Zahiralari tushunchasi va asosiy vazifasi - Iqtisodiyot - Referatlar

Zahiralari tushunchasi va asosiy vazifasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

61.5 KB

Ko'chirib olish

Zahiralari tushunchasi va asosiy vazifasi Reja: 1. Zahiralari tushunchasi va asosiy vazifasi. 2. Tijorat vositachi tashkilotlarda zahiralarni belgilanishi. 3. Tijorat vositachi tashkilotlarda zahiralarni boshqarish tizimi va xolatini tahlili. 4. Tijorat vositachi tashkilotlarni tovar zahiralari bilan ta`minlanishi.

Zahiralari tushunchasi va asosiy vazifasi Tabiatdan olingan xom-ashyo oxirgi iste`molchiga tayyor mahsulot ko`rinishida yetib borgunga qadar xarakatlanadi, boshqa materiallar bilan aloqada bo`ladi, unga qayta ishlov beriladi va x.k.. Moddiy xarakatlanuvchi zanjir bo`yicha xarakatlanib xom-ashyo doimo to`xtab qoladi, u yoki bu ishlab chiqarish yoki logistika operatsiyasida o`z navbatini kutadi. TVT zahiralarini tashkil etish doimo xarakatlar bilan bog`liqdir. Tijorat vositachi tashkilotlarini tashkil qilish va saqlash bilan bog`liq bo`lgan asosiy xarajatlar quyidagicha: a) muzlatilgan moliya mablag`lari; b) mahsus jihozlangan xonalarni tashkil etish bo`yicha xarajatlar; v) mahsus xodimlarning ish xaqlari. Ishlab chiqarish jarayoni xom-ashyo va materiallarni bir korxonadan boshqasiga siljitish, tayyor mahsulotni ishlab chiqarish doirasidan iste`mol doirasiga yetkazilishi bilan bog`liq. Chunki ishlab chiqarish jarayoni uzluksiz bo`lishi uchun u yerda iste`mol qilinadigan xom-ashyolarning zahiralari bir kunda yoki bir xaftada kerak bo`ladigan xom- ashyo miqdoridan ko`p bo`lishi zarur. Moddiy boylik manbalarini ishlab chiqaruvchilardan iste`molchilarga siljitish 2 usulda tashkil qilinishi mumkin: 1. Tranzit usuli. 2. Omborlardan foydalaniladigan usul. Omborlarni ikki turga ajratish mumkin: a) Ishlab chiqarish korxona va tashkilotlarning omborlari. b) Tijorat tashkilotchilarining omborlari va bazalari. Moddiy boylik manbalarini tranzit usuli bilan yetkazish tejamli usul hisoblanadi, chunki u qo`shimcha xarajatlarning kamaytirishga olib keladi, omborlarda moddiy boylik manbalari zaxiralarining ko`payishiga imkon yaratadi. Lekin, bu usuldan foydalanishning o`z shartlari bor. 1ta iste`molchi – korxonaga aniq vaqt davomida ta`minlovchi korxona katta miqdorda, ya`ni temir yo`l vagonlarini to`ldiradigan miqdorda, moddiy boylik – manbalarini yuborilsa, tranzit usulidan oqilona foydalanish mumkin.

Tijorat vositachi xissadorlik jamiyati korxonalari bazalariga materiallar tez-tez yetkazilishi natijasida, tranzit usuliga ko`ra, iste`molchi korxonada moddiy boylik manbalari zaxiralarini sezilarli darajada kamaytirishga imkon yaratadi. Hammaga ma`lumki, ishlab chiqarish korxonalarining samarali iqtisodiy faoliyati zarur xom-ashyo materiallar, yoqilg`i, xilma xil uskunalar bilan ta`minlashga bog`liq. Bu ishlar moddiy texnik ta`minoti tizimi orqali tashkil qilinadi. Manna shu tizimning texnik va ishlab chiqarishga ba`zi ombor xo`jaligi bajaradi. Ishlab chiqarish korxonasining omborlari yordamchi sexlar va transport bilan bir qatorda korxonasining ishlab chiqarish tuzilmasining eng muhim halqalaridan hisoblanadi. Omborning ishlash sifati sezilarli darajada ishlab chiqarish jarayoniga ta`sir qiladi. Korxona omborlarining asosiy vazifalari: 1 . Kerakli yoqilg`i, xom-ashyo, material, mahsulot va boshqa boylik manbalari zahiralarini to`plash va iste`molchilarni uzluksiz ta`minlash. 2. Moddiy boylik manbalarini saqlash; 3. Yuk ortish-tushirish ishlari, omborning ichki ishlarini eng oz mehnat va pul xarajatlari bilan oqilona tashkil qilish. 4. Ombor maydonlaridan oqilona foydalanish va ombor xo`jaligidagi asbob uskunaliridan samarali foydalanish. 5. Moddiy boylik manbalarini ishlab chiqarishda iste`mol qilishga tayorlash. 6. Markazlashtirilgan usulda material va mahsulotlarni kerakli joylarga (iste`molchilarga) yetkazib berish. 7. Materiallardan tejamli foydalanishni nazorat qilish, ishlab chiqilgan chiqimlardan va taralardan oqilona foydalanishni tashkil qilish. 8. Ishlab chiqarish jarayonida ishlatilmasdan qolgan, ortiqcha moddiy boylik manbalari zahiralarini o`z vaqtida aniqlash va ulardan foydalanishni tashkil qilish maqsadga muvofiqdir. Ombor deganda, har xil moddiy resurslarni qabul qilishga va saqlashga mo`ljallangan, ularni ishlab chiqarish jarayoniga tayyorlaydigan va iste`molchilarni uzluksiz ta`minlab turadigan qurilmalar tushiniladi. Ishlab chiqarish korxonalari ushbu hissalari bo`yicha tavsiflanadi:

1. Faoliyat xarakteri yoki vazifalari bo`yicha; 2. Saqlanadigan resurslar bo`yicha; 3. Binoning turi bo`yicha; 4. Joylashgan joyi va faoliyat davri bo`yicha; 5. O`tga chidamlilik darajasi bo`yicha. Masalan, faoliyat xarakteri bo`yicha omborlar: 1. Ta`minlash yoki moddiy omborlarga; 2. Ishlab chiqarishning ichidagi omborlarga bo`linadi. Ishlab chiqarish korxonalarida ombor xo`jaligini tashkil qilishning eng muhim masalalaridan biri-omborlarni to`g`ri joylashtirish. Tijorat vositachi tashkilotlarda zahiralarni belgilanishi Yuqorida ta`kidlaganimizdek tijorat vositachi tashkilotlarda zahira tushunchasi moddiy ishlab chiqarishning barcha sohalarini qamrab oladi, chunki xom-ashyoning birinchi manbadan so`ngi iste`molchigacha bo`lgan xarakatida moddiy oqish barcha maydonchalarida zahira ko`rinishida bo`lishi mumkin. TVT aylanma mablag`larini qayta tiklash jarayonida resurslarni uzluksiz aylanishini ta`minlovchi bir yo`li ajratilgan pul mablag`idir. Odatda tovar yoki tovar bo`lmagan zahiralarga sarflanadi. TVT aylanma mablag`larining o`ziga xos xususiyati bo`lib uning juda ko`p qismi tovar xissasiga to`g`ri keladi. Bunda TVT bozoridagi magazindagi tovar zahirasiga yo`lda kelayotgan, shuningdek ortilgan lekin, hali ularga bankdan kassaga pul olish uchun xujjat berilmaganlarini ham qo`shilishi lozim. TVT aylanma mablag`larining ikkinchi bir katta qismini hisob raqamlaridagi mablag`lar tashkil etadi. Bu endi TVT ishlab chiqarish texnikaviy mahsulotlarini ommaviy turini tranzit xolda yetkazib berishda ishtirok etishi bilan izohlanadi. Turli TVTlardagi aylanma mablag`lar ham turli tuman va o`ziga xos xususiyatga ega, bu sotilayotgan mahsulotlar hajmi va tovar aylanishini tuzilishi tovar moddiy qimmatini aylanishi tezligi, mahsulot yetkazib berishlik muntazamligi, pul bilan hisob-kitob qilish

shakli, u yoki bu tijorat vositachilik tashkilotlari bajarilayotgan muayyan vazifalarga bog`liqdir. Masalan, yog`och taxta yetkazib berishga ixtisoslashgan hamda asosan tranzit operatsiyalarini amalga oshiruvchi TVTlar hisob raqami zahirasida aylanma mablag`larning arzimagan umumiy qismi, uning asosiy qismini esa hisob-kitoblardagi pul mablag`lari tashkil etadi. Buni uning o`ziga xos jihatlariga ta`luqli ekan bilan izohlash mumkin. Neft mahsulotlari yoki metalli mahsulotlar yetkazib berish bilan shug`ullanuvchi TVTlarda, aylanma mablag`lari odatda taxminan teng taqsimlangan bo`ladi. Chunki bu TVTlar sezilarli ko`lamda ombordan tranzit operatsiyalarni amalga oshiradi. Hisob-kitoblarda ishtirok etadi. TVT aylanma mablag`larini ikki guruhga ajratish mumkin: jalb etish va aylanma ishlab chiqarish fondi. Jalb etish fondiga tovarlar qiymati. pul mablag`i hisoblardagi mablag`lar aylanma ishlab chiqarish foydalariga barcha boshqa, asosiy fondiga ta`luqli bo`lmagan moddiy qimmatliklar kiradi. TVT aylanma mablag`lari manbalari bo`lib, o`z mablag`lari bilan bank krediti, kreditorlik qarzi va boshqalar hisoblanadi. TVT tashkil etishda, xo`jalik faoliyatini me`yorida amalga oshirish va tovar zahiralarini yuzaga keltirish uchun o`z ta`sischilari tomonidan aylanma mablag`lari bilan ta`minlanadi va uning ustavida qayt etilgan bo`ladi. Faoliyat ko`rsatish jarayonida aylanma mablag`lar qoida bo`yicha har yili oshib boradi. Ushbu o`sishini qoplash uchun, odatda TVT xo`jalik aylanmasida bo`lgan mablag`lar barqaror passivlar o`sishi va ortiqcha xususiy aylanma mablag`lari yo`naltiriladi. Shu bilan birga TVT aylanma mablag`ini to`ldirishda ichki manbalardan faoliyat zimmasiga asosiy xissasini qo`shadi. Taqsimlash iqtisodiyoti sharoitlarida ta`minot sotuv tashkilotlari aylanma mablag`ini to`ldirishda kamchiliklarga duch kelsa, qayta taqsimlovchi yuqori tashkilot tomonidan uni boshqa tashkilotlar hisobga «oziqlantirish» kerak bo`ladi. Bozor munosabatlariga o`tish tufayli bunday amaliyot barham topmoqda. TVTlar o`z moliyaviy muammolarini o`z mablag`lari hisobidan hal etadi yoki zarur xollarda qisqa muddatli bank kreditlari evaziga yechadi.

TVTning aylanma mablag`lari shakllantirish va to`latishga yo`naltiriladigan ulkan mablag`lari ulardan foydalanish samaradorligini doimo diqqat e`tibor markazida tutishini taqozo etadi. Aylanma mablag`lar bilan tovarlarni ishlab chiqaruvchidan iste`molchilarga yetkazishni ta`minlaydi. Tijorat vositachi tashkilotlarda zahiralarni boshqarish tizimi va xolatini tahlili Zahiralarni boshqarish ularni huquqiy xolatini nazorat qilishni tashkil etishni ham ko`zlaydi. Zahiralarning xolati ustidan nazorat zahiralarining me`yorlari cheklanishini aniqlash maqsadida ishlab chiqarish texnik uslubini tayinlanishida mahsulotlar va halq, iste`mol tovarlarining zahiralari darajasini o`rganiladi. Zahiralar ustidan nazoratning kerakligi tijorat vositachi tashkilotlari zahiralarida me`yorida ko`zlangan chegaralaridan haqiqiy zahira hajmining chiqib ketish xollarida xarajatlarning ortishi bilan atlangan. MDH davlatlarida yuz berayotan yirik ko`lamdagi sloxatlar haqida so`z yuriar ekanmiz odatda, taqsimot, ma`muriy buyruqbozlik tizimidan bozor munosabatlariga o`tishining u yoki bu usulining nazarda tutamiz. Lekin, shuni e`tiborda saqlash lozimki, bozor sharoitida jahondagi bironta ham mamlakatda sof holdagi bozor yoki taqsimot iqtisodiyoti uchramaydi. Biroq tovarlarni markazlashtirilgan tartibda taqsimlash-ning afzal tomoni ham borligini unitmaslik lozim. Bugungi kunda uni unitib qo`yganlar yoki bozor iqdisodiyoti sarxushligiga berilib uni shunchaki, yengiltaklik bilan rad etmoqdalar. Sir emaski resurslar davlat qo`lida to`plangan taqdirdagina ahamiyatga molik milliy dasturni ya`ni mudofaa, milliy-texnika va ijtimoiy ahamiyatga ega dasturni bajarish mumkin bo`ladi. Davlat, shubxasiz, tegishli zahirani bunyod etishi zarur. Yuqorida bayon etilganlarga asoslanib shunday hulosa qilish mumkinki, davlat ta`minoti, umummilliy bozor doirasida o`zgartirilar ekan taqsimotlar mexanizmi ayrim vazifalarni qisman saqlab qolish zarurligini hisobga olish zarur, ayniqsa, bozor iqtisodiyotiga o`tish davrida. Tijorat vositachi tashkilotlarni tovar zahiralari bilan ta`minlanishi. Tovar zahiralarini rejalashtirishda zahiralar tovarlar aylanishini ilmiy asoslangan rejalaridan kelib chiqishi kerak bunda tovar zahiralarini normadan oshirib yuborish va

kamaytirishga yo`l qo`ymaslik lozim. Tijorat vositachi tashkilotlarda tovar zahiralarini tayinlanishiga qarab joriy saqlanadigan tovarlar mavsumdan jamg`ariladigan tovarlar, muayyan maqsadda mo`ljallangan va muddatdan oldin tashib keltiriladigan zahiralarga bo`linadi. Joriy saqlanadigan tovar zahiralari aholiga tovarlar sotishning uzluksizligini ta`minlash uchun mo`ljallanadi. Mavsumiy jamg`ariladigan tovar zahiralari uchun tovar ishlab chiqarish bilan uni iste`mol qilish orasidagi farq, xarakterlidir. Korxona muomala xarajatlarini tahlili jarayonida muomala xarajatlarini urganishga doyr analitik ishlar ma`lum izchillikda o`tkaziladi. Korxona muomala xarajatlarini tahlil qilish uchun asosiy material bo`lishi korxonaning yillik hisoboti asos qilib olinadi. Tahlil qilish jarayonida hisobot yilidagi ko`rsatkichlari o`tgan yildagi hisobot ko`rsatkichlari bilan taqqoslanib ortiqcha sariflangan va tejalgan miqdori aniqlanadi. Savdo bo`yicha muomila xarajatlari va turlariga qarab ta`sir qilinadi. Muomala xarajatlarini moddalar bo`yicha tasnif qilish xarakatlar tuzilishini ko`plab xarajatlarni talab qiladi. Moddalar bo`yicha taxlilning natijasi shuni ko`rsatadiki, oqibatda xarajatlarning rejaga nisbatan har xil o`zgarishi moddalar bo`yicha ham muomala xarajatlari darajasining o`zgarishiga olib keladi. Shunday qilib muomala xarajatlarini tovar aylanishiga bog`liq va bog`liq bo`lmagan xarajatlar deb ikki guruhga ajratish mumkin. Shartli – o`zgaruvchan muomala xarajatlari. Bu guruh myomala xarajatlariga tovar aylanishining o`zgarishi bilan bog`liq bo`lgan xarajatlarini xaqi, transport xarajatlari, tovarlarni o`rash, joylash va navlarga ajratish tabiiy kompaniya bilan boylik bo`lgan xarajatlar va boshqa xarajatlarning 50% ni tashkil qiladi. Bu guruhdagi xarajatlarning ko`payishi tovar aylanishi xajmining o`zgarishiga olib keladi, tovar aylanishi xajmining ko`payishi bilan yuqorida aytilgan xarajatlar rejaga nisbatan ko`payishi yoki rejadagi tovar aylanishi xajmi bajarilmasligi hisobiga kamayishi ko`zda tutiladi.

• Shartli o`zgarmas muomala xarajatlari. • Bu guruh xarajatlariga tovar aylanishi o`zgarishi bilan to`g`ridan-to`g`ri bo`ladigan xarajatlar – ijara xarajatlari va asosiy vositalarning amartizatsiyasi, binolarni saqlash, joriy remont, reklama ma`muriy boshqaruviga oid xarajatlar va boshqa xarajatlarning 50 % zi kiradi. • Yuqorida korxonada muomala xarajatlarining o`zgarishi nimaning hisobiga to`g`ri kelishini kuzatdik. Bu omillarni hisobga olishdan tashqari muomala xarajatlari darajasiga ta`sir qiluvchi boshqa omillarni ham e`tiborga olish maqsadga muvofiq. • Tovar ishlab chiqarish bilan bog`liq bo`lgan omillar. Xaridorlar talabiga muvofiq, keluvchi tovarlar ishlab chiqarish agar xaridorlar talabiga mos kelmaydigan tovarlar ishlab chiqilsa, u xolda ularning oshib ketishiga olib keladi. • Tovarlarni transportga ortish-tushirish bilan bog`liq, bo`lgan omillar. Tovarlarni markazlashtirilgan tartibda, konteynerlardan foydalangan xolda yetkazib berish bilan bog`liq, xarajatlarni anchagina kamaytiradi. • Savdo jarayoni bilan bog`liq bo`lgan omillar. Bu omillarga tovar aylanishi xajmi va tuzilishi, xaridorlarga xizmat ko`rsatishning ilg`or formalarini va savdoda ilg`or tajribalardan foydalanish kabilar kirishi mumkin. Xozirgi kunda faoliyat olib borayotgan tijorat vositachi tashkilotlar faoliyatini garchi shu aytib o`tganlarimiz bilan taqqoslaydigan bo`lsak, ba`zi bir kamchiliklarga yo`l qo`yilayotganini kuzatishimiz mumkin. Buni biz yurtimizda faoliyat ko`rsatayotgan vositachi tashkilotlar ekanligidan ham ko`rishimiz mumkin. YA`ni men bunda reklamani nazarda tutayapman. Xozirgi bozor iqtisodiyoti sharoitida korxona muomala xarajatlarini o`zgartirmay turib, ya`ni pasaytirmay turib faoliyat ko`rsatish uni raqobat sharoitida ushlab turishi mumkin, lekin bu ancha mushkil vazifa. Lekin, yana shuni esimizdan chiqarmaylikki tijorat vositachi tashkilotlarga o`ziga bog`liq bo`lmagan bir qator omillar ta`siridan ham kamchiliklar ham kelib chiqmoqda. Bu omillarga davlatning SOLIQ siyosati, bojxona tizimi, texnika vositalarini eskirishi tufayli

yangi texnalogiyalarga bo`lgan extiyojni qimmat bo`lganligi uchun to`lov qobiliyatiga ega bo`lmasligi tufayli yuzaga kelayotgan kamchiliklar va shunga o`xshash boshqa omillarni misol qilib aytish mumkin. Undan tashqari korxona o`zining to`lov qobiliyatiga mos xolda o`z ishchilari sonini optimal darajada ushlash, tovarlarni xarakatini yo`lga qo`yishda logistika elementlarini tadbiq qilish yoki uni soddalashtirgan formasini ishlab chiqarish, korxonaning aktivlari hisobida turgan foydalanilayotgan yoki kam foydalanilgan asosiy vositalardan qutulish, tovar xarakatida ishtirok etadigan kanallarning tovar xarakatida ishtirok etishini nazorat qilish va ularni ish faoliyatini gorizontal bog`lashi orqali bir-biri bilan tijorat vositachi tashkilotlarining ishlab chiqarish va savdo bozoridagi tijorat vositachilik tajribasini to`plashni ham shu fikrimizga qo`shimcha qilish maqsadga muofiqdir.

O'xshashlar

Mehmonxonaning asosiy jarayonlari va qurilmalari tushunchasi

Bozor tushunchasi va turlari

Bank huquqi tushunchasi va predmeti

Auditda muhimlik tushunchasi va auditorlik

Turizm bozori tushunchasi va vazifalari