Тадқиқотлар натижаларини муҳокамаси - Jismoniy tarbiya - Referatlar

Тадқиқотлар натижаларини муҳокамаси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

58 KB

Ko'chirib olish

Тадқиқотлар натижаларини муҳокамаси Спорт тренировка назарияси ва усулиятининг ҳозирги за-мондаги аҳволи ҳамда илғор амалий тажрибани ӯрганиш спорт вазифалари доирасини белгиллаб олишга имкон беради. Ушбу вазифаларни ҳал этиш тренировка нагрузкаларини меъёрлаш услубиятини ишлаб чиқишга ёрдам беради ҳамда самбо кура-шида юқори малакали спортчилар ва заҳира тайёргарлиги са-марадорлигини оширади. Дастурлар, кӯп йиллик тайёргарлик режаларини таҳлил қилиш шуни кӯрсатадики, тренировка жа- раёнини ташкил қилиш мобайнида нагрузкаларни меъёрлаш ҳар доим ҳам ҳисобга олинавермайди. Сӯнгги пайтларда юқори натижалар спортида тренировка нагрузкалари даражасиниг бетӯхтов ӯсиши кузатилмоқда, юқори машқлантириш таъсирига ва юқори гуруҳли координа-цион мураккабликка эга бӯлган воситаларнинг вазифаси ҳамда аҳамияти ортиб бормоқда. Бироқ самбо курашида ӯқув-тренировка нагрузкалари ди- намикасини таҳлил қилиш шуни кӯрсатадики, қӯлланилаётган нагрузкалар ҳажми ҳар доим ҳам спортчилар организмининг функционал имкониятларини сафарбар қилиш ӯлчови бӯлиб хизмат қила олмайди. Бундай камчилик тренировка иши сама-радорлигини пасайтиради, юқори малакали курашчилар маҳоратининг ӯсишига тӯсқинлик қилади ва кӯп ҳолларда ҳаддан ташқари толиқишга ҳамда ортиқча машқланишга олиб келади. Ихтисослашган нагрузкаларнинг йӯналиши ва коорди-национ мураккаблиги етарлича ҳисобга олинмайди. Асосий илмий муаммолар қуйидагилардан иборат: 1. Нагрузкаларни меъёрлаш муаммоси турли тоифадаги спортчилар учун долзарб ҳисобланади, лекин у юқори малакали спортчиларни тайёрлаш учун ӯта муҳим аҳамиятга эга ва дол-зарбдир. 2. Нагрузкаларни меъёрлаш муаммосини ҳал этишни йиллик тренировка цикли босқичларида унинг қуйидаги тав-сифлари: ҳажми, ихтисослашганлиги, йӯналиши ва

координа-цион мураккаблиги бӯйича амалга ошириш мақсадга мувофиқдир. Ушбу ҳолда қуйидаги тренировка тузилмалари: вазифа-лар, машғулотлар, тренировка кунлари (тезкор меъёрлаш) ҳамда ҳафталик МЦ лар, ойлик микроцикллар (кундалик меъёрлаш) ва йиллик цикл босқичлари (босқичли меъёрлаш) учун нагруз-каларни меъёрлаш услубларини ишлаб чиқиш зарур. Махсус адабиётларни таҳлил қилиш юзасидан асосий ху-лосалар қаторига қуйидагиларни киритиш мумкин: 1. Нагрузкаларнинг ихтисослашганлиги, йӯналиши ва ко-ординацион мураккаблигини меъёрлаш учун юқори малакали самбочилар МФ ни фаолият назарияси нуқтаи назардан бирма-бир таҳлил қилиш лозим (В.А.Демин, А.А.Пилоян, Ю.А.Шахмурадов). 2. Координацион мураккаблик меъёрларини ишлаб чиқиш учун, биринчи навбатда, курашчиларнинг ӯзига хос ко-ординацион қобилиятларини баҳолайдиган кӯрсаткичлар тизи-мини ишлаб чиқиш ва жорий этиш зарур. 3. Нагрузкаларнинг ҳамма турларини шундай қӯллаш мумкинки, натижада спортчилар организмидаги мослашиш жараёнлари яхшиланиши зарур. 4. Юқоридагилардан ташқари, турли хил тренировка ҳосилотлари учун нагрузка меъёрларининг универсал тузилма-ларини ишлаб чиқиш ҳамда тренировка жараёнида қӯллаш ло-зим. Юқори малакали самбочиларнинг йирик халқаро мусобақалар: жаҳон, Осиё, Ӯзбекистон Республикаси чемпио-натлари, жаҳон Кубокларидаги мусобақа фаолиятини текши-риш пайтида ӯтказилган МФ таҳлили МФ нинг таркибий хусу-сиятларини ӯқув- тренировка нагрузкалари параметрларига бӯлган талаблар билан боғлашга имкон беради. ТҲ ни амалга ошириш сифати ҳамда самарадорлигини ифодаловчи кӯрсаткичлар турли хилдаги техник элементлар ва тузилмаларни бажариш мезони бӯлиши лозим. Энг яхши самбочилар, жаҳон чемпионлари ва совриндор-лари, турли таснифий гуруҳлардан 11 тагача усулни қӯллайди. Улардан 8-9 таси самарадорлигига кӯра 85% (Р ≤ 0,01) гача нати-жа беради. МФ ни бундай таҳлил қилиш ӯзига хос анаэроб- алактат, анаэроб-гликолитик имкониятлар ва махсус чидамлиликни ри-

вожлантиришга, шунингдек координацион қобилиятларга бӯлган талабни олдинга қӯйиш ҳамда ифодалашга имкон берди. Тезкор ва кундалик режалаштириш учун нагрузкаларни ҳажми бӯйича меъёрлаш вазифаларини ҳал этиш мақсадида да-стлабки тажрибанинг I босқичи ӯтказилди. Тажрибада 3 та гуруҳ: юқори малакали, ӯспирин ва ӯсмир курашчилар қатнашди. Тажриба жараёнида кӯрсаткичлар (лак-тат, РН ва ВЕ) билан бирга толиқиш белгиларини таҳлил қилиш йӯли орқали тренировка кунлари учун нагрузкаларнинг ҳажми бӯйича меъёрлари белгиланди. Бу меъёрлар ҳар бир шиддат зо-налари: максимал, субмаксимал, катта, ӯрта, кичик ва жуда ки-чик зоналар учун белгилаб берилган (Н.И.Волков бӯйича). Мазкур тажрибанинг кейинги қисмида нагрузкалар йӯналиши, ҳажми ва ихтисослашганлигини ҳисобга олган ҳолда тренировка вазифаларини меъёрлаш имконияти тадқиқ қилинди. Тренировка вазифалари давомида турли йӯналишдаги машқларнинг курашчилар организмига бӯлган физиологик таъсири жадаллиги текширилди ва ЮҚТ ва АБ га қараб улар организми функцияларининг тикланиш хусусиятлари таҳлил қилинди. Тренировка вазифаларини меъёрлаш давомида С.П.Летуновнинг янгиланган тестини қӯллаш қуйидаги пара-метларни белгилаш ва аниқлашга имкон яратди. Турли режим-да бажариладиган машқлар неча марта такрорланганда, нагруз-канинг топширилган режимига киришни таъминлайди; машқларни такрорлаш сони учун энг оптимал чегара қандай; машқларни такрорлашларни бажариш, машқлар сериялари ӯртасидаги танаффусларнинг оптимал режими қандай? Ушбу меъёрлар ҳар бир 3 та гуруҳ спортчилари учун бел-гиланган эди. Юқорида айтилган тадқиқот натижалари машқларни мак-симал, катта ва суст шиддатдаги турли йӯналиш режимларида бажариш бӯйича миқдорий тавсияларни ишлаб чиқишга ёрдам берди. Нагрузкаларни тезкор меъёрлаш хусусиятларини тадқиқ қилиш давомида юқорида қайд қилинган 3 та гуруҳ курашчила- рининг турли йӯналиш режимидаги ӯзига хос нагрузкалар таъсиридан ейинги динамикаси баҳоланди. ЮҚТ нинг турли даражасига қадар (150

ур/мин гача, 120 ур/мин гача ва дастлабки ҳолатгача) тикланиш вақти динамика-сини таҳлил қилиш ӯзига хос нагрузкаларни тезкор меъёрлаш тавсифларини аниқлаш имконини берди. Кейинчалик ушбу дастлабки тажриба доирасида ҳамма шиддат зоналари бӯйича ва нагрузканинг турли даражалари учун ҳафталик МЦ (кундалик меъёрлаш) меъёрлари белгиланди. Бу меъёрлар спортчилар организмининг толиқиш белги-ларини ва қонда мочевина тӯпланиши динамикасини таҳлил қилиш асосида асослаб берилди. Дастлабки тажрибанинг иккинчи босқичи доирасида кун-далик меъёрлаш, «катаболик» ва «анаболик» йӯналишдаги ҳамда юқори координацион мураккабликдаги нагрузкаларнинг ҳафталик МЦ даги уйғунлашуви услубларидан фойдаланган ҳолда ташкил этиш самарадорлиги белгилаб берилди. Қиёсий педагогик тажриба ва махсус тайёргарлик динами-каси таҳлил шуни кӯрсатдики, тажриба гуруҳи самбочиларида назорат гуруҳи курашчиларига қараганда кӯрсаткичларнинг ӯзгариши анча устун (25-35% гача). В.П.Некрасов услубияти бӯйича аниқланган жисмоний иш қобилияти динамикасини тадқиқ қилиш шуни кӯрсатдики, тажриба гуруҳи курашчилари юқори даражадаги иш қобилиятини узоқ вақт сақлаб туради ва тез вақт ичида тиклана-ди. Махсус тайёргарлик кӯрсаткичларининг кӯп сонли корре-ляцион таҳлили шуни қайд этдики, тажриба гуруҳи курашчила-ри тайёргарлик тузилмасида ӯзаро боғланган кӯрсаткичлар сони кӯп - 59 та, назорат гуруҳида эса - 7 та (R ≥ 0,6). Самбо курашида кӯрсаткичларнинг координацион қобилиятлари муҳим аҳамиятга эга. Координацион мураккаб бӯлган нагрузкаларни меъёрлаш учун мураккаб комбинацияли ТТҲ, стандарт ҳолатлар ва динамик вазиятлардан иборат бӯлган махсус нагрузкаларнинг техник тузилмасини қӯлладик. Бу ту- зилма координацион мураккабликнинг турли даражаларида бажарилди. Биз координацион мураккаб бӯлган нагрузкаларни меъёр-лашни амалга ошириш имкониятига эга бӯлиш мақсадида, кӯрсаткичлар тизимини ишлаб чиқдик. Унинг ёрдамида кураш-чиларнинг координацион қобилиятларини ҳам

баҳолаш мум-кин. Юқори координацион мураккабликдаги нагрузкаларни меъёрлаш самарадорлигини баҳолаш учун қиёсий педагогик тажриба ӯтказилди. Координацион қобилиятлар кӯрсаткичлари динамикасини таҳлил қилиш шуни кӯрсатдики, тажриба гуруҳида кӯрсаткичларнинг 35-45% га яхшиланганлиги назорат гуруҳи кӯрсаткичларининг яхшиланганлик динамикасидан юқори. Координацион қобилиятлар кӯрсаткичларининг корре-ляцион таҳлили шуни кӯрсатдики, тажриба гуруҳи курашчила-ри тайёргарлиги тизилмасида юқори ӯзаро боғлиқлик коэффи-циенти кӯпроқ (90 дан ошиқ), назорат гуруҳида эса - 8 та (R≥0,6). Шундай қилиб, дастлабки тажриба натижалари: - нагрузкаларни уларнинг асосий тавсифлари: ҳажми, йӯналиши ва координацион мураккаблигини ҳисобга олган ҳолда тезкор ҳамда кундалик меъёрлаш услубиятини ишлаб чиқиш ва асослаш, нагрузкаларни ихтисослашганлиги бӯйича меъёрлаш (кундалик ва босқичли) ихтисослашган нагрузкалар-нинг умумий ҳажмдаги миқдори меъёрларини ишлаб чиққан А.А.Новиков ва бошқа муаллифлар тадқиқотлари натижаларига мос; - «зарбдор» тузилмаларни кундалик меъёрлаш жараёнида «катаболик» ва «анаболик» йӯналишдаги нагрузкаларнинг қӯлланиш самарадорлигини баҳолаш; - самбочилар координацион қобилиятларини баҳолаш ти-зимини ишлаб чиқиш ва координацион мураккаб нагрузкалар самарадорлигини баҳолашга ёрдам берди. Асосий педагогик тажриба доирасида самбо курашида на-грузкаларни босқич учун меъёрлаш самарадорлиги амалдаги анъанавий комплекс тизим билан таққослаш орқали текширил-ди. Босқичли меъёрлашни амалга ошириш учун тайёргарлик ва мусобақа даврларининг махсус-тайёргалик босқичлари ҳамда мусобақа даврининг бевосита тайёргарлик босқичи учун трени-ровка жараёни тузилмаси ишлаб чиқилди. Тренировка тузилмаси нагрузкаларни тезкор ва кундалик режалаштириш бӯйича тавсияларни ӯз ичига олган эди. Тренировка нагрузкаларини тузиш тренировкани дастур-лаш ва ташкил этиш (Ю.В.Верхошанский), «катаболик» ва «ана-болик» йӯналишдаги нагрузкаларни уйғунлаштириш

тамойил-ларини ҳамда координацион мураккаб бӯлган шиддатли нагруз- каларнинг юқори даражадаги таркибини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилди. Асосий педагогик тажриба учун курашчиларнинг умумий ва махсус тайёргарлиги, уларнинг турли жисмоний сифатлари-ни ифодаловчи энг мустаҳкам (барқарор) тестлар танлаб олин-ди. Махсус тестлар стандарт ҳолатлар, динамик вазифаларни бажариш самарадорлиги хамда координацион кобилиятларни баҳолади. Шунингдек, максимал ва субмаксимал шиддатдаги нагрузкалар шароитларида курашчиларнинг жисмоний иш қобилиятлари даражаси баҳоланди. Назорат ва тажриба гуруҳлари курашчилари тайёргарли-гининг турли томонлари кӯрсаткичларининг дастлабки ҳолати маҳорат, вазн ва бошқа хусусиятларга кӯра бир хил бӯлган гуруҳлар танланганлиги сабабли бир хил даражада эди. Махсус тайёргарлик босқичи тугагандан сӯнг тажриба гуруҳи кӯрсаткичлари динамикаси анча юқори (ӯртача 15-20%), тажриба якунида эса 35-40% га ошди. Асосий педагогик тажриба давомида самбо курашида йиллик цикл босқичларини тузиш учун биз томонимиздан иш-лаб чиқилган нагрузкаларни меъёрлаш услубиятининг ижобий таъсир этиши тӯғрисидаги фараз статистик текширувдан ӯтказилди. Мезон сифатида Стьюдентнинг t-мезонидан фойдаланил-ди. Тажриба тугаганидан сӯнг тажриба гуруҳи спортчиларида, жойидан туриб узунликка сакраш ва турникда тортилиш каби кӯрсаткичлардан ташқари, қолган бошқа кӯрсаткичлар бӯйича фарқлар ишончлилиги кузатилди. Назорат гуруҳи курашчиларида фақат бешта кӯрсаткичлар: «тегирмон» усулида 10 та ташлашлар вақти, кӯприкли машқларни педагогик баҳолаш, назорат беллашувини ӯтказиш ва I даражали координацион мураккаб ТТҲ ни бажа- риш, шунингдек самарали ҳимоя ҳаракатларини баҳолаш каби-ларда фарқлар ишончлилиги кузатилди. Тажриба боши ва охирида ӯтказилган иккала гуруҳ ку-рашчилари ӯртасидаги назорат беллашувлари натижалари таж-риба гуруҳи кӯрсаткичларининг махсус тайёргарлиги юқори да-

ражада эканлигидан далолат берди. Агар тажриба бошида тажриба гуруҳи курашчилари МФ кӯрсаткичлари бӯйича назорат гуруҳи курашчиларидан орқада бӯлган бӯлса, тажриба охирида эса ғалабалар, жумладан, соф ғалабалар ва ютилган баллар йиғиндисига кӯра назорат гуруҳи курашчиларидан анча устунлик қилди. Иккала гуруҳ спортчиларининг махсус тайёргарлик кӯрсаткичлари ӯртасидаги статистик ӯзаро боғлиқлик даража-сини баҳолаш шуни кӯрсатдики, тажриба охирида тажриба гуруҳида статистик ӯзаро боғлиқлик даражаси назорат гуруҳига нисбатан жуда юқори. Юқоридагилардан шундай хулоса қилиш мумкинки, биз томонимиздан таклиф этилган нагрузкаларни уларнинг тавсиф-лари: ҳажми, йӯналиши, ихтисослашганлиги ва координацион мураккаблиги бӯйича тезкор, кундалик ва босқичли меъёрлаш услубияти ва «катаболик» ва «анаболик» йӯналишдаги нагрузка-лар уйғунлигини ҳамда координацион қобилиятларни ривож-лантиришнинг махсус услубиятини тренировка тузилмасига ки-ритиш самбо курашида спорт тайёргарлиги самарадорлигини оширади.

O'xshashlar

Кўп йиллик тайёрлов тизимида спортчиларни саралаш ва йўналтириш

Машғулот юкламаларининг тузилмаси

Ёш гимнастикачиларни тайёрлаш усулияти

Спорт машғулотларида назорат

Спортда моделлаштириш