Yirik mexmonxonani boshqarish sxemasi - Iqtisodiyot - Referatlar

Yirik mexmonxonani boshqarish sxemasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

120 KB

Ko'chirib olish

Yirik mexmonxonani bosh q arish sxemasi Reja: 1. Kichik mexmonxonani boshkarish tuzilmasi 2. Bosh ma’mur ofisi 3. Tungi auditor 4. Ma’muriy-xujalik (kastelyan) xizmati

Tabiiyki, har bir mexmonxonaning tashkiliy tuzilmasi o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘ladi. Masalan, bronlashtirish bo‘limi tijorat bo‘limi tarkibiga kirishi mumkin, haridlar bo‘limi moliyaviy direktorga bo‘ysunishi mumkin, banket xizmati ovkatlanish xizmati tarkibiga kirishi mumkin. Ba’zan bosh oshpaz bevosita bosh direktorga bo‘ysunadi, ovqatlanish xizmatining menejeri esa fakat ofitsiantlarni boshkaradi va x.k. Mexmonxona toifasiga qarab, uning boshkaruv tuzilmasida tegishli bo‘limlar, masalan, biznes markazi, fitness markazi, vrach (ba’zan hatto kichik poliklinika) mavjud bo‘ladi. Kurort mexmonxonasida «dam olish buyicha direktor» lavozimi ham mavjud. Angliya mexmonxonalarida qabul qilingan boshqarish sxemasining o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, qabul qilish xizmati (Front office) xo‘jalik xizmatining direktoriga bo‘ysunadi, qabul qilish xizmatida esa ayrim bo‘limlarni katta xodimlar, masalan, bosh telefonist, bosh hammol, bosh kassir, axborot xizmati rahbari, bronlashtirish xizmati rahbari va sh.k. boshkaradi. Yirik mexmonxonani boshqarishning namunaviy sxemasi taxminan 1- rasmda ifodalangan ko‘rinishga ega bo‘ladi.

rasm Меҳмонхона эгаси(акциядорлар) Хўжалик хизмати директори ( houzekeepin g mng ) Бош директорДиректорлар кенгаши Тижорат бўлими директори (sa les and marketing mng)Қабўл қилиш хизмати директори (fr ont office mng) Рўйхатга олиш хизмати Таълим бўлимиОвқатланиш хизмати директори( fo od & beverage ) Молия директори (cont roller) Бош мухандис Харидлар бўлими директори Ходимлар бўйича менежер Бронлаш тириш хизмати Ходимлар, фаррошлар Бош ошпаз Ресторан директор и Хавфсизлик хизмати Кадрлар бўлими Консьерж хизмати Банкет хизмати Бармен Бош барменСотувлар бўйича менежерлар Ошпаз официантлар

Kichik mexmonxonani boshkarish tuzilmasi Standart motellarda boshkarishning eng oddiy sxemasi taxminan quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi: 100 nomerli motelda direktorga qabul qilish va moliya xizmatining to‘rt klerki, xo‘jalik xizmatining boshlig‘i bevosita bo‘ysunadi, xo‘jalik xizmati boshlig‘ining ko‘l ostida sakkiz xodima, to‘qqiz paj (bellman) (ular mijozlarning avtomobillarini parkovka qilish bilan ham shug‘ullanadi) va bir ta’mirlovchi (elektr va santexnika ishlarini bajaruvchi) ishlaydi. Yukori darajali yirik mexmonxonalarda esa, aksincha, boshkaruv pog‘onalari soni ko‘payadi: masalan, bosh direktor uch o‘rinbosarga (nomer fondi, ovkatlanish va ma’muriy xizmatlar bo‘yicha) ega bo‘ladi. Nomer fondi direktoriga qabul qilish xizmati, xo‘jalik xizmati (xodimalar va farroshlar, kirxona, kimyoviy tozalash shoxobchasi va sh.k.) bo‘ysunadi. Umumiy ovqatlanish direktoriga oshxona, restoranlar, barlar, banket xizmati, nomerlarda xizmat ko‘rsatish bo‘limi bo‘ysunadi. Ma’muriy ishlar buyicha direktorga kontroller, marketing va sotuvlar bo‘limi menejeri, bosh muxandis, xavfsizlik xizmati va xodimlar bo‘limi bo‘ysunadi. Mexmonxona mulkdori davlat, munitsipalitet, jismoniy shaxs, aksiyadorlik jamiyati bo‘lishi mumkin. Aksiyadorlar direktorlar kengashini saylaydi (aksiyador saylaydigan kengash a’zolari soni unga tegishli aksiyalar mikdoriga mo‘tanosib bo‘ladi). Direktorlar kengashi bosh direktorning ishini nazorat kiladi, moliyaviy reja (budget)ni tasdiklaydi, bosh direktorning reja ijrosi to‘g‘risidagi hisobotini tinglaydi. Direktorlar kengashi majlisi odatda yilning har choragida bir marta chaqiriladi. Maxsus adabiyotlarda mexmonxona bo‘limlari tanlangan mezonga ko‘ra muayyan guruxlarga birlashtiriladi. Masalan, mexmonxonaning asosiy (daromadni shakllantiruvchi) bo‘limlari (Revenue centers) va yordamchi bo‘limlari (Support centers) farqlanadi. Asosiy bo‘limlarga nomer fondi, restoranlar, barlar, yordamchi bo‘limlarga esa - texnik bo‘lim, kadrlar bo‘limi, buxgalteriya kiradi. Mexmonxona xizmatlarini front of the house va back of the house ga tasniflash metodi keng

tarkalgan bo‘lib, mazkur metod zamirida mexmonxona muayyan bo‘limi xodimlarining mijozlar bilan aloka qilish darajasi yotadi. Front of the house ga qabul qilish xizmati, restoran; back of the house ga oshxona va buxgalteriya esa kiradi. So‘nggi zikr etilgan gurux xizmatchilari mijozlar bilan bevosita aloka qilmaydi. Mazkur guruhlarning xodimlari har xil dasturlar bo‘yicha o‘qitiladi, ular xizmat ko‘rsatadigan xonalar aniq ajratiladi. Hatto ularning forma kiyimi ham farq kiladi. Kichik mexmonxonalar, tabiiyki, ancha sodda boshkaruv tuzilmasiga ega bo‘ladi. Ammo asosiy bo‘limlar o‘ziga xos funksiyalari bilan saqlanib qoladi. 2-rasmda mashxur Holliday Inn mexmonxonalar tarmog‘iga kiruvchi kichik (130 nomerli) mexmonxonani boshkarish tuzilmasi ifodalangan. rasm Bosh direktor Ovqatlanish xizmati direktori (food &beverage) Kontroller Xodimlar xizmati direktoriBosh muxandis«Meh mon xizmati direktori» Xo‘jalik xizmati direktori (houzekeeping mng) Banket menejeri Dam olish Bo‘yicha menejer Qabo‘l qilish Xizmat i klerk lariRestoran direktori Xodiml ar Ta’mirlov chilar Buxgalteriya

Bosh ma’mur ofisi Xizmat ko‘rsatish bo‘limi direktori xizmat ko‘rsatish bo‘limiga samarali raxbarlik qilish va uning ishi uchun boshkaruvchi oldida javob beradi. Direktorning vakolatlariga quyidagilar kiradi:  bo‘limning moliyaviy operatsiyalari uchun javobgarlik;  qo‘l ostidagi xodimlarni ta’minlash;  mehmonxona mijozlarining ehtiyojlarini qondirish;  xizmatchilar va mehmonlar o‘rtasidagi munosabatlar;  xavfsizlik;  sovg‘alar do‘koni. Xizmat ko‘rsatish bo‘limi tarkibiga quyidagi bo‘linmalar kiradi: 1) bosh ma’mur ofisi; 2) bosh ma’mur stoli; 3) rezervlashtirish stoli; 4) ma’muriy-xo‘jalik bo‘linmasi; 5) konserjlar; 6) xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar; 7) aloqa. Bosh ma’murning vazifasi - mehmonlarning ehtiyojlarini yaxshirok qondirish maksadida xizmatni muttasil takomillashtirish yo‘li bilan mehmonlarga xizmat ko‘rsatish sifatini yaxshilashdan iborat. Masalan, ayrim bosh ma’murlar o‘zlarining xizmat ko‘rsatish bo‘yicha yordamchilari zimmasiga mehmonlarni mehmonxona eshigi oldida kutib olish, ularni registraturaga kuzatib qo‘yish, so‘ngra ularga ajratilgan nomergacha shaxsan kuzatib qo‘yish, bundan oldin u yerga bagaj yetkazilishini ta’minlash vazifalarini yuklaydi. Mehmonxonada ish kuni mobaynida bosh ma’mur quyidagi ishlarni amalga oshirishiga to‘g‘ri keladi:

 navbatchi ma’murning ma’lumotini tekshirish;  o‘tgan tunda nomerlarning to‘lishiga baho berish;  o‘tgan tunda har bir nomerdan kelgan o‘rtacha tushumni hisoblash;  bo‘sh xonalarning mavjudligini tekshirish;  alohida holatlarga aniqlik kiritish;  yakin oyga kelgan jamoaviy buyurtmalarga aniklik kiritish;  shu kuni kelgan va ketayotgan mehmonlarning ro‘yxatini ko‘zdan kechirish;  muxim mehmonlar ro‘yxatini ko‘zdan kechirish va ruyxatga olish uchun kerakli ish kog‘ozlarini tayyorlash;  barcha keluvchilarni ro‘yxatga olish uchun ish kog‘ozlarini tayyorlash;  xizmat ko‘rsatish bo‘limi boshlig‘ining majlislarida va barcha tezkor majlislarda ishtirok etish;  ertangi kunda keluvchilar va ketuvchilarning ro‘yxatlarini ko‘zdan kechirish;  keluvchilar va ketuvchilar yuzasidan zarur ko‘rsatmalar berish;  ish grafigini tekshirish (har xafta);  mehmonlarga xizmat ko‘rsatish buyicha yordamchilarga yo‘l-yo‘riqlar berish (har kuni). Ayrim mehmonxonalarda qabul qilingan qoidaga ko‘ra, joylarni rezervlashtirish buyicha menejer va uning yordamchilari sotuvlar buyicha direktor oldida hisobdordir. Bosh buxgalterga esa tungi auditor va uning yordamchilari, shuningdek, kassirlar hisobot beradi. Bosh ma’murning mansab majburiyatlari orasida quyidagi uch vazifa ayniqsa muxim ahamiyatga ega. 1. Nomerlarni sotishga rahbarlik qilish. Mehmonxonaning barcha bo‘limlari bahamjixat va uyushqoqlik bilan ishlashi kerak. Rezervlashtirish stoli nomerlar sotilishi foizini oshiradi. Oldindan buyurtma berish mumkin bo‘lgan eng yaqin muddat(!) - mo‘ljallangan tashrif arafasidagi okshom. Kechkurun soat 6 da rezervlashtirish stoli o‘z ishini to‘xtatadi va bundan keyin kelgan barcha mehmonlar, shuningdek, bo‘sh nomerlar navbatchi ma’mur ixtiyoriga topshiriladi. Kechkurun soat 6 dan keyin shaxsan yoki telefon orqali qilingan buyurtmalarni

navbatchi ma’mur qabul kiladi. U tabiiyki, nomerlar yuz foiz to‘lishidan manfaatdor bo‘ladi. Ammo u kechasi yo kunduzi istalgan paytda doimiy mijozlar ko‘ng‘irok qilib qolishi mumkinligini ham unutmasligi kerak. Bosh ma’mur ofisi nafakat barcha bo‘sh nomerlarni sotish, balki nomer o‘rtacha kunlik qiymatining oqilona darajasiga erishish hakida ham o‘ylashi lozim. Bu rakam kun davomida topshirilgan barcha nomerlarda bir kunlik yashash hakini ko‘shish va hosil bo‘lgan mikdorni topshirilgan nomerlar soniga bo‘lish yo‘li bilan hisoblanadi. Mana, oddiy bir misol: Jamoaviy bronlashtirish 100 nomer 140$ dan =14000$ 10 apartament 250$ dan = 2500 Yakka bronlashtirish 250 nomer 160$ dan = 40000 Maxsus chegirmali bronlashtirish 50 nomer 125$ dan = 6250 Jami 410 nomer 62750$ Nomerning o‘rtacha kunlik qiymati (NO‘KK) = 62750$/410= 153$ Nomerning o‘rtacha kunlik qiymatini okilonalashtirishning eng ko‘p tarkalgan usullari taqchillikni sotish va foiz tarzidagi foydani boshqarish hisoblanadi. Birinchi usul ( taqchillikni sotish) hanuzgacha band qilinmagan nomerning afzal jixatlarini, chunonchi: kengligi, balandrok kavatda joylashgani, derazasidan chiroyli manzara ko‘rinishi va x.k.ni namoyishkorona uqtirishdan iborat. Ikkinchi usul foiz tarzidagi foydani boshkarish deb nomlangan xavo yo‘llari agentliklarida o‘ylab topilgan. Uning mohiyati shundan iboratki, nomerni rezervlashtiradigan va uning uchun oldindan xaq to‘laydigan mijozlar nomerni ikki-uch kun oldin buyurtma kiladigan mijozlarga qaraganda imtiyozlirok tariflar buyicha haq to‘lashlari lozim. Mehmonxonalarning to‘lishiga ta’sir ko‘rsatadigan omillar juda ham ko‘p. Ularning asosiylari talab (xona olishni xoxlovchilar soni) va taklif (mavjud xonalar soni)dir. Masalan, Nyu-York mehmonxonalarining yillik konferensiyasi va savdo yarmarkasini olaylik. Ushbu anjuman mehmonxona nomerlariga talab ancha katta

bo‘lgan shaharda o‘tkaziladi. Savdo yarmarkasiga o‘xshash anjumanlar bu talabni shu darajada oshirib yuboradiki, bu nomer narxiga ta’sir ko‘rsatadi. Foiz tarzidagi foydani boshkarishni biz quyida mufassalrok ko‘rib chikamiz. 2. Mehmonlarning balans schyotlarini yuritish. Ushbu vazifa avans depozitlarini olish, mehmon schyotlarini ochish va turli bo‘limlardan kelgan barcha harajatlarni ruyxatlashdan boshlanadi. Ko‘pgina mehmonxonalar avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlariga va sotuv shoxobchalari terminallariga ega bo‘lib, ulardan ma’lumotlar bosh ma’mur ofisiga uzatiladi. Bu mehmonxonaning turli savdo shaxobchalarida kayd etilgan mehmonlarning harajatlari mehmon schyotlariga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kiritilishi va mehmon ketayotganida haq to‘lanishini yoki «shahar grossbuxi»ga kiritilishini (kompaniya kredit ochgan firmalardan kelgan mehmonlar uchun) anglatadi. Bu holda schyotlar bo‘yicha ko‘rsatilgan muddatlarda haq to‘lanadi. Bir paytlar joriy oy oxiridan kechiktirmasdan xaq to‘lash belgilangan edi, keyinchalik bu muddat o‘ttiz kun kilib, imtiyozli muddat esa - 60 kun kilib belgilandi. Shunga karamay, aksariyat kompaniyalar 15-20 kundan kechiktirmasdan schyotlarni to‘lovga takdim etishga harakat kiladi. Bu mehmonxonaga ipoteka kreditlari bo‘yicha o‘z majburiyatlarini bajarish va xizmatchilari mehnatiga xaq to‘lash uchun yetarli nakd pullar kirimiga ega bo‘lish imkonini beradi. Avtomatlashtirilgan boshkaruv tizimidagi eng so‘nggi yangilik - schyotni masofadan turib nazorat qilish. Ushbu tizim mehmonga o‘z schyotini nomerda o‘rnatilgan teleekran orkali nazorat qilish imkonini beradi. Mehmon mazkur tizimni ulaydi, barcha harajatlarini tekshirib ko‘radi va to‘lovga ruxsat beradi. Summa kredit kartochkasiga o‘tkazilishi, schyot nusxasi esa mehmonga yoki mehmonning firmasiga (agar bu firma schyoti bo‘lsa) yuborilishi mumkin. Xali bunday tizimga ega bo‘lmagan mehmonxonalar ba’zan mijoz mehmonxonani tark etishidan bir kun oldin u barcha harajatlarini tekshirib ko‘rishi uchun uning shaxsiy schyotidan ko‘chirma nusxasini eshigi ostiga suqib qo‘yadi. Mehmon bosh ma’mur ofisiga ko‘ngirok kilib, kassirdan schyotni yuborishini iltimos qilishi ham mumkin. Nakd pul kirimi muxim ahamiyatga ega bo‘lgan bugungi kunda haq

to‘lash schyot-faktura olinganidan keyin yoki bundan bir necha kun o‘tgach talab kilinishi mumkin. Kredit kartochkalari ham mehmonxonalar o‘z xizmatlari uchun haq olishini tezlashtirib, mazkur jarayonga imkoniyat yaratadi. 3 . Pochta, fakslar, xatlarni yetkazib berish, shuningdek, mahalliy yangiliklar va mehmonxona yangiliklari bilan ta’minlash tarzidagi xizmatlarni taklif qilish, Ma’mur stolini ko‘plab odamlar qurshab, unga minglab savollar bilan murojaat etadi. Mazkur seksiya xodimlari mehmonxonaning turli-tuman xizmatlari ishidan boxabar bo‘lishlari kerak. Stolning katta-kichikligi, shuningdek, xodimlari soni mehmonxonaning katta-kichikligiga bog‘lik bo‘ladi. Markazdagi 800 nomerli gavjum mehmonxona, tabiiyki, qishloq mehmonxonasiga o‘xshamaydi. Bosh ma’mur stoli uch smenada uzzukun ishlaydi. Muayyan smena ishga tushadigan vakt turli mehmonxonalarda har xil bo‘lishi mumkin. Birok, ko‘pincha kunduzgi smena soat ertalab 7.00 dan 15.00 gacha, kechki smena - 15.00 dan 23.00 gacha, tungi smena esa - 23.00 dan 7.00 gacha ishlaydi. Kunduzgi smenaning asosiy majburiyatlari: 1. Jurnalni va nomerlarning to‘lganligini, chunonchi: oldindan buyurtma kilgan mehmonlar kelgan-kelmaganini tekshirib ko‘rish va tegishli axborotni yuborish. 2. Mavjud bo‘sh nomerlarni hisoblab chiqish va eng so‘nggi prognozni berish (ayrim mehmonxonalarda bu vazifani rezervlashtirish stoli bajaradi). 3. Imkoniyat tug‘ilgani zaxoti nechta va qaysi turdagi nomerlar topshirilishi lozimligini hal qilish (ayrim mehmonxonalarda bu vazifani rezervlashtirish stoli bajaradi). 4. Muhim mehmonlar uchun apartamentlar ajratish, majlislar uchun xonani tayyorlab qo‘yish. 5. Mehmonxonani tark etayotgan mehmonlar haqidagi ma’lumotlarni tekshirib ko‘rish: 1. barcha harajatlar, ayniksa, oxirgi telefon ko‘ng‘iroklari va nonushta schyotga kiritilganmi. (O‘rta va katta mehmonxonalarning aksariyati avtomatik boshkaruv

tizimiga ega bo‘lib, u mehmonning barcha harajatlarini avtomatik tarzda ro‘yxatga oladi va uning schyotiga kiritadi. Ilgari ayrim mehmonlar bevosita ketishdan oldin foydalangan xizmatlariga haq to‘lamay, ketib kolar edi); 2. schyotning aniqligini tekshirish, mijoz mehmonxonada yashashi davrida qilgan barcha harajatlarini u bilan birga ko‘rib chikish; 3. to‘langan haqni nakd pulda yoki kredit kartochkasida qabul qilish; 4. favkulodda hollarda (masalan, mehmon uning yashashi uchun firma haq to‘lashini aytgan, ma’muriyat esa bu haqda xech kanday ma’lumot olmagan holda) o‘zini vazmin tutish; 5. agar mehmon uchun mehmonxonada kredit ochilgan firma haq to‘laydigan bo‘lsa, bu haqda buxgalteriyaga xabar berish. 6. Mehmonlarning barcha savollarini dikqat bilan eshitish va ularga xushmuomalalik bilan javob qaytarish. 7. Barcha dikkatga sazovor vokealarni daftarda kayd etib borish. 8. mehmonning talabiga binoan uning xonasida har kanday tozalash ishlarini tashkil etish. 9. Ma’muriy-xo‘jalik bo‘limi xodimlariga muhim mehmonlarning xonalariga gullar qo‘yish va unga boshkacha tarzda hurmat-e’tibor ko‘rsatish xaqida ko‘rsatma berish. 10. Kalitlar to‘g‘ri berilishi va qaytarilishini tekshirish. 11. Ma’mur stolining navbatchisi og‘ir sharoitlarda ishlay olishi lozim. U doim hammaning ko‘z o‘ngida ishlaydi va doim kimdir unga o‘z vazifasini bajarishiga xalaqit beradi. Shu bois u xatto stressli vaziyatda ham o‘zini qo‘lga ola bilishi lozim. Kechki smenaning asosiy vazifalari: 1. Jurnalda o‘ziga xos ma’lumotlar kayd etilgan-etilmaganini tekshirib ko‘rish (ushbu jurnalda mehmonlar bilan alokalar ruyxatga olinadi, ma’mur yordamchilari mehmonlar o‘zlariga murojaat etgan muxim va o‘ziga xos masalalarni, shuningdek, ularning iltimoslarini, masalan, ulab-uzgichni tuzatish

yoki nomerga bolalar karavotini qo‘yish haqidagi iltimoslarini kayd etib boradilar). 2. Nomerlar bilan bog‘lik vaziyatni tekshirib ko‘rish (kancha nomer bush, qanchasi bo‘shash arafasida, rezervlashtirilgan nomerlarning nechtasiga tasdiknoma olinganini) va nomerlar to‘lishini prognoz qilish kartasiga tegishli tuzatishlar kiritish. Ushbu ma’lumotlarga asosan topshirish mumkin bo‘lgan nomerlar soni aniklanadi. Xozirgi vaktda bu hisob-kitoblarning barchasi avtomatlashtirilgan boshkaruv tizimi yordamida amalga oshiriladi. 3. Mehmonlarni qabul qilish bilan shug‘ullanish, ya’ni mehmonlarning barcha o‘ziga xos talablari (masalan, juda novcha mehmon uchun juda uzun karavot kerak, mehmon sigaret tutunini ko‘tara olmaydi va xk.) haqida tegishli xizmatlarga xabar berish. 4. O‘z smenasi davrida, shuningdek, uzokrok muddatlarga (soat 6 dan keyin, rezervlashtirish xizmati o‘z ishini yakunlagach) oldindan buyurtmalar qabo‘l qilish. Tungi auditor Mehmonxona har ish kunining oxirida o‘z operatsiyalari bo‘yicha balans tuzadigan oz sonli korxonalardan biri. Mehmonxona uzzukun ishlagani uchun kunduzi bitimlar tuzish jarayonini to‘xtatib bo‘lmaydi. Shu bois tungi auditor mehmonxonada harakat to‘xtashini kutadi va (kechasi soat bir atrofida) mehmonlarning kreditorlik qarzlarini tekshirib, hisob-kitob qila boshlaydi. Uning boshka majburiyatlaridan quyidagilarni kayd etish mumkin: 1. Kechki smena yuborishga ulgurmagan harajatlar bo‘yicha ma’lumotlarni yuborish. 2. Aniqlangan barcha tafovutlar haqidagi ma’lumotlarni ertalab smena menejeriga takdim etish. Har bir nomer bo‘yicha kirimni va soliklar buyicha chiqimni tegishli schyotga kiritish va yangibalansni chikarish. 3. Kompyuter tizimi ishdan chiqqan va mehmonxonaga eng so‘nggi ma’lumotlar talab etilgan xolda foydalanish uchun parallel hisobni yuritish.

4. Avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimidan va savdo shoxobchalaridan tushgan mehmonlarning schyotlarini solishtirish. Agar ular mos kelmasa, auditor xatoni topishi va tuzatishi lozim. Buning uchun har bir bo‘lim bo‘yicha harajatlar mehmon schyotida kayd etilganiga ishonch hosil qilish lozim. 5. Bir kunlik hisobotni yakunlash va undan nusxa ko‘paytirish. Mazkur hisobotda o‘tgan kundagi faoliyat mufassallashtiriladi va mehmonxona ishi haqidagi barcha muhim ma’lumotlar aks ettiriladi. 6. Mehmonxonaning o‘g‘irliklar sodir etilishi mumkin bo‘lgan jabhalarini tekshirib ko‘rish. Bir kunlik hisobotda ayrim muhim operativ ma’lumotlar o‘z aksini topadi: band kilingan nomerlarni mavjud nomerlarga bo‘lish yo‘li bilan aniklanadigan mehmonxonaning to‘lish foizi. Agar mehmonxonada mavjud 850 nomer dan 622 tasi band etilgan bo‘lsa, mazkur mehmonxonaning to‘lish foizi: 622 / 850 = 73,17%. Agar ana shu 622 nomerning 375 tasini ikki va undan ortik mehmon egallagan bo‘lsa, mehmonlarning mavjud mikdoridan ular egallagan nomerlar sonini ayirib va hosil bo‘lgan sonni ikki yoki undan ortik mehmon yashaydigan nomerlar mikdoriga bo‘lib, mehmonxonaning xaiqqiy to‘lish foizini olamiz: 750 - 622 = 128 / 375 = 34,13%. Bu rakamlar, shuningdek, nomerning o‘rtacha kunlik qiymati mehmonxona ishining asosiy ko‘rsatkichlari hisoblanadi. Nomerning o‘rtacha kunlik qiymati olingan foydani topshirilgan nomerlar mikdoriga bo‘lish yo‘li bilan hisoblanadi. Agar kunlik foyda 75884$, topshirilgan nomerlar esa 662 ta bo‘lsa, nomerdan olinadigan o‘rtacha kunlik foyda 122$ ni tashkil etadi. Yakinda mehmonxona ishining yana bir ko‘rsatkichi o‘ylab topildi: mehmonxona nomerlaridan olinishi mumkin bo‘lgan foyda foizi - bunda olinishi mumkin bo‘lgan foyda hisoblanadi va amalda olingan foyda olinishi mumkin bo‘lgan foydaga bo‘linadi. Katta mehmonxonalarda bir nechta tungi auditor ishlaydi. Ammo kichik mehmonxonalarda bunday hisob-kitoblar uchun bitta auditor kifoya kiladi. U hisob-kitoblar qilish bilan birga, ham navbatchi ma’mur, ham tungi qorovul vazifalarini bajarishi mumkin.

Ma’muriy-xujalik (kastelyan) xizmati Ma’muriy-xo‘jalik bo‘limi mehmonxonaning eng yirik (xodimlar soni jixatidan) bo‘limi hisoblanadi. Unda mehmonxona jami xizmatchilarining 50% ga yaqini mehnat kiladi. Bo‘limni ma’muriy-xo‘jalik xizmati direktori yoki ijrochi kastelyan boshkaradi. Bo‘lim boshlig‘i xizmat vazifalarining xususiyati undan tashkilotchilik qobiliyati va talabchanlikni talab kiladi. Ko‘p sonli nomerlarni har kuni lozim darajada batartib saklash juda katta mas’uliyat, aniklik va puxtalikni takozo etadi. Mehmonlar o‘rtasida o‘tkazilgan barcha so‘rovlar ma’muriy-xo‘jalik xizmatining muhimligini ko‘rsatadi. Tozalik va batartiblik mehmonlarning barcha talablari orasida birinchi o‘rinni egallaydi. Tajribali kastelyan (xizmat direktori) o‘z ishida kuyidagi o‘n qoidaga amal kiladi. 1. Mehnat resurslaridan samarali foydalanish. Ish o‘z vaktida bajarilishiga erishish uchun topshiriklarni qo‘l ostidagi xodimlar o‘rtasida taksimlab, ularning har biriga muayyan topshirik berib, zimmasiga majburiyat yuklash. 2. Bajarilgan ish to‘g‘risida hisobot berishning okilona usullarini uylab topish. Qo‘l ostidagi xodimlar ishini muttasil nazorat kilish. 3. Og‘ir mehnat talab etadigan ishlarni standartlashtirishga harakat kilish. Qo‘l ostidagi xodimlarga o‘z ishini anik va puxta bajarishiga yordam berish. 4. Vaqti-vaqti bilan inventarizatsiya o‘tkazib turish. Asbob-uskunalar va mavjud materiallarning qiymatini nazorat kilish. 5. Qo‘l ostingdagilarga namuna bo‘lish. 6. Mehmonlar va boshliklar kastelyan xizmati oldiga qo‘yadigan muammolardan buyin tovlamaslik.

7. Rejalashtirish masalalarini hal qilishga xodimlarni jalb etish Ularning ishni tez va sifatli bajarish imkonini beruvchi ratsionalizatorlik takliflarini rag‘batlantirish. 8. Xodimlarning bilim va ko‘nikmalarini oshirib borish. Tegishli malaka oshirish kurslari tashkil etish orkali ularning o‘zi ustida ishlashga intilishini qo‘llab-kuvvatlash. 9. Menejerlar tayyorlash buyicha dasturlar tashkil kilish. Xodimlaring xizmat pillapoyalari bo‘ylab ko‘tarilishiga imkoniyat yaratish. 10. O‘z bo‘limining ishini boshqa bo‘limlar, ayniksa, ma’muriy, muxandislik- foydalanish bo‘limlari va kirxona ishi bilan muvofiklashtirish. Xizmat direktori majburiyatlari orasida kuyidagilar muximlik jixatidan birinchi o‘rinda turadi: 1. Odamlarni boshkarish, asbob-uskunalarning ishlashini va kerakli mahsulotlar o‘z vaktida yetkazib berilishini kuzatib borish. 2. Nomerlarda va umumiy foydalaniladigan xonalarda tozalik va tartibni saklash. 3. Bosh boshkaruvchining moliyaviy siyosatiga muvofik xizmatga raxbarlik qilish. 4. Hujjatlarni yuritish. Xizmat direktorining ertalab 7.45 da boshlangan va 18.00 da tugagan odatdagi ish kuniga misol.  Tungi farroshlar guruxining rahbari bilan birga koridorlar va xollarning tozaligini tekshirish.  Ma’muriy-xujalik daftaridagi kaydlarni tekshirib ko‘rish.  Mehmonxona nomerlarining to‘lish prognozini tekshirish va mehmonxonani tark etayotganlar mikdoriga aniklik kiritish.  O‘tgan kun uchun hisobotlarni tekshirish, yangikelgan mehmonlar soniga aniklik kiritish, tegishli xozirlik ko‘rish uchun «o‘ta muxim mehmonlar» tashrifi kutilayotgan-kutilmayotganini aniklash.  Ma’muriy-xo‘jalik xizmatining majlisida ishtirok etish.  Joriy muammolarni xal qilish.

 Yangixodimlarni o‘kitib-o‘rgatishda ishtirok etish.  Menejerlar va sektorlarning sardorlari bilan majlis o‘tkazish.  Har xil ishlarni bajarishga naryadlar berish.  Byudjetni tekshirib ko‘rish.  Haridlarga buyurtmalarni ma’kullash„  Asbob-uskunalar va jixozlarni tekshirib ko‘rish.  Mehmonlarning xonalaridagi tozalikni tekshirib ko‘rish.  Ekspluatatsiyachilardan kelgan naryadlarni ko‘zdan kechirish.  Xizmatga qabo‘l qilishga nomzodlar bilan suxbatlashish. Kadrlar masalalarini ko‘rib chikish, xizmatni rivojlantirish haqida o‘ylash, maslahatlar berish. Xizmat direktorining eng og‘ir vazifasi - qoida tarikasida, turli millat vakillari bo‘lgan bo‘lim xodimlarini boshkarish. Mehmonxonaning katta-kichikligiga karab, xizmat direktori bir o‘rinbosarga va bir yoki bir nechta yordamchiga ega bo‘ladi, ular esa, o‘z navbatida, mehmonxonaning turli sektorlari (kavatlar, prolyotlar va hk.) uchun mas’ul bo‘lgan xodimalar ishini yo‘lga soladi (5.9-rasm). Direktor urinbosari xizmatga muayyan tarzda rahbarlik kiladi, masalan, mehmonxonani sektorlarga ajratadi va xonalarni tozalash grafigini tuzadi. Mehmonxona nomerlari kavatma-kavat rejalarda ko‘rsatiladi. Agar nomer bo‘sh bo‘lsa, uning karshisida hech kanday belgi bo‘lmaydi, nomer band bo‘lgan xolda XB (xona band) degan belgi kuyiladi. Agar mehmon nomerni tez orada bo‘shatish niyatida bo‘lsa, TB (tezda bo‘shaydi) degan belgi, yashash muddatini uzaytirish niyatida bo‘lsa - YAMU (yashash muddati uzaytiriladi) degan belgi kuyiladi. Avariya xolatidagi bo‘lgani uchun mehmonlar joylashtirilishi mumkin bo‘lmagan xonalar AH (avariya xolatida) degan belgi bilan , «o‘ta muhim mehmon» joylashishi kutilayotgan xonalar esa -VIP belgisi bilan ajratiladi va ayni xolda kanday xozirlik ko‘rilishi lozim ligi haqida anik kursatmalar kayd etiladi. Agar 258 nomer band va ularning 10 tasi - apartamentlar (bu xolda bir nomer ikkitaga o‘tadi) bo‘lsa, kastelyan xizmati ixtiyoridagi nomerlarning umumiy mikdori 268 ta bo‘ladi. Rezervlashtirgan, lekin kelmagan mehmonlarni ayirib

tashlasak, amalda egallangan nomerlar soni hosil bo‘ladi. Bu mikdorni 17ga (bir xodimaga to‘g‘ri keladigan normaga) bo‘lib, shu kuni talab etiladigan xizmatchilar sonini olamiz. Barcha egallangan nomerlar 258 Kushuv 10 (apartamentlar) 10 Jami band kilingan nomerlar 268 Ayiruv 3 (kelmagan mehmonlar) 3 Amalda egallangan nomerlar 265 265 /17= 16 xodima Mehnat haqi fondini tejash va ishda urnak kursatgan xodimlarni ragbatlantirish maksadida ayrim korporatsiyalarda eng yaxshi xodimalarga muayyan nomerlarni doimiy biriktirish ruxsat etilgan. Bu tekshiruvchilar sonini kamaytirish imkonini beradi. Tozalash sifatining mezonlari gruppaviy intervyu olish usulida surov o‘tkazish yuli bilan aniklanadi. Mehmonlar o‘zlari uchun eng muxim mezonlarni kursatadilar va eng yukrri reyting olgan mezonlar eng muxim deb topiladi. Xizmat direktorining urinbosari direktorga ayrim vazifalarni bajarishga yordam beradi va ofisga - ma’muriy-xujalik ishining o‘ziga xos shtab-kvartirasiga raxbarlik kiladi. Masalan, Torreys-Payns shaxri (Kaliforniya shtati, AKSH)dagi Sheraton Grand mehmonxonasi ofisining eng muxim funksiyalari kuyidagilardan iborat: 1. Xodimalar topshiriklar oladi va bajarilgan ish haqida 2. hisobot beradi. 3. 2. Sektorlar buyicha ishlarni bajarishga topshiriklar beriladi. 4. Xizmat faoliyatiga doyr telefon so‘zlashuvlari xdm shu yerdan olib boriladi. 5. Bushagan va yangimehmonlarni joylashtirishga tayyorlangan barcha nomerlar haqidagi ma’lumotlarga shu yerda ishlov beriladi. 6. Ma’lum vaktga kadar tozalanmagan nomerlar yuzasidan berilgan tushuntirish xatlari ham shu yerga keladi. 7. Xujalik yuritish jixozlarini berish haqida kursatmalar shu yerda beriladi.

8. Choyshab va yostik jildlari ham shu ofis xodimlari tomonidan tekshiriladi. 9. Dasturxonlar ham. 10. Uniforma va maxsus kiyim beriladi. 11. Xizmat xodimlari haqidagi ma’lumotlar saklanadi. 12. Xizmat doirasida foydalanishga muljallangan barcha kalitlar shu yerda saklanadi. Mehmonlarning xonalariga kuyilishi lozim bo‘lgan barcha narsalar har kuni kechkurun almashtiriladi va xodimalar tomonidan aravachalarda tashiladi. Mehmonlarga berishga muljallangan narsalar aravachaning kuyi tokchasiga, xonada krlishi lozim bo‘lgan narsalar esa - yukrri tokchaga kuyiladi. Bu ba’zi bir mehmonlarning mehmonxonadan suvenirlar olib ketish odatiga karshi kurashishga ma’lum darajada yordam beradi. Chakiruv buyicha nomerlarga kelish va raxbariyatga nomerlarning xolati haqida axborot berish ofis xodimlari ishining muxim tarkibiy kismidir. Bosh kastelyan (xizmat direktora)ning navbatchi yordamchisi kechki smenani qabul kiladi va sektorlar bo‘yicha ishlarni taksimlaydi. Sektor sardorining ixtiyorida 63 xona bo‘lib, ularni tozalash va bu haqda hisobot berish talab etiladi. U bosh kastelyan ofisiga barcha nosozliklar haqida axborot beradi. Mazkur axborot o‘z navbatida bosh ma’mur ofisiga o‘zatiladi. Mehmonxona tu riga karab har bir xodima kuniga 16-20 ta nomerni tartibga keltiradi. Eski mehmonxonalarda xonani tozapash kuprok vaktni egallaydi. Tozalashga sarflanadigan vakt egallangan xonalarga nisbatan bushayotgan xonalarning proporsional nisbatiga ham boglik bo‘ladi, chunki bushatilgan xonalarni tozalash kuprok vaktni egallaydi. Xodimalarning ish vakti ertalab soat 8.00 da boshlanadi. Ular ishni boshlashdan oldin bosh kastelyan yoki uning urinbosari oldidan o‘tishlari lozim. Ularga sektor ajratiladi va tegishli xonalarning kalitlari beriladi. Kalitlarni olganlik haqida xodimalar jurnalga imzo chekadilar va ish kuni oxirida ularni qaytaradilar.

Korporativ va mustakil mehmonxonalarda bosh kastelyanning vazifasi har xil bo‘lishi mumkin, masalan, mebel va jixozlar harid qilishda. Katta mustakil mehmonxona bosh kastelyanning bilimi va tajribasiga to‘la tayanadi, mehmonxonalar tarmogida esa bu ish bilan haridlar buyicha korporativ agent shug‘ullanadi va unga dizayner yordam beradi. Bosh kastelyan juda kup hujjatlar yuritilishi uchun javob beradi. U nafakat bo‘lim xodimlarining ish grafiklarini to‘zadi va ularning mehnatiga baxo beradi, balki nomerlar, xollar va zallardagi mebelning bo‘tligi va lozim kurinishga ega bo‘lishi uchun xdm javobgar bo‘ladi. Kupgina mehmonxonalarda ma’muriy- xujalik va ekspluatatsiya bo‘limlari urtasidagi aloka kompyuter tarmogi orkali amalga oshiriladiki, bu hujjatlarning o‘tish jarayonini ancha tezlashtiradi. Mehmonxonada yashash uchun belgilangan xozirgi narxlar ancha kimmat bo‘lgani uchun mehmonlar o‘z nomerlarida hamma narsa normal ishlashini xoxlaydi. Kastelyan xizmati nafakat choyshab va yostik jildlarini almashtiradi, balki nomerlardagi tozalash va yuvish vositalarini vakti-vakti bilan almashtirib, urnini to‘ldirib turadi, Mazkur xizmatning ish unumdorligi xizmat kursatiladigai bir xonaga sarflanadigan inson soatlari mitsdori bilan ulchanadi. AKD1dagi barcha xizmatlar kursatiladigan mehmonxonada mehnat qiymati bir xona uchun 1,1$ yoki 6,6 mino‘tga baxolanadi. Xodimlarning mehnat haqi -tannarxning muxim kursatkichi. Ma’muriy-xujalik bo‘limida u xonalardan foydalanishdan kelgan tushumning 5,1% ni tashkil etadi. Sovun, shampun, losonlar, igna va ip, kog‘ozlarga harajatlar nazorat kilinadigan harajatlar deb ataladi va har bir xonaga ajratiladi. Bunday harajatlar mehmonxona turiga karab odatda bir nomerga 1,75$ ni, yuvish va tozalash vositalariga - 0,30$ ni, choyshab va yostik jildlariga, kirxona harajatlarini ham qo‘shganda- 0,75$ ni tashkil etadi. Bosh kastelyanning yana bir muxim vazifasi - baxtsiz xodisalar ro‘y berishining oldini olish. So‘nggi vaktda sug‘urta polislarining narxlari jadal sur’atlarda oshib bormokda, tadbirkorlar o‘z xizmatchilari va mehmonlarning xavfsizligini ta’minlashi esa qiyinlashmokda. Har bir baxtsiz xodisani sinchiklab

tekshirishga to‘g‘ri keladi. Ayrim xodimlar uyda qo‘lini kesib olib, ishga kelishlari va buni ishlab chikarish jarohati deb ko‘rsatib, haq to‘lashni talab qilishlari mumkin. Ba’zan mehmonlar ham xollda sirpanib ketib va yiqilib, bunda mehmonxonani ayblaydilar. Bunday hollarda ish ko‘rish uchun umumiy foydalaniladigan xonalarni tozalash daftarini yuritish foydali bo‘ladi. Mazkur daftar ma’muriyat mehmonlar xavfsizligini ta’minlash uchun qo‘lidan kelgan barcha ishlarni kilayotganidan dalolat beradi. O‘z vaktida AKSH senati xizmatchilarning axborot olish huquqi to‘g‘risidagi qonun nomi bilan mashxur maxsus karor qabul kilgan edi. Ushbu karorda odamlar sog‘ligi uchun xavfli ximikatlarni saklash va ulardan foydalanish uchun javobgarlik haqidagi modda mavjud. Mehmonxonada bu boradagi ishlarning xolati haqida axborot olish imkoniyatiga har bir xizmatchi ega bo‘lishi lozim. Ammo baxtsiz xodisalarning oldini olish uchun fakat ehtiyot chora-tadbirlarining o‘zi kifoya kilmaydi. Faoliyati xavfli ximikatlardan foydalanish bilan boglik bo‘lgan xodimlarni muvofik tarzda ukitib-urgatish zarur. Bosh kastelyan mehmonxonada o‘g‘rilik xolatlariga yo‘l qo‘ymaslik uchun qo‘lidan kelgan barcha ishlarni qilishi kerak. O‘g‘riliklarning oldini olish uchun qat’iy siyosat olib borish va qattiq choralar ko‘rish lozim. Ayrim mehmonxonalarda xodimalar mehmonlar o‘zi yashaydigan nomerdan boshka bironta ham xonaga kirishiga yul kuymaslik to‘g‘risida tilxat beradilar. Bu koidani bo‘zgan xodima usha zaxoti ishdan bushatiladi. Balki bu juda ogir choradir, ammo u mehmonxonalarda o‘g‘riliklarning oldini olishga yordam beradi.

Adabiyotlar: 1. Уокер Д.Р. Введение в гостеприимство. Учебное пособие. -М., 2002 г. 2. Чудновский А.Д. Туризм и гостиничное хозяйство. Учебник. -М., 2000. 3. Филлиповский Е.Е., Шмарова Л.В. Экономика и организация гостиничного хозяйства. - М.: ФиС, 2005 4. Сенин В.С., Денисенко А.В Гостиничнўй бизнес: классификация гостиниц и других средств размешения: Учебное пособие. - М.: ФиС, 2004. 5. Папирян Г.А., Менеджмент в индустрии гостеприимства. М.: 2000 7. Лесник А.Л., Мацицкий И.П., Чернмшев А.В. Организация и управление гостиничньш бизнесом. Учебник - М.: «Интер Универсап», 2000

O'xshashlar

Mehmonxonalarning tashkiliy-boshqarish tuzilmasi

Marketingni boshqarish

Tavakkalchilikni boshqarish

Moliyani boshqarish

Boshqarish usullari