Ўзбекистон Республикасида ижтимоий - қтисодий ривожланишни индикатив режалаштиришнинг ҳолати - Iqtisodiyot - Referatlar

Ўзбекистон Республикасида ижтимоий - қтисодий ривожланишни индикатив режалаштиришнинг ҳолати

Yuklangan vaqt:

20.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

104.5 KB

Ko'chirib olish

Ўзбекистон Республикасида ижтимоий - қтисодий ривожланишни индикатив режалаштиришнинг ҳолати Режа: 1. Ишлаб чиқариш ва унинг асосий соҳаларини индикатив режалаштиришнинг ижтимоий - иқтисодий ривожланиши . 2. Индикатив режа тузишда иқтисодий органларнинг функционал ҳамкорлиги. 3. Режаларни амалга ошириш механизмлари ва воситалари.

Ишлаб чиқариш ва унинг асосий соҳаларини индикатив режалаштиришнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланиши 1 босқич - Вазирлар Маҳкамаси томонидан ўрта муддатли истиқболга Ўзбекистон Республикасининг ижтимоий-иқтисодий ривожланишнинг индикатив режасини ишлаб чиқиш ҳақидаги қарорининг қабул қилинади. Ҳукумат қарори билан вазирликлар ва идоралардан маъсул ижрочиларни белгиланган ҳолда ўрта муддатли истиқбол учун индикатив режани ишлаб чиқиш бўйича ташкилий чора-тадбирлар рўйхати ва муддатлари ўрнатилади. Вазирлар Маҳкамаси Иқтисодиёт вазирлиги билан ҳамкорликда индикатив режани ишлаб чиқишнинг биринчи босқичини амалга оширади. Ҳукумат бўлинмалари ва Иқтисодиёт вазирлиги аниқ мақсадлар, асосий вазифаларни ва дастурларни шакллантириш ва асослаш йўли билан ижитмоий-иқтисодий ривожланишининг истиқболларини ишлаб чиқади. 2 босқич - Прогноз ишларини ташкил этилишида ўзаро келишувни ва кетма-кетликни таъминлаш мақсадида Иқтисодиёт вазирлиги бошқа вазирликлар, идоралар ва корхоналар билан ҳамкорликда Ўзбекистон Республикасининг Давлат бюджети ва ривожланишининг оҳирги 3-5 йил макроиқтисодий кўрсаткичларини муаммоли саволларни аниқлаган ҳолда комплекс таҳлилни амалга оширади. Комплекс таҳлил қуйидагиларни очиб бериши зарур: - тасдиқланган дастурларни амалга ошириш ва янгиларини ишлаб чиқиш бўйича хукумат қарорларининг ижро этилишини; - ишлаб чиқариш қувватини, иқтисодиёт ривожланишининг ички ва ташқи тенденцияларини, иқтисодий сиёсат ва давлат меъёрлаштириш тизимлари натижалилиги ҳолатини; - ишлаб чиқариш қувватларининг таркиби ва динамикасини, шунингдек шу жараёнларга таъсир этувчи омилларни ҳамда жаҳон иқтисодиёти ривожланиши билан таққосланиши; - маҳсулот ишлаб чиқариш бўйича корхоналарнинг мақсадлари ва

имкониятларини, уларни экспортга чиқариш, қувватларни техник таъминлашни. 3 босқич - стратегик мақсадларни ва устуворликларни аниқлаш ҳамда ижтимоий-иқтисодий ривожланиш концепцияларини ишлаб чиқиш биринчи олти ойликда Иқтисодиёт вазирлиги, Молия вазирлиги ва бошқа иқтисодий органлар, илмий ташкилотлар билан ҳамкорликда ўрта муддатли истиқболда ижтимоий- иқтисодий сиёсатнинг асосий йўналишлари, устуворликлари ва мақсадли кўрсаткичларини ишлаб чиқади. 4 босқич -макроиқтисодий прогнозларни, мақсадли йўналишларни ва ривожланиш индикаторларини ишлаб чиқиш. Иқтисодиёт вазирлиги макроиқтисодий сиёсатнинг мувофиқлаштирилишига жавобгар марказий иқтисодий органлари билан ҳамкорликда рўй бераётган ўзгаришларни ҳисобга олган ҳолда ўрта муддатларга сценарийли макроиқтисодий прогнозларни ва иқтисодий сиёсатни аниқлаштиришга оид таклифларни ишлаб чиқадилар. Прогноз вариантларида: - иқтисодиёт ривожланишининг мақсадлари ва устуворликлари; - таркибий ва инвестицион сиёсатнинг йўналишлари; - илмий техник тараққиёти ривожланиши; - Республкада иқтисодиётнинг ижтимоий чегарлари ва бошқа таянч саволлари қайта кўриб чиқилади. Ўрта муддатли истиқбол учун сценарли макроиқтисодий прогнозларни ишлаб чиқишга асосий талабалар бўлиб иқтисодий органлар томонидан макроиқтисодий мувозанатни таъминланиши ҳисобланади. Мазкур босқич вазифаларини амалга ошириш учун марказий иқтисодий органларнинг илмий экспертлар, раҳбар ходимлар ҳамда тажрибали мутахассислари таркибида ташкилотлараро ишчи гуруҳ ташкил этилади. Ташкилотлараро ишчи гуруҳ вазифаларига прогнознинг бир қанча сценарли вариантларини ишлаб чиқиш ва ҳар хил мақсадли устуворликларини ҳамда сиёсат воситалари ўзгариши негизида уларнинг мувозанатини таъминлаш киради.

Вазирлар Махкамасида мақсадли йўналишлар, устуворликлар, ижитмоий- иқтисодий ривожланиш концепциялари, иқтисодий сиёсатнинг асосий йўналишлари ҳамда макроиқтисодий прогноз вариантлари кўриб чиқилганидан кейин белгиланган тартибда асосий йўналишлар сифатида вазирликларга, ташкилотларга, маҳаллий маъмуриятларга, корхоналарга етказилади. 5 босқич - мақсадли ва тармоқ кўрсаткичларини амалга ошириш шартлари ва индикаторларини ҳамда ривожланиш дастурларини аниқлаш Иқтисодиёт вазирлиги ва тармоқ вазирликлари, ташкилотлар ва корхоналар иқтисодий сиёсатнинг эҳтимолли йўналишларини ва ҳукумат йўналишларини ҳисобга олган ҳолда мустақил равишда ўз ривожланишининг прогноз кўрсаткичларини аниқлайдилар ҳамда башорат қилинаётган давр учун ўз фаолиятлари ҳақида уларни умумлаштириш учун ҳудудий ва тармоқ органларига тақдим қиладилар. Бошқарувнинг ҳудудий ва тармоқ органлари корхоналар бажармоқчи бўлган ишларини умумлаштирадилар ва кейинчалик Иқтиосдиёт вазирлигига тақдим этадилар. 6 босқич - макроиқтисодий прогнозларни мақсадли ва тармоқ кўрсаткичлари ҳамда ривожланиш дастурлари билан мувофиқлаштириш. Бу босқичда Иқтисодиёт вазирлигининг макроиқтиосдий башоратларни реал секторнинг тармоқ ташкилотлари, ҳудудий органлар, вазирликлар ва ижтимоий соҳа ташкилотлари ривожланиш прогнозлари билан мувофиқлаштириш ва интеграциялаштиришга оид ишлари амалга оширилади. Иқтисодиёт вазирлиги ва Молия вазирлиги ҳамкорликда давлат эҳтиёжларини ресурс таъминотини тавсифловчи иқтиосдий мувофиқлаштиргич ва кўрсаткичлар тизимини ҳисобга олган ҳолда, кейинги йилги давлат бюджети лойиҳаси ва башорат кўрсаткичларини ўзаро боғлиқлигини амалга оширадилар. 7 босқич - Вазирлар Маҳкамасига индикатив режанинг охирги вариантини тақдим этиш. Вазирлар Маҳкамасига индикатив режанинг охирги вариантини тақдим этиши уни Иқтисодиёт вазирлиги ҳузуридаги Бирлашган Ҳайъатда кўриб чиқилганидан кейин Иқтисодиёт вазирлиги томонидан амалга оширилади. Вазирлар Маҳкамаси Олий Мажлисга ижтимоий-иқтисодий

ривожланишнинг индикатив режасини Давлат бюджети билан бир вақтда киритади. Олий Мажлисда ўрта муддатли индикатив режа кўриб чиқилишидан кейин оммавий ахборот воситаларида чоп этилади. Индикатив режа тузишда иқтисодий органларнинг функционал ҳамкорлиги Зарур натижаларга эришишда ўрта муддатли индикатив режани тайёрлашнинг тўғри ташкил этилиши зарурий аҳамиятга эга ва ҳар хил вазирлик ҳамда ташкилотлар томонидан режани ишлаб чиқишда харажатлар камайишига йўналтирилган бўлиши керак. Макроиқтисодий прогнозларни тайёрлашда Иқтисодиёт вазирлиги, Молия вазирлиги, Марказий Банк, Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги, Давлат солиқ ва Давлат мулки қўмиталари, Ташқи иқтисодий алоқалар, инвестиция ва савдо ва бошқа вазирлик ҳамда ташкилотлар, Қорақаолпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шаҳар хокимиятлари, концернлар, компаниялар, уюшмалар, ҳиссадорлик жамиятлари ва бошқа хўжалик юритувчи субъектлар қатнашадилар. Ижтимоий-иқтисодий ривожланишнинг индикатив режаларини ишлаб чиқишга доир ишларни умумий мувофиқлаштириш, индикатив режаларни ишлаб чиқишда иқтисодий органларнинг ишларини ўзаро ҳамкорлигини таъминлаш Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт вазирлигига юклатилади. Ўзбекистон Республикасининг ижтимоий-иқтисодий ривожланишининг индикатив режасини ишлаб чиқиш жараёнида иқтисодий органларнинг асосий вазифалари бўлиб қуйидагилар ҳисобланади. Вазирлар Маҳкамаси - ижитмоий-иқтисодий ривожланишнинг индикатив режаларини ишлаб чиқишга доир ҳукумат қарорлари бажарилишини назорат қилиш ва режа вариантларини тиклаш; Иқтисодиёт вазирлиги - ўрта муддатли истиқбол учун иқтисодиётнинг реал сектори ривожланиши таҳлили ва прогнози, улар қуйидагиларни ўз ичига олади:

- иқтисодиётнинг ресурс ва ишлаб чиқариш салоҳиятини баҳолаш ва ривожланиши истиқболлари; - жаҳон иқтисодиёти ривожланишидаги тенденциялар; - иқтисодиёт тармоқлари ва секторларидаги иқтисодий ўсиш ва ички талаб ривожланишини баҳолаш; - инфляция даражаси ва антиинфляция сиёсатининг кўрсаткичлари; - ташқи талаб ривожланишини ва ташқи иқтисодий фаолиятни баҳолаш. Марказий Банк - асосий пул-кредит агрегатлари ва пул-кредит сиёсатини асосий йўналишлари бўйича таҳлилий ва прогноз ҳужжатларини, банк тизими актив ва пассив баланс кўрсаткичларини, монетаризация даражасини тайёрлайди. Молия вазирлиги - Давлат бюджетининг даромад ва харажатлари ва бюджет- солиқ сиёсатининг асосий йўналишлари: бюджетнинг даромад ва харажат кўрсаткичлари, давлатнинг ташқи қарзи, бюджет дефицити ва уни молиялаштириш бўйича таҳлилий ва прогноз ҳужжатларини тайёрлашни амалга оширади. Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги - демографик ривожланиш, меҳнат ресурслари, бандлик, ижтимоий ривожланиш кўрсаткичлари ва ижтимоий сиёсатнинг асосий йўналишлари: аҳоли сони ва меҳнат ресурслари, бандлик даражаси, турмуш даражаси бўйича таҳлилий ва прогноз ҳужжатларини тайёрлашни амалга оширади. Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлари Кенгаши, Вилоятлар ва Тошкент шаҳар хокимиятлари - вилоятлар ва Тошкент шаҳрининг ижтимоий- иқтисодий ривожланиш кўрсаткичлари, маҳаллий бюджетнинг шаклланиши ва бюджетдан молиялаштиришга талабномалар прогнозини амалга оширадилар. Ижтимоий соҳа вазирликлари ҳамда бошқа вазирлик ва ташкилотлар - ривожланишнинг мос йўналишлари бўйича таҳлилий ва прогноз ҳужжатларини тайёрлашни амалга оширади. Концернлар, компаниялар, уюшмалар, хиссадорлик жамиятлари ва бошқа хўжалик юритувчи субъектлар - режалаштираётган давр учун ишлаб чиқариш-

хўжалик юритиш ва корхонанинг молиявий фаолияти ривожланишига оид таҳлилий ва прогноз ҳужжатларини тайёрлашни амалга оширади. Ташкилотлараро ишчи гуруҳ - ўрта муддатли режани ишлаб чиқишда иқтисодий органлар ўртасида мувофиқлаштирувчи бўғин сифатида фаолият юритади. Иқтисодий органларнинг раҳбарлари ва мутахассисларидан ташкил этилган ташкилотлараро ишчи гуруҳнинг вазифалари биринчи навбатда қуйидагиларга йўналтирилган бўлиши керак: - макроиқтисодий жараёнларни таҳлили ва прогнозида иқтисодий органлар ҳамкорлигини ташкил этиш; - аниқ умумий йўналишларни ва самарали сиёсатни ишлаб чиқиш мақсадларини аниқлаш; - прогнозлар сифатида ва балансини, қуйилган мақсадларнинг мавжуд моддий-молиявий ресурслар ҳажмига мослигини таъминлаш; - иқтисодий ўсишга ички ва ташқи омилларнинг таъсирини ҳамда макроиқтиосдий сиёсат воситалари ўзгаришини ҳисобга олган ҳолда башоратнинг бир неча вариантларини ишлаб чиқиш. Иқтисодиёт вазирлиги ҳузуридаги Бирлашган ҳайат - ижтимоий-иқтисодий ривожланишнинг индикатив режаси вариантларини муҳокама қилиш ва мазкур масала юзасидан хукуматга таклифлар тайёрлаш. Ўрта муддатли истиқболга макроиқтисодий прогнозларни тайёрлашга ташкилий-услубий ёндашувлар. 1. Макро-прогнозларни ташкил этиш. Макроиқтисодий прогнозларнинг ташкилий блоклари ижитмоий- иқтисодий ривожланишнинг асосий кўрсаткичларини ишлаб чиқишнинг таркибий қисми бўлган макроиқтисодий прогноз иқтисодий тузилмаларни индикатив режанинг мақсадли вазифаларини бажаришга йўналтиришни амалга оширади. Макроиқтисодий кўрсаткичлар прогнозини ишлаб чиқишдаги асосий талаблар бўлиб қўйилган мақсадларга эришишда иқтисодиёт тармоқлари ва

секторлари ривожланишига йўналтирувчи макро кўрсаткичларнинг баланслашувининг юқори даражасига эришиш ҳисобланади. Макроиқтисодий прогнозлар тўртта асосий блок бўйича ишлаб чиқилади: - реал сектор блоки; - тўлов баланси блоки; - давлат бюджети блоки; - пул-кредит сектори блоки. Реал сектор блоки кўрсаткичлари прогнози. Ресурслар, маҳсулотлар ва хизматлар бозорини комплекс таҳлилини назарда тутади, Булар: - демографик ҳолат ва меҳнат ресурслари таҳлил ва прогнози; - иқтисодиётнинг ресурс ва ишлаб чиқариш салоҳиятни, тўпланган миллий бойликни таҳлили ва прогнози; - иқтисодиётда ички талаб кўрсаткичлари таҳлили ва прогнози; - табиий ресурсларнинг мавжуд захиралари ва кўрсатилган омиллар ўзгаришини истиқболлари таҳлили ва прогнози; - ижтимоий ривожланиш даражаси таҳлили ва прогнози. Тўлов балансининг прогнози қуйидаги асосий йўналишларда таҳлилий ва прогноз ишларини амалга оширишни назарда тутади: - маҳсулот экспорт ва импорти таҳлили ва прогнози; - омилли ва ноомилли хизматлар кўрсатиш таҳлили ва прогнози; - капитал ҳаракати таҳлили ва прогнози; - тўлов баланси дефицитини молиялаштириш таҳлили ва прогнози; Давлат бюджети прогнози қуйидагиларни назарда тутади: - бюджетнинг солиқ ва носолиқ даромадлари таҳлили ва прогнози; - бюджетнинг жорий ва капитал харажатлари таҳлили ва прогнози; - давлатнинг ички ва ташқи қарзларига харажатлари таҳлили ва прогнози; - бюджет дефицити ва уни молиялаштириш таҳлили ва прогнози; Пул- кредит соҳаси прогнози қуйидагиларни назарда тутади:

- банк тизимини актив ва пассивлари баланси кўрсаткичлари таҳлили ва прогнози; - пул ҳажми кўрсаткичлари таҳлили ва прогнози; - монетаризация даражаси таҳлили ва прогнози; Агар Иқтисодиёт вазирлиги томонидан дастур лойиҳаларини ишлаб чиқишнинг умумий механизми ва ривожланиши янгича бўлмаса (аммо ижтимоий-иқтисодий ривожланишнинг қисқа муддатли прогнозларини ишлаб чиқишда фаол фойдаланилади), ташкилотлараро иқтисодий Кенгашнинг ваколати ва фаолияти анча аниқ белгиланган бўлиши шарт. Ташкилотлараро иқтисодий кенгаш хусусий бизнес ва тадбирколрлик тузилмаларини жалб қилишни алоҳида эътиборга олган ҳолда иқтисодиётнинг барча манфаатдор секторларини индикатив рижелаштириш жараёнига жалб этиш учун ташкил этилиши керак деб, қаралади. Булар Кенгаш томонидан иккита асосий вазифаларни бажариш учун муҳим: Биринчидан , мамлакатнинг иқтисодий ривожланишига сезиларли даражада таъсир кўрсатаётган ―иқтисодиёт ўйинчилари, ёки уларнинг вакилларини фикрини ҳисобга олиш кенг жамоатчилик иштирокида ишлаб чиқилган индикатив режа, директив режаларни тузишнинг усулига хос бўлган хатолардан ҳоли бўлиши мумкин. Иккинчидан, ―иқтисодиёт ўйинчилари ҳукуматнинг стратегик режалари ва иқтисодиёт ривожланишининг (илмий техник тараққиёт, демография) прогнози ҳақида кенг ахборот бериши мумкин. Бу бизнес ва аҳолини ҳисобга олган ҳолда иқтисодиётнинг барча секторларига янги шароитларга тезроқ мослашишга ва ўз фаолиятини оптималлаштиришга олиб келади. Мисол учун, Японияда режалаштириш амалиёти кўп япон компаниялари (асосан йирик) умумдавлат режасини амалга оширилишига ёрдам кўрсатдилар ва ўз фаолиятини унинг кўрсаткичлари ҳамда йўналишларидан келиб чиқиб режалаштирдилар.

Ташкилотлараро иқтисодий Кенгашнинг юқорида келтирилган иккала вазифаси ҳам иқтисодий нуқтаи назардан, ҳам мамлакатда фуқаролик жамият қуришда аҳамиятли. Ўзбекистоннинг мураккаб ҳудудий-маъмурий бўлинишини ҳисобга олган ҳолда умумдавлат индикатив режаларини ишлаб чиқиш билан бир вақтда ҳар бир ҳудуднинг иқтисодий ривожланишининг индикатив режаларини ишлаб бориш жуда аҳамиятли ҳисобланади (бундай тажриба Япония, Малайзия, Россия ва бошқа давлатларда қўлланилади). Бу жараённи институционал равишда хоким ҳузуридаги иқтисодий кенгаш, шунингдек Иқтисодиёт вазирлигининг ҳудудий органлари бошқа ҳудудий иқтисодий органлари ва тадбиркорлик сектори билан ҳамкорликда таъминлаши мумкин. Режаларни амалга ошириш механизмлари ва воситалари Индикатив режалаштиришнинг самарадорлиги, унинг иқтисодиётга умумий ижобий таъсир даражаси билан аниқланади. Бунда индикатив режанинг мақсадларига эришиш механизмлари ва воситаларини тўғри танлаш аҳамиятли ролни ўйнайди. Жаҳон тажрибасини ўрганиш Ўзбекистонда ҳам фойдаланиш мумкин бўлган инидкатив режаларни самарали амалга ошириш учун давлат томонидан фойдаланиладиган қуйидагини аҳамиятли механизм ва воситалар сифатида ажратишга имкон беради: 1. Қатнашиш. Индикатив режалаштириш жараёнига давлат тузилмалари билан бир қаторда хусусий бизнес, жамоа ташкилотлари, аҳоли ва ҳатто сиёсий партиялар вакилларини жалб этиш. Юқорида таъкидланганидек, бундай ёндашув барча ―ўйин қатнашувчиларининг қизиқишлари ва ҳолатини ҳисобга олишга имкон беради. Шунинг билан бирга, жуда аҳамиятли бўлган нарса, режани, унинг кучли ва заиф томонларини узоқ муҳокама қилиш мобайнида, бу жараён қатнашчилари янги шароитлар доирасида ишлаш шартлари белгиланади. Шунинг натижасида бу уларга янги шароитларга тез мослашишга, шунингдек башорат даврида давлатнинг янги стратегиясини ҳисобга олиб унга мос

хўжалик харакати учун зарурий институционал, молиявий ва бошқа чораларни амалга ошириш имконини беради. 2. Ҳабардор қилиш. Ахборот берилиши кутилаётган стратегиялар, фискал ва пул-кредит сиёсати ҳақида жамиятнинг барча қатламларини кенг тарзда ўз вақтида хабардор қилиш, нафақат индикатив режалаштириш жараёни иштрокчиларига, балки кўпчилик фаолият юритувчи хўжалик субъектларига ва аҳолига, мажбур бўлмаган хатолардан қочиш, ўз бизнес-стратегиясини оқилона яратиш, янгиликлардан ёки коньюктра ўзгаришидан кейинги бўлиши мумкин бўлган нохуш оқибатларни олдини олиш имконини яратади. 3. Меъёрлаштириш. Ўрта муддатли индикатив режалар директив (тўғридан тўғри) топшириқлар ўрнига, макроиқтисодий сиёсатнинг белгиланган шароитларини: аниқловчи солиқ юклари, Марказий Банкнинг қайта молиялаштириш ставкаси, банкларнинг мажбурий захира меъёрлари, айирбошлаш курси, божхона тўловлари, чекловлар, бюджет тизими даражалари бўйича даромадларнинг тақсимланиш меъёрлари, бюджет ташкилотларида иш ҳақи жамғармаси лимитлари, ижтимоий меъёрлар аниқловчи белгиланган меъёрий ҳужжатлар тизимига эга бўлиши керак. Меъёрий ҳужжатларни жорий қилиш мумкин бўлмаган ҳолларда, мос кўрсаткичлар (валюта коридори, қайта молиялаштириш фоиз ставкасининг тебраниш коридори) тебраниш узунлигини чеклаш усули қўлланилади. 4. Молиялаштириш. Мақсадли дастурларни давлат бюджети, жалб қилинадиган кредитлар, шу жумладан, давлат кафолати орқали маблағлар ҳисобидан молиялаштириш индикатив режаларни амалга оширишнинг тўғридан-тўғри воситаси ҳисобланади. Одатда, бу восита бюджет сиёсати, давлат мақсадли дастурлари, инвестицион дастурлар, шунингдек индикатив режалар мақсадларига эришиш учун аҳамиятли бўлган стратегик соҳалар ва лойиҳаларга имтиёзлар ва ҳар хил субсидиялар механизмлари орқали амалга оширилади. 5. Давлат мақсадли дастурлари. Индикатив режаларнинг устувор йўналишлари бўйича қўйилган вазифаларни молиявий манбалар билан

боғловчи, муддатлар ва маъсул ижрочиларни аниқловчи мукаммал мақсадли дастурларни ишлаб чиқиш мақсадга мувофиқ. Бу механизм индикатив молиялаштиришдан фойдаланувчи барча мамлакатларда фойдаланилади. 6. Давлат харидлари. Харидлар кўпинча мақсадли дастурлар доирасида амалга оширилади, уларни бажариш учун давлат ва хусусий корпораиялар ўртасида бюртмаларни жойлаштирувчи ва уларнинг фаолиятини назорат қилувчи махсус давлат компаниялари ташкил этилади. 7. Давлат секторини режалаштириш. Бу механизм Францияда кенг қўлланилади ва тўлиқ давлат ихтиёридаги корхоналарни бошқариш воситаси бўлиб хизмат қилади. Одатда бу - хусусий сектор корхоналаридан фарқ қиладиган, давлатнинг қатъий назорати остида бўлиши керак бўлган табиий монополия тармоқларидаги катта корхоналар ҳисобланади. 8. Инвестицион дастур. Бу механизм Японияда шунингдек Осиёнинг ривожланаётган мамлакатларида нисбатан кенг қўлланилади. Япония тажрибаси кўрсатишича 1953 йилдан буён давлат бюджетига нисбатан инвестициялар ва заёмларнинг муваққат дастури ишлаб чиқилади, мамлакатнинг ―иккинчи бюджети ишлаб чиқаришга инвестиция киритишнинг ва иқтисодий ривожланишнинг кучли воситаси ҳисобланади. Ундан ажратиладиган кредитларнинг реал аҳамияти нафақат уларнинг ўзларига, балки улар хусусий корпорациялар иқтисодиётини ривожлантиришни давлат томонидан қўллаб-қувватлашнинг йўналишлари сифатида намоён бўлишидадир. 9. Баҳо сиёсати. Бозорлардан баҳо сиёсати, инфляцияни ушлаб туриш мақсадидаги табиий монополия тарифларини қаттиқ тартибга солиш, инновацион ва технологик реконструкция даврида маҳаллий ишлаб чиқаришнинг рақобатбардошлигини ошириш. Ишлаб чиқарувчилар томонидан, бу мисол учун режалаштирилаётган давр учун ишлаб чиқариладиган маҳсулотнинг нарх ўзгариши чегараларини кафолатлашнинг истеъмолчилари томонидан - мазкур маҳсулотни ўз вақтида сотиб олиш мажбуриятларини кафолатлаш.

10. Бюджет сиёсати. Амалга оширилаётган бюджет сиёсати индикатив режаларда намоён бўлган устуворликлар ва йўналишларга мос келиши зарур. Давлат бюжетини шакллантириш тамойиллари ривожлантиришга йўналтирилган иқтисодиётни тартибга солиш тизимининг усусий мантиғига мос равишда қайта кўриб чиқилиши зарур. Уни ишлаб чиқиш асосига муайян йўналишлар бўйича бюджет харажатлари даражаларини аниқлаштирувчи қонуний белгиланган норматив ҳужжатларини, шунингдек харажатларни режалаштириш ва амалга ошириш дастурли мақсадли тамойилларини қўйиш керак. Бунда асосий устуворлик биринчи навбатда, фан ва ИТТ ривожлантириш харажатларига, шунингдек, келгуси ривожланиш мустахкамлиги асосини ташкил этадиган таълим ва миллий хавфсизликка берилиши зарур. Юқори усутворлик, яна инвестицион дастурларга берилиши лозим. 11. Пул кредит сиёсати. Индикатив режаларни самарали амалга ошириш аҳамиятли шарти бўлиб пул кредит органлари фаолиятининг шаффофлиги ҳисобланади. Хукумат пул-кредит сиёсатидаги ўзгаришлар ҳақида оммавий ҳабар бериш уларнинг сабабларини тушунтиришлари лозим. Шаффофлик амалга оширилаётган сиёсатнинг самарадорлигини оширишга ёрдам беради. Ҳаракатлар шаффофлик кутиш механизмлари орқали бозор иштрокчиларига таъсир кўрсатади ҳамда монетар воситаларни қўллаш вақти ва иқтисодий агентлар жавоби ўртасидаги масофани қисқартиради. 12. Ташқи савдо. Ташқи савдо сиёсати танланган иқтисодий стратегияни амалга ошириш учун экспорт ва импорт қилувчилар фаолиятини зарурий томонга йўналтирувчи божхона тўловларини, нотариал тўсиқларни, чеклов ва лицензияларни, экспорт (импорт) қилувчиларга очиқ ва яширин субсидияларни жорий қилиш. 13. Ижтимоий сиёсат. Индикатив режаларда назарда тутилган ижтимоий сиёсат. Мақсадли ижтимоий дастурлар, ижтимоий нормативлар (энг кам иш ҳақи, нафақа ва х.к.), шунингдек ижитмоий соҳаларни ривожлантиришга бюджет харажатлари орқали амалга оширилади. Демак қатъий айтадиган бўлсак, давлат хўжалик юритувчи субъектлар ва аҳоли томонида индикатив режаларни тушуниш

механизмини шунга мос равишда уларни тўғридан-тўғри усулларини эмас, балки кенгайтириш-чеклаш-йўналтирувчи механизми орқали амалга ошириш шартларини ишлаб чиқади. Кенгайтирувчилар бўлиб индикатив режаларни ишлаб чиқишда кенг иштирок этиш ва улар ҳақида маълумот бериш назарда тутилади. Чекловчилар бўлиб, белгиланадиган нормативлар ва бюджет чегаралари ҳисобланади. Йўналтирувчилар бўлиб - макроиқтисодий сиёсатнинг прогнози ва шаклланувчи шартлари мақсадли ва инвестицион дастурлар ҳисобланади.

Адабиётлар: 1. Каримов И.А. 2012 йил Ватанимиз тараққиётини янги босқичга кўтарадиган йил бўлади. // Халқ сўзи, 2012 йил 20 январь, № 14. 2. Каримов И.А. Бош мақсадимиз - кенг кўламли ислоҳотлар ва модернизация йўлини қатъият билан давом эттириш. // Халқ сўзи. 19.01.2013 й. 3. Каримов И.А. ―2014 йил юқори ўсиш суръатлари билан ривожланиш, барча мавжуд имкониятларни сафарбар этиш, ўзини оқлаган ислоҳотлар стратегиясини изчил давом эттириш йили бўлади. // Халқ сўзи. №12 (5342), 18.01.2014 й. 4. А.Ўлмасов, А.Вахобов. Иқтисодиёт назарияси. Т.: 2006, 420 б. 5. Владимирова Л.П. Прогнозирование и планирование в условиях рынка: Учебное пособие. - М.: 2005. 6. Пивоваров К.В. Планирование на предприятии. Учебное пособие. -М.: 2005, 230 стр. 7. Садиков А.М. Основы региональной экономики. Монография. -Т.: Иқтисод-молия, 2005. 280 б.

O'xshashlar

Ўзбекистон Республикасида ижтимоий-иқтисодий ривожланишини индикатив режалаштиришнинг ҳозирги ҳолати

Индикатив режалаштиришнинг ташкилий асослари

Индикатив режалаштиришнинг ташкилий асослари

Минтақаларнинг ижтимоий - иқтисодий ривожланишида индикатив режалаштиришнинг мақсади ва вазифалари

Жаҳон иқтисодиётида индикатив режалаштиришнинг эволюцион ривожланиши ва тартибга солиниши ҳамда уларнинг ҳозирги ҳолати