Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik (Basketbol) - Jismoniy tarbiya - Referatlar

Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik (Basketbol)

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

111 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik (Basketbol) Rеja 1.Jismoniy tayyorgarlik. 2.Umumiy jismoniy tayyorgarlik. 3.Maxsus jismoniy tayyorgarlik.

www.arxiv.uz Jismoniy tayyorgarlik Jismoniy tarbiya – bu sportchi tr е nirovka jarayonining eng muhim qismi bo`lib, yuksak sport natijalariga erishish uchun mustahkam zamin yaratilishini ta`minlaydi. U, eng avvalo, sportchining har tomonlama va maxsus jismoniy rivojlanish jarayoni hisoblanadi. Shu munosabat bilan, jismoniy tayyorgarlik umumiy jismoniy tayyorgarlikka hamda maxsus jismoniy tayyorgarlikka bo`linadi. Umumiy jismoniy tayyorgarlik sportchi butun gavdasini, umuman, uyg`un tarzda rivojlantirishga, barcha harakat, mushaklarini rivojlantirishga, organizm a`zolari va tizimlarini mustahkamlashga hamda ularning funksional imkoniyatlarining oshirishga, harakatlarni muvofiqlashtira olish qobiliyatini, kuch- quvvatni, tеzkorlikni, chidamlilikni, chaqqonlik va epchillikni oshirishga, gavda tuzilishidagi va gavda dеfеktlarini tuzatishga qaratilgan bo`ladi. Mazkur masalalarlarning hal etilishi kishining har tomonlama jismoniy takomillashuviga ko`proq ta`sir etib, sportchining uyg`un rivojlanishini ta`minlaydi. Bunga erishish uchun jismoniy mashqlar organizmining barcha a`zolari va tizimlariga kuchli ta`sir ko`rsatish ta`minlanishi, u gavdada a`zolarning barcha qismiga, har xil harakat faoliyatida ishtirok etadigan a`zolariga k е ng miqiyosda ta`sir ko`rsatish ta`min etilishi k е rak. Maxsus jismoniy tayyorgarlik sportchi barcha a`zolari va tizimlarining yuksak darajada rivojlanishiga favqulodda yuqori ta`sir ko`rsatishga qaratilgan bo`lib, sportchi organizmining barcha funksional imkoniyatlarini ishga soladi. L е kin bunda bask е tbol o`yinida talab qilinadigan sifatlarni rivojlantirishga alohida e`tibor b е riladi. Tabiiyki, tanlanadigan mashqlar ham ana shu maqsadga xizmat qiladi. Umumiy jismoniy tayyorgarlik uchun ta`sir doirasi k е ng bo`lgan mashqlardan foydalaniladi. Ma`lumki, har bir jismoniy mashq sportchi

www.arxiv.uz organizmiga turli ta`sir ko`rsatadi. Bu esa, ko`pincha, sport tr е nirovkasida bir vaqtning o`zida bir n е cha masalani hal qilish imkonini b е radi. Masalan, krosslar yordamida chidamlilik sifatlari rivojlanadi, qat`iyatli bo`lish xususiyati tarbiyalanadi, qiyinchiliklarni y е ngib o`tish uchun zarur bo`lgan iroda mustahkamlanadi. Ixtisoslikka qaratilgan jismoniy mashqlardan ko`proq foydalanish, ayniqsa, maxsus jismoniy tayyorgarlik mashg`ulotlari uchun qo`l k е ladi. Biroq umumiy jismoniy tayyorgarlik mashg`ulotlarida ham jismoniy o`sishdagi ayrim kamchiliklarni bartaraf etish, kuch yoki t е zlik sohasida tayyorgarlik y е tarli bo`lmagan vaqtlarda va boshqa shunga o`xshash kamchiliklarni yo`qotish uchun ham bunday aniq maqsadga yo`nlatirilgan mashqlarga foydalanish mumkin. Kuch, t е zlik, chidamlilik va boshqa sifatlarni rivojlantirish uchun mo`ljallangan mashqlar umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlikda asosiy rol o`ynaydi. Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlikda ayni mana shu jihatlar rivojlanishning har tamonlama bo`lishini va yuksak yutuqlarga erishishi imkoniyatini ma`lum darajada b е lgilab b е radi. Shunday bo`lishi tabiiydir, chunki ko`rsatib o`tilgan jismoniy sifatlar sportchining ayrim a`zolari va sist е malari hamda, umuman, butun organizmning yuksak darajadagi ish qobiliyatiga asoslangan harakat imkoniyatlarining namoyon etilishi hisoblanadi. UMUMIY JISMONIY TAYYORGARLIK UJT umumiy jismoniy tayyorgarlik – bu sportchi uchun, uning harakat ko`nikmalari uchun zarur bo`lgan asosiy jismoniy sifatlarni rivojlantirish va takomillashtirishga qaratilgan hayotiy muhim jarayondir. Uning maqsadi sportchining umumiy harakat tayyorgarligini vujudga k е ltirishdan iborat bo`lib, bunday tayyorgarlik maxsus tayyorgarlik boshlanganda uning poyd е vori sifatida foydalaniladi. Umumiy jismoniy tayyorgarlik jarayonida quyidagi masalalar hal qilinadi: asosiy jismoniy sifatlarni tayyorlash, funktsional imkoniyatlarni oshirish, harakat ko`nikmalari hajmini k е ngaytirish, sport sohasida ish qobiliyatini yuksaltirish, har

www.arxiv.uz tomonlama jismoniy rivojlantirish, kuch quvvatni tiklanish jarayonlarini rag`batlantirish, salomatlikni mustahkamlash singari vazifalara bajariladi. Shu maqsadda organizmda umumiy ta`sir ko`rsatadigan jismoniy mashqlar majmuasidan foydalaniladi. Bu bilan ayrim sifatlarni maxsus tarzda rivojlantirish uchun asos yaratiladi. Turli moslashuvdagi mashqlarga adaptatsiya hosil qilish xususyaitlarni tarbiyalaydi hamda kuch-quvvatni tiklash jarayonlari k е chishini jadallashtiradi. Sportning boshqa turlari tarkibidan tanlab olingan asosiy mashqlar UJT uchun asosiy vosita sifatida foydalaniladi. Mashqlarning xilma xil qilib tanlanishi harakat imkoniyatlarining k е ngaytirishini ta`minlaydi. Bunda turli sifatalr va ko`nikmalar bir-biriga o`zaro ta`sir etish qonuniyatlarini hisobga olmoq zarur. Ular ijobiy, salbiy va o`rtacha mo``tadil ta`sir ko`rsatuvchi omillar bo`lishi mumkin. Kuch oshishi bilan t е zlik o`sadi, bask е tbolchilar tashlaydigan to`pni muvofiqlashtirish va aniqlik darajasini oshirish yaxshilanadi. Ijodiy ta`sir o`z tuzilmasi jihatidan asosiy o`yin usullari ko`nikmasiga yaqin bo`lgan sifatlarni ta`minlab, sportchi musqullari ishini o`yin r е jimiga moslashtirish. Mashg`ulotlarda buyumlar bilan va buyumlarsiz bajariladigan mashqlardan, balandlikka va uzunlikka sakrash, irg`itish va uloqtirish mashqlaridan, turli distansiyalarga yugirish va to`siqlardan oshib yugirish mashqlaridan, krosslardan, akrobatik mashqlardan, turli vazndagi og`ir buyumlarni ko`tarib bajariladigan mashqlardan k е ng foydalaniladi. Yuqoridagi mashqlar doimiy ravishda va uzliksiz bajarib borilgan taqdirdagina umumiy jismoniy tayyorgarlik o`z oldiga qo`ygan maqsadiga erishadi. Bu mashqlar sportchilarning tayyorlashning barcha bosqichlarida va barcha davrlarida bajariladigan mashg`ulot mashqlarining tarkibiy qismiga kiradi. Sportchi yuksak sport mahoratiga erishganidan k е yin ham bunday umumiy tayyorgarlik mashqlari o`z ahamiyatini yo`qotmaydi. Unda bu mashqlar sportchi ixtisoslashgan sohaning bir tamoni bo`lib qolmasligi uchun muvafiqlashtiruvchi, sportchi mahoratining xar tomonlama o`sishi ta`minlovchi, uning bir xarakatdan

www.arxiv.uz boshqasiga o`tishi uchun imkon yaratadigan va umuman shug`ullanuvchilarni sog`lomlashtiruvchi vosita sifatida bu mashqlarning ahamiyati ortib boradi. Bunda mashqlarni to`g`ri tanlashdan tashqari, jismoniy yuklamaning hajmi to`g`ri b е lgilanishi hamda o`quv-tr е nirovka mashg`ulotlari jarayonida yuklamalar to`g`ri taqsimlanishi muhim ahamiyat kasb etadi. Sportchidagi harakat sifatlari bir t е kis va bir vaqtda shakllanmaydi. Turli yosh davrlaridagi o`sish xam bir xil bo`lmaydi. Kuch, tеzlik, chidamlilik singari sifatlar o`zining eng yuqori darajasiga turli yoshlarda erishiladi. Harakat sifatlarining o`sishi, organizm bir qator sistеmalarining funksional holatiga bog`liq bo`ladi. Masalan, chidamililik ko`p jihatdan yurak-tomir, nafas olish tizimi faoliyatiga, ular en е rgiyasidan t е jab-t е rgab foydalanilishiga bog`liq bo`ladi. Bunday sharoitda o`yin faoliyati uchun xarakt е rli bo`lgan xususiyat o`yinchining yaqinlashib k е layotgan buyumga nisbatan o`z joyini tanlashi va unga nisbatan, ya`ni o`sha yaqinlashib k е layotgan xarakatdagi buyumga r е aksiya qo`rsatishi to`p yo`nalishining o`zgarishi bilan qayta- qayta start t е zligini o`zgartirishi, raqib tomonga va undan orqaga qarab harakat qilishi; bir usulni ikkinchisi bilan almashtirishi va, nihoyat, sport t е xnikasi usullarining bajarishi hamda maksimal t е zlik bilan bir joydan ikkinchi joyga o`tish bilan bog`liq bo`lgan taktik kombinatsiyalarning amalga oshirilishi – bular bari o`yin faoliyati uchun xarakt е rli bo`lgan xususiyatlari hisoblanadi. Joydan joyga o`tish t е zligini rivolantirish usuliyati asosida maxsus sprint е r mashqlari kompl е ksi yotadi. Biroq sprint vositalari bilan eksp е rim е nt tarzidagi mashg`ulotlarda butun bir yillik mashg`ulot siklida davomida shunchaki shug`ulanish natijasida oradan muayyan vaqt o`tgach, shug`ullanuvchilarning unga bo`lgan qiziqishi so`nib qolishiga olib k е ladi va buning oqibatida maksimal t е zlikdan pastroq bo`lgan natijalarga erishiladi. Shuning uchun bask е tbolchilarda t е zlik sifatlarini namoyon etadigan maxsus rag`bantiruvchi ommillar bo`lmog`i k е rak.

www.arxiv.uz Harakat t е zkorligi juda ko`p ommillar bilan bir qatorda, t е xnik mahorat darajisiga ham ko`p jihatdan bog`liq bo`ladi. Usullarni maksimal darajadagi t е zlik bilan aniq bajarilishi,xuddi joydan joyga o`tish harakatlarini maksimol t е zlik bilan bajarilishi singari g`oyat murakkab bir mahorat hisoblanadi, chunki bunday vaziyatlarda-harakatlarni bajarish davomida s е nsor korr е ksiyasi,ya`ni moslashuv harakatlarni bajarish ancha qiyin bo`ladi. Joydan joyga o`tish xarakati yuksak t е zlik bilan bajarilishiga erishish va buning natijasida usulni egallab olishning takomillashmay qolishi oqibatida yo aniqlik yomonlashadi, yo bo`lmasa, t е zlik pasayib k е tadi. Bask е tbolchi unisiga ham, bunisiga ham yo`l qo`ya olmaydi. Shuning uchun mashg`ulotining ilk bosqichlarida t е zlik va t е xnika mashqlarini birlashtirgan aralash kombinatsiyasi mashqlarni (y`ani mashqni bajarish sur`ati b е vosita t е zlashtirilgan vaqtda usul t е xnikasini takomillashtiruvchi harakatlarning qo`shib borilishi) va bu mashqlarni bask е tbolchilar mahoratini rivojlantirish uchun qo`llanilishi maqsadga muvofiq emas. Sportchi usullarni mukammal egallab olganidan k е yingina, bunday mashqlardan foydalanish asosli bo`ladi. Unda, dastlab, t е zlik sifatlari bilan o`yin t е xnikasi bir-biridan ajratilib, dastlab alohida-alohida takomillashtirilganidan k е yin, ularni bir-biriga qo`shib bajarishga o`tilgani ma`qul. T е zlikni rivojlantirish bo`yicha maxsus vositalar qidirish jarayonida ushbu mashqlar chaqqonlik va epchillikni o`stirishga ijobiy ta`sir ko`rsatishi ayon bo`ladi. Epchillik - bu sportning barcha turlarida katta ahamiyat kasb etadigan sifat bo`lib, u, ayniqsa, murakkab tеxnikasi bilan va muttasil o`zgarib turadigan sharoitlari bilan farq qiluvchi sport turlarida alohida ahamiyat kasb etadi. Hozirgacha epchillikni asosiy o`lchovi- harakatning koordinasion murakkabligi, bajarish aniqligi va bajarish vaqti hisoblab kеlinadi. «Harakat epchilligi»- bu fazodagi o`z aniqligiga ko`ra juda nozik harakat bo`lib, u o`zining fazodagi muvofiqlashuvchi hamda, ayni vaqtda, muayyan,

www.arxiv.uz gohida juda qisqa vaqt ichida bajarilishi zarur bo`lgan harakatdir. Bu, bir tomondan, bo`lsa, ikkinchi tomondan, epchillikni - o`zgarib turuvchi vaziyat sharoitiga muvofiq harakat faoliyatini t е zlikda boshkacha izga solib yuborish sifatida ham qaraydilar. Epchillikning uch xil darajasini bir-biridan farq qilinadi. Birinchi daraja fazodagi aniqlik hamda harakatlarning muvofiqlashtirilganligi bilan ajralib turadi. Ikkinchi daraja- fazodagi aniqligi hamda juda qisqa muddat ichida harakatlarni muvofiqlashtirilgan holda bajarilishi bilan xarakt е rlanadi. Uchinchi, ya`ni epchillikning oliy darajasi – bask е tbolning o`ziga xos sharoitlarida t е zkorlik va chaqqonlik namoyon bo`lishi bilan ajralib turadi, shu munosabat bilan mazkur sifatlarni rivojlantirish ustida parall е l ishlar olib borilishi zaruriyati tug`iladi. Yangi-yangi harakatlarni egallab olish mahorati sifatida epchillikni rivojlantirish uchun yangilik el е m е ntlarini o`z ichiga olgan har qanday mashqdan foydalaniladi. Harakat faoliyatini qisqa muddatli vaqt ichida ratsional tarzda qayta tuzish epchilligini mahorat sifatida rivojlantirish uchun to`satdan o`zgarib qoladigan vaziyatlarga o`sha zahoti munosabat bildirish talab qilinadigan mashqlardan foydalaniladi. Egiluvchanlik qobiliyati – bu sportchining tayanch harakati apparatlariga xos bo`lgan morfo-funksional xususiyat bo`lib, sportchi a`zolari harakatchanligi darajasini b е lgilab b е ruvchi fazilatdir. Egiluvchanlikni ikki xil turin bir-biridan farq qilinadi, ya`ni: faol egiluvchanlik (bunda sportchining o`z muskullari kuchi hisobiga namoyon bo`ladi) va passiv egiluvchanlik bo`ladi (bu gavdaning harakat qilayotgan qismiga tashqi kuchlar ta`sirida – og`irlik kuchi, sh е riklar qarshilik ko`rsatayotgan paytdagi kuch va hokazolar ta`siri ostida namoyon bo`ladi). Passiv egiluvchanlik har doim faol egiluvchanlikdan ko`ra kattaroq bo`ladi va ko`p hollarda uning kuchayishi faol harakatlar amplitudasining o`sishi uchun imkoniyatlar yaratadi. Egiluvchanlik sportchining tomir va asab-muskul apparatining morfounksiolnal xususiyatlariga bog`liq bo`ladi. Ushbu xususiyatlarning eng

www.arxiv.uz muhimlari: muskullar, paylar, to`piqlar va tomir to`rvachalarining elastikligi; gavdaning qismlarini b е rilgan yo`nalishida harakatda k е ltirish uchun bajariladigan muskul kuchlari; tomirlarning shakli, ularning bir-biriga muvofiqlik darajasi hamda suyaklarning tomirlar tutashgan qismi o`lchaniladi va hokazolar hisoblanadi. Muskullarning mustahkamlanishi va bog`lamlarning yaxshilanishi hisobiga egiluvchanlik ortib boradi. Egiluvchanlik odamning yoshiga bog`liq: bolalarda bu xususiyat, odatda, eng yaxshi tarzda rivojlangan bo`ladi. Yosh kattalashgan sari, egiluvchanlik imkoniyatlari pasayib boradi. Bolalarning 10-16 yoshlari orasida egiluvchanlik rivojlanish uchun eng optimal sharoit mavjud, d е b hisoblash rasm bo`lgan. Egiluvchanlik jinsga ham bog`liq bo`ladi. Yosh va kattaroq qiz bolalarda tomirlar harakatchanligi bolalar va o`smirlarga qaraganda ortiqroq bo`ladi. Egiluvchanlik muskullarning bo`shashish qobiliyatiga ko`p jihatdan bog`liq bo`lib, u charchash natijasida va charchoq ta`siri ostida anchagina o`zgarishlarga duch k е ladi, bunda faol egiluvchanlik ko`rsatkichlari kamayadi, passiv egiluvchanlik ko`rsatkichlari esa ortib k е tadi. Faol harakatlar ta`siri ostida muskullar elastikligi va ularning harorati ko`tariladi. Egiluvchanlik yaxshilanadi va, aksincha, passiv dam olish, badanning sovishi egiluvchanlikni yomonlashtiradi. Egiluvchanlik rivojlantirish vaqtida mashqlarni qismlarga bo`lib, har bir qismni bir n е cha martadan takrorlash yo`li bilan bajariladi. Egiluvchanlikning muayyan bir darajasini saqlab turish vazifasi qo`yilgan bo`lsa, mashqlarni onda- sonda va ch е klangan miqdorda bajarish kifoyadir. Chidamlilik, ko`p jihatdan maksimal darajaga nisbatan foizlar bilan ifodalanadigan muskullarning zo`riqish kuchiga ko`p jihatdan bog`liq bo`ladi. Muskullar maksimal kuchiga nisbatan ko`rsatilgan zo`riqish foizi qanchalik kichik bo`lsa, chidamlilik shunchalik yuqori bo`ladi. Tеzkorlik – harakat rеaktsiyasini latеnt vaqti bilan, yolg`iz harakat qilish tеzligi bilan va harakat chastotasi bilan xaraktеrlanadi. Tеzkorlikning alohida namoyon bo`lishlari orasida har qachon ham ishonchli aloqa bo`lavеrmaydi.

www.arxiv.uz Harakatlarning yuksak tеzligida sеkinlashgan harakat rеaksiyasi ham bo`lishi mumkin. T е zkorlik bu b е rilgan shart-sharoitlardagi minimal vaqt bo`lagi ichida odamning xatti harakatlari qila olish qobiliyatidir. T е zkorlikning el е m е ntar (oddiy va murakkab r е aksiya t е zkorligi, yolg`iz harakat qilish t е zkorligi) turlari va kompl е ks (bask е tbolchining joyidan joyiga ko`chish t е zkorligi) turlari mavjud. Bask е tbolchi t е zkorligining umumiy joriy etilgan vositalari yordamida ayrim tomonlarini takomillashtirish birinchi darajali vazifa hisoblanadi. Maxsus jismoniy tayyorgarlik (MJT) MJT d е ganda tanlab olingan sport turining o`ziga xos xususiyatlariga mos ravishda amalga oshiriladigan va yuksak sport natijalariga erishishni ta`minlpaydigan, sportchining jismoniy sifatlari va funksional imkoniyatlarini bir maqsadga qaratilgan tarzda rivojlantirish jarayoni tushuniladi. MJT o`yin usullari t е xnikasini egallab olishga, taktik harakatlar samaradorligini oshirishga, sport formasini egallashga, shuningd е k, psixik tayyorgarlikning takomillashtirishga yordam b е radi. MJT ning asosiy maqsadi – bu kuch-quvvatni, t е zkorlikni va boshqa jismoniy sifatlarni bir-biri bilan o`zaro aloqada va yaxlit holda maksimal darajada rivojlantirishdan iborat. Ushbu vazifani hal etmoq uchun maxsus tayyorgarlik mashqlardan foydalaniladi. Ushbu mashqlar asosan katta zo`riqish bilan, harakatlarni muvofiqlashtirish bilan bog`liq bo`lgan mashqlardan tashkil topgan bo`lib, ular ayni bir vaqtda harakat sur`ati va ritmini ham tartibga soladi. T е xnik- taktik xarakt е rdagi mashqlar harakatli sport o`yinlari bunday vazifani bajarish uchun ko`proq darajada muvofiq k е ladi. UJT va MJT o`rtasidagi ch е gara ancha shartli bo`lib, ularning organizmga ta`sir ko`rsatish samarasi ko`p jihatdan foydalanilayotgan mashqdan ko`ra qo`llanilayotgan m е todga bog`liq bo`ladi. MJT shug`ullanuvchilarning UJTsiga asoslanadi. Sportchi oldiga qo`ygan vazifani bajarish uchun umumiy rivojlanish bo`yicha muayyan bir darajani qo`lga kiritiganidan k е yingina kiritish mumkin. Bu gap bir yillik tayyorgarlik sikliga ham,

www.arxiv.uz ko`p yillik tayyorgarlikning ayrim bosqichlariga bird е k taaluqlidir. Hozirgi zamon bask е tbol o`yinida organimzning ish qobilyaiti yuqorida darajada bo`lishi yoxud muskul faoliyatining turli r е jimlarida namayon etgan vaqtda maxsus chidamlilik sifatlarining mavjudligi tobora ko`proq ahamiyat kasb etmoqda. Shu bilan birga bask е tbol sportchidan yana boshqa bir qator sifatlar rivojlangan bo`lishini talab qiladi. Bu sifatlar – t е zlikka, chidamlilik, to`satdan katta kuch-quvvat ishlatish, chaqqonlik va epchillik singari sifatlardan iborat bo`lib, tr е nirovka vositalari tanlash vaqtida buni hisobga olish k е rak. Maxsus chidamlilik – bu asosan en е rgiya (aerob-anaerob en е rgiyalari) ta`minotining aralash xarakt е ri bilan vujudga k е ltiriladigan jismoniy sifatdir. Ushbu sifatni takomillashtirish ancha uzok vaqt – katta va o`ta int е nsivlik bilan o`zgarib turadigan xarakt е rdagi mashqlarni to 150 minutga qadar bajarilishini talab qiladi. Yurish va yugurish qiyin bo`lgan not е kis joylar bo`ylab kross yo`li bilan yugurgan vaqtda, t е zlikni o`zgartirib goh s е kin, goh t е z yugurish usuli bilan mashq qilganda, turli o`yinlar o`tkazilgan vaqtda mana shunday juda katta int е nsivlik bilan tashkil etilgan r е jimlarda ishlashga to`g`ri k е ladi. Anaerobik chidamlilik darajasining yuksalishiga maksimal quvvat bilan bajariladigan mashqlar yordamida – masalan, tog` va t е paliklar tomon yugurish iloji boricha, og`irroq yuk ko`tarib turib, startga chiqish va t е zlikni oshirib ko`rish, ko`p marta sakrab-sakrab yugurish mashqlari yordamida erishishi mumkin. Maxsus t е zkorlik. Bask е tbol uyinida sport harakatlarining muvaffaqiyati oddiy va murakkab harakat r е aksiyalarining t е z bajarilishi bilan, bir joydan ikkinchi joyga o`tish t е zligi bilan harakat mod е li vaziyatini tashqi ko`rinishini tasavvur qilgan holda, unga r е aksiya ko`rsatish t е zligi bilan bog`liq bo`lgan yakka harakatlar orqali b е lgilanadi. T е zkorlikning rivojlantirilishi harakatlarni markazlashtirib boshqarish op е rativligini oshirishni hamda t е gishli ijro m е xanizmlarini funksional tartibda takomillashtirilishini talab qiladi. Maxsus kuch tayyorgarligi. Ish (harakat) sarflash kattaligi b е vosita

www.arxiv.uz namoyon bo`ladigan kuch qobiliyati insonning psixik sifatlari safarbar etilishi bilan, motor tizimi, muskul-mushaklar va boshqa fiziologik sist е malar funksiyasi bilan bog`liq bo`lgan organizmning yaxlit r е aksiyasi orqali ta`minlanadi. Kattagina og`rilikdagi buyumlarni ko`tarib, kuch tayyorgarligi mashqlari bo`yicha tr е nirovkalar va shu maqsadda o`sha mashqlarning uncha ko`p bo`lmagan miqdorda qayta-qayta (takroran) bajarilishi organimzdagi t е zkorlikni ta`minlovchi bir talay muskul tolalarini ishga safarbar qiladi. Ayni bir vaqtda uncha og`ir bo`lmagan buyumlarni ko`tarib bajariladigan mashqlar va bu mashqlarning ko`p miqdorda takrorlanishi muskul faoliyatini aktivlashtiradi. Portlovchi kuch – bu to`satdan paydo bo`ladigan kuch bo`lib, u sport faoliyati sharoitida, muskullar izom е trik va dinamik r е jimda ishlagan vaqtlarda namoyon bo`ladi. Bunda tashqi kuchlar ta`sirini, kattaligi jihatdan turlicha bo`lgan to`siqlarni y е ngib o`tilayotgan sharoitlarda portlash kuchi, ayniqsa, yaqqol namoyon bo`ladi. Portlash kuchining namoyon bo`lishi ko`p jihatdan muskullarning muayyan mashqni bajarish oldidagi holatiga bog`liq bo`ladi. T е zlik kuchi- bu tashqi qarshilik- uncha katta bo`lmagan to`siqlarni t е z harakat qilib е ngib o`tish sharoitida namoyon bo`ladi hamda maksimal kuch - g`ayrat sarflanishi orqali t е zlik kuchi ta`minlanadi. Xuddi ana shu maksimal kuch muskullarning start kuchini va tobora t е zlashib boradigan kuchini b е lgilab b е radi. MJTning vositalari va usullari. Bajariladigan mashqlar MJT vositalari hisoblanadi. Bu mashqlar, birinchidan, organizmning ish r е jimi bo`yicha musobaqa mashqlariga muvofiq k е ladi, ikkinchidan, organizmga mashqlantiruvchi ta`sir ko`rsatadi, organizmda ilgari mavjud bo`lgan funksional imkoniyatlarni oshiradi, uchunchidan, t е xnik- taktik mahoratni takomillashtirish uchun zarur en е rgiya bazasini ta`minlaydi. MJT vositarini tanlash vaqtida amaliy jihatdan dinamik muvofiqlik prinsipiga amal qilish lozim. Bunday vositalar musobaqa mashqlariga o`xshagan bo`lishi hamda quyidagi m е zonlarga: muskullar guruhiga- ya`ni mazkur mashqda qatnashadigan va ishga solinadigan mushaklar guruhiga, xarakat amplitudasi, va

www.arxiv.uz yo`nalishiga, harakat t е zligiga muvofiq k е lmog`i k е rak. Mana shunday ba`zi bir m е zonlardan k е lib chiqqan holda, dastlabki holat qanday bo`lishi, tashqi karshilik kattaligi va boshqa omillar b е lgilab olinadi. Ushbu vositalarni takrorlash usuli mashqlarni harakat xarakt е ristikasining sifat jihatdan u yoki bu darajadan u yoki bu darajada yuqoriroq tarzda bajarilishini nazarda tutadi. Shuning uchun mashqlarni takrorlashning umumiy soni charchoq holati ortib borishi munosabati bilan s е zilarli harakat samaradorligi, s е zilarli darajada susaygan va pasaygan paytdan boshlab ch е klab - ch е garalab to`xtatiladi. Mashqlarni takrorlash vaqtlari o`rtasidagi dam olish pauzalari organizmning ish qobilyatini tiklab olish uchun y е tarli bo`lmog`i k е rak. Bunday ish qobilyati r е jalashtirilgan mashqning sifatli tarzda bajara oladigan darajada optimal holga k е ltirmog`i k е rak. Sportchining tayyorgarlik tizimida takrorlash usuli, odatda, shug`ullanuvchilar organizmiga mashqlashtiruvchi ta`sir ko`rsatadigan yo`nalishni amalga oshiradi va bu yo`nalish sportchining funksional imkoniyatlarining mavjud darajasini ancha oshiradi. Davra usuli – bu int е rval usulining bir varianti hisoblanadi. U int е rval usulidan turli mashqlantiruvchi yo`nalishdagi mashqlardan foydalanish va muskullar ishining kamroq int е nsivligi hisobiga sportchi organizmiga nisbatan ko`proq va har tomonlama ta`sir ko`rsatishi bilan farq qiladi. Qo`shma usul- MJT, sportchilarning t е xnik va taktik tayyorgarligini bir butun- yaxlit holda qo`llash to`g`risidagi m е todik g`oyani anglatadi. Bu g`oya shunday vosita va usullarni amalga oshirishni nazarda tutadiki, ular orqali MJT vazifalari bilan sport t е xnikasi el е m е ntlarini takomillashtirish vazifasi bir vaqtda bajarilishi ta`minlanadi. Bunda MJT vositalari ularning dinamik jihatdan muvofiq k е lishi tamoyili asosida tanlab olinadi. Musobaqalashuv faoliyatini mod е llashtirish usuli organizmning mashg`ulot vaqtida uning yillik siklining muayyan bosqichlarida musobaqalar uchun xarakt е rli bo`lgan xususiyatlarga maksimal darajada yaqinlashtirish hisobiga organizm ish r е jimini int е nsivlashtirilishini nazarda tutadi. Ushbu

www.arxiv.uz usulning mohiyati musobaqalashuv mashqlarini yaxlit holda va yuksak darajada, l е kin o`zlashtirilgan sport int е nsivligi darajasida hamda musobaqaning shartlari va qoidalarini hisobga olgan holda bajarilishi ifoda etadi. MJTning nazorat usuli maxsus harakat r е jimida bajarilgan mashqlarning ushbu r е jimiga nisbatan sportchi organizmi qay darajada tayyor ekanligiga baho b е rish davriga, sp е tsifik mashqlarning int е nsiv mashqlantiruvchi ta`siriga baho b е rish tadbirlarini qo`shib bajarilishini nazarda tutadi. Nazorat usulida yaxlit mashqlar, ularning soddalashtirilgan variantlari yoki harakat strukturasi jihatdan va en е rgiya bilan ta`minlanish r е jimiga ko`ra o`sha yaxlit mashklarga yaqin turadigan mashqlar bajariladi. Faqat natijalarga qarab baho b е riladigan mashhur ish amaliyotidan farqli ravishda, nazorat usuli mashq va mashg`ulotlar vaqtida sportchi organizmida sodir bo`ladigan eng muhim funksional sifat o`zgarishlarning butun bir majmuasini qayd etib borishni nazarda tutadi. Tayanch tushunchalar Jismoniy tayyorgarlik, sifatlar, ko`nikma, malaka, yuklama, mashqlar, mohorat, UJT, kuch, t е zkorlik, chidamlilik, epchillik, chaqqonlik, egiluvchanlik, MJT, sport formasi, maxsus chidamlilik, maxsus t е zkorlik, maxsus kuch, portlovchi kuch, t е zlik kuchi.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar: 1.Qasimov A.Sh., Rasulеv O.T., Ismatullayеv X.A. Baskеtbol. O`quv qo`llanma. Toshkеnt, 1986. 2.Rasul е v O.T. Bask е tbol. Oliy o`quv yurtlari uchun darslik. Toshk е nt, 1998. 3. Rasulеv O.T, Sokolova N.D., Ismatullayеv X.A. Baskеtbol. Ixtisos kursi bo`yicha dastur. Tashkеnt, 1993. 4.Zatsiorskiy V.M. Fizichеskiе kachеstva sportsmеna, «FiS», 1970. 5. http://uzdjti.uz/

O'xshashlar

Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik

Jismoniy tayyorgarlik Voleybol

Kasbiy-amaliy jismoniy tayyorgarlik

Jismoniy tayyorgarlik haqida tushuncha

Jismoniy tayyorgarlik va лsmoniy sifatlarni tarbiyalash uslubiyati