Жисмоний тарбия гигиенаси - Jismoniy tarbiya - Referatlar

Жисмоний тарбия гигиенаси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

56.5 KB

Ko'chirib olish

Жисмоний тарбия гигиенаси Режа: 1. Болалар ва ўсмирларнинг ёш хусусиятлари. 2. Мактаб ўкувчиларининг жисмоний тарбия гигиенаси 3. Жисмоний тарбия машғулотлари ўтказиладиган жойнинг гигиенаси 4. Ишлаб чиқариш гимнастикаси гигиенаси

Ўқувчиларнинг жисмоний тарбияси ўқув тарбия тизимининг ажралмас қисми бўлиб, соғломлаштиришда катта аҳамиятга эга. Ёшликдан бошлаб жисмоний тарбия билан шуғулланишнинг муҳимлиги шундаки бу даврда болаларда марказий нерв системасининг пластиклиги шартли рефлектор алоқаларининг осон пайдо бўлиши туфайли Янги ҳаракат малакаларини ўзлаштириш осон бўлади. Чақалоқликдан бошлаб жисмоний тарбиянинг тўғри ўтказиш жисоний ривожланишга ва организмнинг ҳамма функцияларига жуда ҳам яхши таъсир кўрсатади. Бола организмининг умумий нормал жисмоний ривожланиши суяк-мускул системасининг бир текис ривожланиши ва қоматнинг тўгри шаклланиши фақат эстетик эмас балки ката гигиеник аҳамиятга эга. Чунки ички органларнинг тўгри ҳолатда бўлишини ва нормал фаолиятини ҳамда кам энергия сарф қилиб жисмоний иш бажаришини таъминлайди. Ўз-ўзидан маълумки организмнинг жисмонан тўгри ривожланиши фақат жисмоний ишчанликка эмас балки психик фаолиятга ҳам ижобий таъсир кўрсатади чунки жисмоний ва ақлий тарбия бир-бири билан узвий боғлиқдир. П.Л.Лескафьт ҳар қандай бир томонлама иш ҳоҳ жисмоний, ҳоҳ ақлий иш бўлсин одамни чарчатиб қўйиши ва онгли фаолиятини сусайтириш дейди. Ақлий меҳнатни жисмоний машқлар Билан навбатлаштириб туриш ўқув ишини енгиллаштиради. Шунинг учун муҳим гигиеник ва педагогик аҳамиятга эга. Ҳозирги пайтда ҳаракат фаолияти камайгани (гиподинамий, гипокинезия) туфайли жисмоний тарбия ва спорт мактабларидаги машғулотларнинг роли жуда ошди. Бу катталар ва болалар ҳозирги замон турмуш тарзининг ҳарактерли хусусияти ҳисобланади. Булар фан ва техника ютуқларининг турмушга жорий этилиши, транспортнинг кенг ривожланиши, турмуш шароитининг яхшиланиши ва ҳаказолар билан изоҳланади. Зеро булар мускул фаолиятини чегаралаб қўяди.

Жисмоний машқдар қорида айтиб ўтилганидек алоҳида бирор орган ёки системага эмас балки бутун орагнизмга таъсир кўрсатади. Лекин унинг турли системалари функциялари такомиллашуви бир хилда содир бўлмайди. Айниқса мускул системасида ўзгаришлар яққол сезилади. У мускуллар ҳажмининг катталашиши, тўқималар физик-кимёвий хусусиятларининг ўзгариши, алмашинув процессларининг кучайиши, функционал имкониятларнинг такомиллашуви билан ифодаланади. Буларнинг натижаси ўлароқускулларнинг кучи ва катта ҳажмдаги ишни бажариш қобилияти анча ортади. Қурби етадиган бир хилдаги турли мускуллар группаларга тушадиган нагрузка гавдадаги барча мускулларнинг ривожланишини таъминлайди. Жисмоний машқларни мунтазам ўтказиб туриш натижасида ўқувчиларда суяк-бўғим аппаратида бир қатор ижобий ўзгаришлар вужудга келади. Скелетга энг кўп нагрузка тушадиган қисмларида суяк тўқимасининг рўйи- рост гипертрофияси кузатилади. Найчасимон суякларнинг диаметри катталашади, суяклар оғирроқ ва мустаҳкамроқ бўла ёш сакровчилар, ирғитувчилар ва бошқаларнинг рентгенограммаларида итарувчи оқда, ирғитувчи қўлда ва бошқаларда суяк ўқималари гипертрофияси қайд қилинади. Жисмоний машқлар билан шуғулланиш моддалар алмашинувини яхшилайди. Бу пластик процессларнинг яхши кечишига олиб келади. Натижада бола организмининг ўсиши ва ривожланиши яхши бўлади. Машқлар процессида куч-қувват. Ҳаракатчанлик ва нерв процессларининг мувозанати ортади. Жисмонан тренировка қилган болаларда шартли рефлекслар тезроқ пайдо бўлади. Бундай болаларнинг хотираси ва диққатини тўплаши яхши бўлади. Уларда ўқув куни давомида иш қобилияти юқори бўлади. Бу эса ўзлаштиришга тезроқ мослашади. Марказий нерв системасининг идора этувчи ролининг худи анна шу такомиллашуви туфайли жисмонан чиниққан ўқувчиларда айрим органлар ва системалар иши жисмоний нагрузкаларда анча иқтисодли бўлади. Асосан мактабда турли жисмоний машқларни қўллашнинг асосий натижаси ўкувчилар

соғлиғига яхши таъсир кўрсатишидир. Жисмоний машқларнинг умумий носпецсифик таъсири ташқи муҳитнинг бир қатор ноқулай факторларига: исиб кетишга, совуқ қотишга, гипоксияга ва бошқаларга шунингдек инфекцион ва бошқа касалликларга чидамлиликнинг ошиши билан намоён бўлади. Ўқувчиларнинг жисмоний тарбиясига: эрталабки гимнастика (бадан тарбия), мактабда машғулот бошлангунга қадар гимнастика – жисмоний тарбия дарси, жисмоний тарбия минутлари, спорт дарсдан ташқари вақтда оммавий физкультура ишлари жисмоний меҳнат чиниқишлар киради. Ўқувчиларни жисмоний тарбиялашнинг асосий шакли жисмоний тарбия дарслари ҳисобланади. Унга ҳамма синфлар учун ҳафтасига 2 соатдан ажратилади. Дарслар аста-секинлик, изчиллик ва мунтазамлилик принципларига асосланиб ўтказилади. Ўқувчиларнинг уйғун равишда жисмоний ривожланишини таъминлайдиган турли-туман машқлар кирити лади. Кичик мактаб шида ҳаракат активлигини ошириш ва такомиллаштиришга қаратилган ҳар-хил машқларни кенг қўллаш зарур, ҳадеб бир-хил ҳаракатлар қилишдан қочиш ва юрак-томир системасига ва нафас системасига ёмон таъсир кўрсатадиган оғир ишларни қилмаслик зарур. Ўрта мактаб ёшида мускул кучини ривожлантирадиган машқларни камайтириш зарур. Чунки улар суякларнинг бўйига ўсишини тўхтатиши мумкин. Ката мактаб ёшида тез бажариладиган машқлардан олдин чидамлиликка қаратилган машқларни бажариш, куч Билан қилинадиган машқларни эса энг кейин бажариш лозим. Ишлаб чиқариш гимнастикаси гигиенаси Соғлиқни яхшилаш ҳамда меҳнат унумдорлигини ошириш мақсадида иш жараёнида бажарилган жисмоний машғулотлар комплекси корхона ва ташкилотларда дам олиш ва меҳнат режимини рационал уюштиришда ката аҳамиятга эга. Физиологик принциплари И.М.Сеченов феноменига асосланган ишлаб чиқариш гимнастикаси актив ҳордиқ чиқариш шаклларидан бири

ҳисобланади. Жисмоний ва ақлий меҳнатдан толиқкан киши, ҳаракатсиз тинч шароитда дам олганда эмас балки ўз меҳнат фаолиятига хос бўлмаган бошқа ҳаракатларни қилганда ўзининг аввалги куч-ғайратини тўлиқ ва тез тиклаши аниқланган. Бунда аввалги иш жараёнида актив қатнашмаган мускуллар ишга жалб этилади, янги фаолиятнинг бошқа турга кўчиши рўй беради. Бу ўзгаришлар механизмида нерв рефлектор таъсирлар ҳал қилувчи аҳамиятга эга. Корхонада ўтказиладиган гимнастиканинг соғломлаштирувчи хусусияти ҳордиқ чиқариш бўлибгина қолмай, балки организмнинг функционал ҳолатини, кайфиятини, соғлиқни яхшилашдан иборат. Натижада иш қобилияти ва меҳнат унумдорлиги ошади. Ишлаб чиқариш гимнастикасининг таркиби, унинг вазифасига ва иш фаолиятининг характерига боғлиқ. Улар алоҳида комлпекслар кўринишида бирлаштирилган жисмоний машқларнинг у ёки бу турига қараб танланади. Меҳнатнинг касб хусусиятларини билган ҳолда жисмоний машқларнинг организмнинг маълум системаларига ва функцияларига ижобий таъсир кўрсатадиган соғломлаштириш масалаларини яхшилаб, меҳнат унумдорлигини оширадиган турлари танланади. Бунда шуғулланувчиларнинг фнкционал имкониятлари танланган жисмоний машқларга мос тушиши учун уларнинг ёши, жинси, соғлиғи ва жисмоний ривожланиши назарда тутилади. Жисмоний машқлар комплекслари конкрет шароитларга биноан ўзлаштирилиши ва уларга қушимчалар киритилиши мумкин. Аммо биринчи навбатда ҳамиша шу коллектив кишиларига кўпроқ фойда келтирадиган макшқлардан фойдаланилади. Масалан: касби узоқ вақт ишлашни тақазо қиладиган кишилар умуртқа поғонасини тўғирлайдиган ва орқа мускуларини мустаҳакмлайдиган машқлар билан шуғулланишлари лозим. Ўтириб ишлашда қорин бўшлиғи органлари, чаноқ ва оёқларда қон димланиши ҳодисаларининг олдини олиш учун оёқлар ва гавда учун машқлар бажарилади. Тик туриб ишлаш натижасида оёқ томирларида қон димланиб қолишидан ташқари оёқ мускуллари ҳам чарчайди, шу сабабли қон

айланишини яхшилайдиган машқлар қаторига мускулларни бўшаштирувчи машқлар ҳам тайинланади. Бундай машқлар айниқса статик ишни бажаришда толиққан мускулларнинг тез дам олишини таъминлайди. Шу сабабли улардан бошқа ҳолларда ҳам фойдаланилади. Иш жараёнида анчагина ҳаракатчанликни талаб этадиган касб эгалари учун ҳаракатларни бир-бирига мослаштирувчи, мускулларни бўшаштирувчи ва чўзилиш машқлари муҳим аҳамиятга эга. Машқлар шундай танланиши керакки, асосий иш жараёнини бажаришда ишга жалб этилмайдиган мускуллар ишга солиниши керак. Миянинг ишлашини талаб этадиган ва одатда кам ҳаракат қилишдан иборат бўлган ақлий меҳнатда иложи борича кўпроқ мускул группаларини ишлатадиган машқларни киритиш зарур. Ишлаб чиқариш гимнастикаси машғулотларнинг асосий аҳамияти уларнинг соғломлаштирувчи ва иш унумдорлигини оширувчи таъсиридан иборат. Ишлаб чиқариш гимнастикасининг самарадорлиги устидан асосий назорат шу иккала йўналишда амалга оширилиши лозим. Ишлаб чиқариш гимнастикасининг соғломлаштирувчи таъсирини ўрганишда қуйидаги методикадан фойдаланилади: соғлиқ ҳолатини ўзгаришини ҳисобга олиш, жисмоний ривожланиш ва иш қобилиятини ҳисобга олиш методикаси. Текшириш натижалари дастлабки ва охирги кўрсаткичлар билан солиштирилади (ишлаб чиқариш гисмнастикасининг маълум даври учун иш куни бошида ва охирида, гимнастикадан олдин ва кейин) ва ишлаб чиқариш гимнастикаси билан шуғулланмайдиган кишиларнинг группаси натижалари билан солиштирилади. Жисмоний ривожланишни ва ундаги ўзгаришни аниқлаш учун тана оғирлиги, бўй, кўкрак қафасининг айланаси, ўпканинг тириклик сиғими, бармоқлар кучи ва орқа бел мускуллар кучи, қўлларни статик ишга чидамлилиги, қоматнинг тўғрилиги, елка бўғимлари ва умуртқа поғонасининг эгилувчанлиги ўлчанади. Ишчиларнинг жисмоний ривожланишидаги нуқсонларга жуда катта аҳамият бериш керак. Бу нуқсонлар касбга оид ноқулай ишлар таъсирида келиб чиқиши мумкин.

Ишлаб чиқариш игмнастикаси машғулотлари таъсирида жисмоний ривожланишда шаклланадиган ижобий силжишлар умумий соғлиқ ҳолатини яхшилаш тўғрисидаги маълумотлар сифатида баҳоланиши лозим. Жисмоний ривожланишга баҳо беришда, шунингдек тегишли контрол нормативларини фойдаланиш ҳам мумкин.

Фойдаланилган адабиётлар : 1. Я.С.Вайнбаум, «Жисмоний тарбия гигиенаси» Тошкент «Ўқитувчи» нашриёти, 1988 йил. 2. А.А.Минх, И.Н.МАлишева, «Умумий ва спорт гигиенаси асослари» Ўзбекистон «Медицина» нашриёти, 1981 йил. 3.Э.Махмудов, Б.Аминов, Ш.Қурбонов, «Ўсмирлар физиологияси ва мактаб гигиенаси», Тошкент «Ўқитувчи» нашриёти, 1984 йил .

O'xshashlar

Жисмоний тарбия гигиенаси

Жисмоний тарбия билан шуғулланувчиларнинг шахсий гигиенаси

Янги даврда жисмоний тарбия

Қадимги Грецияда жисмоний тарбия

Феодализм даврида жисмоний тарбия