning yutug‘i sifatida yangi pedagogik texnologiyalar ta’lim jarayoniga tatbiq etila boshlandi. Shunga muvofiq kafolatli natijaga erishish uchun dars maqsadi ilmiy- metodik talablarga muvofiq aniq qo‘yilgan bo‘lishi lozim. Maqsadlarni qo‘yish usullari: * dars mashg‘ulotining ilmiy-metodik xususiyatiga ko‘ra o‘qituvchining maqsadi;

* o‘rganiladigan bilim mazmuniga muvofiq maqsadni belgilash; * o‘quvchining o‘quv-bilish faoliyati orqali maqsadni belgilash; *o‘quvchining individual-psixologik, intellektual va shaxsiy rivojlanish qobiliyatlariga qaratilgan maqsadni belgilash. Darsning samaradorligi uning ilmiy-metodik maqsadga muvofiq tarzda qurilishi, davlat ta’lim standartlari(DTS) bilan dastur, darslik, o‘quv-metodik majmualar orasidagi uzluksizlikning ta’minlanishiga ko‘p jihatdan bog‘liqdir. Bunday uzluksizlikni ta’minlamay turib, ta’lim samaradorligini oshirish, DTSni amaliyotga tatbiq etish mexanizmini yaratish mumkin emas. Shuning uchun zamonaviy dars va unga qo‘yiladigan ilmiy talablarda: 1). Darsning aniq qo‘yilgan maqsadida kafolatli natijaga erishish o‘z aksini topmog‘i lozim. Demak, har bir o‘rganiladigan mavzuda tugallangan bilim hajmi nazarda tutilmog‘i va bu bilimlar avvalgi bilimlarning mantiqiy davomi bo‘lishi hamda qanday interfaol metodlar asosida o‘quvchilarni (talabalarni) faollashtirish, mustaqil bilimlarni egallash yo‘l-yo‘riqlarini o‘zida aks ettirishi; 2). Har bir darsning g‘oyasi nimalarga mo‘ljallanganligi aniq o‘z ifodasini topmog‘i kerak. Ilgari surilgan pedagogik g‘oya bilan texnologik izchillik “o‘qituvchi-o‘quvchi”ning faol “Subyekt-subyekt” munosabatidagi uyg‘unlikda o‘z yechimiga ega bo‘lishi lozim. Buning uchun: * o‘qituvchi o‘quvchiga mustaqil bilim olish yo‘llarini o‘rgatishi; * o‘quvchini analitik tahlil eta olish, qiyosiy tavsiflash, induktiv va deduktiv xulosalar chiqara bilish, qo‘lga kiritilgan dalillarni tizim holiga keltirib umumlashtira olish hamda amalda qo‘llay olish ko‘nikma va malakalarini shakllantirishi; 3). Dars mashg‘ulotida o‘quvchilar(talabalar) kichik guruhlarga ajratilib, noan’anaviy yondashuvlar asosida muammoli topshiriqlar berish orqali ularning bilim darajalarini oshirib borishga erishish; 4). Sinf o‘quvchilariga differensial yondashish asosida integral shakldagi darslarni, ya’ni bir soatlik dars mashg‘ulotini qo‘yilgan dars maqsadi va vazifalaridan kelib chiqib, ikki yoki undan ortiq o‘qituvchi o‘tishi; 5). Pedagogik amaliyotlarda bo‘lajak o‘qituvchilar tomonidan xuddi shunday yondashuv asosidagi darslarni olib borish loyihasini ishlab chiqish va amalga tatbiq etish talab etiladi. Bundan tashqari “noan’anaviy dars” nomi bilan yuritiladigan sayohat darslari(tabiatga, muzeyga, teatrga, kutubxonalarga va h-o.), konferensiya darsi, suhbat darsi, bahs-munozara kabi darslar

farqlanadi. Ta’limning bunday turini har bir fan o‘zining xususiyati va DTS tomonidan qo‘yilgan vazifalar asosida amalga oshirib kelmoqda. Bunday darslarning tahlili ham keltirilgan dars tahlili metodikasi talablari asosida olib boriladi. Xullas, zamonaviy dars va unga qo‘yiladigan talablarda bir xillikdan qochish, o‘quvchining (talabaning) individual xususiyatlarini hisobga olgan holda ijobiy fikrlashga o‘rgatish orqali mantiqiy tafakkurni rivojlantirib borish lozim. Ana shunday sharoitda o‘quvchida yuzaga chiqishi mumkin bo‘lgan imkoniyatlar paydo bo‘ladi. Bolaning qobiliyati kun sayin rivojlanib boradi. Ana shu munosabat bilan kimyo darslariga quyidagicha talablar qo‘yiladi: 1. Darsning maqsadlariga erishish aniq yo‘naltirilgan bo‘lishi lozim. 2. Mazmunning ilmiyligi, aynan o‘quvchilarga kimyoning asosiy tushunchalari, qonunlari va dalillarini nazariy jihatdan to‘g‘ri yoritish. 3. Darsning yuksak g‘oyaviy-siyosiy saviyasi o‘quvchilarda ilmiy dunyoqarashni shakllantirishga xizmat qilsin. 4. Predmetlararo bog‘liqlikni hisobga olib o‘qitishni ta’minlash. O‘quvchilarning mantiqiy tafakkurlashi, ularni ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishning eng muhim shartlaridan biri bo‘lgan o‘quv jarayonining muammoli tizimi uchun mazmun va o‘qitish metodlarining barcha imkoniyatlaridan foydalanishi. 6. Darsning maqsadi va o‘quv materialining mazmuniga mos keluvchi yetarli qiyinchilik darajasida o‘qitishni o‘quvchilarga mosligi, muvofiqligini ta’minlovchi o‘qitishning turli xil metodlarini chog‘ishtirish, kimyoviy eksprementining barcha turlari hamda o‘qitish vositalari majmuasidan foydalanish. 7. Darsda o‘quvchilarning mustaqil ishlarining salmog‘ini oshirish, frontal, guruh bo‘lib va yakka tartibda bajariladigan o‘quvchilarning ishlarini chog‘ishtirish. 8. Darsning barcha qismlari bir-biriga mos kelishi, ular asosiy didaktik maqsadga mos buysunishi hamda o‘quv vaqtidan oqilona foydalanish kerak. 9. Darsda o‘qituvchi va o‘quvchining o‘zaro ishonchi, samimiyatiga asoslangan sokin ish muhiti bo‘lishi lozim. Darsning maqsadi va uning predmet mazmuni davlat dasturi va darslik bilan aniqlanadi. Shu bilan birga, o‘qituvchi darsga tayyorlanayotgan paytda qo‘shimcha materiallardan foydalanish imkoniga ega. Ammo, muhimi, bu tanlangan materiallar o‘quvchi yoshiga mos va bu dasturda belgilangan tushunchalardan tashqari qo‘shimcha tushunchalarni

qamrab olmaslik zarur. Illyustrativ material esa darsda asosiy materialni o‘zlashtirishga xalaqit bermasligi kerak. Darslarni rejalashtirish, dars konspektining rejasini tuzish va ma’ruza yozish tartibi. Darsning maqsadi uchta: ta’limiy (o‘qitish), tarbiyaviy va rivojlantirish maqsadlariga bo‘linadi Ta’limiy maqsadga umuman quyidagilar kiradi: * yangi tushunchalarni shakllantirish; * yangi qonun, qonuniyat, xususiyat va belgilarni o‘zlashtirishni ta’minlash; *yangi harakat usullarini o‘rgatish; * bilimlardagi yetishmovchiliklarni bartaraf etish; * bilimlarni umumlashtirish va tizimga solish; * malakalarni shakllantirish; * ma’lum harakat usullarini mutahkamlash; * tushunchalar orasidagi bog‘lanishlarni aniqlash bo‘yicha o‘quvchilarda biror narsa to‘g‘risida tushunchalarni shakllantirish; * dunyoqarash g‘oyalari va muammolarini aniqlash; * o‘quvchilarda u yoki bu harakatni, voqealarni baholash bo‘yicha bilimlarni shakllantirish; * xulosa chiqarishga tayyorlash, o‘zlashtirishga erishish. Tarbiyaviy maqsad o‘quvchilarda quyidagi muayyan shaxs sifatlari va harakterini tarkib toptirishdan iboratdir; * dunyoqarashni va kasbga qiziqishni; * o‘z-o‘zini tekshirish va o‘zaro yordamni; * voqeliklar orasidagi bog‘lanishlarni aniqlash va tahlil qilish ko‘nikmalarini; * bir sohadan ikkinchi sohaga bilimlarni ko‘chirish ko‘nikmalarini; * fanlararo bog‘lanishlarni amalga oshirish ko‘nikmalarini; * nutq madaniyatini; * vatanparvarlikni; * mehnatga ongli munosabatni; * ongli intizom va yaxshi xulqni; * ta’lim olishga ijobiy munosabatni; * estetik qarashlarni; * ish o‘rnini tashkil etish va o‘z faoliyatini tekshirishni; * e’tiqodni.

Ta’limning mazmuni hayot va zamon bilan uzviy bog‘lansa, u tarbiyalash xususiyatiga ega bo‘ladi. Rivojlantirish maqsadi – dars jarayonida o‘qituvchilarning psixologik sifatlarini diqqat, xotira, tafakkur va bilish qobiliyatlarini shakllantirishdir. Psixologik adabiyotlarni tahlil qilish o‘quvchilarda tafakkurni, politexnik, mehnat, bilish va aqliy ko‘nikmalarni, iroda va mustaqillikni rivojlantirish, ularni kelgusi darslarga tayrlash zarurligini ko‘rsatadi. Agar bilimlarni shakllantirish va maqsadli tarbiyalash o‘quvchilarning bilish qobiliyatini takomillashtirsa, buni rivojlantiruvchi ta’lim deb tan olinadi. Endi namuna sifatida ayrim fanlar bo‘yicha dars rejalarini ko‘rib chiqamiz. Maktabda o‘quv jarayonini tashkil qilishning asosiy shakli dars hisoblanadi. Ta’lim shakllari tizimida dars ustivorlik qiladi va tizimning strukturasini belgilaydi. Kimyodan o‘quv darslarni quyidagi jadval bo‘yicha rejalashtirish mumkin : Dars raqami Dars mavzusi Darsning asosiy ta’limiy vazifasi Namoyish qilinadigan tajribalar, laboratoriya tajribalari, amaliy ishlar, hisoblashga oid masalalar tiplari Predmetlararo va predmet ichidagi bog‘liqliklar Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, rejalashtirishda kimyodan dasturning barcha elementlari aks etgan. Har qanday dars yaxlit mavjud bir tizim qaralishi mumkin bo‘lib, unda o‘qitish va o‘qish jarayonlarining o‘zaro aloqasi ta’minlanadi. Shu tizimning ishlab turishi ta’lim maqsadlari bilan aniqlanadi. Qolgan elementlar maqsadga buysundirilib, ularga erishish vositasigina hisoblanadi. Bunday tizimning tuzilishi quyidagi sxemada berilgan. Dars tizimida tuzilish elementlarining o‘zaro ta’siri.

Sxemadan ko‘rinib turibdiki, darsni rejalashtirish va uni o‘tkazish darsni maqsadiga bo‘ysundirilgan va unga qarab aniqlanadi. O‘qitish metodlari va vositalarini tanlash o‘qituvchining ijodiy ishlaridan biri hisoblanadi. Darsning samaradorligini oshirishda o‘qituvchi turli xil ilmiy-metodik jurnallarda e’lon qilinayotgan ayrim mavzularni o‘qitish metodlari va vositalari haqidagi maqolalari bilan muntazam tanishib borishi kerak. Darsni o‘tkazish uchun o‘qituvchi uni avvalo loyihalashi kerak. Darsni loyihalar, ya’ni ssenariysini ishlab chiqishi bu konspekt qilish tarzda amalga oshiriladi. Avvalo, darsning ta’limiy, tarbiyaviy va rivojlantirish maqsadi ko‘rsatiladi, so‘ngra darsning mazmuni dasturga muvofiq qarab chiqilishi va rejalashtirilishi lozim. Bunda mazmun darslik hajmida bo‘lishi, ammo darslikni takrorlashi kerak emas. Zaruriy hajmda tushunchalarni shakllantirishi va rivojlantirishi muhim qonunlar, nazariyalarni o‘rganishni ta’minlashi muhimdir. Dars materiallarini bayon etish mantiqi, shuningdek, ayrim misollar darslikdagidan farq qilishi mumkin. Bu o‘quvchilarni darsda va uyda darslik bilan ishlashga o‘rgatishda katta ahamiyatga ega. Agar o‘qituvchi darsda faqat darslikdagi materiallarni bayon qilsa, u tezda obro‘yini yo‘qotishi mumkin. Ammo o‘qituvchi darsning mazmuniga qo‘yiladigan didaktik talablarni ham unutmasligi kerak. Darsning predmet mazmuni ko‘pincha uning strukturasini belgilaydi. Biroq ayni darsning strukturasigagina emas, balki uni avvalgi va keyingi darslar bilan aloqasini aniqlash va undan foydalanish ham juda muhimdir. Bunday aloqa darsning o‘quv jarayonining struktura zvenosi O‘qitish metodlari Darsning maqsadi Darsning mazmuni Dars strukturasi va tuzilishiO‘qitish vositalari tizimi Predmet

bo‘lib xizmat qiladi. Shundan so‘ng dars konspekti tuzishga kirishish mumkin. Avvalo dars rejasi tuziladi va so‘ngra konspektning qolgan qismlari yoziladi. Konspekt qo‘yidagi qismlardan iborat bo‘lishi mumkin: 1. Kirish qismi . O‘tilgan darsni o‘zlashtirilganligini tekshirish, topshiriqlarni mustaqil bajarish ishlari amalga oshirilib, yangi darsni avalgi dars bilan aloqasini ta’minlash. 2. Asosiy qism . Yangi materialnni o‘rganishga bag‘ishlanadi. Biroq bilimlarni umumlashtirish yoki o‘zlashtirish natijalarini tekshirishga bag‘ishlanishi ham mumkin. 3. Mustahkamlash. Bu o‘tilgan darsni takrorlashdir. 4. Uy vazifasi . Darsga o‘quvchilarning mustaqil ishlari uchun zarur bo‘lgan barcha narsalar, shuningdek, o‘qitish vositalarini tayyorlash kerak. Dars rejalashtirilib va konspekt yozilib, tajriba va boshqa ko‘rgazmali vositalar tekshirilib ko‘rilgandan keyin o‘qituvchi sinf xonasiga kirishi va dars o‘tishi mumkin. Dars o‘qituvchi tomonidan uni o‘tkazish texnikasi va metodikasi to‘liq egallangan taqdirdagina muvaffaqiyatli chiqishi mumkin. Ma’ruza, laboratoriya, seminar, sinov, sayohat darslari. Ma’ruza, so‘zlab berish va tushuntirishdan farqli o‘laroq, ancha aniq tuzilgan bo‘ladi. Ma’ruzalar, odatda o‘quv dasturining yirikroq, prinsipial muhit masalalari yuzasidan o‘qiladi. Ma’ruzada o‘quv materiali yaxlit va izchillik bilan bayon etiladi, o‘zaro bog‘langan tushunchalar, qonuniyatlar sistemasi ochib beriladi, kursning turli mavzulari orasida ichki bog‘lanishlar o‘rnatiladi. Ma’ruza so‘zlab berishga qaraganda uzoq davom etadi va o‘quvchilarning yozib borishini ko‘zda tutiladi. Ma’ruzani eshitish so‘zlab berishni eshitishga qaraganda qiyinroq, chunki ko‘proq diqqat e’tiborni talab etadi. Metodik usul nuqtai nazaridan olganda so‘zlab berish, tushuntirish hamda ma’ruza juda ko‘p umumiylikka ega, shu sababli umuman og‘zaki bayon metodikasini ko‘rib chiqamiz va har qaysi metodning o‘ziga xos xususiyatlarini qayd etamiz. Ma’ruza - o‘qitishni tashkil etishning yetakchi shakli hisoblanib, quyidagi vazifalarni amalga oshirishga imkon beradi: yo‘naltiruvchilik -talabalarni o‘quv materialining asosiy holatlariga, uni kelgusi ish faoliyatidagi o‘rni va ahamiyatiga diqqat qilishlariga imkon beradi; axborotlilik - o‘qituvchi ma’ruza vaqtida holat, asosiy ilmiy dalillar va xulosalar mohiyatini ochib beradi; metodologiklik - ma’ruza vaqtida o‘qitish usullari taqqoslanadi, ilmiy izlanishning asoslari namoyon etiladi;

tarbiyalovchilik -ma’ruza o‘quv materialiga hissiy-baholash munosabatida bo‘lishni uyg‘otish; rivojlantiruvchilik - bilim olish qiziqishlarini, ya’ni mantiqiy fikrlash va isbotlash qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi. Didaktik talablarni bajarish -ma’ruzaning batafsil rejasini tuzish; -ta’lim oluvchilar uchun aniq tuzilmaga keltirilgan mashg‘ulot (kirish, asosiy savollar, asosiy joylar, yakun va xulosalarni ajratib ko‘rsatish); -mustaqil o‘qish uchun mavzu, maqsad, vazifa va ma’ruza rejasi, adabiyotlarni ma’lum qilish; -rejaning har bir qismidan so‘ng umumlashtiruvchi xulosalar qilish; -ma’ruzaning bir qismidan boshqa qismiga o‘tishda mantiqiy bog‘liqlikni ta’minlash; -yozish zarur bo‘lgan joylarni: asosiy tushuncha, ifoda, vaqt, dalillar va boshqalar, aytib turish. Ma’ruza turlarining o‘ziga xos xususiyatlari Ma’ruza shakllari O‘ziga xos xususiyatlari Ma’lumotli Ma’ruzaning eng an’anaviy turi. Pedagogik vazifalar : o‘quv ma’lumotini bayon qilish va tushuntirish Umumlashtiruvchi qisqa ma’lumotli Kursni yoki uning katta bo‘limlarini bayon etilgan nazorat holatlari negizini, avvalom bor ilmiy-tushunchaviy va konseptual asos tashkil etadi. Pedagogik vazifalar : Ilmiy bilimlarni tizimlashtirishni amalga oshirish. Ichki va fanlararo aloqalarni yoritib berish. Muammoli Yangi bilimlar savol / vazifa / vaziyatlarni muammoligi orqali amalga oshiriladi. Bunda talabalar bilimi o‘qituvchi bilan hamkorlikda va suhbatda tadqiqotchilik faoliyatiga olib kelinadi. Pedagogik vazifalar : yangi o‘quv ma’lumotini yoritib berish; muammoni aniqlash uni yechish / jamlash va an’anaviy va zamonaviy nuqtai nazarni tahlil qilishni tashkillashtirish Ko‘rgazmali Bunday ma’ruzaning olib borilishi ko‘rilayotgan materiallarni ochiq holda va qisqa sharhlashga olib kelinadi. Pedagogik vazifalar : ma’lumot mazmunini ta’limning texnikaviy

vositalari yoki audio texnikalar yordamida yoritib berish Binarli Bunday ma’ruzani olib borilishi ikki o‘qituvchi / 2-maktab vakillari / olim va amaliyotchilar, o‘qituvchi va talabalar o‘rtasidagi suhbatni namoyon qiladi Pedagogik vazifalar : yangi o‘quv ma’lumotlarni ikki tomon nuqtai nazarlarini taqqoslash orqali yoritib berish Oldindan ko‘zlangan xatoliklar bilan O‘qituvchi ongli ravishda yo‘l qo‘ygan mazmunli, metodologik xatolarni: talabalar tomonidan topishga qaratilgan. Ma’ruza yakunida talabalarning tashhisi va qo‘yilgan xatoliklari tahlili olib boriladi. Pedagogik vazifalar : yangi material mazmunini yoritib berish; talabalarni taklif etilayotgan ma’lumotni doimo nazorat qilishlariga qiziqtirish Anjuman O‘qituvchi tomonidan tayyorlangan dastur miqyosida, oldindan belgilangan muammo va ma’ruza tizimi bilan ilmiy-amaliy mashg‘ulot olib boriladi. Pedagogik vazifalar : yangi o‘quv ma’lumotini yoritib berish, talabalarni yangi o‘quv ma’lumotini izlash va tizimlashtirishga harakat qildirish Maslahatli Turli yo‘l bilan o‘tkazilishi mumkin. 1. “Savol-javob”. O‘qituvchi ma’ruza davomida butun kurs yoki bo‘lim bo‘yicha talabalarning savollariga javob beradi. 2. “Savol-javob-munozara”. Yangi ma’lumotni nafaqat bayon etadi, balki va qo‘yilgan savollarga javob izlab topishni tashkillashtiradi. Pedagogik vazifalar : talabalar bilimini mustahkamlash, rivojlantirish, ularni yangi ma’lumotlar bilan to‘ldirish Suhbat - o‘quv jarayonini tashkil etishning savol-javobli metodi . Umumtexnika va maxsus fanlar o‘qituvchilari suhbatning ikkita asosiy turidan: asosiy maqsadi o‘quvchilarga yangi bilimlarni bayon etishdan iborat bo‘lgan suhbat hamda o‘quvchilarning bilimlari mustahkamlanadigan, takrorlanadigan, tekshirib kuriladigan va baholanadigan suhbatdan foydalanadilar. Suhbatning har bir turi uchun o‘z metodikasi xosdir.

Yuqorida aytib o‘tilganlar asosida yangi materialni bayon etish metodi bo‘lgan suhbatdan foydalanishning ba’zi shartlarini aniqlash mumkin: -eng muhim, prinsipial ahamiyatga ega bo‘lgan materialni suhbat metodida o‘rgangan ma’qul; -suhbat metodida o‘rganish uchun mazmuni aniq mantiqiy izchillikka ega bo‘lgan materialni tanlash zarur; -suhbatda o‘quvchilar bilimni muayyan sistemaga keltirish, fanlararo bog‘lanishni amalga oshirish, o‘quvchilarning nazariy bilimlari bilan ishlab chiqarish tajribalari o‘rtasida bog‘lanish o‘rnatish uchun foydalanish eng katta samara beradi; -suhbatni boshqa metodlari: tushuntirish, kitob bilan ishlash, o‘quvchilarning mustaqil kuzatishlari, namoyish qilish, mashqlar, laboratoriya – amaliy ishlar bilan birga qo‘shib o‘tkazgan ma’qul. Laboratoriya darslari. Laboratoriya darsining asosi quyidagi nazariy masalalar: moddalarning xarakteristikasi, kimyoviy jarayonlarning mohiyati, kimyodagi tushuncha va qonuniyatlardir. Laboratoriya darsida har bir tajriba taxminan quyidagi tartibda bajariladi: a) ayni tajriba to‘g‘risida shundan oldingi darslardan o‘quvchilar bilgan ma’lumotlar suhbat yo‘li bilan aniqlanadi; b) tajribani bajarish rejasi; v) bajarilishi kerak bo‘lgan ishning to‘g‘risida shundan oldingi darslardan o‘quvchilar bilgan ma’lumotlar suhbat, so‘rash yo‘li bilan aniqlanadi; b) tajribani bajarish rejasi; v) bajarilishi kerak bo‘lgan ishning ayrim murakkab usullari texnikasi o‘qituvchi tomonidan tushuntiriladi; g) o‘quvchilarning qilinadigan ishini tushunganligini tekshiriladi; d) o‘quvchilarning mustaqil ishi; ye) o‘tkazilgan ishga yakun yasash; j) umumiy xulosa va yozma hisobot. Hisobotda : a) darsning mavzusi; b) bajarilgan kuni; v) ishning nomi; g) rasmlari: d) ishning asosiy bosqichlari; ye) kuzatilgan hodisalar; j) reaksiya tenglamalari; z) xulosalar ko‘rsatiladi. O‘quvchilarni ishchi kasbiga tayyorlash uchun ishlab chiqarishlarni o‘rganish darslari ajratilgan. O‘quvchilarda zarur nazariy tayyorgarlik bo‘lgandagina ular ishlab chiqarish jarayonini tushunishlari va uning ilmiy asoslarini bilib olishlari mumkin.

O‘quv materialini umumlashtirish kimyo o‘qitish jarayonining eng muhim bosqichidir. Kimyo kursini muvaffaqiyatli suratda o‘zlashtirish uchun yangi o‘quv materialinigina emas, balki ilgari o‘tilgan barcha o‘quv materialini ham umumlashtirish kerak bo‘ladi. Umumlashtirish - ma’lum bo‘lgan o‘quv materialini shunchaki takrorlash emas; bu- bilimning sifat jihatidan yangi bosqichi, ma’lum bo‘lgan barcha narsani tushunib olishga chuqurlashtirishga aniqlab imkon beradigan bosqichdir. O‘quvchilar bilimi ortib borishi bilan umumlashtirish darslari ham murakkablashtiriladi. Umumlashtirish darslari yetuklik attestati imtihonlari oldindan kimyo kursini takrorlab obzor qilish jarayonida ayniqsa keng o‘tkaziladi. Bu darslarni o‘tkazish va o‘quvchilarning qisqacha axborot berish bilan bir qatorda, laboratoriya ishlari, eksperimental masalalar, darslik bilan mustaqil ishlash va shu kabilardan foydalaniladi. Umumlashtirish darsidan ko‘zda tutiladigan asosiy maqsad o‘tilgan o‘quv materialiga aniqliq kiritish, uni sistemaga solish va o‘quv materialini yuqori nazariy darajaga ko‘tarishdan iboratdir. O‘quvchilarni o‘tilgan material doirasida dasturda ko‘rsatilgan bilim va amaliy malakalarni qanchalik o‘zlashtirganliklarini bilib olishda o‘zlashtirishini hisobga olish darslari o‘tkaziladi. Kimyo o‘qitish jarayonida o‘ziga xos bu tipik darslardan foydalanish juda muhimdir. Hozirgi vaqtda darsda o‘quvchilarni tashkil qilish usullari keng tarqalmokda. O‘quvchilarni o‘quv faolligini tashkil qilish shakllari quyidagicha: a) ma’ruza darsi; b) seminar darsi; v) anjuman tarzida o‘tkaziladigan darslar; g) o‘quvchilarni o‘yinlari bilan o‘tadigan kimyo darslari; d) kimyodan yetuklik attestati imtihonlariga tayyorlanish darslari. Seminar - ta’lim beruvchini ta’lim oluvchilar bilan faol suhbatga kirishishiga yo‘naltirilgan, nazariy bilimlarni amaliy faoliyatda amalga oshirish uchun sharoitni ta’minlovchi, mashg‘ulotni o‘qitish shakli. Seminar mashg‘ulotining asosiy maqsadiga -Nazariy materialni (bilimlarini) tartibga solish -Amaliy malaka va ko‘nikmalarini hosil qilish -Bilimlarini nazorat qilish Seminarning samaradorligiga ta’sir etuvchi omillar - Ta’lim beruvchining tayyorgarligi, bunda savol-javob texnikasiga ega bo‘lishi - Ta’lim oluvchilar guruhining holati, uning motivatsiyasi, faoliyatni tashkil etish xususiyatlari - O‘quv jarayonining texnik jihozlanganligi Seminar turlari

1. Ta’limiy -Nazariy bilimlarni tartibga solish, faollashtirish, yoki ularni mustaqil rivojlantirish -O‘zlashtirilgan bilimlarni amaliy qo‘llash ko‘nikmalarini shakllantirish 2. Rivojlantiruvchi - Ta’lim oluvchilarda muammoli ko‘rish, tahliliy qobiliyatlar hamda bashorat qila olish ko‘nikmalarini shakllantirish Fakultativ darslar, ularning turlari, vazifasi. Kimyo o‘qituvchisi oldida o‘quvchilarning hozirgi zamon kimyo asoslarini ongli suratda va puxta o‘zlashtirishga erishish, o‘quvchilarda amaliy hayotda kerak bo‘ladigan o‘quv va malakalar hosil qilish kabi muhim ta’lim-tarbiyaviy vazifalarni fakultativ kurslarda ochib berishi mumkin. O‘quvchilarning kimyodan bilimlarini kengaytirish, fanga bo‘lgan qiziqishni orttirish, fanlararo bog‘ni amalda ko‘rsatish, ilmiy-demokratik dunyoqarashini shakllantirish - kimyo fakultativ kurslarning maqsadidir. Fakultativ kurslar o‘quvchilar bilan ishlashning alohida tashkiliy shakli bo‘lib, ularga o‘quvchilar o‘z xoxishlariga ko‘ra qatnashadilar.Fakultativ kurslarning har xil turlari mavjud: qo‘shimcha boblar, maxsus kurslar, praktikumlar. qo‘shimcha boblarga murakkab bo‘lgani uchun dasturga kirmagan mavzular, ayrim maxsus masalalar kiradi. Maxsus kurslarda Kimyo sanoatida, Kimyo qishloq xo‘jaligida va boshqa mavzular ko‘rib chiqiladi. Kimyoviy analiz asoslari, agrokimyodan praktikum maxsus praktikumlarida ishlab chiqilgan dastur bo‘yicha tajribaviy mashg‘ulotlar olib boriladi. O‘quvchi shaxsiga yo‘naltirilgan ta’lim amalga oshiriladigan ayrim noan’anaviy dars shakllarini keltiramiz: SHo‘ng‘ish darsi - ma’lum bilimlarni egallash uchun eng qulay muhitda bo‘lish yoki shunday muhit yaratish orqali mavzuni faol o‘rganish mashqlaridan iborat. Musobaqa darsi - o‘quvchilarning o‘zaro musobaqalashuvini tashkil etish orqali bilimlarni mustahkamlash mashqlari. Konsultasiya darsi - dars jarayonida o‘quvchilarning o‘zaro hamda o‘qituvchining konsultasiyalarini tashkil etish orqali darsni o‘zlashtirish mashqi. Ijod darsi - o‘quvchilarning mustaqil ijod etishlarini tashkil qilish darsi. Sinov darsi - o‘quvchilarning o‘zlashtirishini turli shakllarda sinash tashkil qilinadigan dars. Shubha bildirish darsi - dars mavzusi bo‘yicha qoidalar, xulosalarni agar notog‘ri deb hisoblansa, nimalar bo‘lishi mumkinligi haqida qiziqarli bahs va tahlillar o‘tkazish orqali yangi mavzuni tushuntirish darsi.

Ijodiy hisobotlar darsi - o‘quvchilarning ayrim mavzular bo‘yicha mustaqil o‘rgangan bilimlari va xulosalari taqdimoti. Umumlashtirish darsi - ilgari o‘tilgan mavzular bo‘yicha olingan bilimlarni umumlashtirish mashqlarini o‘tkazish darsi. Ilmiy-fantastika darsi - o‘quvchilarning o‘rgangan bilimlari asosida ijodiy xayol, taxminlar o‘ylab topishlari mashqini o‘tkazish orqali mustaqil fikrlashlarini kengaytirish darsi. Haqiqatni izlash darsi - dars mavzusiga doir ayrim masalalar yuzasidan o‘quvchilarning mustaqil fikrlar bildirishni tashkil etish orqali haqiqatni aniqlash va mavzuni o‘zlashtirishni ta’minlash darsi. “Paradokslar” darsi - o‘quvchilarning faolliklari va qiziqishlarini oshirish maqsadida o‘rganilayotgan mavzuni har turli “paradokslarga” bog‘lab bayon qilish hamda tegishli tahlillar o‘tkazish asosida to‘g‘ri xulosalarni aniqlash darsi. Seminar darsi - yangi dars mavzusiga doir savollar bo‘yicha o‘quvchilarga oldindan berilgan topshiriqlarni bajarish natijalari to‘g‘risida ma’lumotlarni tinglash orqali sinfdagi barcha o‘quvchilar darsni o‘zlashtirishlarini va bilimlarini mustahkamlashni ta’minlash darsi. Sayohat darsi - bu darslarda o‘quvchilarni turli obyektlar: muzey, ziyoratgoh, korxona, ustaxona, tabiat obyektlari, ilmiy muassasa, kollej, litsey va boshqalarga olib borish va tanishtirish orqali ularning bilimlarini hayot bilan bog‘lash va kasbga yo‘naltirish ishlarini amalga oshirib borish ta’minlanadi. Juda uzoqdagi va borish qiyin bo‘lgan obyektlarga, ular to‘g‘risida filmlar, turli ko‘rgazmali va boshqa materiallar mavjud bo‘lgan hollarda, ularni o‘quvchilarga namoyish etib, tushuntirish orqali videosayohatlar tashkil etish ham munkin. Uzluksiz ta’lim tizimida biologiyadan o‘quvchilarning fan asoslarini mustahkam va chuqur o‘zlashtirishga bo‘lgan qiziqishlari va ehtiyojlarini rivojlantirish, o‘zlashtirilgan bilimlarni amaliyotda qo‘llash, kasbga yo‘naltirishni amalga oshirish, tajriba qo‘yish va kuzatish o‘tkazish, qo‘shimcha adabiyotlar ustida mustaqil ishlash ko‘nikmalarini shakllantirish, tabiatga nisbatan ongli munosabatni tarkib toptirish maqsadida o‘qitish jarayonining yangi shakli fakultativ mashg‘ulotlar tashkil etiladi. Fakultativ mashg‘ulotlar kamida 34 soatga mo‘ljallangan bo‘lib, o‘quv yili davomida haftasiga 1 soat yoki yarim yilda haftasiga 2 soatga mo‘ljallangan bo‘lib, mazkur mashg‘ulotlar darsgacha yoki darsdan keyin o‘tkaziladi. Biologiya o‘qituvchisi fakultativ mashg‘ulotlarning guruhlarini o‘quvchilarning hohish istagi asosida bir sinf yoki parallel sinf o‘quvchilaridan tuzadi, guruhlarda o‘quvchilar soni 10 tadan kam bo‘lmasligi kerak. Fakultativ mashg‘ulotlar uchun o‘quv soatlari harakatdagi o‘quv rejadagi maktab ixtiyoriga berilgan soatlar hisobidan ajratiladi.

Fakultativ mashg‘ulotlarning samaradorligini oshirish uchun o‘qituvchi o‘quvchilarning bilish faoliyatini faollashtiradigan, mantiqiy, mustaqil va ijodiy fikr yuritish ko‘nikmalarini rivojlantirishga imkon beradigan o‘qitish metodlari, vositalari va shakllaridan foydalanish tavsiya etiladi. Fakultativ mashg‘ulotlarda o‘quvchilarning mustaqil va ijodiy ishlariga keng o‘rin berish barobarida ma’ruza, seminar, amaliy va laboratoriya mashg‘ulotlari, ekskursiyalardan foydalaniladi.

O'xshashlar

O‘quv dasturlari va dars ishlari

Kimyo va biologiya o‘qitish metodikasi fanining vazifasi

Oqsillarning asosiy xossalari. Oqsillarning kislotali va asosiy xossalari

Biologiya o‘quv kursidan dars berish metodikasining asoslari

Kimyo o‘quv kursidan dars berish metodikasining asoslari