Musobaqa qoidalari (futbol) - Jismoniy tarbiya - Referatlar

Musobaqa qoidalari (futbol)

Yuklangan vaqt:

12.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

250.5 KB

Ko'chirib olish

Musobaqa qoidalari Reja: 1. Musoboqalarni tashkil qilish va otkazish 2. Musobaqalarni rejalashtirish 3. Futbolda harakatli o`yinlar

Qoʻl bilan oʻynash. Maydonda harakat qiluvchi oʻyinchilar toʻpni qoʻldan tashqari tansining barcha qismlariga tegishi mumkin. Agar jamoa oʻyinchisi atayin qoʻl bilan oʻynasa raqib jamoa jarima toʻpi yoki darvozaga 11 metrli erkin toʻp tepish huquqiga ega boʻladilar. Toʻp tashlashlar . Agar toʻp yon chiziqni yoki darvoza tomon chiziqni kesib oʻtsa, unda u oʻyindan tashqarida hisoblanadi. Agar toʻp yon tomon chizigʻini kesib oʻtsa oʻyindan tashqarida hisoblanadi. Agar bir jamoa oʻyinchisining tepgan toʻpi yon chiziqni kesib oʻtib, chiqib ketsa unda raqib jamoa yon chiziqdan toʻp chiqib ketgan joydan toʻp tashlash yoʻli bilan oʻyinga kiritadilar. Toʻp tashlashni bajaruvchi oʻyinchi maydoga yuzi bilan qarab, yon chiziqqa oyoqlarini qoʻyib yoki undan yiroqroqda turib va toʻpni ikki qoʻli bilan bosh orqasiga oʻtkazib, safdoshiga toʻpni uzatish bilan oʻyinga kiritadi. Burchakdan toʻp tepish va darvozadan erkin toʻp tepish. Agar top raqib zarbasidan soʻng darvoza tomon chizigʻini kesib oʻtsa, hakam tomonidan darvozabon maydoni darvozasidan erkin toʻp tepish huquqi beriladi. Agar toʻp jamoa oʻynchilariga tegib oʻz darvozasi tomonidagi chiziqni kesib oʻtsa, hakam bunday holda burchakdan toʻp tepish huquqini beradi. Gol . Agar toʻp oʻyin qoidasi buzilmagan holda darvozaning ikki ustuni orasidagi chiziqni va yuqori toʻsinini kesib oʻtsa, gol urildi deb hisoblanadi. Erkin toʻp va jarima toʻp . Oʻyin qoidalariga binoan erkin toʻp tepish huquqi beriladi. 11 metrli jarima toʻpi tepilayotgan vaqtda jamoa oʻyinchilari jarima maydoni va undagi yarim doira ichida toʻrmasliklari kerak. Nohaq oʻynalganligi yoki qoʻl bilan oʻynaganligi uchun jarima toʻpi tepish huquqi beriladi. Oʻylamasdan oʻyin qoidasini buzish yoki oʻyinda notoʻgʻri harakatlari uchun erkin toʻp tepish huquqi beriladi. Erkin toʻpni tepishni bajargan oʻyinchidan tashqari boshqa bir oʻyinchiga tekkandagina darvozaga kiritilgan toʻp hisobga olinadi. Birgina oʻyinchi tomonidan tepilgan jarima toʻpi gol bilan tugallansa hisobga olinadi.

Jarima toʻpi birgina oʻyinchi tomonidan tepgan toʻpi gol bilan yakunlansa hisobga olinadi. Erkin toʻp tepish vaqtida raqib jamoa oʻyinchilari toʻpdan 9,15 metr uzoqlikda turishlari kerak. Erkin toʻp tepish oʻyin qoidasi buzilgan joydan tepiladi. Jarima toʻpini tepish ham oʻyin qoidasi buzilgan joydan tepiladi va raqib jamoa oʻyinchilari toʻpdan 9,15 m uzoqlikda turishlari kerak. Penaltini amalga oshirish. Maydonda harakatlanuvchi oʻyinchi oʻz jarima chizigʻi maydoni atrofida qoʻl bilan yoki oʻyin qoidasini buzsa 11 metrdan toʻp tepish penalti belgilanadi. Penalti amalga oshirilayotgan vaqtda jarima chizigʻi maydoni atrofida darvozabon va penaltini amalga oshiruvchi boʻlishi kerak holos. "Oʻyindan tashqari holat" . "Oʻyindan tashqari holat" qoidasi hujum qiluvchi jamoa oʻyinchilarini, himoyachi raqibdan koʻra darvoza chizigʻi yaqinida turishlari ta‘qiqlanadi. Agar toʻp uzatish vaqtida oʻyinchi orasida va raqib darvoza chizigʻida raqib jamoaning darvozaboni bilan birga kamida ikki toʻrgan oʻyinchi "oʻyindan tashqari holat" sodir boʻladi. "Oʻyindan tashqari holat"da erkin toʻp tepiladi. "Oʻyindan tashqari holat" oʻzining yarim maydonida, darvozadan toʻp tepish vaqtida, burchak toʻpini tepishda, yon chiziqdan toʻp tashlashda va "baxsli" toʻp tashlashlar kabi oʻxshash vazifalar hisobga olinadi. Musoboqalarni tashkil qilish va otkazish Ochiq havoda oʻtkaziladigan musobaqalar qatnashchilarni sogʻlomlashtirish jihatidan katta ahamiyatga ega boʻlib, jismoniy kamolotning hammabop va qimmatli vositalaridan biridir. Musobaqalar koʻp sonli tomoshabinlarni jalb qilish bilan futbolni targʻib qilish va ommalashtirishning qudratli vositasi boʻlib xizmat qiladi. Ular musobaqa qatnashchilari va tomoshabinlarga uyushtiruvchi tahsir koʻrsatib, tomoshabinlarni jismoniy tarbiya va sport bilan faol shugʻullanishga jalb etadi. Futbol hakamining tarbiyachi - pedagog va oʻyin rahbari sifatidagi ahamiyati juda katta. Aniq hakamlik qilish, maydonda roʻy beradigan qoʻ‘olliklarga va ayrim futbol-chilarning intizomsizligiga qarshi qathiy kurashish, musobaqalashayotgan

komanda oʻyinchilariga oʻz vaqtida tanbeh va koʻrsatmalar berish musobaqani taktik va texnik jihatdan yuqori darajada oʻtkazishga yordam beradi. Musobaqa turlari Oldiga qoʻyilgan vazifalarga qarab musobaqalarni asosiy va yordamchi musobaqalarga boʻlish mumkin. Yagona sport tasnifi talablariga muvofiq tashkil etiladigan va natijalariga koʻra sport tasnifi belgilanadigan hamda gʻolib yoki chem‘ion degan nom beriladigan musobaqalar asosiy musobaqalarga kiradi. Musobaqalarning asosiy turi - taqvim musobaqalar boʻlib, ular sport tadbirlarining yagona taqvim rejasida nazarda tuziladi va tasdiqlangan nizomga muvofiq ravishda oʻtkaziladi. Qoʻyidagilar musobaqalarning asosiy turlariga kiradi: - birinchilik yoki chempionatlar; - kubok musobaqalari; - saralash musobaqalari. Birinchilik yoki chempionatlar - eng mashuliyatli musobaqalar boʻlib, ularning natijalari boʻyicha gʻolib komandaga chem‘ionlik nomi beriladi. Musobaqalarni tashkil etishning bu turi komandalar kuchini oqilona baholashga, olib borilayotgan oʻquv-tenirovka ishining sifatini taqqoslashga imkon beradi. Kubok musobaqalari juda koʻp komandalarni jalb etish va gʻolibni nisbatan qisqa muddatlarda aniqlash maqsadida oʻtkaziladi. Kubok musobaqalari eng yaxshilarni izchillik bilan olish printsipi boʻyicha oʻtkaziladi. Saralash musobaqalari musobaqalarning keyingi bosqichida qatnashish uchun eng kuchli komandalarni aniqlash maqsadida oʻtkaziladi. Musobaqalarning yordamchi turlariga qoʻyidagilar kiradi: - nazorat uchrashuvlari; - oʻrtoqlik uchrashuvlari; - namunali uchrashuvlar; - qisqartirilgan musobaqalar.

Nazorat uchrashuvlari komandalarni bo ʻ lajak musobaqa - larga tayyorlash va ularning tayyorgarligini tekshirish maqsadida o ʻ tkaziladi . O ʻ rtoqlik uchrashuvlari o ʻ quv - mashg ʻ ulot maqsadlarida yoki anhanaviy musobaqalar o ʻ tkaziladi . Namunali uchrashuvlar futbolni ommalashtirishga va sport mahoratini koʻrsatishga xizmat qiladi. Qisqartirilgan musobaqalar bir necha soat mobaynida oʻtkaziladi. Ular, odatda, bayram kunlariga va sport mavsumining ochilish yoki yoʻilish kunlariga rejalash-tiriladi. Bunday musobaqalarni oʻtkazishda oʻyin vaqti qisqar-tiriladi. Qisqartirilgan musobaqalarning dasturi faqat oʻyin oʻtkazishni emas, balki oʻyinchilarning texnik yoki jismoniy tayorgarligiga doir musobaqalarni ham oʻz ichiga olishi mumkin. Musobaqalarni rejalashtirish Mamlakatimizda jismoniy tarbiya harakatining tashkiliy tuzilish xususiyatlarini hisobga olgan xolda respublikalar, viloyatlar, shaharlar va jismoniy tarbiya jamoalarida oʻtkaziladigan futbol musobaqalarining muayan tizimi qaror topgan. Bu tizim turli koʻlamdagi musobaqalarning mintaqaviy va muassasa ritsi‘ini hisobga olgan holda muttasil, izchil boʻlishini va almashinib turishini talab etadi. Bu musobaqalarning bir yoʻla ikki joyda boʻlishi, jamoalarning haddan tashqari band boʻlib qolishi, uzoq vaqt yoʻlda boʻlishning oldini olishga hamda jamoalarda toʻla qimmatli oʻquv-mashgʻulot ishlari uchun sharoit yaratishga imkon beradi. Musobaqaning umumiy yigʻma taqvim rejasi faqat tadbirlar roʻyxati emas, balki sport tashkilot-larining futbolini yanada rivojlantirish yuzasidan birgalikda olib boradigan ishlarning chuqur oʻylangan rejasidir. U territorial va idoralar boʻyicha uyushtiriladigan musobaqalarni oʻtkazish bilan aloqador barcha masalalarni oʻz ichiga oladi. Respublika, viloyat oʻlka va shahar musobaqalarining yigʻma taqvim rejasini yuqori tashkilotlar tomonidan rejalashtiriladigan musobaqalarni hisobga olgan holda, 4 yillik qilib tuzish

maqsadga muvofiqdir. Zarur oʻzgartirishlar kiritilgandan keyin futbol boʻyicha umumiy yigʻma reja tegishli jismoniy tarbiya va sport qoʻmitalarining ommaviy sport tadbirlari rejasiga kiritiladi hamda barcha sport tashkilotchilari uchun majburiy hisoblanadi. Oʻyin tizimlari Amalda oʻyinning uchta asosiy tizimi qaror topgan: davrali tizim, bir yoki ikki marta yutqazgandan keyin oʻyindan chiqib ketiladigan tizim, avvalgi ikki tizimning kombinatsiyasidan iborat boʻlgan aralash tizim. Davrali tizim Musobaqaning davrali tizimida har bir komanda, agar musobaqa bir davrali oʻtkazilsa, bir-biri bilan bir marta, agar musobaqa ikki davrali oʻtkazilsa, ikki marta uchrashishi kerak. Uning bunday tizim yoki adolatli musobaqalashuvchilar kuchlari nisbatini ancha oqilona belgilashga va kuchli jamoani aniqlashga imkon beradi, bunda musobaqaning umumiy yakunidagi tasodifiylik elementi mahlum darajada bartaraf qilinadi. Bu tizim boʻyicha musobaqalarni ikki davrali qilib oʻtkazish eng toʻgʻri hisoblanadi. Davrali tizimda musobaqa ishtirokchilarining barcha oʻrinlari toʻplangan ochkolar soniga qarab aniqlanadi. Oʻtkazilgan barcha oʻyinlar natijasida eng koʻp ochko olgan jamoa (yoki jismoniy tarbiya kollektivi) gʻolib hisob-lanadi. Bir yoki bir necha jamoalarda ochkolar teng boʻlib qolganda, gʻolibni aniqlash uchun musobaqa tartibida qandaydir qoʻshimcha koʻrsatkichlar yoki tadbirlar (masalan, shu jamoalar oʻrtasida qoʻshimcha oʻyin yoki shu jamoalar oʻrtasidagi avval oʻynalgan oʻyin natijalari, yoki kiritilgan toʻplar nisbati) nazarda tutilgan boʻlishi kerak. Davrali tizim boʻyicha oʻynash tartibida qurha tashlash bilan musobaqada qatnashuvchi komandalarning nomerlari aniqlanadi. Jamoalarning aniqlangan raqamlari asosida oʻyinlar jadvali (kalendari) tuziladi. Musobaqalar bir davrali qilib oʻtkazilganda, oʻyin bir-biri bilan bella-shuvchi ikki jamoadan dastlabkisining maydonida oʻtkazi-ladi Agar musobaqada ikki davra nazarda tutilgan boʻlsa, ikkinchi oʻyin keyingi jamoa maydonida oʻtkazilishi kerak.

Davrali tizim boʻyicha oʻtkaziladigan oʻyinlar kalendarini uch usul bilan tuzish mumkin. Birinchi usul . Musobaqada ishtirok etuvchi koman-dalar soniga qarab, jamoalarning umumiy soniga yaqin boʻlgan tok son olinadi va unga muvofiq ravishda vertikal chiziqlar oʻtkaziladi. Masalan, 6 ta jamoa boʻlganda, unga (yahni 6 soniga) yaqin boʻlgan toq son 5 boʻladi. Demak, besh vertikal chiziq oʻtkazish zarur. Jamoalar soni 10 ta boʻlganda, unga yaqin toq son - 9, demak, toʻqqizta vertikal chiziq chizilgan boʻlishi kerak va xokazo. Vertikal chiziqlarning ostidan va ustidan, `astdan boshlab cha‘dan oʻngga qaratib jamoalar nomeri ketma-ket tartibda birinchidan musobaqada qatnashuvchi jamoalar-ning umumiy soniga eng yaqin boʻlgan toq songacha, orada bir chiziq qoldirib yozib chiqiladi (10-jadval). Bu raqamlar keyingi raqamlarni grafik tarzida yozish uchun dastlabki reja boʻlib hisoblanadi. Birinchi kun oʻyinlar taqvimini tuzish uchun birinchi raqamdan boshlab vertikal chiziq atrofida soat strelkasiga qarshi yoʻnalishda oshib boruvchi tartibda barcha ishtirok etuvchi raqamlar yozib chiqiladi. Qolgan oʻyin kunlarining taqvimini tuzish uchun vertikal chiziqlar oʻrtasidagi barcha raqamlar, avval ularning ostiga va ustiga qoʻyilgan raqamlarni hisobga olgan holda, ilonizi qilib qoʻyib chiqiladi. Suni ham aytish kerakki, raqamlar birin-ketin vertikal chiziqlar- ning oʻng tomonidan ortib boruvchi tartibda takrorlanib yoziladi. Shundan keyin ikkinchi va qolgan taqvim kunlarida bellashuvchi jamoalarni aniqlash uchun har bir vertikal chiziqning chap tomoniga avvalgi taqvim kunidagi barcha raqamlar oʻzgarishsiz oʻtkazilishi kerak.

Hamma grafalar toʻldirilib chiqilganidan keyin, oʻyinlarning taqvimi tuziladi. Buning uchun vertikal chiziqning ikki tomonida turuvchi raqamlar juft- juft qilib birlashtiriladi. Musobaqada ishtirok etuvchi jamoalar soni toq boʻlsa, har bir

vertikal chiziqnig ostida yoki ustida turuvchi raqamlar mazkur taqvim kuni (shu turda) oʻynamaydigan jamoa ekanini koʻrsatadi. Jamoalar soni juft boʻlganda (masalan, jamoalar soni oʻnta boʻlganda) koʻrsatilgan (vertikal chiziqning ostida yoki ustida) raqamlar (jamoalar) oxirgi raqamlar (oʻninchi) bilan oʻynaydilar. Turlar boʻyicha oʻyinlar jadvali boʻsh raqamli jamoalar (vertikal chiziq ostida yoki ustidagi raqamlar) bilan soʻnggi raqamli jamoa oʻyinini hisobga olgan holda tuziladi (yuqoridagi misolda 1-raqam bilan, 10-raqam bilan va hokazo). Odatda, tur jadvalida birinchi boʻlib koʻrsatilgan jamoa maydon egasi hisoblanadi. SHuning uchun qurhaning oxirgi raqami (masalan, musobaqada qatnashuvchi jamoalar oʻnta boʻlganda 10-raqam) har bir turdan keyin oʻrin almashib turadi. Qolgan bellashuvchi jamoalar vertikal chiziqning oʻng tomonida turuvchi raqamdan boshlab tuziladi. Shunday qilib, bu usulda jamoalarning har bir turda navbat bilan maydon almashishiga qathiy rioya qilinadi. Ikkinchi usul («qatorasiga»). Oʻyinlar taqvimini oʻyinda ishtirok etuvchi hamma jamoalarni bir qatorga juft-juft qilib yozish usuli bilan tuzishda maydonlar almashishining avvalgidek shartlari, yahni uchrashuv «egasi» huquqi saqlanadi. Mazkur usulda jamoalarning juft soni olinadi (masalan, agar musobaqada 7 jamoa qatnashsa, oʻyinlar taqvimi 8 jamoaga tuziladi; agar 9 ta jamoa boʻlsa, 10 jamoaga tuziladi va hokazo). 8 ta jamoa boʻlganda birinchi taqvim kuni quyidagi tartibda tuziladi: bir qatorda birinchi raqam oxirgi 8-raqam bilan, ikkinchi raqam oxirgi raqamdan oldingi 7- raqam bilan birlashtiriladi, yahni bir-biri bilan oʻynovchi jamoa aniqlanadi va hokazo. Shunda quyidagi jamoalar bellashadigan boʻlib chiqadi: 1-8, 2-7, 3-6, 4-5.

Keyingi taqvim kunlaridagi oʻyinlar jadvalini tuzish dastlabki juftlikdagi 1- raqamni avvalgi taqvim kunidagi oʻng tomondagi chekka raqam bilan birlashtirishdan boshlanadi. Bunda maydonlar almashinishi uchun 1- raqam navbatma-navbat juftlikning goh oʻng, goh chap tomoniga qoʻyiladi. Qolgan juftliklar (bir-biri bilan oʻynaydigan jamoalar) qolgan raqamlarni juft-juft qilib bir qatorga yozish bilan tuziladi, bunda birlashtirish oʻng tomondan boshlanadi. SHunday qilib, ikkinchi taqvim kuni quyidagi jamoalar bir-biri bilan bellashadi: 5-1, 6-4, 7-3, 8-2. Ikkinchi va undan keyingi taqvim kunlarini tuzish uchun birinchi juftlikning 1-raqamdagi oʻrin boshqa raqamdagi (mazkur holda 8-raqamni) qoldiriladi, keyingi juftliklarni birlashtirish printsipi avvalgidek boʻladi. Nazorat qatorida hosil boʻladigan juftliklarning (birinchidan tashqari) birinchi kalendar kunidagi juftliklar bilan toʻgʻri kelishi barcha kunlar boʻyicha tuzilgan oʻyinlar taqvimining toʻgʻriligini tasdiqlaydi. Oʻyinlar taqvimi ikki davrali boʻlganda, barcha juftliklardagi raqamlar almashtiriladi. Oʻyinlar taqvimini tuzish va uni nazorat qilishning oddiyligi - bu usulning afzalligidir. Uchinchi usul . Bu usul avvalgi ikki usuldan ham oddiy: u musobaqa oʻtkazish jarayonida maydonning almashinishi hech qanday ahamiyatga ega boʻlmagan taqdirda (musobaqalar bir joyda oʻtkazilganda) qoʻllaniladi.

Uchinchi usulga binoan oʻyinlar taqvimi bevosita turlar boʻyicha tuziladi. Musobaqada qatnashuvchi jamoalar soniga mos boʻlgan raqamlar (jamoalar soni juft boʻlganda) birinchi raqamdan boshlab ikki ustuncha qilib yoziladi (butunda 1- raqam chap ustunchaning te‘asidan boshlanadi). SHundan keyin ikkinchi raqamdan boshlab (bu raqam, yahni 2- raqam ikkinchi ustunchaga, birinchi raqamning qarshisiga yoziladi), ketma-ket tartibda soat strelkasi boʻylab qolgan raqamlar qoʻyib chiqiladi Keyingi tur oʻyinlarini tuzish uchun raqamlar soat strelkasiga qarshi yozib chiqiladi, birinchi raqam oʻz oʻrnida qoladi. Agar musobaqada qatnashuvchi jamoalar soni toq boʻlsa, keyingi juft son oʻrniga «nolgʻ» raqami qoʻyiladi, qolganlari esa oʻzgarishsiz qoladi. Taqvim boʻyicha «nolgʻ» raqami bilan oʻynashi kerak boʻlganlar mazkur turda oʻynamaydi. Davrali tizim boʻyicha bir davrali musobaqalar oʻtkazishda kerak boʻlgan vaqtni aniqlash uchun oʻyinlarning umumiy sonini boʻlish kerak.

Turlar oʻrtasidagi oʻyinlar jadvalini tuzishda jamoalarning oʻquv-mashgʻulot ishlarini oʻtkazishga imkon beradigan darajada tanaffus boʻlishini nazarda tutish kerak. O'yinlar (musobaqa)da o'rinlarni aniqlash Oʻtkazilgan musobaqa natijasida gʻolib va musobaqada ishtirok etgan jamoalar egallagan keyingi oʻrinlar aniqlanadi. SHu musobaqada jamoaning oʻtkazgan har bir oʻyini uning natijasiga qarab, ochkolar berish yoʻli bilan baholanadi. Kollektivdan bitta jamoa qatnashadigan davralar tizimi boʻyicha oʻtkaziladigan musobaqalarda quyidagicha hisobga olish shkalasi keng tarqalgan boʻlib, unga binoan gʻalaba uchun - 2, durang uchun - 1, magʻlubiyat uchun -0 ochko beriladi. Jamoalarning oʻyinga kelmaganligini magʻlubiyat bilan tenglashtirmaslik uchun boshqacha hisoblash shkalasi qabul qilinadi, masalan: gʻalaba -3 ochko, durang - 2 ochko, magʻlubiyat - 1 ochko, oʻyinga kelmaslik -0 ochko. Klublar boʻyicha hisobga olishda, jismoniy tarbiya jamoalari musobaqalarda bir necha jamoalar bilan qatnashganda (viloyat, shahar va tuman birinchiliklari oʻynalayotgan vaqtda shunday boʻlishi mumkin) hisobga olish shkalasi har bir jamoaga alohida-alohida ochkolar yozishni talab qiladi.

Natijalar klublar boʻyicha hisobga olinadigan musobaqada oltita jamoa bilan qatnashuvchi jismoniy tarbiya kollektivi jamoalariga beriladigan baholash ochkolari shkalasi misol tariqasida keltirilgan. Musobaqa oʻtkazishning muayyan sharoitlari va oldinga qoʻyilgan vazifalarga qarab ochkolar differentsiatsiyasi turli jamoalar uchun boshqacha boʻlishi mumkin. Biroq, odatda, magʻlubiyat gʻalaba uchun beriladigan ochkolarning 1G‘3 ni, durang uchun beriladigan ochkolarning 2G‘3 ni, kelma-ganlik uchun 0 qismini berishini nazarda tutish kerak. Musobaqada oʻrinlar jamoalarning hamma oʻyinlarda toʻplagan ochkolari yigʻindisiga qarab uzil-kesil aniqlanadi. Eng koʻp ochko toʻplagan jamoa gʻolib hisoblanadi. Agar dastlabki bir necha jamoalarning toʻplagan ochkolari soni bir xil boʻlsa, gʻolibni uzil-kesil aniqlash uchun ular oʻrtasida qoʻshimcha oʻyinlar oʻtkazilishi mumkin yoki oʻrinlar kiritilgan va oʻtkazib yuborilgan toʻplar nisbati boʻyicha, yoki ular oʻrtasida musobaqa jarayonida oʻtkazilgan oʻyin natijalari boʻyicha aniqlanadi. Jismoniy tarbiya kollektivining barcha jamoalari musobaqada ishtirok etish natijasida toʻplagan ochkolari yigʻindisiga qarab klublar boʻyicha gʻoliblar aniqlanadi.

Quyida nisbatan qisqa muddatlarda koʻp komanda ishtirokida oʻtkaziladigan musobaqalarda qoʻllaniladigan davrali oʻyin tizimining xillarida biri keltiriladi. Bu tizimda hamma jamoalar bir necha guruhga boʻlinadi. Har bir kichik guruhdagi oʻyinlar davrali tizim boʻyicha ochkolar berish yoʻli bilan oʻtkaziladi. SHundan soʻng kichik guruh gʻoliblaridan yoki kichik guruhlarda 1- 2-oʻrinlarni olgan jamoalardan yangi guruhlar tuziladi va bu guruhlar ham davrali tizim boʻyicha oʻyinlar oʻtkazadi. Gʻolibni aniqlash uchun boʻladigan final oʻyin guruh gʻoliblari oʻrtasida oʻtkaziladi. Qolgan hamma oʻrinlar kichik guruhlarda tegishli oʻrinni egallagan jamoalar oʻrtasida oʻyinlar oʻtkazish bilan aniqlanadi. Masalan: Germaniyada boʻlib oʻtgan 16 jamoa oʻrtasidagi 1974 yilgi jahon birinchiligi musobaqalari shunday tizim boʻyicha oʻtkazilgan. Dastlabki bosqichda hamma jamoalar toʻrtta guruhga boʻlingan edi: I guruh: 1, 2, 3, 4-nomerlar III guruh: 9, 10, 11, 12-nomerlar II guruh: 5, 6, 7, 8-nomerlar IV guruh: 13, 14, 15, 16-nomerlar Jamoalar raqamlari qurha tashlash bilan aniqla-nadi. Ayrim hollarda, jahon birinchiligida boʻlgani kabi, har bir guruhga avvalgi jahon birinchiligida katta natijalar koʻrsatgan jamoalardan ajratiladi. Kichik guruhlarda jamoalar davrali tizim boʻyicha oʻynaydilar. Kichik guruhlarda oʻtkazilgan oʻyin natija-lariga qarab, har birida 4 tadan jamoa boʻlgan ikkita guruh tuziladi (mazkur musobaqada 1-bosqichdan keyin 8 ta komanda oʻyindan chiqib ketar va ularning oʻrni aniqlanmas edi, garchi buni xuddi shunga oʻxshash tizim boʻyicha aniqlash mumkin boʻlsa ham): «A» guruh «B» guruh I guruh 1 - oʻrin I guruhdagi 2- oʻ rin II guruh 2 - oʻrin II guruhdag 1- oʻrin III guruh 1 oʻrin III guruhdagi 2- oʻ rin IV guruh 2- oʻ rin IV guruhdagi 1- oʻrin «A» va «B» guruhlarda jamoalar davrali tizim boʻyicha bir davra oʻyin oʻtkazadilar. Finalda birinchi oʻrin va chem‘ionlik unvonini olish uchun «A» va «B» guruhlarning gʻolib jamoalari oʻynaydilar, 3-4 oʻrinlar uchun esa guruh larda

ikkinchi oʻrinni egallagan jamoalar kuch sinasha-dilar. SHunday sxema boʻyicha 16 jamoa boʻlganda, dastlabki toʻrt oʻrinni aniqlash uchun 38 ta oʻyin oʻtkazilgan boʻlishi kerak. Guruhlarda tegishli oʻrinlarni egallagan jamoalar oʻrtasida oʻtkaziladigan shunday oʻyinlar yordamida barcha sakkiz oʻrinni aniqlash mumkin. Futbolda harakatli o`yinlar Hujumchilar (Italiya o`yinlari) Ikkita hujumchi jarima maydonchasidan 10-12 qadam narida turadilar va signal berilishi bilan to`pni bir-birlariga uzatib, oldinga harakat qila boshlaydilar. Ularning vazifasi jarima maydonchasida turgan himoyachilarni aldab o`tish va darvozaga to`p kiritishdir. Hujumchilar to`pga ikki martadan ortiq tegish huquqiga ega emas. Himoyachilar faqatgina jarima maydonchasida, darvozabonlar esa darvoza maydonchasida harakat qiladilar. Raqiblar vaqti- vaqti bilan joylarini almashtirib turadilar. O`yinning boshqa turi. Huddi shuning o`zi, lekin yosh futbolchilar tayyorgarligini hisobga olgan holda to`pga tegish sonini 3-4 tagacha oshirish mumkin. To`p uzat (Avstraliya o`yinlari) Jarima maydonchasida ikkita komanda musobaqalashadilar. Birinchisida 5-6 ta hujumchi, ikkinchisida 3-4 himoyachi bo`ladi. Hujumchilar iloji boricha to`pni ko`proq uzatishga harakat qiladi, ularning sheriklari himoyachilar bunga qarshilik qiladi. To`pni aniq uzatgan hujumchilarga bir ochko beriladi. To`pni olib qolgan himoyachilar ikki ochko oladilar. Har 4 minutdan keyin ular o`rin almashadilar. Ko`p ochko to`plagan komanda o`yinda yutgan hisoblanadi. O`yinning boshqa turi. Har bir qoidani buzishda aybdor komanda 3 jarima ochko bilan jazolanadi; agar to`p 3 m masofadan kamroq joydan uzatilsa, bu hisobga olinmaydi. To`pni qaytarib ber (Fransiya o`yinlari) Shug`ullanuvchilar bir-birining qarshisida 10-15 m masofada turadilar. O`yinchilardan biri to`pni oyoq bilan tepib, yuqoridan raqibiga oshiradi, u esa o`z

navbatida to`pni kalla bilan urib orqaga qaytaradi. To`pni 10 marta tepilgandan yoki urilgandan keyin raqiblar joylarini almashadilar. Aniq to`p tepish O`yin futbol darvozasi chizilgan mashq qilish devorchasi yonida o`tkaziladi. Darvoza bir necha sektorlarga bo`linib, 3, 4, 5 raqamlari bilan belgilanadi. Darvozaning yaxshi himoya qilinmaydigan yuqori burchagi 5 raqami bilan belgilanadi. Shu burchakka tepilgan aniq to`p uchun 5 ochko beriladi. Darvozaning pastki burchagiga tushgan to`pga 4 ochko beriladi va hokazo. Devorchadan 11 m nariga to`p qo`yilgan bo`ladi. O`ynovchilar to`pni galma- galdan tepib, darvozaning yaxshi himoya qilinmaydigan joyiga tushirishga va ko`p ochko yig`ishga harakat qiladilar. Oyoq yuzining xohlagan qismidan yoki faqatgina shu darsda takomillashtirilgan usulda tepishga ruxsat beriladi. O`yin 30 ochko to`planguncha davom etadi. Kelishib olingan ochkolar sonini birinchi bo`lib to`plagan o`yinchi g`olib hisoblanadi. Hujumchilar konkursi Jarima maydonchasi chizig`idan 30 m narida start chizig`i belgilanadi. Signal berilishi bilan navbatda turgan o`yinchi 20 m masofaga to`g`ri yo`nalish bo`ylab to`pni olib boradi, keyin ilon izi bo`lib to`rtta ustunchani aylanib o`tadi (ustunchalardan biri jarima maydonchasidan 10 m masofada, boshqalari bir- biridan 2 m masofada joylashgan), yana 10 m dan to`pni olib borib, jarima maydonchasi chizig`idan darvoza tomon to`p tepadi. To`p darvoza chizig`ini kesib o`tgandan keyingina hakam sekund o`lchovini to`xtatadi. Agar to`p darvoza yonginasidan o`tib ketsa, mashqning bajarilganligi hisoblanmaydi. Har bir o`yin qatnashchisiga uchtadan imkoniyat beriladi, ulardan eng yaxshisi hisobga olinadi. Mashqni bajarishda kam vaqt sarflagan o`yinchi g`olib hisoblanadi. Janglyorlar Har bir komandada 3-4 o`yinchi bo`ladi. Signal berilishi bilan ular o`yinni baravar boshlaydilar. Ular to`pni xohlagan usulda bir-birlariga oshirib, havoda ko`proq ushlab turishga harakat qiladilar. To`pni yerga tushirgan komanda o`yindan

chiqadi. To`pni havoda eng ko`p ushlab turgan o`yinchi g`olib hisoblanadi. Futbol sprinti O`yinchilar galma-galdan yuqori startdan 40 m masofaga futbol to`pini olib, yugurib o`tadilar. To`pni xohlagan usulda olib yurish mumkin. O`yin shartiga ko`ra o`ynovchilar marra chizig`i orqasida to`xtashlarini hisobga olmaganda, kamida 5 marta to`pga tegishlari mumkin. O`ynovchi to`pni marra chizig`i orqasida to`xtagandan keyin mashq tugagan hisoblanadi. Start chizig`ida turgan hakam startning to`g`riligini va necha marta to`pga tekkanligini aniqlaydi. Marradagi hakam esa yugurish vaqtini hisobga oladi. Yaxshi natija ko`rsatgan o`yinchi yutgan hisoblanadi. Uch komanda O`yinda bir vaqtning o`zida uchta komanda qatnashadi. Har bir komandada uchtadan o`yinchi bo`ladi. Maydonchaning kattaligi 30 x 15 m. Qo`l to`pi darvozasining old chiziqlarida o`yin oldidan chek tashlash bilan har bir komandaning vazifalari aniqlanadi. Biri bir tomondagi darvoza, ikkinchisi -boshqa tomondagi darvoza vazifasini bajaradi. Ikkinchi komanda - boshqa tomondagi darvozani himoya qiladi uchinchisi - hujum vazifasini bajaradi. O`qituvchi signalidan keyin uchinchi komanda goh u, goh bu darvozaga hujum qilib, to`p kiritishga harakat qiladi. Himoya qiluvchi komanda esa faqatgina o`z darvozasi atrofida oldindan belgilangan joyda harakat qilish huquqiga ega. Hujum qiluvchi komanda 5 minutdan keyin birorta himoya vazifasini bajaruvchi komanda bilan joylarini almashadi. Agarda hujum qiluvchi komanda darvozalardan birortasiga to`p kiritsa, unda boshqa darvoza hujum qilishni boshlaydi. O`yin burchakdagi to`p tepishsiz, to`pni yon tomondagi chiziqdan otib kiritish bilan o`tkaziladi. Agar to`p maydondan tashqariga chiqsa, unda rezervdagi boshqa to`p o`yinga kiritiladi. Ko`p to`p kiritgan komanda o`yinda yutgan hisoblanadi. Oltita darvoza O`yinda ikkita komanda o`ynaydi. Har birida beshtadan o`yinchi bo`ladi. Maydonning kattaligi 40 x 22 m. Bunda ixtiyoriy tartibda oltita darvoza bayroqchalar bilan (balandligi 1 m) belgilanadi, darvoza eni 1 m bo`ladi. Signal berilishi bilan komandalardan biri o`yinni boshlaydi. U xohlagan darvozasiga to`p

kiritishga harakat qiladi. Boshqa komanda esa himoya vazifasini bajaradi. Har bir kiritilgan to`p uchun komandaga bir ochko beriladi. Himoya qiluvchi komanda o`yinchilari to`pni to`xtatib, darvozaning birortasiga to`p kiritishga harakat qiladi. O`yin qoidasi buzilsa, to`p boshqa tomonga beriladi. Agar to`p darvoza ichiga kirib, keyin shu komandaning birorta o`yinchisiga tekkan bo`lsa, to`p kiritilgan hisoblanadi. Bitta darvozaga ikki marta to`p kiritishga ruxsat berilmaydi. Agar to`p bayroqchaning yuqorisidan o`tib ketsa, unda to`p hisoblanmaydi, O`yin 10-15 minut davom etadi. Ko`p to`p kiritgan komanda yutgan bo`ladi. Aldovchi harakat Maydonchaning yarmida beshta hujumchiga beshta himoyachi o`ynaydi. Darvozada esa darvozabon bo`ladi. Hujumchilar himoyachilarni aldab o`tib, to`pni darvozaga yo`naltiradilar va unga tushiradilar. Himoyachilarning vazifasi to`pni raqibidan olib va uni tepib, yuqoridan maydon orqasidagi chiziqqa tushirishdir. Bunday holatda ular 1 ochko oladi. Hujumchilar aldovchi harakatdan keyin darvozaga kiritilgan to`p uchun 5 ochko oladi. Har bir 5 minutdan keyin komandalar o`rinlarini almashadilar. Ko`p ochko to`plagan komanda o`yinda g`olib chiqadi. O`yinning boshqa turi. Yosh futbolchilarning jismoniy tayyorgarligiga qarab himoyada kamroq (3-4 ta) himoyachi harakat qilishi mumkin. Birga bir Ikkita o`yinchi mashq qiladi. Biri kengligi 3 m li, uzunligi 8-10 m bo`lgan yo`lakcha bo`ylab to`pni surib, raqibini aylanib o`tishga harakat qiladi va to`p bilan oldinga o`tadi. Ikkinchisi esa hujumchidan to`pni olishga harakat qiladi. Raqiblar vaqti-vaqti bilan o`rinlarini almashtirib turadilar. Raqibni aldab o`tish maqsadida qilingan har bir muvaffaqiyatli harakat uchun o`yinchiga bir ochko beriladi. Ko`p ochko to`plagan komanda o`yinda yutgan hisoblanadi. Futbolga oid attraksion O`yinchi qo`lida to`p bilan darvozadan 35 m masofadagi chiziqda turadi. Signal berilishi bilan to`pni yuqoriga irg`itib, u boshida to`p bilan jonglyorlik qiladi. To`pni bosh bilan 10 marta urgandan keyin, yana 10 marta son yordamida to`pni urib jonglyorlik qilishga o`tadi. So`ngra oyoq yuzasi bilan jonglyorlik qila boshlaydi. O`yin yakunida esa u to`pni zarb bilan tepib, darvozaga yo`naltiradi. Jonglyorlik qilish vaqtida yerga tushgan har bir to`p uchun o`yinchiga 3 ta jarima ochko beriladi, darvozaga urish vaqtida yanglishgani yoki xatoga yo`l qo`ygani uchun - 5

jarima ochko, jonglyorlik qilish vaqtida to`pni har bir ortiqcha urgani uchun - 1 jarima ochko beriladi. Jarima ochkoni kam olgan komanda o`yinda yutgan hisoblanadi. O`yinning boshqa turi: shug`ullanuvchilarning jismoniy tayyorgarligini hisobga olgan holda har bir jonglyorlik qilish turlarida to`pning yerga 2-3 martadan tushishiga ruxsat etiladi; to`pni faqat yerga tushganda va to`xtagandan keyin darvozaga yo`naltirish mumkin. Himoyani mustahkamlash Kattaligi 12 x 12 m li maydoncha o`rtasida diametri 1-1,5 m keladigan aylana chiziladi (asfalt qilingan maydonchada aylanani bo`r bilan chizish, tuproqli yerda - gimnastika chambaragidan foydalanish mumkin). Aylananing markaziga kegli qo`yiladi. O`yinda bir vaqtda 10-12 o`quvchi qatnashadi. O`yinda onaboshi saylanadi, u aylana oldida turadi. Qolgan o`yinchilar esa maydoncha bo`ylab bir tekisda joylashtiriladi. O`quvchi signalidan keyin bolalar to`pni bir-biriga uzata boshlaydilar, qulay vaqtni tanlab, to`p bilan keglini aniq urib, ag`anatishga harakat qiladilar. Onaboshi esa to`pning yo`lini to`sib, keglini siqib qoladi. Keglini urib yiqitgan o`yinchi onaboshi bilan joy almashadi. O`yinchilar to`pni uzatish va tepishda chiziqdan chiqishi mumkin emas. Onaboshi keglini himoya qiladi, unga aylananing ichiga kirish man etiladi. O`yin vaqti o`qituvchi bilan oldindan kelishib olinadi va vaqt sekundomer bilan nazorat qilinadi. Keglini ko`proq himoya qilgan o`yinchi yutgan hisoblanadi. Faqat bosh bilan O`yin o`lchami 20 x 20 m keladigan maydonchada o`tkaziladi. O`yinda 8-10 ta o`yinchi qatnashadi, ulardan bittasi - quvlovchi qo`l to`pi darvozasida turadi, qolganlari esa butun maydon bo`ylab joylashadilar. O`qituvchining signalidan keyin darvozabon to`pni maydonga tepadi. Maydonda turgan o`yinchilar to`pni bir-birlariga tepib uzatib, darvozaga yaqinlashib keladilar va to`p boshda darvozaga kiritiladi. O`yin darvozabon uchta to`p o`tkazib yuborguncha yoki maydondagi o`yinchilardan birortasi to`pni boshi

bilan emas, balki oyog`i bilan yoki maydondan tashqariga chiqarib yuborguncha davom etishi mumkin. Xatoga yo`l qo`ygan o`yinchi darvozabon bilan joy almashadi. Maydonchaning xohlagan nuqtasidan to`pni bosh bilan darvozaga urishga ruxsat beriladi. Ikkita to`p bilan futbol o`ynash O`yin futbol maydonchasida o`tkaziladi. Har birida 6-10 o`yinchi bo`lgan ikkita komanda qatnashadi. Ikkala komanda ham o`z darvozalaridan to`pni tepib, o`yinga kiritadilar. Har bir to`p alohida rangda bo`ladi. O`yin futbol qoidalari bo`yicha ayrim o`zgarishlar bilan o`tkaziladi. Agar to`p darvoza chizig`ini kesib o`tsa, burchakdan va erkin to`p tepmasdan, balki to`p qo`l bilan maydonga tashlanadi. Shuningdek o`yindan tashqari holat ham hisoblanmaydi. Har bir o`yinchi xohlagan to`p uchun kurashib, raqibining darvozasiga to`p kiritishga harakat qiladi. Darvozaga to`p kiritilgandan keyin darvozabon to`pni tepib, o`yinga kiritadi. Darvozaga ko`p to`p kiritgan komanda g`olib chiqadi. Ikki kishi hakam bo`ladi, har bir hakamga tegishli urilgan to`p alohida baholanadi. Doira bo`ylab olib yurish O`ynovchilardan har biri 3-4 kishidan iborat bo`lgan bir necha komanda tuziladi (har bir komandaga bittadan to`p beriladi va o`yinchilar doira hosil qilib turadilar, ular orasidagi masofa 3-4 m bo`ladi). O`qituvchining signalidan keyin qo`lida to`pi bo`lgan o`yinchi o`zining komandasi atrofidan ilon izi bo`lib aylanib o`tadi va to`pni oldinda turgan o`yinchiga beradi. Hamma o`yinchilar shunday vazifani bajarib bo`lganlaridan keyin o`yin tugaydi. To`pni olib yurish estafetasini xatosiz va boshqalarga nisbatan oldin tugatgai komanda yutgan hisoblanadi. Havoda yakkama-yakka olishuv O`yin qatnashchilari voleybol to`pini galma-galdan bosh bilan ura boshlaydi. Uch urinishda kim ko`p to`pni boshi bilan ursa, o`sha o`yinchi yutgan hisoblanadi. Futbol slalomi

Maydonchaning birinchi yarmida start chizig`i belgilanadi. Start chizig`i oldiga bir-biridan 2,5 - 3 m masofaga 6 ta bayroqcha o`rnatiladi. Chaqirilgan o`yin qatnashchilari voleybol to`pini oladilar. Signal berilishi bilan o`yinchi to`p bilan bayroqchalarni ilon izi usulida aylanib o`tishga intiladi va shunday holda orqaga qaytib keladi. Start - finish chizig`ida o`yinchi to`pni to`xtatadi, ayni shu vaqtda hakam o`yinchining slalomi yo`lni qancha vaqtda o`tganini qayd qiladi. Ozgina vaqt ko`rsatgan o`yinchi yutgan hisoblanadi.

Adabiyotlar: 1. Nurimov R.I. Futbol. Darslik. T: 2005 2. Xolmirzayev E . J ., Nematov B . I ., Xo ʻ janiyozov B . I . Sport anjomlari va 3. jihozlari - T., 2010. 4. Imomxujayev A. Futbol - quvonchim, dardim, faxrim.- T., 1996. 5. Sergeev G.M. Istoriya futbola v Uzbekistane. V sbornike nauchno`x trudov. Tashkent, 2001. 6. Simakov V.I. Futbol. Prosto`e kombinatsii. M., FiS, 1987. Futbol. Pravila sorevnovaniy. M., RFS, 1997. 7. Nurimov R.I. Yosh futbolchilarni texnik va taktik tayyorlash. O`quv qo` llanma. - T.: UzDJTI, 2005. 8. Talipdjanov A.I. Yuqori malakali futbolchilar tayyorlashning zamonaviy tizimi. O‗quv qo‗llanma. - T., 2012.

O'xshashlar

Musobaqa qoidalari va uni tashkil qilish (voleybol)

Xalqaro futbol qoidalari va hakamlik qilish asoslari

Futbol o`yinini paydo bo`lishi va qoidalari

Futbol

Musobaqa ( voleybol ) qoidalari, ularning shakllanishi va zamonaviy o`yin qoidalarining qisqacha izohi