Ўзбекистон Республикасида фавқулодда вазиятда фуқаро ҳимоясининг ҳуқуқий асослари - Iqtisodiyot - Referatlar

Ўзбекистон Республикасида фавқулодда вазиятда фуқаро ҳимоясининг ҳуқуқий асослари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

161 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Фавқулодда вазиятда фуқаро ҳимояси соҳасидаги Ўзбекистон Республикаси қонунлари. 2. Фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш соҳасидаги қарор ва меъёрий ҳужжатлар. 3. Фавкулодда вазиятлар вазирлиги ташкил этилгунга кадар кабул килинган хужжатлар.

Фавқулодда вазиятда фуқаро ҳимояси соҳасидаги Ўзбекистон Республикаси қонунлари Аҳоли ва ҳудудларни фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилишнинг қонуний асосининг Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармонлари. Ўзбекистон Репсубликаси қонунлари, Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари ва Фавқулодда вазиятлар вазирлигининг кўрсатмаси ва буйруқлари ташкил этади. Фикримизнинг тўлалигини расм 2.1да келтирилган мавжуд ҳуқуқий ва меъёрий ҳужжатларнинг умумий турларидан кўриш мумкин. 2Ҳу қ у қ ий ва меъёрий техникавий ҳужжатлар ҳ у қ у қ ий ҳ ужжатлар Меъёрий техникавий ҳ ужжатлар ҳ удудий ва функционал подсистема Стандартла р Меъёр ва љоидаларЎ збекистон Республикаси 1. Ўз .Р қ онунлари 2. Президент фармонлари 3. ҳ укумат қ окимиятла р ра қ барлик қ ужжатлари 1.Давлат стандартлари (ГОСТ): а) ФВ да комплекс хавфсизлик стандарти; б) ме ҳ нат хавсизлиги системаси стандарти; в) ҳ удудий табиатни ҳ имоялаш стандарти. 2. Отраслевые стандарти 1. Санитария қ оидалари. 2. Санитария қо ида ва нормалари. 3. Радиацион хавфсизлик нормалари. 4. Қ урилиш нормалари ва қ оидалари.

Расм 1. Ҳуқуқий ва меъёрий ҳужжатлар умумий турлари. Албатта, ушбу турларга бўллаш, мавжуд ҳуқуқий-меъёрий ҳужжатлар асосида бажарилган бўлиб, бунда энг асосийларининг турлари келтирилган. Мустақиллик кунларидан бошлаб юртимизда яратилган ҳуқуқий-меъёрий ҳужжатларнинг асосийларини кўриб чиқамиз. Ватанимиз Президенти томонидан олиб борилаётган одилона сиёсат туфайли инсон манфаати, инсон қадрияти энг олдинги ўриндадир. Асосий Қомусимиз бўлган Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг асосини ҳам инсон, унинг қадр-қиймати, саломатлиги ташкил этади. Инсоннинг ҳаёти, яшашга бўлган ҳуқуқи Конститутция билан муҳофаза қилинади. Асосий Қомусимизда хавфсизлик, фуқаролар муҳофазаси масалаларига ҳам ўрин берилган. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 93-моддасида шундай дейилади: Ўзбекистон Республикаси Президенти фавқулодда вазиятлар (реал ташқи хавф, оммавий тартибсизликлар, йирик ҳалокат, табиий офат, эпидемия) юз берган тақдирда фуқароларнинг хавфсизлигини таъминлашни кўзлаб, Ўзбекистон Республикасининг бутун ҳудудида ёки унинг айрим жойларида фавқулодда ҳолат жорий этади, қабул қилган қарорини уч кун мобайнида Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг тасдиғига киритади. Фавқулодда ҳолат жорий этиш шартлари ва тартиби қонун билан белгиланади. Олий Мажлисининг ваколатлари Ўзбекистон Республикаси Президенти умумий ёки қисман сафарбарлик эълон қилиш, 3

фавқулодда ҳолат жорий этиш, унинг муддатини узайтириш ва тўхтатиш тўғрисидаги фармонларини тасдиқлаш киради (78- модда). Маҳаллий ҳокимият органларнинг Конституциямиз томонидан белгиланган вазифалари қаторига жумладан қуйидагилар киради: - қонунийликни, ҳуқуқий-тартиботини ва фуқароларнинг таъминлаш; - маҳаллий бюджетни шакллантириш ва уни ижро этиш, маҳаллий солиқлар, йиғимлар белгилаш, бюджетдан ташқари жамғармалар ҳосил қилиш; - атроф муҳитни муҳофаза қилиш (100-модда). Сўнгги йилларда Олий Мажлис томонидан янги асрда аҳолининг хавфсизлигини кафолатловчи, фуқаролар масъулияти ва жамият тараққиётининг ҳуқуқий заминини белгиловчи бир нечта қонунлар қабул қилинган. «Гидротехник иншоотлар хавсизлиги тўғрисида», «Одамнинг иммунитет танқислиги вируси билан касалланишнинг (ОИВ касаллигининг) олдини олиш тўғрисида», «Аҳолини ва ҳудудларни табиий ҳамда техноген хусусиятли фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш тўғрисида», «Фуқаро муҳофазаси тўғрисида»ги, «Қишлоқ хўжалик ўсимликларини зараркунандалар, касалликлар ва бегона ўтлардан ҳимоя қилиш тўғрисида», «Радиациявий хавфсизлик тўғрисида», «Терроризмга қарши кураш тўғрисида»ги қонунлар шулар жумласидандир. Юқорида санаб ўтилган қонунлар ичида 1999 йил 20 августда қабул қилинган «Аҳолини ва ҳудудларни табиий ҳамда техноген хусусиятли фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш 4

тўғрисида»ги қонун фақулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш саҳасидаги асосий ҳужжатлардан бири ҳисобланади. Қонун 5 та бўлим ва 27 моддадан иборат бўлиб, улар мантиқан аҳолини ва ҳудудларни фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш муаммоларининг моҳиятини очиб беради. I бўлим «Умумий қоидалар» деб номланиб ўз ичига 1-5- моддалрни олади. Уларда қонуннинг асосий мақсади фавқулодда вазиятлар бўйича асосий тушунчалар, қонун ҳужжатлари, муҳофазанинг асосий принциплари ва ахборот қандай бўлищи лозимлиги кўрсатиб берилган. Фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилишнинг асосий тамойиллари инсонпарварлик, инсон ҳаёти ва соғлигининг устуворлиги: ошкоралик; ахборотнинг ўз вақтида берилиши ва ишончли бўлиши; фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш чораларининг олдиндан кўрилишидан иборат. II бўлим – «Фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилишни таъминлаш тизими» - 6-14-моддалар. Муҳофаза тизимини ташкил этувчи органлар уларнинг вазифалари ҳақида сўз критилади. Фавқулодда вазиятларнинг олдини олиш ва бундай вазиятларда ҳаракат қилиш давлат тизими, Вазирлар Маҳкамаси, Фавқулодда вазиятлар вазирлиги, вазирликлар, идоралар, маҳаллий ҳокимият органларининг ваколатлари, корхоналар, муассасалар, ташкилотларнинг мажбуриятлари белгилаб берилган, илк бор фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органлари, жамоат бирлашмаларининг иштироки кўрсатилган. Фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш бўйича махсус ваколатли давлат бошқаруви органи Фавқулодда вазиятлар вазирлигинг вазифалари 8-моддада келтирилган. 5

«Фуқароларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари» деб номланувчи III бўлим 15-19-моддаларни ўз ичига олади ва қонуннинг асосий бўлими ҳисобланади. Чунки ушбу қонун умуман айни инсонни, унинг ҳаётини, саломатлигини ва шахсий мулкини муҳофаза қилишга қаратилган. Бу бўлимда шахс, жамият ва давлат манфаатлари узвий бирликда кўриб чиқилган. Бўлимнинг 18-19-моддалари ва мутахассисларни фавқулодда вазиятларда ҳаракат қилишга тайёрлаш ва муҳофаза соҳасидаги билимларнинг тарғиботи масалаларига бағишланган. 20-25-моддалар қонуннинг IV бўлимини ташкил этади. Бу бўлим «Фавқулодда вазиятларни бартараф этиш»га бағишланган бўлиб, фавқулодда вазиятларни бартараф этиш учун зарур бўлган куч ва воситалар, фавқулодда вазиятлар рўй берган зоналар чегараси, қўшимча куч ва воситалар қаердан олинади каби саволларга жавоб беради. «Якунловчи қоидалар» деб номланувчи V бўлим молиявий ва моддий ресурсларнинг захираларини барпо этиш ва уларнинг фойдаланиш тартибини белгилайди. Бу ерда шунингдек аҳолини ва ҳудадларни фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш соҳасидаги қонунини бузганлик учун ташкилотлар, мансабдор шахслар ва фуқаролар жавобгар бўлишлари таъкидлаб ўтилган. Маълумки, Республикамизда мавжуд бўлган гидротехник иншоотларда авария ҳалокат юз бергудек бўлса, аҳоли ҳудудларимизда маълум миқдорда хавф туғдириши мумкин. Шу сабабли Ўзбекистон Репсубликаси Олий Мажлисининг XV сессиясида қабул қилинган қонунлардан яна бири «Гидротехника иншоотларининг хавфсизлиги тўғрисида» деб номланади. 6

Қонун 15 моддадан иборат. Ушбу қонунинг мақсади гидротехника иншоотларини лойиҳалаштириш, қуриш, фойдаланишга топшириш, уларни реконструкция қилиш, консервациялаш ва тугатишда хавфсизликни таъминлаш бўйича фаолиятни амалга оширишда юзага келадиган муносабатларини тартибга солишдан иборат. Қонунинг 15 моддасида гидротехника иншоотларнинг хафвсизлиги тўғрисида қонун ҳужжатларини бузишда айбдор бўлган шахслар қонунда белгиланган тартибда жавобгар бўлишлари белгилаб қўйилган. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан 2000 йил 26 майда қабул қилинган «Фуқаро муҳофазаси тўғрисида»ги қонун «Аҳолини ва ҳудадларни табиий ҳамда техноген хусусиятли фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш тўғрисида»ги қонундан фарқли ўлароқ ҳарбий ҳаракатлар олиб бориш даври масалаларига бағишланган. Ушбу қонун фуқаро муҳофазаси соҳасидаги асосий вазифаларни, уларни амалга оширишнинг ҳуқуқий асосларини, давлат органларининг, корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг ваколатларини Ўзбекистон Республикаси фуқароларнинг ҳуқуқлари ва мажбуриятларини, шунингдек фуқаро муҳофазаси кучлари ва воситаларини белгилайди. Қонун 5 бўлим ва 23 моддадан иборат. I бўлим – «Умумий қоидалар» - бешта моддани ўз ичига олиб, бу моддаларда фуқаро муҳофазасининг асосий тушунчалари, вазифалари, қонун ҳужжатлари, ушбу қонунни бузганлик учун жавобгарлик ва халқаро ҳамкорлик тўғрисида маълумотлар берилган. 7

Қонунинг 4-моддаси фуқаро муҳофазаси қонун ҳужжатларини бузганликда айбдор шахслар жавобгар бўлишларини белгилаб беради. «Фуқаро маҳофазасига раҳбарлик қилиш, давлат органларини ва ташкилотларининг фуқаро маҳофазаси соҳасидаги ваколатлари» деб номланган II бўлим 7 та моддадан иборат бўлиб 6-12-моддаларни ўз ичига олади. Бўлмининг асосий мақсади фуқаро маҳофазасига раҳбарликни амалга оширувчи фуқаро маҳофазаси соҳасидаги махсус ваколатли давлат органи, вазирликлар, идоралар, маҳаллий ҳокимият органлари, ташкилотлар, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларининг вазифалари нималардан иборат деган саволларга жавоб беришдан иборат. 6-моддада Ўзбекистон Республикасида фуқаро маҳофазасига умумий раҳбарликни Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг амалга ошириш ва Ўзбекистон Республикаси Бош вазири мамлакат фуқаро муҳофазаси бошлиги ҳисобланишни кўрсатилган. Қароқалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгашининг Раиси, вилоятлар, туманалар ва шаҳарлар ҳокимлари, вазирлик, идоралар ва ташкилотлар раҳбарлари тегишлича фуқаро маҳофазаси бошлиқлари ҳисобланадилар. Фуқаро маҳофазаси соҳасидаги фуқароларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари III бўлимда келтирилган. Фуқаролар ўз ҳуқуқ ва мажбуриятларини амалга ошириш учун фуқаро маҳофазаси соҳасида етарли билимга эга бўлишлари зарур. Шу сабабли ҳам уларни фуқаро муҳофазаси соҳасида ўргатиш 16-модда билан умумий ва мажбурий деб белгилаб қўйилган. 8

IV бўлим – «Фуқаро муҳофазаси хизматлари ва муҳофаза кучлари» - фуқаро муҳофазаси тадбирларини амалга ошириш учун зарур хизматлар ва кучлар, тузилмаларнинг таркибини аниқлаб беради. 18 ёшдан 60 ёшгача бўлган эркаклар, 18 ёшдан 55 ёшгача бўлган аёллар баъзи ҳолларни мустасно қилган ҳолда фуқаро муҳофазаси тузилмалари тартибига қабул қилинадилар ва қидирув ишларини олиб бориш тиббий ёрдам кўрсатиш ёнғинларнинг тарқалишига йўл қўймаслик жамоат тартибини сақлаш каби тузилмалар таркибига ҳаракат қўйиладилар. V бўлим «Фуқаролар муҳофазасини молиявий таъминлаш. Фуқаролар муҳофазаси объектлари ва мол-мулки» деб номланган. Бу бўлимда фуқаролар муҳофазасини молиялаш, фуқаро муҳофазаси қўшинларининг асосий фондлари, объектлари ва мол-мулки масаласи кўриб чиқилган. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси томнидан 2000 йил 31 августда қабул қилинган қонунлар орасида «Радиациявий хавсизлик тўғрисида»ги қонун алоҳида ўрин тутади. Ушбу қонунинг мақсади радиациявий хавфсизликни фуқаролар ҳаёти соғлиғи ва мол-мулки, шунингдек, атроф муҳофаза қилишни таъминлаш билан боғлиқ муносабатларни тартибга солишдан иборат. Ушбу қонун 5 бўлим ва 28 моддадан иборат бўлиб, уларда асосий тушунчаларга таъриф берилган, радиациявий хавфсизликни тартибга солиш, радиациявий хавфсизликни таъминлашга қуйиладиган талабалар, радиациявий авария содир бўлганда радиациявий хавфсизликни таъминлаш каби масалалар кўриб чиқилган. 9

«Радиациявий хавфсизликни таъминлашга доир талабалар» III бўлимда (12-22-моддалар) келтириллган. Охирги вақтларга юзага келган айрим вазиятлар Республикамиз ҳудудида террористик актлар ҳам содир бўлиши мумкинлигини кўрсатиб берди. Республикамиз ҳукумати аҳоли хавфсизлигини таъминлаш учун 2000 йил 15 декабрда «Терроризмга қарши кураш тўғрисида»ги қонунини қабул қилди. Қонун «Умумий қоидалар», «Давлат органларининг терроризмга қарши кураш соҳасидаги ваколатлари», «Террорчиликка қарши операциянинг ўтказилиши», «Террорчилик ҳаракати оқибатида етказилган зарарни қоплаш ва жабрланган шахсларнинг ижтимоий реабилитация» ҳамда «Терроризмга қарши курашда штирок этаётган шахсларнинг ҳуқуқий ва ижтимоий ҳимояси» деб номланувчи 5 бўлимдан иборат бўлиб, 31 моддани ўз ичига олади. Фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш соҳасидаги қарор ва меъёрий ҳужжатлар Республикамиз ҳукумати томонидан Фавқулодда Вазиятлар Вазирлиги ташкил топган кундан эътиборан аҳоли хавфсизлигини кафолатловчи, фуқаролар масъулияти ва жамият тараққиётининг ҳуқуқий заминини белгиловчи бир қанча қарор ва меъёрий ҳужжатлар қабул қилиндики, улар ўз навбатида фавқулодда вазиятлар муҳофаза қилиш соҳасидаги фаолиятини ойдинлаштириб беришга қаратилгандир. Бу ҳужжатлар жумласига Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари ва Фавқулодда вазиятлар вазирининг ҳар ўқув йилига 10

қабул қиладиган ташкилий кўрсатмалари ҳам кирали. Қуйида шу ҳужжатлар билан қисқача танишиб чиқамиз. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1996 йил 11 апрелдаги 143-сонли «Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятлар вазирлигининг фаолиятини ташкил этиш масалалари тўғрисида»ги қарори. Ушбу қарорда Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятлар вазирлиги тўғрисидаги Низом ва унинг тузилмаси тўғрисида сўз юритилган. Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятлар вазирлиги фуқаро муҳофазаси, авариялар, ҳалокатлар ва табиий офатлар туфайли вужудга келган фавқулодда вазиятларнинг олдини олиш ва уларнинг оқибатларини бартараф этиш соҳасидаги ишларга раҳбарликни ҳамда уларни мувофиқлаштириб бориш ишларини амалга оширувчи давлат бошқаруви органи ҳисобланади. Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятлар вазирлигида таркибида Вазир (ҳайъат раиси), лавозими бўйича вазир ўринбосарлари, Вазирликнинг ҳамда унга қарашли корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг, шунингдек бошқа вазирликлар ва идораларнинг раҳбар ходимлари бўлган 9 кишидан иборат ҳайъат тузилган. Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятлар вазирлиги ваколатига киритлган муҳим муаммоларга оид тавсияномаларни кўриб чиқиш ва тайёрлаш учун Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятлар вазирлиги ҳузурида илмий-техника кенгаши ташкил этилган. Фавқулодда вазиятлар вазирлигига қуйидаги ҳуқуқлар берилган: 11

- вазирликлар, идоралар, уюшмалар, Қароқалопоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар, шаҳарлар ва туманлар ҳокимликлари, мулкчилик шаклларидан қатъий назар, корхоналар, муассасалар ва ташкилотлар, мансаббдор шахслар ва фуқаролар бажариши мажбурий бўлган фуқаро муҳофазаси, фавқулодда вазиятлар, авариялар ва ҳалокатларнинг олдини олиш ва уларнинг оқибатларини бартараф этиш бўйича ишларни ташкил қилиш ва мувофиқлаштириб бориш учун зарур бўлган қарорларни белгиланган тартибда, ўз ваколати доирасида қабул қилиш ва уларнинг бажарилишини назорат қилиш; - вазирликлар, идоралар, уюшмалар, Қароқалопоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши ва ҳокимликлардан, мулкчилик шаклларидан қатъий назар, корхоналар, муассасалар ва ташкилотлардан Вазирликка юкланган вазифаларни бажариш учун зарур бўлган ахборот ва маълумотларни белгиланган тартибда талаб қилиш ва олиш; - вазирликлар, идоралар, корхоналар, ташкилотлар ва объектларни ўз ваколатига таалуқли масалалар бўйича текширишларни белгиланган тартибда ўтказиш; - мамлкатимиз ва чет эл мутахассиларини ҳудудларни, хавф-хатар мавжуд бўлган объектлар ва ишлаб чиқаришларни давлат экспертизиясидан ўтказишга жалб этиш; - авария-қутқарув техникасини яратиш, авария ва ҳалокатлардан зарар кўрган аҳолини ва ҳудадларни соғломлаштириш ва тиклашга доир ишларни амалга ошириш юзасидан иш бажарувчилар (фирмалар), шу жумладан хорижлик иш бажарувчилар (фирмалар) билан белгиланган тартибда контракт (шартнома)лар тузиш; 12

- Қароқалопоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, ҳокимликлар билан келишилган ҳолда бошқа соҳалардаги фавқулодда вазиятларни бартараф этиш ишларини амалга ошириш учун доимий тайёргарликнинг зарур ҳудудий кучлари ва воситаларини жалб этиш тўғрисида қарорлар қабул қилиш. Фавқулодда вазиятлар вазирлиги тизимини маблағ билан таъминлаш харажатларини Ўзбекистон Республикаси давлат бюджети маблағлари ҳисобига амалга оширилади. Ушбу қарор билан фуқаро мудофааси ва фавқулодда вазиятлар бўйича раҳбар ходимлар тайёрлаш республика маркази Ўзбекистон Республикаси Фуқаро муҳофазаси институтига айлантирилди. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳакамасининг 1997 йил 23 декабрдаги 558-сонли «Ўзбекистон Републикаси фавқулодда вазиятларда уларнинг олдини олиш ва ҳаракат қилиш давлат тизими (ФВДТ) тўғрисида»ги қарори. ФВДТ бошқарув органлари, Республика ва маҳаллий ҳокимият органларини, аҳолини ва ҳудудларни фавқулодда вазиятларда ҳимоя қилиш масалаларини ҳал этиш ваколатига кирадиган корхоналар ва муассасаларнинг куч ва воситаларини бирлаштиради ҳамда фавқулодда вазиятларнинг олдини олиш ва бартараф этиш соҳасидаги тадбирларни ташкил этиш ва амалга ошириш, улар юзага келганда аҳоли хавфсизлигини атроф- табиий муҳитни муҳофаза қилиш ҳамда тинчлик ва ҳарбий даврда давлат иқтисодиётига зарарни камайтиришни таъминлашга мўлжалланган. Қарорда ФВДТнинг вазифалари, таркиби тузилмаси, ФВДТ раҳбар ва кундалик бошқарув органлари, куч ва воситалари, молиявий ва моддий ресурслар захиралари, хабар бериш, алоқа, 13

бошқарув тизимлари, фаолият режимлари кенг, аниқ ва равшан ёритиб берилган. ФВДТ бошқарув органларининг Республика, маҳаллий ва объектлар даражасидаги вазифалари белгиланган. Қарорга ФВДТ функционал қуйи тизимини ташкил этувчи вазирлик ва идоралар рўйхати илова қилинган бўлиб, улардан ҳар бирининг фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш соҳасидаги вазифалари келтирилган. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 27 октябрдаги 455-сонли «Техноген, табиий ва экологик тусдаги фавқулодда вазиятларнинг тавсифи тўғрисида»ги қарори. Қарорда Ўзбекистон Республикаси ҳудудида содир бўлиши мумкин бўлган барча фавқулодда вазиятлар келиб чиқиш характерига ва ўлчамларига кўра таснифлаб берилган. Фавқулодда вазиятлар харакетрига кўра уч турга – табиий, техноген ва экологик фавқулодда вазиятлар, ўлчамига кўра тўртга – локал, маҳаллий, Республика ва транспортларда фавқулодда вазиятларга бўлинади. Умуман, келтирилган қарорлар ва бундан ташқари меъёрий ҳужжатларга асосланган ҳолда, Ўзбекистон ФВ қарорлари структураси схемасини (расм 2.2), ФВ кучларининг ҳарбий ҳолатдаги кучларини структурасини (расм 2.3) ва ҳудудий объектлар бўйича ФВ кучлари структураси (расм 2.4) келтирилган. Фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш тизимида кадрлар тайёргарлиги масаласи муҳим ўрин тутади. Аҳоли ва раҳбарлар таркибини фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилишга тайёрлаш масалалари «Ўзбекистон Руспубликаси аҳолисини фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилишга, тайёрлаш тартиби тўғрисида»ги 427-сонли қарорида 14

баён қилиб берилган. Ўқитиш маъёрлари Фавқулодда вазиятлар вазирининг ҳар ўқув йилига қабул қиладиган ташкилий кўрсатмаларида аниқлаб берилди. 15

www.arxiv.uz Мазмуни Даражаси Республика бўйича Реги онлар бўйича Терри торияда Маҳ аллий Объек тда Территориал подсистема 1 . Бошқар ув оргналари Коор динация Тармоқлара ро комиссия Реги он марказ ФВК ФВК ФВК Доим ий бошқарув ФВВ Реги он марказ Бош бошқарма Бош қарув бўлими Бўлим лар, секторлар, мутахассис лар Кунл ик бошқарув Кризисли ФВ марказ бошқаруви ФВ марказий бошқарув Тезкор-навбатчи хизмати Навбат чи диспетчерл и хизмат 2 . Куч ва воситалар Кузат иш ва назорат “Ўзбекгидромет”, ҳокимиятлар бўлими, хавфли объетклар, Давлатсанэпидназорат, лаборатория кузатуви тармоқлари. ФВ бартараф ФВВ ахтарув-қутқарув бўлими, ёнғинга қарши бўлими, Фуқаро мудофааси кучлари, ИИВ бўлимлари. Ў збекистон Республикаси ҳ укумати

этиш Штатли ва штатадан ташқари авария-қутқарув турли кучлар. 3 . Ахборот бошқарув системаси Ахборот маркази Ахбо рот бошқарув маркази Ахбор от бошқарув маркази Або нент пункти Ахборо т маркази 4 . Молия ва материал резщервлар и База, омборхона, материалларни сақлаш жойлари. Функциона л қуйисистема Бошқарув органлари, ГОЧС жойлари ва кучлари, ахборот бошқарув системалари. Расм 2 . Ўзбекистон ФВ кучлар структураси. Б о ш қ ў м о н д о н 17

Мазмуни Даражаси Республика бўйича Регионлар бўйича Территория да Маҳаллий Объектда Территориал подсистема 1. Бошқарув оргналари Маслаҳатли Тармоқлараро комиссия Регион марказ ФВК ФВК ФВК Доимий бошқарув ФВВ Ҳарбий (ҳарбий ҳолат) - Ҳарбий кучайтирилган бошқарув органи. - Фуқаро муҳофазаси хизмати. Кунлик бошқарув - Кризисли ФВ марказ бошқаруви. - Заҳирадаги бошқарув пункти (ЗБП) - Кризисли ФВ марказ бошқаруви. - ЗБП - Тезкор-навбатчи хизмати - Навбатчи диспетчерлик хизмати 2. Куч ва воситалар Кузатиш ва назорат Тинч вақтда қўллаш бўлими. ФВ қурол қўлланниш оқиботини бартараф этиш - Тинч вақтда қўлланувчи кучлар ва воситалар. - ФМ қисмларини кўпайтириш - Фуқаролар ташкилоти 3. Ахборот бошқарув Ахборот маркази Ахборот бошқарув Ахборот бошқарув Абонент пункти Ахборот маркази Ҳ укумат вазирлиги 18

системаси маркази маркази 4. Молия ва материал резщервлари База, омборхона, материалларни сақлаш жойлари. Функционал қуйисистема Бошқарув органлари, ГОЧС жойлари ва кучлари, ахборот бошқарув системалари. Расм 3 . Ҳарбий ҳолатдаги ФВ кучлари структураси. Мазмуни Даражаси Объект Объект бўлимлар структураси Маслаҳатли ФВК ФВК Доимий бошқарув ФМФВ ишлари бўйича бўлим ФВ секторлариБ ў лим бошли ғ и (ФВ мутахассиси)Структуравий б ў лимлар ра ҳ барлари Эвакуация б ў йича ў ринбосарлар Объект ра ҳ бари ФВК раиси Хизмат бошли ғ и 19

1 . Бошқарув оргналари Кунлик бошқарув Навбатчи диспетчерлик хизмати 2 . Куч ва воситалар Кузатиш ва назорат ФВ қурол қўлланниш оқиботини бартараф этиш 3 . Ахборот бошқарув системаси Ахборот бошқарув маркази 4 . Молия ва материал резервлари База, омборхона, материалларни сақлаш жойлари. Расм 4. Ҳудудий объектлар ФВ кучлар структураси 20

Қарорда бегиланишича, Ўзбекистон Республикаси фуқароларини фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилишга тайёрлаш мулкчилик шаклларидан қатъий назар корхоналарда, муассасалардава ташкилотларда, шунингдек яшаш жойида уларнинг ёшлари ва ижтимоий гуруҳлари бўйича ўтказилиши лозим. Фавқулодда вазиятларда ҳаракат қилиш бўйича тайёргарликдан ўтган фуқароларимиз муҳофазаланишининг қоидалари ва асосий усулларини биринчи тиббиий ёрдам кўрсатиш усулларини, жамоа ва якка тартибдаги ҳимоя вазиятларидан фойдаланиш қоидаларини билишлари зарур. Раҳбар ходимлар эса фавқулодда вазиятлардан аҳолини муҳофаза қилиш бўйича ҳаракат қилишга тайёргарликдан ва қайта тайёргарликдан ўтишлари лозим. Аҳолини фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилишга тайёрлаш соҳасида Фавқулодда вазиятлар вазирлиги бир нечта вазирликлар – Халқ таълими вазирлиги, Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги, Соғлиқни сақлаш вазирлиги билан биргаликда фаолият кўрсатиши лозим. Фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш соҳасидаги билимлар аҳоли ўртасида кенг ташвиқот қилиниши лозим. Ўқув дастурлари ишлаб чиқилиши, ўқув қўлланамалари, дарсликлар тайёрланиши талаб этилади. Тайёргарлик ишларини олиб боришни самарали ташкил этиш мақсадида ҳар бир ўқув йилига Фавқулодда вазиятлар вазирининг ташкилий кўрсатмалари қабул қилинади. Жумладан, «Аҳолини фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш соҳасида тайёрлаш юзасидан 2001-2002 ўқув йилига мўлжалланган ташкилий кўрсатмалар»да шундай белгиланган: Аҳолини, раҳбарлар таркибини, ҳарбийлашмаган тузилмаларни Ўзбекистон Республикаси ҳудудида табиий 21

техноген тусдаги фавқулодда вазиятларнинг олдини олиш, ҳамда уларни тугатиш ишларига тайёрлаш савиясини ошириш, шунингдек фавқулодда вазиятларни профилактика қилиш, олдини олиш ва тугатишга раҳбарлик қилиш усулларини такомиллаштириш, ҳамда ўтказиш, тайёрлашнинг асосий мақсади ҳисобланади. Шунинг билан бирга ишчи ва хизматчиларнинг билим даражаси ва амалий тайёргарлиги замон талабларига жавоб бермайди. Асосий вазифалари деб қуйидагилар ҳисобланади: - аҳолига фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш ҳатти- ҳаракатлари қоидаларини ва асосий усулларини, жабрланганларга биринчи ёрдам кўрсатиш йўлларини, жамоа ва шахсий муҳофаза воситаларидан фойдаланиш қоидаларини ўргатиш; - бошқарувнинг барча даражаларидаги раҳбарларни фавқулодда вазиятлардан аҳолини муҳофаза қилиш ҳаракатларига тайёрлаш ва қайта тайёрлаш; - корхона, ташкилот ва муассасаларнинг раҳбарларида ва бошқа мутахассисларида қутқарув ва бошқа шошилинч ишларини ўтказиш кучлари ва воситаларини тайёрлаш ва бошқариш кўникмалари ҳосил қилиш; - фавқулодда вазиятлардаги ўз функционал вазифаларини амалда ўзлаштириб олишлари. Бу вазифаларни амалга ошириш учун умумий ўрта таълим муассасалари, касб-ҳунар коллежалари, академик лицейлар, олий ўқув юртлари, корхона, ташкилот ва муассасаларда, шунингдек аҳоли манзилгоҳларида алоҳида дастур асосида тайргарлик ишлари олиб борилиши зарурлиги таъкидланиб 22

ўрганилиши лозим бўлган мавзуларнинг тахминий рўйхатлари келтириб ўтилган. Фавкулодда вазиятлар вазирлиги ташкил этилгунга кадар кабул килинган хужжатлар Фавкулодда вазиятлар вазирлиги ташкил топгунга кадар хам ахоли саломатлигини таъминлаш, ахоли ва худудларни фавкулодда вазиятлардан мухофаза килиш масалаларига катта ахамият берилган. Бу борада республикамиз хукумати томонидан бир нечта карорлар кабул килинган. Улардан бири Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 1994 йил 12 апрелдаги «Тошкин, сел окимларини окизиб юбориш ва кучки ходисалари билан боглик булган халокатли окибатларнинг олдини олиш хамда уларни бартараф этиш чора-тадбирлари тугрисида» ги 201-сонли қароридир. Қарорда кўрсатилишича, республика давлат ҳокимият органлари табиий офатлар хавфини камайтириш ва уларнинг оқибатларини тугатиш борасида муайян тажриба орттирганлар. Шу билан бирга хар йили сел, тошкин, упирилиш ва кучкилар туфайли юзага келадиган фавкулодда вазиятлар катта вайронагарчиликларга сабаб булади, республика халк хужалигига жиддий зарар етказилади, баъзан эса одамларнинг улимига сабаб булади. Масалан, карор кабул килинган вактда республикада 400 га якин ахоли яшаш жойлари ва 300 дан ортик халк хужалиги объектлари хавфли зоналарда жойлашган эди. Сел, тошкин окимларини талофатсиз окизиб юбориш, кучки ходисаларининг олдини олиш ва уларнинг окибатларини бартараф этиш максадида Вазирлар Махкамаси куйидагича карор кабул килди: 23

«Жойларда табиий офатларнинг олдини олиш ва уларнинг окибатларини тугатиш, шунингдек, одамларнинг тулик хавфсизлигини таъминлаш буйича ишларни ташкил этиш учун шахсий жавобгарлик вилоятлар, шахарлар, туманлар хокимлари, вазирликлар, идоралар, корхоналар ва ташкилотлар рахбарларининг зиммасига юклансин». Карорда Узбекистон Республикаси Давлат геология кумитаси тахмин этилаётган табиий офатларни каталоглаштириш ва паспортлаштириш асосида олдини олиш чора-тадбирларининг асосланган тизимини ишлаб чикиши, селга, кучкига ва шу кабиларга карши чора-тадбирлар биринчи навбатда лойихалаштирилиши лозим булган худудларни аниклаши лозимлиги алохида таъкидланган хамда турли вазирлик ва идораларнинг вазифалари аник, равшан курсатиб берилган. Фавкулодда вазиятлар вазири хузурида хар йили вазирликлар, идоралар, хокимиятлар рахбарлари ва фавкулодда вазиятлар бошкарма бошликлари билан тошкин, сел ва кучки хавфи мавсумига тайёргарлик буйича мажлислар утказилади. Фавкулодда вазиятлар вазирлиги, Давлат геология кумитаси, Гидрометеорология Бош бошкармаси ходимлари, махаллий идора рахбарлари иштирокида ер кучкиси, сув ва сел тошкинлари руй берадиган худудлар назоратдан утказилади. Масалан, 1999 йилда текширишлар натижасида баланд тог худудларида жойлашган 238 та хавфли куллар, 46 минг кв.м худуддаги сув ва сел тошкинлари руй берадиган жойлар, 27 минг кв.м сел тошкинларини йигиш иншоотлари, мингга якин сув ва сел тошкинлари руй берадиган дарё, сойлар аникланган. Жойлардаги имкониятлардан бири - мукобил хизматчилари хисобига ихтиёрий авария-куткарув тузилмаларини ташкил 24

килиш, уларни зарур кийим-кечак, асбоб-ускуналар билан таъминлаш ва умуман молиявий, моддий техник захираларни туплаш ишларини ташкил килиш мухим вазифалардан бири хисобланади. Хал килинмаган муаммолар каторига кучки ва тошкин хавфли худудларидан ахолини кучириш; сел келиши холатларини олдиндан билиш; хавфли жойларда янги курилишга йул куймаслик; рахбар ходимларни ва ахолини фавкулодда вазиятларга тайёрлаш ва шу шароитларда хавфли жойларда яшаётган ахолимизни ижтимоий химоя килиш максадида сугурта тизимларидан тула даражада фойдаланиш муаммолари киради. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 1996 йил 18 январдаги 32-сонли «Узбекистон Республикасида одамлар ва хайвонларнинг кутуриш касаллигига карши курашни кучайтириш чора-тадбирлари тугрисида» ги карори. Карор одамлар ва хайвонларнинг кутуриш касаллигига карши кураш чора-тадбирларининг самарадорлигини ошириш, шунингдек ахоли яшаш жойларида ит, мушук ва бошка уй хайвонларини саклашни тартибга солиш максадида кабул килинган булиб, унда жумладан шундай дейилади: Каровсиз колган ит, мушук ва бошка хайвонларни тутиш хамда кириб ташлаш ва уларни тайёрлов ташкилотларига фойдаланиш учун етказиб бериш вазифаси шахарларда - Узбекистон Республикаси Коммунал хизмат курсатиш вазирлигига, Коракалпогистон Республикаси Вазирлар Кенгашига, вилоятлар ва Тошкент шахар хокимликларига хамда Узбекистон Республикаси Коммунал хизмат курсатиш вазирлигининг жойлардаги корхоналарига, кишлок жойларда - Узбекистон Республикаси кишлок хужалиги вазирлигига, унинг ветеринария хизмати органларига, узини-узи бошкаришнинг 25

махалла, овул ва шахарча органлари (фукаролар йигини)га юклансин. Коракалпогистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шахар хокимликлари, Узбекистон Республикаси кишлок хужалиги вазирлиги ва Коммунал хизмат курсатиш вазирлиги ит тутиш хизматлари ва бригадаларини, хужаликда керак булмаган хайвонларни ахолидан кабул килиб олиш жойларини ташкил этиш ва маблаг билан таъминлаш, уларни ихтисослаштирилган транспорт, ёнилги-мойлаш материаллари, хайвонларни тутиш куроллари билан таъминлаш учун сарф-харажатларни хар йили мааллий бюджетнинг харажат кисмида назарда тутишлари; эгаси булмаган итларнинг руйхатдан утказилиши ва хар йили мажбурий кайта руйхатдан утказилишини таъминлашлари лозимлиги курсатиб берилган. Ўзбекистон Республикаси кишлок хужалик вазирлиги хар йили итларни кутуришга карши мажбурий эмлашни; кутуриш касаллиги куп учраши хавфи булган худудларда мушуклар ва кишлок хужалиги хайвонларини кутуришга карши профилактик эмлашни; кутуришга карши самарали эмлаш вакциналари захираси мавжуд булишини; хайвонларнинг кутуриши устидан ветеринария назорати тизимини ташкил этишни; хайвонлар кутурган жойларда уларнинг таркалишига йул куймаслик ва тугатиш юзасидан ветеринария чора-тадбирларининг барча мажмуини утказишни, шунингдек, йук килинган ва нобуд булган хайвонларни кумиб ташлашнинг санитария-ветеринария коидаларига риоя килинишини таъминлашлари лозим. Ўзбекистон Республикаси Согликни саклаш вазирлиги хайвонлар тишлаб олганда тиббий ёрдамга албатта мурожаат килишлари тугрисида ахоли уртасида тушунтириш ишларини олиб боришлари; даволаш-профилактика муассасаларида 26

кутуришга карши вакциналар ва гаммаглобулин захиралари мавжуд булишини таъминлашлари, кутуришга карши ёрдам учун мурожаат килган барча кишиларни зудлик билан ва тулик хажмда профилактик даволашлари лозим. Карорга ахоли яшаш жойларида ит, мушук ва бошка хайвонларни саклаш коидалари илова килинган булиб, у 3 та булимдан иборат: 1 булим - «Умумий коидалар», 2 булим - «Ит, мушук ва бошка уй хайвонлари эгаларининг бурчлари» ва 3 булим - «Давлат органлари ва худудий жамоатчилик узини-узи бошкариш органларининг бурчлари» деб номланади. Биринчи булимда сотиб олинган итлар мажбурий руйхатдан утказилишлари шартлиги ва хар йили кайта руйхатдан утказилиши лозимлиги курсатиб утилган. Куп каватли уйларнинг алохида квартирасида ён кушниларнинг розилиги билан, коммунал квартирада эса - ушбу кватирада яшовчиларнинг розилиги билан битта ит ва битта мушук саклашга рухсат берилади. Республика худудидаги барча итлар, улар кимга карашли эканлигидан катъи назар, зарур холларда эса мушуклар хам, кутуришнинг олдини олиш учун кутуришга карши вакцинани куллаш буйича йурикномада кузда тутилган тартибда касалликнинг олдини олувчи ана шу вакцина билан эмланиши шарт. Ит, мушук ва бошка уй хайвонлари эгаларининг бурчлари: - итларни ветеринария муассасаларида руйхатдан утказишга ва кайта руйхатдан утказишга; - уй хайвонларининг умумфойдаланиш жойларни ифлос килишига йул куймасликка; - ит одамларни ёки хайвонларни тишлаган такдирда уни дархол текшириш ва 10 кун муддат ажратиб куйиш учун ветеринария муассасасига олиб келишга хамда биринчи ва 27

такрорий ветеринария куриги хакидаги маълумотномани ветеринария муассасасидан олишга ва уни тезда тиклашдан жабрланган шахсга топширишга мажбурдирлар. Қоидаларни бузган фукароларга жарима солинади, коида такроран бузилган такдирда эса, агар ушбу коида бузишлар жиноий жавобгарликка олиб келмаса, уларнинг хайвонлари олиб куйилади. 28

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Каримов И.А. «Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари» Т. «Ўзбекистон», 1997 йил. 2. Каримов И.А. «Янгига ишлаш ва фикрлаш давр талаби» Т. Ўзбекистон, 1997 йил. 3. Каримов И.А. «Хавфсизлик ва тараққиёт йўлида» Тошкент, 1995 йил. 4. Каримов И.А. «Иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида» Тошкент, 1995 йил. 5. Каримов И.А. «Адолатли жамият сари» Т. «Ўзбекистон», 1998 йил. 6. Каримов И.А. «Ўзбекистон буюк келажак сари» Т. «Ўзбекистон», 1999 йил. 7. Каримов И.А. «Озод ва обод ватан, эркин ва фаровон ҳаёт пировард мақсадимиз». Т. «Ўзбекистон», 2000 йил. 8. «Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятлар вазирлигини ташкил этиш тўғрисида» Ўзбекистон Республикасининг Президентини фармони, 4 март, 1996 йил, Тошкент. 9. «Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятлар вазирлигининг фаолиятини ташкил этиш масалалари тўғрисида» Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарори, №143, 11 апрел, 1996 йил, Ташкент. 10. «Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятларда уларни олдини олиш ва ҳаракат қилиш давлат тизими тўғрисида» Ўзбекистон Республиткаси Маҳкамасининг қарори, № 558, 23 декабр 1997 йил. 11. www.ziyonet.uz 29

O'xshashlar

Фавқулодда вазиятда фуқаро ҳимояси фанининг асосий тушунчалари

Ўзбекистон Республикасида бюджет жараёни. Давлат мақсадли жамғармаларининг ҳуқуқий асослари

Ўзбекистон Республикасида молиявий назорат

Ўзбекистон Республикасида давлат бюджети

Ўзбекистон Республикаси давлат божхона органлари фаолиятининг ҳуқуқий асослари