Voleybolning vujudga kelishi va rivojlanish tarixi - Jismoniy tarbiya - Referatlar

Voleybolning vujudga kelishi va rivojlanish tarixi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

251.5 KB

Ko'chirib olish

Voleybolning vujudga kelishi va rivojlanish tarixi Reja: 1. Voleybolning ilk bor ixtiro qilinishi 2. O'zbekistonda voleybolning vujudga kelishi va rivojlanish tarixi

1. Voleybolning ilk bor ixtiro qilinishi Voleybol 1895-yilda Amerika Qo'shma Shtatlarining Massachusets shtatidagi Xoliok shahrida yosh xristianlar ittifoqini jismoniy tarbiya bo'yicha rahbari, pastor Uilyam J. Morgan tomonidan yaratilgan. U voleybol o'yinini oddiy, ko'p mablag' sarflamasdan tashkil etishni ko'zda tutgan. 1896-yilda Springfild shahridagi kollej direktori, doktor Alfred Xalsted bu o'yinga «voleybol» deb nom berdi. «Voleybol» inglizcha so'z bo'lib, o'zbek tilida «parvoz qiluvchi to'p» degan ma'noni bildiradi. 1896-yilda tadbiq etilgan ba'zi bir o'yin qoidalari quyidagicha edi: 1. Maydon chegaralari 7,6x15,2 m 2. To'rning o'lchamlari 0,65 x 8,2 m, balandligi 195 sm 3. To'pning vazni 252-336 gr, aylanasi 63,5-68,0 sm 4. O'yinchilarning soni chegaralanmagan va hokazo. 1895-1920-yillar voleybol o'yini rivojlanishining birinchi bosqichi bo'lib hisoblanadi. 1920-yildan boshlab maydon o'lchamlari 9x18m qilib belgilandi. O'yinning boshqa davlatlarda vujudga kelishi va rivojlanishi quyidagicha: 1900-y. - Kanada, 1906-y. - Kuba, 1909-y. - Puerto-Riko, 1910-y.- Peru, 1917- y. - Braziliya, Urugvay, Meksika, Osiyoda 1908-1913-yillar-Yaponiya, Xitoy, Filippinda, 1914-y. - Angliya, 1917-y. -Fransiya. 1-2-jadvallarda Olimpiada o'yinlalari va Jahon Chempionatlariga doir tarixiy ma'lumotlar keltirilgan. OLIMPIADA O'YINLARI Erkaklar T /r Yi l O'tkaz ilgan I o'rin II o'rin III o'rin1. 19 64 Tokio SSSR (sobiq) Chexosl ovakiya Yaponi ya |2. 19 68 Mexik o SSSR (sobiq) Yaponiy a Chexos lovakiy3. 19 72 Myunx en Yaponi ya GDR SSSR (sobiq) 4. 19 76 Monre al' Polsha SSSR (sobiq) Kuba !5. 19 80 Moskv a SSSR (sobiq) Bolgariy a Rumini ya

6. 19 84 Los- Anjeles AQSH Braziliy a Italiya 7. 19 Seul AQSH SSSR Argent 8. 19 92 Barselo na Brazili ya Gcllandi ya AQSH 19. 19 96 Atlanta Gollan diya Italiya Yugosl aviya1 0. 20 00 Sidney Yugosl aviya Rossiya Italiya 11 1. 20 04 Afina Brazili ya Italiya Rossiy a1 2. 20 08 Pekin AQSH Braziliy a Rossiy aAyollar 1. 19 64 Tokio Yaponi ya SSSR (sobiq) Polsha 2. 19 68 Mexik o SSSR (sobiq) Yaponiy a Polsha 3. 19 72 Myunx en SSSR (sobiq) Yaponiy a KXDR 4. 19 76 Monre al' Yaponi ya SSSR (sobiq) Janu biy 5. 19 80 Moskv a SSSR (sobiq) GDR Bolgari ya6. 19 84 Los- Anjelo KXR AQSH Yaponi ya7. 19 88 Seul SSSR (sobiq) Peru 8. 19 92 Barselo na Kuba MDH AQSH 9. 19 96 Atlanta Kuba KXR Brazili ya ;1 0. 20 00 Sidney Kuba Rossiya Brazili ya1 1. 20 04 Afina KXR Rossiya Brazili ya1 2. 20 08 Pekin Brazili ya AQSH KXR JAHON CHEMPIONATLARI 1 Erkaklar T Yi O'tkazilga I II III 1. 19 49 Praga, Chexoslo SSSR (sobiq) Chexo slo- 1 Bolgari ya2. 19 52 Moskva SSSR (sobiq) Chexo slo- 1 Bolgari ya3 19 56 Parij, Fransiya Chex oslo - Rumin iya SSSR (sobiq)4. 19 60 Rio-de- Janeyro, SSSR (sobiq) Chexos lo- I Rumini ya5. 19 62 Moskva SSSR (sobiq) Chexo slo- 1 Rumini ya6. 19 66 Praga, Chexoslo Chexo slo - Rumin iya SSSR (sobiq)7. 19 70 Sofiya, Bolgariya Germa niya Bolgari ya 1 Yaponi ya 1f c 19 74 Mexiko, Meksika Pol'sha SSSR (sobiq) Yaponi ya 1p T 19 78 Rim, Italiya SSSR (sobiq) Italiya Kuba |B O 19 82 Buenos- Ayres, SSSR (sobiq) Brazili ya Argent ina

p i. 19 86 Parij, Fransiya AQSH SSSR (sobiq) Bolgari ya [p . 19 90 Rio-de- Janeyro, Italiya Kuba SSSR (sobiq)1 3. 19 94 Afina, Gretsiya Italiya Gollan diya AQSHИ 4. 19 98 Tokio, Yaponiya Italiya Yugo sla- Kuba 1 5. 20 02 Buenos- Ayres, Brazili ya Rossiy a Fransiy aL 20 06 Tokio, Yaponiya Brazili ya Polsha Bolgari yaF " 20 10 Rim, Italiya | Brazili |Kuba Serbiy a ____1 Ayollar 1 . 19 52 Moskva SSSR (sobiq) Polsha Chexo slo -p L J1 95 1 Parij, Fransiya SSSR (sobiq) 1 Rumini Polsha П^ jl. 96 1 Rio-de- Janeyro, 1 SSSR 1 Yaponi Chexos lo-Braziliya vakiya 4 19 Moskva Yapon SSSR Polsha 5 . 19 67 Tokio, Yaponiya Yapon iya AQSH Janu biy 6 . 19 70 Varna, Bolgariya SSSR (sobiq) Yapon iya Janu biy 7 . 19 74 Gvadal axara, Yapon iya SSSR (sobiq) Janu biy 8 19 Leningrad Kuba Yapon SSSR 9 19 Lima, Xitoy Peru AQSH 1 0 19 86 Praga, Chexoslo Xitoy Kuba Peru 1 1 19 90 Pekin, Xitoy SSSR (sobiq) Xitoy AQSH 1 2 19 94 San- Paulu, Kuba Brazili ya Rossiy a1 3 19 98 Tokio, Yaponiya Kuba Xitoy Rossiy a1 4 20 02 Berlin, Germaniya Italiya AQSH Rossiy a1 5 20 06 Tokio, Yaponiya Rossiy a Brazili ya Serbiy a| 1 20 10 Tokio, Yaponiya Rossiy a Brazili ya Yapon iya 2. O'zbekistonda voleybolning vujudga kelishi va rivojlanish tarixi Tarixni, ajdodlarimiz merosini bilmay turib bugungi kunga baho berish, kelajak loyihasini chizish va istiqlol binosini qurishga kirishish boshi berk ko'chaga kirib qolish ehtimolidan holi emas. Shuning uchun har bir sohani joylarda vujudga kelishi va rivojlanish tarixini o'rganmay shu sohani bugungi va ertangi istiqbolini ta'minlash mushkul muammodir. Voleybol jismoniy tarbiya va sport tizimining yirik va mustaqil irmoqlaridan biri hisoblanib, O'zbekiston, uning viloyatlari va tumanlarida o'ziga xos rivojlanish tarixiga ega. Voleybol O'zbekistonda eng ommalashgan sport turlari qatoriga kirsa-da, respublikamizning barcha

mintaqalarida u turli darajada «obro'-e'tibon> qozonib kelgan. Toshkent shahri va Toshkent viloyatida, vodiy shahar va qishloqlarida voleybol boshqa viloyat tumanlaridagiga nisbatan samaraliroq «hurmat»ga sazovor bo'lgan. Bunday vaziyatning sabablari deyarli shu viloyatlar tarixiy-ijtimoiy negizlari bilan bog'liq deb taxmin qilinsa-da, lekin masala chuqur izlanishni, mavzuga oid tarixiy ma'lumotlarni ilmiy asosda o'rganishni taqozo etadi. Voleybol O'zbekistonda qachon, qayerda va qanday vaziyatda vujudga kelgani haqida aniq ma'lumot yo'q. Lekin ayrim taxminlarga qaraganda 1921-24-yillarda voleybol o'yini Qo'qon, Toshkent va Farg'onada vujudga kela boshlagan. O'sha davrning sport veterani K. Lebedevning hikoyasiga binoan 1924-25-yillarda ko'pgina yoshlarni doira shaklida joylashib bir-birlariga to'p uzatish o'yinlari tarqala boshladi. Qiziq, mazkur davrda voleybol bo'yicha qabul qilingan halqaro musobaqa qoidalari ancha takomillashgan bo'lib, maydoncha 9x18 m, to'p bilan faqat uch marta o'ynash mumkinligi, o'yinchilar tarkibi bir jamoada 6 kishidan iborat bo'lishi, to'rni balandligi 243 sm (erkaklar uchun), hisob 15 ochkoga yetganda o'yinning bir bo'limi yakunlanishi, to'pni o'yinga kiritish - xullas, barcha o'yin qoidalari zamonaviy voleybol o'yini qoidalariga o'xshash edi. Shunga qaramay O'zbekistonda voleybol qoidalari 1924-25-yillarda hali ancha sodda bo'lgan. O'sha davrning sport ixlosmandi V.I. Perevoznikovning aytishicha, 1926- yilda Toshkent shahridagi Chemishevskiy nomli maktab o'qituvchisi Moskvadan musobaqa qoidalari, voleybol to'ri va to'pini birinchi bor keltirgan. 1927-yilning 26-aprelida esa aynan shu maktabning voleybol to'garagi jamoasi birinchi rasmiy musobaqa tashkil etib, unda u yuksak mahorat ko'rsatdi va musobaqa g'olibi bo'ldi. Mazkur musobaqa voleybolni ommaviylashishi va shakllanishida katta burilish kashf etdi. 1927-yilning yoz oylaridan birida voleybol bo'yicha Toshkent shahar birinchiligi o'tkazilib, unda 9 ta voleybol jamoasi ishtirok etdi. Chemishevskiy nomli maktab voleybol jamoasi bu musobaqada ham g'oliblikni qo'ldan bermadi. Voleybolni keng ommaviylasha borishiga KIM stadionida o'tkazilib kelingan musobaqalar katta ta'sir ko'rsatdi.

1927-yilda Toshkentda 6 ta voleybol maydonchasi mavjud bo'lib, ular Chemishevskiy va KIM nomli maktablarda, Mexanika texnikumida (2 ta), «Metallist» sport to'garagi qoshida va Profintem yozgi sport klubida joylashgan edi. 1928-yilda Toshkentda kuzgi voleybol musobaqalari bo'lib o'tdi, unda 10 ta erkaklar va 4 ta ayollar jamoalari qatnashgan edi. 1929-yildan boshlab voleybol bo'yicha Toshkent shahar birinchiligi muntazam o'tkazila boshladi. 1930-yillarda «Dinamo» ko'ngilli sport jamiyatida voleybol jamoalari tuzildi. Ilk bor tuzilgan «Dinamo» voleybol jamoasifting birinchi murabbiysi B.A. Voronsov O'zbekistonda voleybolning rivojlanishiga salmoqli hissa qo'shdi. Shu bilan bir qatorda malakali mutaxassislami yetishmasligi, ayniqsa mahalliy millatga mansub yo'riqchi, murabbiy va tashkilotchilarni sanoqli bo'lganligi volevbolning uzoq viloyat va qishloqlarda quloch yozishiga xalaqit berib keldi. Mehnatkashlami, ayniqsa ayollarni jismoniy tarbiya va sportga, jumladan, voleybolga jalb qilish maqsadida Toshkent shahar Kengashi Toshkent mavze qo'mitasi bilan birgalikda 1929-yil 25-apreldan 15-maygacha Respublika miqyosida amaliy haftalik tashkil qilgan edi. Mazkur tadbir sezilarli natijalar berdi. Jumladan, joylarda jismoniy tarbiya va sport, aksariyat voleybol bilan shug'ullanuvchilar soni keskin ortib borishi ko'zga tashlandi. Ko'pgina joylarda voleybol maydonchalari va boshqa sport inshootlari barpo etilishi avj olib bordi. O'quv-trenirovka ishlariga va mutaxassislarning malakasini oshirishga, alohida ahamiyat berildi. 1929-yil 30-sentabrda Samarqandda mahalliy millatga mansub bo'lgan yoshlardan iborat jismoniy tarbiya va sport bo'yicha yo'riqchi- tashkilotchilar tayyorlandi. 1933-yilda O'zbekiston Spartakiadasi o'tkazildi. Erkaklar o'rtasida «Dinamo» va ayollar bahsida «O'ztrans» jamoalari birinchi o'rinni EGALLADI . 1934-yil o'zbek voleyboli uchun muhim burilish yili bo'lib qoldi.

M Jumladan, o'zbek voleybolchilari birinchi bor Moskvada mamlakat birinchiligida ishtirok etdi. Shu yili voleybol birinchi bor O'rta Osiyo va Qozog'iston Spartakiadasi dasturidan o'rin oldi. 1936-yilda Toshkentda «Jismoniy tarbiya turkumi» va «Fizkultura UYI» ochilishi voleybolning yanada ommaviylashishida katta ahamiyat kashf etdi. Bundan tashqari, Toshkent moliya-iqtisod institutida voleybol bo'yicha mashg'ulot va musobaqalar o'tkazishga mo'ljallangan katta sport zali ochildi. Samarqandda shahar ma'muriyati va shahar fizkultura Kengashi Qaroriga binoan 60 kishiga mo'ljallangan voleybol sport maktabi ochildi. 1938-yilning dekabridan boshlab birinchi bor Konstitutsiya kuniga bag'ishlangan an'anaviy musobaqalar tatbiq etildi. 1939-yilning fevral oyida Toshkentga Moskva «Lokomotiv» jamiyatining kuchli voleybol jamoalari tashrif buyurishdi. O'tkazilgan musobaqalarda Toshkentning ayollar terma jamoasi 2:1 hisobi bilan g'alaba qozonishgan bo'lsa, erkaklar jamoasi mag'lub bo'ldi. Voleybolning yanada ommaviylashishiga va voleybolchilar mahoratining oshishiga 1939-yilda o'tkazilgan mamlakat birinchiligining Toshkentda tashkil qilingan zonal musobaqalari katta asos bo'ldi. Bu zonal musobaqalarda «Nauka» (Tbilisi), «Spartak» (Stalinobod), «Uchitel» (Chkalov), «Lokomotiv» (Baku), «Uchitel» (Kuybishev), «Spartak» (Ashxabad) va «Stroitel» (Toshkent) jamoalari ishtirok etishgan edi. Toshkentning erkaklar jamoasi uchinchi, ayollar jamoasi to'rtinchi o'rinni egalladi. Ulug' Vatan urushi yillarida musobaqalar soni ancha kamaygan bo'lsa-da, voleybol aholini jismoniy-harbiy^tomondan tayyorlashda o'z vazifasini topdi. O'sha davr hisoblariga qaraganda 1941-yilning 1-yanvarida e'lon qilingan ko'rsatkichlar bo'yicha respublikada voleybol bilan shug'ullanuvchilarning soni 14429 kishini tashkil etgan. 1941-yilning oktabr oyida O'zbekistoning barcha viloyat, shahar va tumanlarida harbiy o'quv shaxobchalari tashkil etilib, ular faoliyatida jismoniy tayyorgarlikka alohida e'tibor berildi. 1943-yil 18-iyulda O'zbekiston sportchilari va sport

ixlosmandlari «Mamlakat» fizkulturachilar kunini nishonlashdi. «Pishchevik» stadionida mazkur sanaga bag'ishlangan voleybol musobaqalari bo'lib o'tdi. Urushning og'ir yillariga qaramasdan O'rta Osiyo va Qozog'iston Respublikasi Spartakiadasi o'tkazilib, undagi dastur bo'yicha tashkil etilgan voleybol musobaqalarida O'zbekistonning erkaklar jamoasi birinchi o'rinni, ayollar jamoalari bahsida esa Qozog'iston sportchilari yuqori natijaga erishishdi. 1944-yilda o'tkazilgan navbatdagi O'rta Osiyo va Qozog'iston Respublikasi Spartakiadasida o'zbek voleybolchilari yuqori mahorat namoyish etib, erkaklar va ayollar jamoalari birinchi o'rinni egallashga muyassar bo'lishdi. 1945-yildan boshlab jismoniy tarbiya va sport hamda jamoalarni qayta tiklash davri kuchga kira boshladi. 1946-yili Toshkent, Andijon, Samarqandda shahar birinchiiiklari, shu yil iyun oyida respublika birinchiligi o'tkazilgan bo'lsa, oktabrda Toshkentning «Lokomotiv» jamoasi Odessa shahriga «mamlakat» birinchiligida ishtirok etish uchun jo'nadi. Mazkur musobaqada erkaklar va ayollar jamoalari o'z guruhlarida to'rtinchi va uchinchi o'rinlarni egallashdi. 1947-yil 1-yanvarda berilgan hisobotlarga ko'ra, voleybol bilan muntazam shug'ullanuvchilarning soni 9278 kishini tashkil etgan. Respublika bo'yicha 1 razryadli voleybolchilar - 6 kishi, 2 razryadlilar 344 kishini o'z ichiga olgan. Bundan ko'rinib turibdiki, voleybolning ommaviylik darajasi ham, voleybolchilarning mahorat saviyasi ham ko'ngildagidek bo'lmagan. Jismoniy tarbiya va sport qo'mitasining 1947-yilgi hisobotida bu ahvol haqida Surxondaryo, Xorazm, Buxoro viloyatlaridagi sanoqli sport inshootlarining, jumladan, voleybol maydonchalarining hech qanday talablarga javob bermasligi qattiq tanqid ostiga olingan edi. O'zbekistonda voleybolning ommaviylik doirasi kengayishiga respublikamizning 1948-yil 27-dekbrda qabul qilgan «Jismoniy tarbiya va sportni aholi orasida rivojlantirish hamda sportning ommaviyligini oshirish» haqidagi Qarori alohida kuch bag'ishladi.

1949-yildan qishloq sportchilariga, jumladan, kolxozchi- voleybolchilar sport harakatini jadallashtirishga katta e'tibor berildi. Shu yili o'tkazilgan qishloq sportchilarining VII Spartakiadasida ishtirok etgan voleybol jamoalarining umumiy soni 29887 kishiga yetgan edi. 1947-yilda musobaqa qoidasiga o'yin 5 partiya davom etishi haqidagi yangilik kiritilgandan so'ng, shug'ullanuvchilardan katta jismoniy tayyorgarlik, chidamkorlik va matonat talab qilina boshladi. O'yinlar mazmuni va mohiyati yanada qiziqarli tomonga o'zgara bordi. Lekin shunday bo'lsa-da, o'zbek voleybolchilarining mahorati hali ittifoqdagi kuchli jamoalarnikidan ancha past edi. Bulardan 1326 kishi institut talabalari bo'lsa, qolganlari ishchilar, kolxozchilar, xizmatchilar va bolalarni tashkil etgan edi. 1950-yillardan boshlab O'zbekiston voleybolida uzluksiz hujum taktikasi ustunligi ko'zga tashlana bordi. O'yinlarda turli taktik kombinatsiyalar qo'liana boshladi. 1950-yilning iyulida Toshkent Temiryo'lchilar bog'ining sport maydonchalarida erkaklar va ayollar jamoalari o'rtasida «Ittifoq» Kubogi o'yinlari o'tkazildi. O'zbek voleybolchilari bu musobaqada mag'lubiyatga uchradilar. Bu mag'lubiyat asosli edi, chunki raqib Moskvaning «Dinamo» jamoasi edi. Hisob 0:3. 1951-yildan o'smirlar o'rtasida «Ittifoq» birinchiligi o'tkazila boshlandi. O'zbek o'smirlari 14-o'rin bilan kifoyalandilar. 1953-yilda musobaqa jadvalida qishki musobaqalar paydo bo'ldi. 1954-yildan boshlab voleybol bo'yicha Ittifoq birinchiligi «A» va «B» guruhlariga bo'lingan holda tashkil etila boshladi. O'zbek voleybolchilari «B» guruhiga kiritildi. Shu yili «Ittifoq» musobaqalari yopiq sport maydonchalarida o'tkazila boshladi. 1954-yil 1-yanvarga kelib, voleybol bilan shug'ullanuvchilar soni 64942 kishiga ko'paydi. Lekin respublikada, viloyat, tuman va qishloqlarda voleybolning mahorat darajasi juda past bo'lib, yuqori malakali voleybolchilar sanoqli edi.

1955-yilning sentabr oyida Toshkentda ilk bor O'zbekiston Davlat jismoniy tarbiya instituti tashkil qilinib, uning tarkibida sport o'yinlari kafedrasi faoliyat ko'rsata boshladi. 1955-yildan boshlab respublikamiz voleybolchilari «Ittifoq» halqlari Spartakiadasiga tayyorgarlik mashg'ulotlari va musobaqalarni rejalashtirdjlar. Chunonchi, 1955-yil yakunida Jismoniy tarbiya va sport qo'mitasi taklifiga binoan Toshkentga Olma-Otaning erkaklar va ayollar jamoalari tashrif buyurishdi. Birinchi o'yinda o'zbek ayollar jamoasi 3:0 hisobida g'alaba qozongan bo'lsa, erkaklar jamoasi 2:3 hisobida mag'lubiyatga uchrashdi. Ikkinchi o'yinda ham ayollar (3:0), ham erkaklar (3:2) jamoalari g'alaba nashidasini surishdi. 1956-yili (iyul-avgust) Moskvaning Lujniki sport majmuasida «Ittifoq» halqlari Spartakiadasi ochildi. Spartakiadaning voleybol musobaqalarida respublikamiz erkaklar jamoasi 14 va ayollar jamoasi 13-o'rinlar bilan kifoyalandilar. O'zbek voleybolchilari mazkur Spartakiadada yaxshi natijalarga erisha olmaganlaridan so'ng, 1957-yildan boshlab «Ittifoqdosh» respublikalar voleybol jamoalari bilan qator o'rtoqlik uchrashuvlari uyushtirildi. Jumladan, o'zbek voleybolchilari Boku, Tbilisi va Yerevan jamoalari bilan kuch sinashib, barcha o'yinlarda mag'lubiyatga uchrashdi. 1958-yilda Respublikamizda maktablararo musobaqalar avj oldi. Ayniqsa, bu davrda Oliy o'quv yurtlari jamoalari o'rtasidagi musobaqalar qizg'in tus ola boshladi. SAGU va «Burevestnik» talabalari ko'ngilli sport jamiyati jamoalari eng kuchlilar qatoridan joy olishdi. Maktab o'quvchilari orasida Toshkentning 64-maktab o'smirlar jamoasi va 104- maktabning qizlar jamoasi mazmunli voleybol namoyish qildilar. 1959-yilda o'zbek voleybolchilari «Ittifoq» halqlari Spartakiadasida ishtirok etib, erkaklar 14-o'rin, ayollar jamoasi esa 11-o'rinni egalladi. Shu yili, ya'ni 1959-yilda O'zbekiston Davlat jismoniy tarbiya instituti o'zining birinchi bitiruvchilarini qutladi. Ular orasida voleybol ixtisosligi bo'yicha 11 kishi oliy ma'lumotga sazovor boidi (1 ta o'zbek ayoli va 2 ta o'zbek yigiti voleybol bo'yicha institutni tugatishgan edi).

1960-yiIda «SKIF» voleybolchilari (erkaklar va ayollar jamoasi) yozgi respublika talabalar o'yinlarida eng yuqori natijalarga erishishdi. Shu yili «SKIF» jamoalari Xarkov shahrida o'tkazilgan «Ittifoq» yozgi talabalar o'yinlarida qatnashib, erkaklar jamoasi 13-o'rinni, ayollar oxirgi 18-o'rinni olishdi. 1961-yil oktabr oyida Toshkentda O'zbekiston ayollar Spartakiadasi ochildi. Bu tadbir ayollar voleybolining ommaviyla-shishida katta turtki bo'ldi. 1962-yilda Toshkentda Moskvaning «Burevestnik» ayollar jamoasi, «SKIF» va O'zbekiston terma jamoalari uchrashuv o'tkazdi. Bunda vakillarimiz g'alabani boy berishdi. 1963-yili «Ittifoq» xalqlari III Spartakiadasida Respublikamiz erkaklar jamoasi 9, ayollar esa 15-o'rinni egalladi. O'zbek voleyboli tarixida respublikamiz terma jamoalarining halqaro musobaqalarda ishtirok etib kelishi alohida ahamiyatga egadir. Shuni ta'kidlash o'rinliki, o'zbek voleybolchilari o'zining ilk bor halqaro uchrashuvini 1935-yil oktabr oyida Toshkentda Afg'oniston terma jamoasi bilan o'tkazgan. Mazkur uchrashuv «Ittifoq» miqyosida birinchi halqaro musobaqa bo'lib o'rin olgan. Bu davrda halqaro musobaqa qoidalari bir-biridan sezilarli darajada farq qilgan. Shuning uchun Afg'oniston voleybolchilari bilan bo'lgan uchrashuv shu davlat qoidalariga binoan o'tdi. Chunonchi, maydonchada 9 kishi o'z joylarini almashtirmasdan harakat qilishdi. Hisob 22 gacha davom etdi. 3 partiyadan iborat bo'lgan o'yin 2:0 hisobida bizning voleybolchilarimiz foydasiga hal bo'ldi. 1961-yili afg'on voleybolchilari Toshkentga ikkinchi bor tashrif buyurishdi. Birinchi kuni mehmonlar 0:3 hisobida «Mehnat rezervlari», ikkinchi kuni esa 2:3 hisobida «ODO» jamoalariga uchrashuvni boy berishdi. Shu yili O'zbekistonga Mo'g'ulistonning erkaklar va ayollar jamoalari kelishdi. Mehmonlar respublikamizning «ODO», «SKIF» va «Burevestnik» jamoalari bilan kuch sinashdi va barcha uchrashuvlarda mag'lub bo'lishdi. 1961-yilning dekabrida O'zbekiston voleybolchilari Indoneziyaga o'rtoqlik uchrashuvlari o'tkazish uchun jo'nashdi. Ular Suratayya shahrida qator uchrashuvlarda ishtirok etib bitta o'yinda mag'lub bo'lishgan bo'lsa, qolganlarida

mezbonlar jamoasidan ustun kelishdi. 1962-yil iyun oyida O'zbekistonning erkaklar va ayollar jamoalari Mo'g'ulistonga jo'nashdi va barcha uchrashuvlarda g'oliblikni qo'lga kiritishdi. 1964-yil avgust oyida O'zbekistonga javob safari bilan Indoneziyaning erkaklar va ayollar jamoalari tashrif buyurishdi. Mehmonlarning erkaklar jamoasi O'zbekistonning «Dinamo» (Toshkent) jamoasi bilan o'ynab, uchrashuvni 0:3 hisobida boy berishgan bo'lsa, Indoneziyaning ayollar jamoasi Toshkentning «Spartak» jamoasi qizlariga 2:3 hisobida yutqazishdi. Mazkur halqaro o'yinlarda erkaklar voleybol jamoasidan G.Xudyakov, G.Bagirov, R.Xusainov, Yu.Simonov, V.Kucherov, V.Ananich, ayollar jamoasidan esa M.Katasonova, T.Sklyarova, L.Raxmanqulova, Yu.Xoliqnazarova va L.Korchaginalarning alohida mahorat namoyish etganliklarini ta'kidlash lozim. 1974-yillarga kelib o'zbek voleybolchilari Bangladesh, Hindiston va boshqa xorijiy davlatlarda halqaro o'rtoqlik uchrashuvlari o'tkazib yuksak mahorat ko'rsatishdi. Jumladan, 1976-yili ular Afg'onistonda qator halqaro uchrashuvlarda ishtirok etib, o'zlarining yuksak mahoratini yana bir bor namoyish etishdi. 1970-yildan to 1991-yillargacha o'zbek voleybolchilari talaygina halqaro rasmiy va o'rtoqlik musobaqalarida ishtirok etib kelishgan. O'tgan davr ichida yuqori malakali voleybolchilar doirasi kengaya bordi. Bular qatoriga Olimpiada chempionlari V.Duyunova, L.Pavlova, yoshlar o'rtasida Ovrupa chempionlari L.Ishmayeva, L.Suleykina, O.Belova, L.Lepilina, O.Dubyaga, S.Myachin kabilar kiradi. Shuni ham alohida ta'kidlash joizki, Respublikamizning erkaklar va ayollar jamoalari qator nufuzli musobaqalarda - chempionatlar, halqlar spartakiadasi, maktablararo spartakiada va yoshlar sport o'yinlarida ishtirok etib, sharafli o'rinlarni olishga sazovor bo'lishgan. Jumladan, 1967-yil - halqlar spartakiadasi - erkaklar 6-o'rin; 1971-yil - ayollar 5-o'rin; 1972-yil - maktablararo spartakiada - qizlar jamoasi chempionlik unvoniga sazovor bo'lishdi, o'g'il bolalar - 8-o'rin; 1973-yil - yoshlar sport o'yinlari - qizlar 4-o'rin, o'g'il bolalar 6-o'rin; 1975-yil - halqlar spartakiadasi - erkaklar 8- o'rin, ayollar - 5 o'rin; 1978-yil - Kubok musobaqalarida Toshkentning «Dinamo»

jamoasi 3-faxrli o'rinni egallashga sazovor bo'lgan; 1979-yil - halqlar spartakiadasi - ayollar 6-o'rin; 1983-yil - erkaklar 8-o'rin, ayollar 7-o'rinni egallashgan. Ushbu davr ichida erkaklar, ayollar va o'smirlar jamoalari O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan ustoz-murabbiylar V. Shnurov, G. Keshishev, A. Izrailov, V. Shveduks, L. Gurfinkel, M. Gal’perin, AXopatin, A. Mansurov, G. Bagirov, V. Kinshakov va A. Koneevlar rahbarligida mahalliy va horijiy musobaqalarda ishtirok etishgan. Muvofiq yillarda ushbu natijalarga binoan o'zbek voleybolchilari mamlakatimiz tarixida ilk bor sport ustalari unvoniga sazovor bo'lishdi: bular - G. Xudyakov, G. Bagirov, Yu. Simonov, V. Kucherov, V. Ananich va R. Xusainovlardir. Ayollar o'rtasida esa L. Velichko, T. Sklyarova, M. Katasonova, L. Ishmayeva, L. Raxmanqulova, S. Gapirdjanova va boshqalar birinchi bor sport ustasi degan nomga sazovor bo'ldilar. Vatanimizning o'z mustaqilligini qo'lga kiritishi o'zbek voleybolining halqaro miqyosdagi o'rniga ham ijobiy ta'sir ko'rsatdi. Chunonchi, 1993-yil 24-31-iyulida Shanxay (XXR) shahrida o'tkazilgan Osiyo Chempionatida mustaqil O'zbekistonning ayollar milliy terma jamoasi voleybol tarixida birinchi bor ishtirok etib, faxrli 6- o'rinni qo'lga kiritdi. Mazkur chempionatga qadar ushbu musobaqalarga tayyorgarlik maqsadida Amerika Qo'shma Shtatlarining bir necha shaharlarida bo'lib, turli universitetlar voleybol jamoalari bilan o'rtoqlik uchrashuvlarini o'tkazishdi va o'yinlarda muvafaqqiyat qozonishgan edi. 1994-yilda Taylandda o'tkazilgan «Prinsessa Kubogi» musobaqalarida L. Ayrapetyants rahbarligida tashkil etilgan «SKIF- Interkross» klubi qoshida tarkib topgan ayollar voleybol jamoasi ishtirok etib, maqtovga loyiq o'yin namoyish etishdi. 1997-yil 21-28-sentabrda Manila shahrida o'tkazilgan Osiyo Chempionatida ayollar terma jamoasi 6-o'rin, 1998-yilda o'tkazilgan Qozog'iston Respublikasi Prezidenti Kubogi halqaro turnirida 3-o'rin, shu yili Taylandda o'tkazilgan IX «Prinsessa Kubogi»da 6-o'rin, 1998-yil 24-28-mayda Vetnamda o'tkazilgan X Osiyo Klublararo Chempionatida 3-o’rin, 1999-yil Vetnamda janubi-sharqiy

Osiyo Chempionatida 2-o'rin va shu yili Toshkentda o'tkazilgan «Kubok Mikasa» halqaro turnirida 1-o'rinlarni olishga sazovor bo'lgan. E'tiborga loyiq joyi shundaki, istiqloldan so'ng o'zbek voleybolining taraqqiyoti respublikamizda yangicha yo'nalishda davom etishi ko'zga tashlanayotir. Jumladan, 1992-yildan boshlab muntazam o'tkazilayotgan O'zbekiston Chempionati voleybolning yanada rivojlanishiga va ravnaq topishiga katta ta'sir ko'rsatmoqda. Ayniqsa, so'nggi yillarda tadbiq etilgan o'quv muassasalari o'rtasida o'tkazilayotgan 3 bosqichli musobaqalar: «Umid nihollari», «Barkamol avlod» va «Universiada» voleybolni o'quvchi-talaba yoshlar o'rtasida keng rivoj topishiga muhim turtki bo'lmoqda. Shuni ta'kidlash o'rinliki, so'nggi yillarda respublika miqyosida o'tkazilayotgan musobaqalarda professional jamoalar doirasi kengayib bormoqda. Bular qatoriga «Kinap» (Samarqand sh.), «Viktoriya» (Navoiy sh.), MHSK (Chirchiq sh.), «SKIF» (Toshkent sh., O'zDJTI) va hokazo jamoalar kiradi. Mazkur voleybol jamoalarining a'zolari bo'lmish o'yinchilar, sport ustalari A.Sovich, Sh.Muslimov, I.Vlasov, A.Popovkin, SJuravlev, I.Tambiyev» (hammasi «Viktoriya» jamoasidan), S.Banov, A.Ribalkin, A.Serebryannikov, S.Myachin (Toshkent- Samarqand jamoasidan), A.Kolesnikov, K.Pak, AJirnov, V.Petrov, MMamatyuk, F.Bavatov, D.Sultanov, S.Siddiqov, («SKIF»), A.Qosimov, R.Knyazev, I.Ermish («MHSK»), V.Domnidi (Qo'qon) barcha musobaqalarda o'zlarining yuqori saviyadagi mahoratlarini namoyish etganlar. Ayollar jamoalaridan «SKIF» (Toshkent) o'yinchilari E.Shmitova, P.Kibardina, S.Ashurkova, O.Xujayeva, M.Martinenko (halqaro toifadagi sport ustalari), E.Shpachuk, Ye.Korchagina, S.Grigoryeva va boshqalar «O'zbekiston sport ustasi» degan nomga sazovor bo'lishdi. Bu borada murabbiy-mutaxassis va tashkilotchilarni ham xizmati hurmatga sazovordir. Jumladan, A.Kim (Samarqand), T.Abramova (Toshkent), G.Ponomarev (Toshkent), A.Asqarov (Qo'qon), M.Domnidi (Farg'ona), Yu.Kulakov (Qoraqalpog'iston Respublikasi), A.Kazakov (Qoraqalpog'iston

Respublikasi), L.Ayrapetyants (Toshkent) va boshqalarni alohida ta'kidlab o'tish o'rinlidir. Musobaqa o'yinlarining mazmunli, qiziqarli va shu bilan bir qatorda talab doirasida o'tkazishda O'zbekiston voleybol Federatsiyasining bosh kotibi, halqaro toifadagi hakam L.Ayrapetyants, milliy va respublika toifasidagi hakamlar V.Shnurov, V.Bardin, N.Yaparov, A.Pulatov, LZoxidov, N.Mamajonov, Sh.Isroilov va shu kabi ko'pgina mutaxassislarning xizmati katta. O'zbekiston voleybolini yangicha yo'nalishda taraqqiy ettirishda uni viloyatlarda «harakatga» keltirish, xorijiy davlatlarni voleybol jamoalari bilan aloqa bog'lashda, ular bilan rasmiy musobaqalarni tashkil qilishda O'zbekiston voleybol Federatsiyasining Prezidenti E.M.G'aniyev hamda Federatsiyaning barcha a'zolari ibratli faoliyat ko'rsatib kelmoqdalar. Istiqloldan so'ng o'tkazilgan O'zbekiston milliy chempionatlari va «Universiada» natijalari 3, 4-jadvallarda keltirilgan. Xulosa o'rnida shuni aytish lozimki, O'zbekiston voleyboliga oid tarixiy lavhalar mazkur o'yinni qanday yo'nalishlarda shakllantirishga, uning ommaviyligini yanada oshirishga hamda istiqbolini ta'minlashga katta yordam beradi. Istiqloldan so'ng voleybol bo'yicha o'tkazilgan O'zbekiston Chempionatining natijalari J Erkaklar T/ r Yill ar I o'rin II o'rin III o'rin 1. 199 3 «Avtomob ilchi» • «SKIF » «Kanop » I 2. 199 4 «Avtomob ilchi» «Kanop » «SKIF» (Toshke3. 199 5 «MHS K» «SKIF » «Avtomo bilchi»4. 199 6 «Kanop » «Viktor iya» «MHS K»5. 199 7 «Kanop » «Avtomo bilchi» «MHS K»6. 199 8 «Kanop » «Avtomo bilchi» «JTISI »7. 199 9 «Samarqa nd «Avtomo bilchi» «Kesh- kristall» 8. 200 0 «Samar qand «Progre ss» «Kesh- kristall»(Samarq and)

9. 200 1 «Samar qand «Avto mobilc «Progress »1 0. 200 2 = si «Avtoy o'lchi» «Muhand is»1 1. 200 3 «UZI Samarq «AGM K» «Dinamo- AGU»1 2. 200 4 «AGM K» «UZI Samarq «Parvoz» (Namang1 3. 200 5 «UZI- Samarq «AGM K» «Omad» (Toshkent1 4. 200 6 «Omad » «UZI- Samarq «AGMK» (Olmaliq)1 5. 200 7 1 «UZI- Samarq «AGM K» «Dinamo »1 6. 200 8 1 «UZI- Samarq «AGM K» 1 «O.Akbar1 7. 200 9 1 «Uzbekt «AGM K» i «KGPU»1 8. 201 0 1 «Uzbekt «AGM K» 1 «Iqtisodc1 9. 201 1 1 «Uzbekt «AGM K» 1 «Yujanin1 Ayollar T/ r Yill ar I o'rin II o'rin III o'rin 1. 199 3 «SKIF » Andijon Farg'ona 2. 199 4 «Avtomob ilchi» «RSHVS M» Andijon 3. 199 6 «SKIF » Navoiy Farg'ona 4. 199 7 «SKIF » Navoiy UzOG 5. 199 8 «SKIF » Farg'on a Navoiy 6. 199 9 «SKIF » Farg'on a Navoiy 7. 200 0 «SKIF » Naman gan Farg'ona 8. 200 1 «SKIF » Buxoro Namang an9. 200 2 «Yog' -moy» Naman gan Farg'ona 1 0. 200 3 «Algo ritm» «Yujan in» «Yog'- moy» 1 1. 200 4 «To'm aris- «Samki » «Pedkol lej» 1 2. 200 5 «To'm aris- «Iqtiso dchi» «Iqtisod chi» 1 3. 200 6 «SKIF » «Shifok or» «Iqtisod chi» 1 4. 200 7 «SKIF » «Alang a» «SDYU SSHOR1 5. 200 8 «SKIF » «Alang a» «SDYU SSHOR1 6. 200 9 «SKIF » «Alang a» «Nukus 1 7. 201 0 «SKIF » «Nukus «Xoraz mkolled1 8. 201 1 «SKIF » «Nukus «Xoraz mkolled Voleybol bo'yicha «Universiada» musobaqalari natijalari Erkaklar T l Yil O'tka zilga I o'rin II o'rin III o'rin 1 . 20 00 Nama ngan Toshken t II Toshke nt I Samarq and

2 . 20 02 Buxo ro Toshke nt I Farg'o na Qoraqal po- 3 . 20 04 Samar qand Samarq and Qoraqal pog'ist Naman gan 4 . 20 07 Toshk ent Qoraqal pog'is- Toshke nt Navo iy 5 . 20 10 Andij on Andij on * Navoi Toshken tAyollar 1 . 20 00 Nama ngan Toshke nt I Farg'o na Naman gan2 . 20 02 Buxo ro Toshke nt I Farg'o na Naman gan3 . 20 04 Samar qand Samarq and Toshke nt I Naman gan4 . 20 07 Toshk ent Qoraqal pog'ist Toshke nt Naman gan 5 . 20 10 Andij on Toshke nt Qoraqal po- Andij on

Adabiyotlar: 1. O'zbekiston Respublikasining «Ta'lim to'g'risida»gi Qonuni. - Т .: «O'zbekiston», 1997.-25 b. 2. O'zbekiston Respublikasi «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to'g'risida»gi qonuni. - Т .: «O'zbekiston», 1997. - 16 b. 3. O'zbekiston Respublikasining «Jismoniy tarbiya va sport to'g'risida»gi Qonuni. - Т .: 27-iyul, 2000. 4. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining «O'zbekiston bolalar sportini rivojlantirish jamg'armasi faoliyatini takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida»gi 29-avgust, 2004-yil 3481-son Farmoni. 5. Айрапетьянц Л.Р., Годик М.А. Спортивные игры. // Монография. Т.: Ибн Сино, 1991. - 160 с. 6. Айрапетьянц Л.Р. Волейбол. // Учебник для высших учебных заведений.Т.: Zar qalam . 2006. - 240 с. 7. Ayrapetyants L . R ., Pulatov A . A ., Isroilov Sh . X . Voleybol . // Oliy o ' quv yurtlari umumiy kurs talabalari uchun o ' quv qo ' llanma . T .: 2009. - 77 b . 8. Беляев A . B . Обучение технике игры в волейбол и её совершенствование. //Методическое пособие. М.: Олимпия. Человек., 2008. - 54 с.

O'xshashlar

Xalqaro sport va Olimpiya harakatining vujudga kelishi

Basketbolning rivojlanish tarixi

Zamonaviy voleybolning dolzarb masalalari

Yengil atletikaning rivojlanish tarixi

Yengil atletika faniga kirish va yengil atletikaning rivojlanish tarixi