Жисмоний тарбия тўғрисида гуманистлар таълимоти - Jismoniy tarbiya - Referatlar

Жисмоний тарбия тўғрисида гуманистлар таълимоти

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

55 KB

Ko'chirib olish

Жисмоний тарбия тўғрисида гуманистлар таълимоти Режа 1. Гуманистлар таълимоти. 2. Европа халқлари жисмоний тарбияси. 3. Социал утопистлар таълимоти.

Одамни ўрганишга таълуқли бўлган табиётшунослик соҳасида катта кашфиётлар қилинди. Леонардо да Винчи одам гавдасининг мутаносиблиги ва унинг ҳаракати механикасини ўрганди. Тиббиёт ҳам жадал суръатлар билан тараққий этиб борди. Швейцарияда туғилган Парацельс (1493-1541 йиллар) ўз шогирдларини биринчи марта бемор ётган жойда ўқитди ва хирургия билан терапиянинг чамбарчас боғлиқлигини таъкидлади. Испан врачи Сервет қон алмашиниши ҳақида баъзи бир мулоҳазаларини баён этди, инглиз Гарвей (1578-1657 йиллар) эса “Юрак ва қон ҳаракати ҳақида” номли китобини ёзди. Табиётшуносликнинг тараққий этиши янги фалсафанинг вужудга келишига сабаб бўлди; бу фалсафа диний қоидаларини рад этди ва тажрибани ҳақиқатнинг ягона мезони деб эълон қилди. Инглиз Ф. Бэкон (1561-1626 йиллар), фақат кузатиш ва тажриба (индукция, анализ, таққослаш, тажриба) чинакам илмий метод ҳисобланади, деб исботлади. Декарт дедукциянинг муҳимлигини исботлади, Гассенади эса молекулалар назариясига асос солди. Гуманистлар ўрта асрдаги қуруқ педагогикага қарама-қарши ўлароқ, кишининг фақат ақлинигина эмас, балки танасини ҳам тарбиялашга қаратилган янги педагогикани илгари сурдилар. Улар ўз хукмронлигини ўрнатиш, узоқ муддатли саёхатлар қилиш, янги ерлар кашф этиш, бу янги ерларга кўчиб келган халқларни талаш ва бўйсундиришга қодир бўлган уддабурон, жисмоний жиҳатдан етук буржуаларни тарбиялашни истар эдилар. Рамбольдине Витторино да Фельтре (1378-1446 йиллар) Италияда педагогика сохасида кўзга кўринган дастлабки гуманист эди. Витторино Мантуан хукмдори ва унинг саройидаги кишиларнинг болаларини тарбиялаб, саройда янги типдаги ўқувчиларнинг билимга қизиқиши, ақлий ва жисмоний хаваси хар томонлама рағбатлантирилар эди. Ўқувчиларни эринчоқлиги, беадаблиги ва манманлиги учун аёвсиз жазолар эдилар. Витторино ўқувчиларнинг соғлиғи ва жисмоний камолоти тўғрисида айниқса кўп ғамхўрлик қилар эди. У ўқувчиларни соф хавода харакатли ўйинлар ўйнашга ўргатар, сувда сузишга ва жисмоний машқларни

бажаришга одатлантирар эди; бу эса ўқувчиларнинг жисмоний кучини, эпчиллигини ва чиройли қилиқларини тараққий эттирар эди. Унинг мактаби ўқув режасида ўйинлар, қиличбозлик, харбий машқлар, отда юриш ва сувда сузиш кўзга кўринарли ўринни эгаллар эди. Машҳур итальян гуманист врачи Иероним Меркуриалис (1530-1606 йиллар) гимнастикага доир олтита китоб ёзди. Дастлабки уч китоби жисмоний машқлар тарихини ёритишга, сўнгги уч китоби эса жисмоний машқларни медицина жиҳатидан таҳлил қилишга бағишлангандир. Меркуриалис гимнастика ва бошқа жисмоний машқларни сақловчи медицина воситалари жумласига киритади. У барча машқларни ҳақиқий (даволаш), ҳарбий (ҳаётий) ва сохта (атлетик) машқларга бўлган эди. Унинг хизмати шундан иборатки, у даволаш-профилактика машқларини тиклади ва уларни медицинанинг муҳим воситалари сифатида ҳимоя қилди. Француз гуманист ёзувчиси Франсуа Рабле (тахминан 1494-1553 йиллар) ўз ғояларини қадимги ёзувчиларнинг асарларидан кўра, кўпроқ халқ ижодидан олар эди. Рабле тарбия орқали инсон шахсининг ахлоқий, ақлий ва жисмоний томонларини таркиб топтиришни истади. Тарбияланувчилар югуришлари, сакрашлари ва ирғитишлари, камалакдан, камондан, эски оғир милтиқ ва замбаракдан отишлари, кўкрак билан, чалқанчасига, ён билан сузишлари ва сувга шўнғишлари, найза, қилич, шамшир, рапира, ойболта, ханжарбозлик билан шуғулланишлари, от спорти, арқонга, дарахтларга ва қояларга тирмашиб чиқиш билан шуғулланишлари, елканли ва эшкакли қайиқни бошқаришлари, ов туризм ва саёҳат билан шуғулланишлари, кураш, шахмат ва турникда, ёғоч отда гимнастика машқларини бажаришлари, гантеллар ёрдамида машқ қилишлари, тўп, ошиқ ўйнашлари ва рақс тушишлари лозим эди. Монтень кишини тарбиялаш ва ўқитишда тарбияланувчиларнинг табиий ҳавасларига таянар ва уларнинг қобилиятларини ҳисобга олар эди. У жисмоний машқлардан югуриш, сакраш, курашиш, қиличбозлик отда юриш, рақсга тушиш, сайр ва саёҳатларни тавсия қиларди.

Чех Ян Амос Коменский (1592- 1670 йилар) энг кўзга кўринган гуманист педагог эди. Коменский жисмоний тарбия масалалари билан кўп шуғулланади. У, инсон соғлигининг мустаҳкамланиши ва жисмоний кучининг ўсиши унинг маънавий камолоти учун бевосита шарт-шароити яратади, деб ҳисоблади. У ўйинлар ва жисмоний машқларни болаларни ахлоқий жихатдан тарбиялашдаги муҳим воситалардан бири сифатида ҳам баҳолади. Европа халқлари жисмоний тарбияси. Шаҳарларда аслзодалар жисмоний маданиятининг равнақ топиш жараёни ва кенг халқ оммаси жисмоний тарбиясининг нисбатан тушкунлиги содир бўлмоқда эди. Отиш ва қиличбозлик машғулотлари шаҳар аслзодаларининг фойдали ва кўнгилли томошаларидан бирига айланиб қолди. Шаҳар байрамлари профессионал дорбозлар, пантомимлар, ҳаракатли ўйинлар, рақслар ҳамда вино ва овқатлар билан тўйгунча бериладиган зиёфатлар билан тўлдириб борилди. Рақс тушиш ва тўп ўйнаш учун мўлжалланган махсус шаҳар уйлари пайдо бўлди, бу уйларга фақат патрицийлар ва улар томонидан таклиф қилинган дворянларгина кириши мумкин эди. Фақат югуриш, сакраш, курашиш ва ирғитиш ёки улоқтиришга доир эски халқ машқларигина шаҳарнинг қуйи табақалари учун бажариш мумкин бўлган ягона машқлар бўлиб қолди. Шаҳар спорт байрамлари ўтказилган дамларда шогирдлар ва қора ишчилар шаҳардан ташқарига чиқиб кетиб, у ерда ким ўзарга югуриш, курашиш ва сакрашдан мусобақалашар эдилар. Одатда югуриш машқи бўш ётган ерларда ўтказилар, курашиш ва сакраш учун эса майса билан қопланган майдонлар танланар эди. Бундай йиғилишлар вақтида баъзан камалак отиш, калтакбозлик ва сўйилбозлик қилишдан мусобақалар ўтказилар эди. Социал утопистлар жисмоний тарбия тўғрисида. Инглиз Томас Мор (1478-1535 йиллар) деҳқонларни ердан хайдалиб, уларнинг бир қисми қўйчилик хўжаликларининг батракларга, бир қисми мовут тўқийдиган мануфактура ишчиларига ва кўпчилик қисми қашшоқ (дайди) ларга айланиб

бораётган йилларда яшади. “Утопия”да ахолининг соғлиғини ва ахлоқини сақлаш тўғрисида катта ғамхўрлик қилинар эди. Утопистлар кўнгил очадиган соатларда сувда сузиш, хар хил ўйинлар, отда юриш ва югуриш билан шуғулланар эдилар. Байрам кунларининг иккинчи ярмини тўлалигича жисмоний машқлар қилишга ва харбий ишга бағишлар эдилар. Морнинг “Утопия”сида шахарликларга умумий таълим бериш ва жисмоний жихатдан тарбиялаш тўғрисидаги ғамхўрлик хукуматнинг энг мухим вазифаларидан бири сифатида илгари сурилган. Компанелла “қуёш шахри” номли ажойиб асарида саёхатчи тилидан гўё хусусий мулкчилик хам, бойлар хам, камбағаллар хам бўлмаган ғаройиб шахар хақида хикоя қилади. Утопистлар жисмоний тарбияни болаларни тарбиялашнинг асоси, катта ёшдаги кишиларнинг жисмоний машқлар билан шуғулланишини эса уларнинг меҳнат қобилиятини сақлаш ва такомиллаштириш ҳамда соғлиқни сақлашнинг энг муҳим воситаси деб ҳисоблар эдилар. Социал утопистлар Сен Симон, Шарл Фурье ва Роберт Оуэннинг асарлари тарбия тўғрисидаги таълимотни яратишга катта асос бўлди. Фурье болани 3-4 ёшидан бошлаб фақат меҳнат ёрдамида ҳар тамонлама камол топтириш мумкин деб ҳисоблади. У илгари сурган тарбияда 3-9 яшар болалар мехнат билан шуғулланишлари, ва жисмоний жиҳатдан чиниқишлари ва бошланғич механика билан танишишлари керак эди. 9-15 ёшгача гуруҳлар устахоналарда ҳунар билан жисмоний тарбияни бирга олиб борар эдилар. Фурьени боланинг ақлий ва жисмоний кучларини машқ қилдириш фикрлари ҳам қизиқарли. У мусобақа ўйин услубини болани жисмоний фазилатларини тараққий эттириш услубиётининг асоси деб билди. Шотландия ип йигириш фабрикасининг раҳбари бўлган (1800 йил) Оуэн ўзининг меҳнаткашларини тарбиялашнинг янги системасини амалда тадбиқ қилишга харакат қилди. Оуэн бу фабрикада ишчиларнинг болалари учун мактаб очди; бу мактабда болалар унумли меҳнат билан қўшилган ақлий таълим ва жисмоний тарбия олар эдилар. Ўйинлар, гимнастика машқлари ва ҳарбий машқлар билан шуғулланиш учун махсус майдон қурилган эди.

Болаларни мактабда ўқиши 10 ёшдан, фабрикада ишлаши эса 12 ёшдан бошланар эди. Мактабгача ёшдаги болалар билан ҳам ўйинлар ва жисмоний тарбия машғулотлари олиб борилар эди. 1825 йили Оуэн АҚШда умумий эгаликка асосланган тажриба колониясини ташкил қилишга ҳаракат қилди, лекин муваффақиятсизликка учради; шунинг учун у Англияга қайтиб келиб, кооператив ва касаба уюшмалари харакатига қўшилиб кетди. Сўнги ўрта аср давридаги гуманистлар мактабларда жисмоний тарбияни жорий қилиш учун кураш олиб бордилар. Гуманистлар ва социал утопистлар таълим тизимида жисмоний тарбияни кенг тараққий этишга ижобий таъсир кўрсата олдилар.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Б.И.Загорский, И.П.Залетаев, Ю.П.Пузир. Физическая культура. М.1989 г. 2. В.В.Столбов. Истор.физ.культ. Учебник. М. 1989 г. 1. 3.Н.Ф.Кулинко. История и организация физическая культури. М.1992. 3. Н.К.Макерцев. Страници истории спорта.М.1987. 4. Е.Л.Озерецкая. Олимпийские игри. Л.1990. 5. Е.Л.Озерецкая. Олимпийский факел над Римом. М. 1990. 6. П.А.Соболев. Олимпия, Африка, Америка,Азия,Рим. М.1990. 7. И.Г.Чудинов. История физической культури. М.1990. 8. А.О.Романов. Международное спортивное движение. М. 1993. 9. Б.Хавин. Все об олимпийских играх. М.1994. 10. Д.Д.Егоров. Все о спорте. М. 1994. 11. Жисмоний тарбия тарихи. Тошкент. Укитувчи. 1989. 12. В.Г.Кудрявцева. Спорт мира и мир спорта. М. 1997. 13. Л.Кун. Всеобшая история физической культури. М. 1992. 14. А.П.Романов. МОК и международное спортивние движение. М. 1990.

O'xshashlar

Жисмоний тарбия гигиенаси

Жисмоний тарбия гигиенаси

Янги даврда жисмоний тарбия

Қадимги Грецияда жисмоний тарбия

Феодализм даврида жисмоний тарбия