Yengil atletikaning rivojlanish tarixi - Jismoniy tarbiya - Referatlar

Yengil atletikaning rivojlanish tarixi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

65.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Yengil atletikaning rivojlanish tarixi Reja: 1. Kirish. 2. Yengil atletika sportining kelib chiqishi. 3. Qadimgi Yunonistonda yengil atletika. 4. Eramizdan oldingi asrlarda olimpiada o‘yinlarida yengil atletika. 5. Xorijiy mamlakatlarda yengil atletikaning taraqqiyoti. 6. Hozirgi zamon olimpiada o‘yinlarida yengil atletika.

www.arxiv.uz Yengil atletika mashqlarining kelib chiqish tarixi juda qadim zamonlardan boshlanadi. Odamlar yurish, yugurish sakrash va uloqtirishni tabiiy zarur harakatlar sifatida qadim zamonlardan beri mehnatda va kundalik hayotda qo‘llab kelganlari ma’lum. Ammo ularning jismoniy tarbiya vositasi sifatida va sportning bir turi sifatida rasm bo‘lganiga qadar ko‘p ming yillar o‘tdi. Ibtidoiy jamoa tuzumi davrida yengil atletika mashqlari odaml-arning mehnat faoliyati bilan bog‘liq edi. Ular insoniyat quldorlik jamiyatiga o‘ta boshlashiga yaqin jismoniy tarbiyada ma’lum darajada mustaqil bo‘la boshladi. Eng boy va uzoq umrli bunday sport to‘rini topish qiyin. Yengil atletika tarixini va o‘tmishini bilish bu yengil atletikadir. Yurish, sakrash va uloqtirish buning hammasi inson bilan birga tug‘ishgandir. Birinchi o‘yin va musobaqalar yengil atletikadan boshlangan. Arxeologik qozilmalardan ko‘rinib turibdiki, eramizdan oldin Osiyoda, Afrika, eski Misrda va yaqin Sharqda hamda Uzoq sharq o‘lkalaridagi mamlakatlarida yengil atletika bilan shug‘ullanganliklaridan so‘z boradi. Uning qizil yulduzi qadimiy Gretsiya shaharlaridan yondi. Yurish, sakrash va uloqtirish Greyiyada anchagina rivoj topdi. Jismoniy mashqlarning boshqa turlari qatori ular harbiy jismoniy tayyorgarlikda katta o‘rin egalladi va qabilalar hamda diniy bayramlarining muhim qismini tashkil etadigan bo‘ldi. Bunday tantanalarning eng ahamiyatlisi olimpiya o‘yinlari hisoblanadi. Rivoyatlar, qissalar va boshqa madaniyat yodgorliklari, o‘yin o‘ziga xos jismoniy mashqlar ko‘p bo‘lganligidan dalolat beradi. Ko‘p manbalarda xalq turmushida tez yugurish, yugurib kelib uzunlikka sakrash, tosh uloqtirish va uchkurash mavjud bo‘lgani ko‘rsatiladi. Gretsiya olimpiya shaharchasi, Zevs xramm oldida stadionlar, gimnastlar, polestri jismoniy tarbiya to‘garaklari o‘z ishini boshladi. Usha davrdagi urush yillari qabila-qabila bo‘lib urishadigan greklar stadionlarda ippadromlarda kelib shug‘ullanib bir- birlari bilan urushlari ham to‘xtab qoldi. Birinchi Olimpiada o‘yini 776 yil, eramizdan oldin bo‘lib o‘tdi. Uning dasturidan o‘rin olgan bir xil yugurish, ya’ni bir stadiy (192 m 27 sm) yugurish bo‘lib, bu yuguripshi Greklar "Dromos" deb ataganlar, 724 yil eramizdan oldingi XIV olimpiadasida ikki xil yugurish (ikki aylanish) "diaulos" deb ataladi. Uning uzunligi esa 385 m ga teng bo‘ladi. Strat beruvchini "geroldom" deb atagan. Kim oldin, singlandan oldin chiqib yugursa starter qattiq jazolagan. XIV Olimpiadasida uzoq masofalarga yugurishni "dolikos" (24

www.arxiv.uz xil aylanish) deb ataganlar. 708 yil eramizdan oldingi XVIII olimpiadada besh kurash "Pentatlons" ya’ni u yugurish, otish va sakrashdan iborat edi. Shunday qilib qadimgi Gretsiyada yengil atletikaning hamma turlari keng qo‘llanila boshladi. Ularning tayyorgarlik ko‘rishlari hozirgi zamondagidek oldin va kuchli tayyorgarlik ko‘rar edilar. Start berilib, qoidasi bo‘yicha yugurar edilar. Xar bir sportchi o‘z yo‘lkasi orqali yugurar edilar. G‘oliblarni aniqlashda yarim final va final yugurishlar bo‘lar edi. Uzunlikka sakrash ham olimpiada o‘yinlariga kiritilgan. Greklar disk va kopeni 3 kg dan 5,5 kg gacha uloqtirar edilar. Sparta shahrida jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanadigan sparta maktabi ochilgan u yerda harbiycha o‘tar edi. Faqatgina kuchli janglarni tarbiyalar edilar; Ular yetti yoshdan shunday usullarda tarbiyalab voyaga yetkazar edilar. Afina shahrida boshqacha usulda tarbiyalar edi. Bu yerda ilm va fan bilan birgalikda sport bir xil tus olgan edi. 16 yoshdan gimnaziyalarda ko‘p vaqtlarini jismoniy tarbiyaga ajratiladi. Bu esa ularni musobaqada aktiv qatnashganlari, greklar kuchli sportchilar yetishtirib berar edilar. Oxirgi asrlarda eramizdan oldingi yillarda sportchilarning "profitsional" yo‘nalishlar ya’ni "gladiator" majburiy yugurishlarda odam o‘ldirishga majbur qilar edi. Gretsiyada olimpiya o‘yinlarining to‘xtab qolish sabablari qo‘yidagicha, Rimliklar qo‘l ostiga o‘tib ketishi "kollonozmdir" 393 yil eramizdan oldin rim imperatori Feodesey 1 buyrug‘i bilan olimpiada o‘yin bayrami qilindi. XVIII asrlarda yana yengil atletika rivojlana boshlaydi. Olimpiya o‘yinlariga qiziqish uyg‘ona boshladi. Greyiya olimpiyadasi haqida o‘z ta’ssurotlarini nemis olimlari, jismoniy tarbiya ustozlari I.M.Gute-Muts (1759-1830) yilda va G.FIT (1785-1846) usullarda o‘z ta’ssurotlarini aytishdilar. Shavqatsiz eksplutatsiya bo‘sh vaqt va kerakligiga moddiy sharoit bo‘lmaganligi sababli xalqga jismoniy mashqlarning taraqqiyot darajasiga ta’sir ko‘rsatadi. Shu sabab o‘rta asr davrida hamma vaqt xalq jismoniy mashqlar an’anaviy o‘yin kulgilar harakterida bo‘lib, faqat bayram kunlari o‘tkazilar edi. O‘rta asrlarda yugurish sakrash va uloqtirish dastlab jismoniy tarbiya gimnastika sistemasiga kiritilar, kundalik hayotda qo‘llanilar edi. Lekin bu yengil atletika sporti tashkil topishiga muhim ta’sir ko‘rsata olmadi. Chunki gimnasika sistemasida bu mashqlarning asosiy bo‘lmay, ikkinchi darajali edi. Xalqning bu mashqlar bilan shug‘ullanishi esa mehnatkash ammo imkoniyati chegaralangani uchun yengil atletika taraqqiyotiga to‘la ta’sir ko‘rsata olmadi.

www.arxiv.uz Yugurish sakrash va uloqtirish mustaqil jismoniy mashq sifatida va yengil atletika sportining muhim elementlari sifatida XIX asrning ikkinchi yarmida tashkil topa boshladi. Bunga yoshlarning keng qatlamlari o‘rtasida bunday mashqlarga qiziqish o‘sganligi: burjuaziya ham o‘z hukmronligini kuchaytirish vositasi sifatida, jismoniy tarbiyaga ko‘proq qiziqa boshlagani sabab bo‘ladi. Burjuaziya kapitalistik korxonalari uchun jismoniy baquvvat ishchilarga va bosqinchilik armiyasi uchun soldatlarga muxtoj edi. Bunga eski gimnastika sistemalar allaqachonlar to‘la yordam berolmay qolgan edi. Burjuaziya an’anaviy xalq o‘yin kulgilaridan olingan atletik mashqlarga e’tibor bera boshladi. Bo‘lar orasida takomillashish jarayonida sportga yugurish, sakrash va uloqtirish tusini olib, yengil atletika sporti tarbiyaga kiradigan yugurish, sakrash va uloqtirish mashqlari ham bor edi. Hozirgi zamon yengil atletikasi Angiliyada boshqa mamlakatlarga nisbatan oldinroq rasm bo‘la boshladi. XVIII asrda ippadromlarda, shaharlar orasidagi masofalarda yugurish ommalashdi. 1770 yilda bir soatlik yugurish 17 km 300 metrni tashkil etdi. D. Todd degan yuguruvchi 1803 yilda Goshd-parkidon , Okebridj Roy oralig‘i bir teng 1 lij 10 sek bosib o‘tdi. XVIII asr o‘rtalarida kolledj o‘quvchilari va Universitet talabalari o‘rtasida musobaqalar bo‘lib o‘tadigan bo‘ldi. 1837 yil 2 kmga yaqin masofaga yugurishdan Resbi shahri kolledji o‘quvchilarining dastlabki musobaqalari bo‘ldi. Ko‘p o‘tmay ularning tashabbusiga Iton, Oksford, Kembridj, London va boshqa shaharlardagi kolledj o‘quvchilari ham qo‘shildilar. Keyin musobaqalar dasturiga qisqa masofalarga yugurish to‘siqlar osha yugurish va og‘ir narsalarni uloqtirishni boshladilar. 1851 yildan boshlab musobaqalar dasturiga yugurib kelib balandlikka va uzunlikka sakrash kiritiladi. Keyinchalik yengil atletika musobaqalari universitetlarda ham rasm bo‘la boshladi. Bu jihatdan Oksford va Kembridj universitetlari tashabbuskor bo‘ldilar. 1864 yilda bu o‘quv yurtlari o‘rtasida birinchi bor yengil atletika musobaqasi bo‘lib, keyin bunday musobaqalar xar yili o‘tkaziladigan bo‘lib qoladigan bo‘ldi. 1866 da Angiliya birinchiligi bo‘lib o‘tdi. 60 yillarda yengil atletika mashqlari bilan kattalar ham qiziqa boshladi. Angliya aristokratlari yengil atletika sporti bilan qiziqar edilar-u, lekin yugurish yo‘laklarida oddiy xalq bilan birga bo‘lishni istamas edi. Ayniqsa ular yugurish va yugurishdan ochiq musobaqalar deb ataladigan musobaqalarda qatnashishga goho-goho

www.arxiv.uz muyassar bo‘lib qoladigan "past" tabaqa vakillariga yutqazishga yo‘l quya olmas edilar. Shu munosabat bilan, 1864 yilda Angiliya sport klublari "havaskorlik" to‘g‘risidagi nizom qabul qilib, yugurish yo‘lkalarida aristokratlar bilan mehnatkashlar uchrashmaydigan qilib qo‘ydilar. Shu nizomga asosan jismoniy mehnat vakillari profetsionallar deb e’lon qilinib ularning havaskorlari sport klubiga kirishlariga va havaskorlar bilan musobaqalarda qatnashishlariga yo‘l qo‘yilmaydigan bo‘ladi. 1865 yilda London atletik klubi to‘zilib, u yengil atletika sportini keng ommalashtira boshlaydi. Bu klub atletikadan mamlakat birinchiliklari o‘tkazar va havaskorlik to‘g‘risidagi nizomga rioya qilishni nazorat qilib turar edi. 1880 yilda Angiliyada havaskorlik yengil atletika assotsiatsiya to‘zilib, u Britaniya imperiyasida yengil atletikadan eng oliy organ xuquqini oladi. U Angiliyada uning dominionlari va koloniyalardagi barcha burjua yengil atletika klublarini birlashtiradi. Assotsiatsiya yengil atletika sportiga umumiy rahbarlik kiladi. Angiliya sportchilarini xalqaro musobaqalarda ishtirok etishga tayyorlaydi. Fransiyada yengil atletikaning rivojlanishi 1879 yillarda, avvalo harbiy va grajdanlar (fuqarolar) letseylarida rivojlana boshlaydi. 1880 yildan boshlab letseylarda yugurishdan musobaqalar muntazam o‘tkaziladigan bo‘ldi. Shu yillarning 1880 oxirida Fransiya burjuaziyasi atletak sport Fransuz jamiyatlarining assatsiatsiyasi to‘zdi. -----asrning ikkinchi yarmida yengil atletika sporti AQShda o‘z rivojini topa boshladi. AQSH da yengil atletikaning rivojlanishi 1868 yildan Nyu-York atletika klubi to‘zilib yengil atletikadan birinchi marta musobaqa o‘tkazilgan vaqtdan boshlanadi. Tez orada universitetlar yengil atletikaning taraqqiyot markazi bo‘lib qoladi. 1874 yilda Govard universitetida yengil atletikadan birinchi musobaqa bo‘lib utadi. 80-yillarda AQSH da universitetlar aro atletika ittifoqi bo‘lgan "Amerika havaskor yengil atletika milliy "assotsiatsiyasi" va mamlakatda yengil atletika rahbar organi "Amerika havaskorlar yengil atletikasi ittifoqi" vujudga keldi. Amerikada, ham Angiliya kabi birinchi profitsional yuguruvchilar chiqishdilar. Ma’lumki profsional yuguruvchi Ch.Rouell 12 soatda 144 km 64 m ni yugurib o‘tdi. Birinchi yengil atletika musobaqalarini yopiq joyda Nyu-Yorkda Emnayyer ringidagi manejida 1868 yil bo‘lib o‘tdi. Bu musobaqa Angiliya programmasining o‘zginasi edi. 1871 yil Amerikada ochiq xavoda universitet birinchiligi bo‘lib o‘tdi. 1875 yilda esa mamlakat birinchiligi bo‘lib o‘tdi. Bir vaqtda AQSH va

www.arxiv.uz Angiliya yengil atletikaning rivojlanish boshqa Yevropa mamlakatlaridan ham keng tarqala boshladi. Birinchi Fransiyada keyinchalik Germaniyada, Skandinoviya mamlakatlarida keng tarqala boshladi. Germaniyada birinchi yengil atletika musobaqalarini 1888 yilda Berlindagi va futbol klublari tashkil qilgan edi. Mustaqil yengil atletika klublari esa 1890 yillarda paydo bo‘ladi. 1898 yilda yengil atletika rahbar tashkiloti Germaniya yengil atletika boshqarmasi to‘zildi. Skandinaviya mamlakatlarida yengil atletika mustaqil sport turi sifatida 1887 yilda Shvetsiyada, 1897 yilda Norvegiyada va 1906 yilda Finlyandiyada rasm bo‘la boshladi. Vengriyada, Polshada, Chexoslavakiyada, Yugoslaviyada va boshqa Markaziy yevropa mamlakatlarida yengil atletika sporti ---- asrning 90 yillarida rivojlana boshladi. Ko‘p mamlakatlarda yengil atletikaning sport turi sifatida --- asr oxirlarida qabul qilina boshladi. Yengil atletika sporti taraqqiyotida qadimiy grek olimpiya o‘yinlarining qayta yo‘lga qo‘yilishi muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. 1895 yilda Afinada gimnastikadan olimpiyada o‘yinlariga o‘xshash musobaqa o‘tkazildi. Musobaqa dasturiga yengil atletikaning ko‘p turlari kiritildi. Bu musobaqada qisqa masofaga yugurish, o‘rta masofaga yugurish, uzunlikka va balandlikka sakrash va nayza va disk uloqtirish kiritilgan edi. Birinchi olimpiada o‘yinlariga bizning davrimizda mashg‘ur Fransuz pedagogi va aktiv jamoatchi Pesr Kuberten asoschilaridan biridir. U kishi Fransiya sport federatsiyasining kotibi edi. U jismoniy tarbiya va sportning rivojlanishi uchun aktiv kurashdi. U kishining uylashicha sport butun jahon xalqlarini birlashtiradi va tanishtiradi. Dunyoda tinchlikni barqarorlashtiradi. Shuning uchun olimpiadaning 5 ta doirasi bor va 5 ta qit’ani birlamchi kuch deb izox bergan u kishi De Kubertening xizmati shundaki, u urushga qarama-qarshi siyosat yuritgan, hamda ozod mamlakatning olimpiada o‘yinlariga qatnashishga xuquqlidir deb uqtiradi. De Kubertening tashabbusi bilan 1894 yilda Parijda birinchi xalqaro sport kongressi bo‘lib o‘tdi. Bu kongresda 34 mamlakatdan a’zo qatnashdi. Kongress birinchi olimpiada o‘yinlarini 1897 yil Gretsiyada o‘tkazishga qaror qabul qildi. Yana shu kongressda xalqaro olimpiada komiteti (x.o.k) to‘zib olindi. Uning tarkibida 12 ta mamlakatdan a’zo bor edi. Xalqaro olimpiya kometeti qonun chiqaradigan organ bo‘lib hisoblanadi. 1896 yildan hozirgacha 26 ta olimpiada o‘yinlari bo‘lib o‘tdi. 1916 yilda Berlinda "Germaniya"

www.arxiv.uz 1940 yilda Tokio "Yaponiya" 1944 yilda Xolsinkada "Filyandiya" da olimpiada o‘tkaziladi, chunki urush yillariga to‘g‘ri keldi. 1928 yilgacha olimpiada o‘yinlarida faqat erkaklar qatnashar edi. 1928 yildan boshlab xotin-qizlar ham olimpiada o‘yinlarida qatnasha boshladilar. Vaqti bilan yengil atletika dasturi o‘zgarib turadi. 11-Olimpiada-200 m metr qo‘shildi. 3-Olimpiada- ko‘p kurash qo‘shildi. 5- Olimpiadada 5 km, 10 kmga yugurish. Estafetali yugurish 4x100,4x400 yugurish qo‘shildi. Xotin-qizlarga ham Olimpiada o‘yinlariga kengaytirilgan dasturlar amalga kiritila boshladi. Agar 9-Olimpiada o‘yinlarida 100 va 800 m yugurishdan 4x100 estafetasi balandlikka sakrash va disk uloqtirish to‘zilgan bo‘lsa keyinchalik 200,400 va 1500 ga yugurish , nayza uloqtirish to‘siqli yugurish va besh kurash kiritildi. Hozirgi davrda ayollar qo‘shimcha 4x400 estafeta va besh kurash o‘rniga yetti kurash bo‘yicha musobaqalashadi. 80 metrga to‘siqli yugurish 100 m to‘siqli yugurishga almashtirildi. Yildan yilga Olimpia o‘yinlari ommoviylashib bordi. Qatnashadigan mamlakatlar soni ko‘payib bordi. Birinchi olimpiada o‘yinlarida 13 davlatdan 285 sportchi kelgan bo‘lsa, 10- olimpiada o‘yinlariga jahonning barcha burchaklaridan 81 mamlakatdan sportchilar qatnashdilar. Yengil atletika Olimpiya o‘yinlari eng ommaviy sport turidir. Unga eng ko‘p ishtirokchi va tomoshabinlari ko‘p. 1- Olimpiada o‘yinlarida Afinada 8 mamlakatdan 59 yengil atletikachi qatnashdi. Ular yengil atletikaning 12 tur bo‘yicha kuch sinashdi. Asosiy Muvoffaqiyatni Amerikaliklar qo‘lga kiritdilar. Ular 9 ta dasturda birinchilikni qo‘lga kiritdilar. Greklar faqat marofon yugurishdan birinchi o‘rin oldilar. Olimpiada o‘yinlari uchun qayta tamirlangan oq marmarli stadion chiroyli, lekin noqo‘lay edi. Yugurish yo‘laklari qisqa aylanishli, burilish va yuksakligidan natijalar yuqori emas edi. 2- Olimpiada o‘yinlari muvoffaqiyatsiz o‘tdi. U Parijda 1900 yilda o‘tdi. Usha vaqtda u yerda butun jahon ko‘rgazma utayotgan edi. Shu tufayli o‘yinlar juda uzoq vaqtga cho‘zilib ketdi. Olimpiadaga 1000 ta sportchi 20 davlatdan qatnashdi va yengil atletikaning 12 turi bilan ko‘paydi.

www.arxiv.uz 3- Olimpiada o‘yinlari AQSH da o‘tkazildi. Ko‘pgina yevropa sportchilari Sent Puisga kela olmadi, o‘ziga mos raqib yo‘qligidan, Amerkaliklar ko‘p olimpiada tarixida Londondagi 9- o‘yinlar katta qadam bo‘ldi. Bu yerda ajoyib stadion qo‘rildi, qulay dastur to‘zildi va musobaqalar qoidasi to‘zildi. Oqibatda yaxshi natijalarga erishildi, va olimpiada rekordlari o‘rnatildi. Amerika sportchilaining muvoffaqiyatsizligi katta shov- shuv bo‘lib ketdi. Qisqa masofaga yugurishda ular bitta ham oltin medal ololmadi lekin boshqa turlardan birinchi bo‘lishdi. Musobaqalarda eng unitilmas faktlardan biri negr sportchisining oltin medal olishi va amerkalik sportchi Rey Yuri "rezina odam" ning balandlikda sakrashda birinchilikni olish edi. Yuri uchala olimpiadada ketma-ket qatnashib 8 ta medal oldi. 1912 yilda Xalqaro yengil atletika ishqibozlari federatsiyasi to‘zildi. Birinchi marta Fillandiyaliklar stayyorlari o‘zini ko‘rsatdilar. Stokgolm olimpiadasida Finn Kolexmaynen va fransuz J. Buen 5000 m ga yugurish bo‘yicha bellashgandagi, bellashuvi chinakam zo‘r tomosha bo‘ldi. Kolexmaynen 3 ta oltin va 1 ta kumush medal oldi. Kelgusi Olimpiada o‘yinlarida 8 yildan keyin 1920 yil Antvpenda bo‘lib o‘tdi. Shu o‘yinlarda olimpiada o‘yinlarining yigirma yilligiga bag‘ishlab P. Kuberten olimpiada emblemasi qilib besh birlashgan besh xalqa shaklini taklif kiritdi. Bu besh qita sportchilarining birikishini bildiradi. Uning taklifiga binoan oq olimpia bayrog‘i va qasamiyot matni tasdiqdan o‘tdi. Asosan olimpiada tashkilotchilarining aybi bilan yuqori darajada o‘tmadi. Antvert olimpiadasida asosiy voqea Finlyandiya sportchilarining chiqishi bo‘ldi. Ular to‘qqizta medal olishdi. Finn Pavo ---- yugurish bo‘yicha uch tur dasturida olimpia chimpioni bo‘ldi. 8- Olimpiada o‘yinlari Parijda o‘tdi. Bu safar Finlyandiya sportchilari yengil atletika dasturidan joy olgan 10 turdan oltin medal oldi. Bu esa Amerikaliklarga nisbatan ikkita kam. 1928 yilda Amsterdamda o‘tgan olimpiadada birinchi marta qatnashdi. Bu safar musobaqalarda 880 kishidan 120 tasi ayollar edi. Ko‘pgina oltin medallarni Amerikaliklar oldi. Lekin Finlandiyaliklar ham yaxshigina g‘alabalarga erishdilar. 10-chi olimpiada 1932 yilda Los-Anjelesda bo‘lib o‘tdi. Bu olimpiadani boshqalari bilan qiyoslaganda qatnashuvchilar kamroq bo‘ldi, lekin juda yuqori natijalar qayd etildi. 100 metrga yugurishda 10,3 sek natijani ko‘rsatgan negr sportchi E. Talanning rekordi 1960 yilda kelib o‘zgardi. 11-Olimpiada o‘yinlari 1936 yil Berlinda o‘tkazildi. Bunda negr sportchisi D.Ouensning ajoyib o‘yini tarixga kirdi. U

www.arxiv.uz to‘rtta oltin medalga sazovar bo‘ldi. Millatchi fashistlar Germaniya tashviqotiga qarshi negr sportchilari bir necha oltin medal olib maxoratini ko‘rsatishdilar. Kelgusi navbatda olimpiada o‘yini 1948 yilda Londonda ikkinchi jahon urushidan so‘ng bo‘lib o‘tdi. O‘yinlarda yaxpsh natijalar ko‘rsatilmadi. Faqatgina Gollandiyalik sportchi ayol F. Blankers Kuani aytmasa, u to‘rtta oltin medalga sazovar bo‘ldi. 15- Olimpiada o‘yinlari 1952 yil Xelsinkida o‘tdi. Bu olimpiada o‘yinlarida 9 ta jahon va 29 ta olimpiada rekordlari o‘rnatildi. 16-Olimpiada o‘yinlari 1956 yil Melburnda o‘tdi. Bunda 27 ta yangi olimpiada rekordlari o‘rnatildi, shundan oltitasi jahon rekordi edi. Eng yaxpsh natijalarga Xelsinkiga qaraganda amerikalik yengil atletikachilar erishdi. Shu olimpiada besh ming va o‘n ming yugurishda Vladimir Kuch ikkita oltin medalga sazovar bo‘ldi. Olimpiada o‘yinlari Rim shaxrida bo‘lib o‘tdi. Bu olimpiadada o‘rinlarni Vengriya, Polsha, Ruminiya yengil atletikachilari olib boshladi. Rim olimpiadasida Amerikalik yengil atletikachilari birinchi marta yutqaza boshlashdilar. Bu olimpiadasida qator Afrikalik yengil atletikachilar ham muvoffaqiyat keldi. Marofoncha yugurishda(42,196) Efiopiyalik yengil atletikachi Abiba Bekkina oltin medalga sazovar bo‘ldi, 18- Olimpiada o‘yinlari 1964 yilda Yaponiya poytaxti Tokioda o‘tdi. Tokio olimpiadasida 100 m va 200 ga yugurishda erkaklar hamda ayollar yangi olimpiada rekordini o‘rnatdilar. R.Xeyyes 100m metrga 10,0 sek yugurib rekordni yangilagan bo‘lsa, 200 m yugurishdan 20,3 natija bilan G.KARR g‘olib bo‘lib, yangi rekord o‘rnatdi. V.Tayss 100 m yugurishda 11,4 sek ko‘rsatgan bo‘lsa 200 m yugurishda E.Makgunyr 23,0 sek natija bilan rekord o‘rnatib birinchi o‘rinni oldi. 19-Olimpiada o‘yinlari 1968 yil Mexikoda o‘rganilmagan sharoitda dengiz satxidan 2240 metr balandlikda o‘tdi. Asosan katta o‘yinchilar kislorod yetishmasligi qisqa va uzoq masofaga yuguruvchilar, marofonchilarga va sportcha yuruvchilarga juda bilindi. Shu sharoitda esa sprinchilar va sakrovchilarga yaxshi ta’sir ko‘rsatdi. Mexikoda Afrika kontinetidan kelgan yengil atletikachilar juda yaxshi natijalar ko‘rsatdi. Keniyaliklar 3 ta oltin medal olib, kichkina davlatiga 49 ochko olib kelishdi. Xuddi shu yerda Keniyalik K.Keyno va tunislik Muhammad Gammudi uzoq, o‘rta, masofaga yugurishda

www.arxiv.uz kuchli, ekanliklarini isbotlashdi. "Asr sakrashi" nomini olgan Negrityanlik yengil atletikachi Robert Bimon 8, 90 sm jahon rekordini o‘rnatdi va oltin medalga sazovar bo‘ldi. Myunxenda 1972 yil 20 - Olimpiada o‘yinlari aloxida e’tiborga loyiq Mexiko va Myunxen Olimpiadasidagi 4 yillik oraliqda jahon yengil atletikasi kuchlar joylashishida katta o‘zgarishlar ro‘y berdi. Germaniya sportchilari AQSH ning yengil atletikachilardan yadro itqitish, langarcho‘p bilan sakrash kabi turlaridan o‘zib ketdi. Afrikalik yengil atletikachilar Kikeynova B.Dijitcho jahon stayyerlari va o‘rta masofaga yuguruvchilar uchun havfli raqib bo‘lib qolishdi. O‘yinlarda yengil atletikadan 12 jahon rekordi o‘rnatildi. Ukrainalik sportchi Valeyriy shov-shuvga sabab bo‘ldi. 100 va 200 m yugurishda 10,0 sek, 20,4 sek, natija ko‘rsatib oltin medalga sazavor bo‘ldi. Odessalik N.Avilov 10 kurashdan g‘olib bo‘ldi. P.Bragina esa 1500 m yugurishda eng kuchliligini ko‘rsatdi. Germaniyalik sportchilar ham katta muvoffaqiyatlarga erishdilar. YA’ni ayollar 100 m dan 800 m gacha bo‘lgan masofaga yugurishda g‘alaba qozonishdi. V.Norvich esa Amerikalik Langarcho‘p bilan sakrovchilarni yengib chikdi. Olipiyadada Afrika mamlakatlari yengil atletikachilari ham o‘sayotgan maxoratlarini ko‘rsatishdi. 1976 yil Monersalda o‘tgan 21- rus yengil atletikachilari imkoniyatlaridan pastroq o‘rinda chiqishdi. Ular AQSH va Germaniyadan so‘ng 3-chi o‘rinni egalladilar. 4 ta oltin, 4 ta kumush, 10 ta bronza medallariga sazovor bo‘la olishdi. Erkaklar o‘rtasida 400 va 800 m yugurishda kubalik yengil atletikachi A.Xuantorena yengib chiqdi. Ayollar o‘rtasida ko‘p oltin medallarni Germaniyalik yengil atletikachilar olib kelishdi. Olipiyada o‘yinlari tarixida 1980 yil Moskvada o‘tgan o‘yinlar asosiy o‘rin egalladi. Birinchi marta Rus yengil atletikachilari ayollar o‘rtasida 100 m ga, erkaklar o‘rtasida 400m ga yugurishda, 4 x 100 estafeta (ayollar), 4 x 100 va 4 x 100 (erkaklar) orasida erishildi. Efiopiyalik Mirus Infteraning 5000 va 10000 m ga yugurib g‘alaba qozonganini qayd qilib o‘tmasa bo‘lmaydi. 23- Olimpiya o‘yinlarida ko‘pgina mamlakatlar siyosiy ziddiyatlar tufayli qatnasha olmadilar. Shuning uchun bu o‘yinlarda juda yaxshi natijalar ko‘rsatilmadi. Birgina 4 x 100 m estafetali yugurishda yaxshi natija ko‘rsatildi. To‘qson yildan buyon mavjud bo‘lgan olimpiyada o‘yinlari erkin yo‘lni bosib o‘tdi. Yengil atletika rivoji katta sharoitlari snaryadlar o‘zgarishi katta rol o‘ynaydi.

www.arxiv.uz Yugurish yo‘lkalari ham uzoq rivojlanishda bo‘ldi, oldin tuproqli, keyin cherivag 60- yil oxiriga borib, zamonaviy sintetik qoplamali yo‘laklar muvoffaqiyatlarga erishish ko‘pgina mamlakat murabbiylarining kollektiv bo‘lib faoliyat ko‘rsatganliklaridandir. Yengil atletika rivojlanishi boshlanishida xar bir xalqda yugurish, sakrash, uloqtirish, maktablari bor edi, endi esa xalqaro murabbiylar birlashmalari tuzilganligi xar yili o‘z konfessini o‘tkazib turishini, yengil atletika sport turining takomillashish jarayoni bilinarli darajada tezlashdi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar 1. Horijiy mamlakatlarda yengil atletika «FIR» 1986 yil. 2. Yengil atletika av. Makarov A. N. Moskva-Prossvesheniye -1990 yil. 3. Yengil atletika av. M. M. Sidorenko «Oliy maktab» nash-ti Minsk 1998 yil. 4. www.ziyonet.uz 5. www.pedagog.uz 6. www.arxiv.uz

O'xshashlar

Yengil atletika faniga kirish va yengil atletikaning rivojlanish tarixi

Yengil atletikaning kelib chiqish tarixi va mashqlar xarakteristikasi

Basketbolning rivojlanish tarixi

Voleybolning vujudga kelishi va rivojlanish tarixi

Yengil atletika