Xizmat yetkazib beruvchilar bilan hamkorlik va shartnomalar tuzish - Iqtisodiyot - Referatlar

Xizmat yetkazib beruvchilar bilan hamkorlik va shartnomalar tuzish

Yuklangan vaqt:

20.11.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

31.212890625 KB

Ko'chirib olish

Xizmat yetkazib beruvchilar bilan hamkorlik va shartnomalar tuzish Reja: 1. Shartnoma rejasi. Xizmatlar yetkazib beruvchilar bilan hamkorlik va shartnomalar tuzish. 2. Mehmonxona xo’jaligi va ovqatlantirish tashkilotlar bilan shartnoma tuzish. 3. Avtotransport korxonalari va aviakompaniya bilan shartnoma. 4. Temiryo’l va ekskursiya xizmati ko’rsatuvchi firmalar bilan shartnoma tuzish.

Shartnoma rejasi. Xizmatlar yetkazib beruvchilar bilan hamkorlik va shartnomalar tuzish . Yangi joylarga turlar tashkil qilish qarorini qabul qilishdan oldin turistik firmalar marketing izlanishlarini olib borishlari lozim. Mijozlar ehtiyojlari, qiziqishlarini, talab tendensiyasini aniqlash zarur. Bu iste’molchi talablarini nisbatan to’liqroq qondiradigan turpaketni shakllantirishga yordam beradi. Bu izlanishlar yana turlarni to’g’ri rejalashtirishni to’g’ri olib borish va xizmatlar yetkazib beruvchilar bilan shartnoma kompaniyalarini olib borishga yordam beradi. Tayyorgarlik ishlari yangi yo’nalish, yangi dastur bo’yicha yoki yangi mamlakatga birinchi turistlar jo’natilishidan ikki yil oldin va undan ko’proq ham oldin boshlanadi. Xizmatlar yetkazib beruvchi hamkorlar bilan munosabatlar shartnoma ko’rinishida rasmiylashtiriladi. Har bir faoliyat yilida shartnoma kompaniyalari o’tkazilib, unda shartnomalar imzolanadi. Shartnoma kompaniyasi oldidan quyidagi bo’limlarni o’z ichiga oluvchi shartnoma rejasi tuziladi:  hamkor nomi;  shartnomaning asosiy predmeti;  shartnomaning amal qilish muddati;  shartnomalarni tuzish muddatlari;  alohida maiumotlar. Bu reja real tasvirga - sayohat jarayonida xizmatlar bilan ta’minlash bo’yicha turistik firma xodimlarining faoliyat sxemasini tuzishga imkon beradi. Shartnoma rejasi tarkibi sayohat ko ’ rinishi va ko ’ rsatiladigan xizmatlarga bog ’ liq . Bir necha tur ko ’ rinishlari bo ’ lsa , dastlab har bir tur bo ’ yicha kichik rejalar tuziladi , keyin shartnomalar tuzish muddatlari yoki geografik prinsiplar bo ’ yicha hamkorlar guruhlanadigan umumiy reja tuziladi . Shartnoma rejasini tuzishdan oldin taxminiy hamkorlarni aniq tasavvur qila olishimiz , shuningdek muzokaralar chog ’ ida shartnoma tuzishga ham tayyor bo ’ lishimiz lozim .

Turistik firmalar shartnoma kompaniyasini istiqbolini ishlab chiqishda turistik - mehmonxona yo ’ nalishidagi ma ’ lumot spravochniklaridan keng foydalanadilar . Xalqaro turistik tashkilotlar tomonidan chop etiladigan turistik agentliklar , mehmonxona - restoran biznesi spravochniklari turistlarga ko ’ rsatiladigan dam olish va sayohatni tashkil qilish , joylashtirish va mehmonxona xizmatlari to ’ g ’ risdagi ma ’ lumotlarni o ’ z ichiga oladi . Shuningdek , muntazam ravishda chop etiladigan milliy , mahalliy va korporativ spravochniklar ham xuddi shunday ma ’ lumotlarni o ’ z ichiga oladi . Yo ’ l ko ’ rsatkichlar , yo ’ nalishlar , tarixiy obektlar spravochniklari , mahalliy sanalar kalendarlari , ya ’ ni xizmat ko ’ rsatish dasturlari va turlarni tuzishda foydalanadigan hamma narsalar turoperatorlar yangi yo ’ nalishini ishlab chiqishda va shartnoma rejasini tuzishda qo ’ llanadigan adabiyotlar hisoblanadi . Xizmat yetkazib beruvchilar bilan shartnoma imzolashdan avval muzokaralar olib boriladi. Ularni shunday o’tkazish kerakki, natijada, kutilgan, zarur bo’lgan, yaxshi, sifatli, kerakli miqdordagi va kutilgan narxlardagi turmahsulotga ega bo’laylik. Hamkorlar bilan muzokaralarga batafsil tayyorgarlik ko’rish kerak. Quyidagilarni tahlil qilishimiz lozim: 1. Muzokara sharoitlari - hamkordan sizga aynan nima kerak? Qanday hajmda? Qaysi davrga? Hamkordan siz qo’shimcha ravishda nimani xohlaysiz? Undagi, bozordagi mahsulot va xizmatlar narxi darajasi qanday? Talablar ajratiladimi yoki yo’q? Masalan, avvaldan buyurtma qilingan yoki tasdiqlangan mavjud grafik bo’yicha yil davomida, har hafta, muntazam ravishda 4 kunga keladigan turistlar guruhini (30 kishi) joylashtirish lozim. Joylashtirish, transport, sport va ko’ngil ochish xizmatlari zarur bo’ladi. Narx o’rtacha bozor narxidan ulgurji sotib olishga beriladigan 10% chegirma olib tashlanganiga teng bo’lishi kerak. Turistik klass uchun xizmat ko’rsatish va joylashtirish darajasi ajratilmaydi. Turistlar guruhi tarkibi o’rta sinf kategoriyasi turistlari.

2. Mumkin bo’lgan qarorlarni amalga oshirish yo’llari - Kim nimani va qaysi muddatlarda bajarayotganini aniq bilish zarur. Qanday qilib qaror qilishning bir bosqichi boshqasiga o’tadi? Shartnoma tuzish vositalari qanday tayyorgarlik bosqichida turibdi? Shartnoma loyihasi va turistlarning kelish grafiklarini kim tayyorlaydi? Qo’shimcha xizmatlar bo’yicha masalalar qanday kelishiladi? Ularni shartnomaga darhol qo’shish kerakmi yoki yo’qmi? Shartlar shartnoma matniga qo’shiladi, muzokaralar davomida esa ular yo qoldiriladi yoki olib tashlanadi. 3. Muzokaralar bo’yicha sizning hamkoringiz «Portreti» - hamkor maqsadlari sizning maqsadlaringizdan qanchalik farq qiladi? Hamkor strategiyasi qanday parametrlarga (muddatlar, xizmat ko’rsatish darajasi, xizmatlar to’plami) asoslanadi? Ushbu tavsiyanomalarni qo’llab turib, muzokaralar boshlanishidan avval uni olib borish rejasini tuzib olish lozim. Bu sizning zaif tomonlaringizni aniqlash va qo’shimcha yechimlarni topishga yordam beradi. Muzokaralarni olib borish rejasi sizga hamkorlar munosabatini oldindan bilish imkonini beradi va oldindan alternativ taklif va qarorlar tayyorlashga yordam beradi. Istalgan muzokaralarda nafaqat strategik yondashuv, balki psixologik tayyorgarlik ham zarur bo’ladi. Siz muzokaralarga tayyorlandingiz va natijada, turistlarga xizmat ko’rsatishda xizmat yetkazib beruvchilar bilan shartnoma tuzildi. Strategik reja tayyor. Ammo siz psixologik tomondan bunga tayyormisiz? Ko’pincha, muzokaralar noto’g’ri murojaat oqibatida buziladi. Buning oldini olish maqsadida mutaxassislar muzokaralarni olib borish va muloqot uyushtirishrda psixologik qoidalarini ishlab chiqdilar. Turoperatorlar o’rtasidagi shartnomalar . Mehmonxonalar, avialiniyalar va boshqa xizmatlar yetkazib beruvchilar bilan muzokaralar jarayonida boriladigan joy, guruhlardagi turistlar soni va ularning kelish sanalari belgilanganidan keyin shartnoma va bitimlarni imzolash bosqichi keladi. Shartnoma tomonlarining majburiyati va mas’uliyatlarini tartibga solish uchun zarur. Xususan mehmonxonalarda sotilmagan joylar, samolyotda bo’sh

joylar qolganda yoki charter aviareyslar bekor qilinganda har bir holat uchun jarima, sanksiyalarni ko’zda tutish uchun zarur bo’ladi. Turoperatorning to’g’ri tashkil qilingan shartnoma ishi uning turli xizmatlar yetkazib beruvchilar faoliyatiga bog’liq bo’lmaslikka yordam beradi. Yirik turoperatorlar, odatda, mehmonxonalar bilan, arzonlashtirilgan narxlarda ma’lum joylar soniga yoki mehmonxonaning to’liq bandligini ta’minlash uchun uzoq muddatli shartnoma tuzadilar. Bunda turoperator uchun xavf ham mavjud - barcha turlari sotilmagan hollarda bo’sh joylar uchun o’z hisobidan pul to’lashga majbur. Uncha katta bo’lmagan yoki maxsuslashgan turoperatorlar ahamiyatli, mustaqil, inklyuziv turlarni sota turib, mehmonxonalar bilan erkin sotish haqida bitimga ega bo’lishi mumkin va bunda mehmonxonalar turistlarning maksimal soni uchun joylashtirishni kafolatlashga rozi bo’ladilar. Bunday bitimlar uncha katta bo’lmagan turistik dasturlar uchun foydali bo’lishi mumkin, ammo ular sezilarli kamchilikka ega, chunki mehmonxonalar egalari ba’zida ma’lum sanada mehmonxonani yopish huquqini o’zlarida saqlab qoladilar. Turizmda shartnomaviy o’zaro munosabatlar xalqaro va milliy foqarolik huquq me’yorlari bilan tartibga solinadi. Xalqaro darajada bunday munosabatlar quyidagi asosiy hujjatlar bilan tartibga solinadi:  turistik agentliklar uyushmalarining Butunjahon Federatsiyasi Bosh assambleyasi tomonidan 1970 yil 22 oktabrda sayohatlar uchun shartnoma bo’yicha Xalqaro konvensiyasi;  Yevropa xavfsizlik va hamkorlik davlatlarining 1994 yil Venadagi uchrashuvida qabul qilingan Turistlar shartnomalari va ularni almashtirish bo’yicha Nizomi;  1929 yil 12 oktabrda qabul qilingan, 1955 yil va 1975 yillarda o’zgartirish va qo’shimchalar kiritilgan xalqaro havo tashuvlarining asosiy qoidalarini unifikatsiya qilish to’g’risidagi bitim (Varshava konvensiyasi);

 1967yil Bryusselda qabul qilingan yo’lovchilar va yuklarning xalqaro avtomobil tashuvlari bo’yicha Jeneva konvensiyasi;  1996 yil 29 oktabrda MDH davlatlari - qatnashchilari Parlamentlararo assambleyasi tomonidan qabul qilingan "MDH davlatlari - qatnashchilarining turizm sohasidagi hamkorliklarining asosiy prinsiplari haqida" va boshqalar. Turizm sohasidagi shartnoma munosabatlari milliy darajada quyidagi me’yoriy-huquqiy aktlar orqali tartibga solinadi: 1. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 02.09.2002 y. 310- sonli "O’zbekiston Respublikasida xalqaro turizm va mehmonxona biznesini rivojlantirishning chora-tadbirlari to’g’risida"gi Qarori; 2. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 27.06.2002 y PF-3099-sonli "O’zbekiston Respublikasida naqd xorijiy valyutalar muomalasini tartibga solish to’g’risida"gi Farmoni; 3. Markaziy bank boshqaruvining 10.05.2002 y. 504-1-sonli "Yo’l cheklarini berish va undan foydalanish tartibi to’g’risidagi Nizomiga o’zgartirishlar kiritish haqida"gi Qarori (AV 21.05.2002 y. ro’yxatga olingan 1115- 1 -son); 4.Markaziy bank boshqaruvining 10.05.2002 y. 505-1-sonli " Ayirboshlash punkti haqidagi Nizomga o’zgartirishlar kiritish to’g’risida"gi Qarori (AV 21.05.2002 y. ro’yxatga olingan 1114-1-son); 5.Turistik xizmatlarni sertifikatsiyalash tartibi (O’zbekiston Respublikasi sertifikatsiyalash milliy standartlari) (O’zdavstandart tomonidan tasdiqlangan, AVda 18.03.2000y. ro’yxatga olingan 911-son); 6. Turistik guruhlarni xorijga yuborishning vaqtinchalik tartibi (AVda 07.03.2000 y. 908-son bilan ro’yxatga olingan, O’zbekturizm tomonidan 04.02.2000 y. 22G’217-P-son bilan. TIV, MXX, IIV tomonidan 10.02.2000 y., DCHKKtomonidan 09.02.2000 y tasdiqlangan); 7. O’zbekiston Respublikasining 20.08.1999y. 830-1-sonli «Turizm to’g’risida»gi Qonuni;

8. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 15.04.1999y. PF-2286-sonli "O’zbekistonda 2005 yilgacha davrda turizmni rivojlantirish davlat dasturi to’g’risida"gi Qonuni; 9. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 08.08.1998 y. 346- sonli "Turistik tashkilotlar faoliyatini tashkil qilishni takomillashtirish to’g’risida"gi Qarori; 10. O’zbekiston Respublikasida mehmonxona xizmatlarini ko’rsatish qoidalari (AVda 12.01.1998 y. ro’yxatga olingan 389-son, Kommunal xizmat ko’rsatish Vazirligi tomonidan 22.12.1997y tasdiqlangan); 11. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 20.10.1992 y. 484- sonli "O’zbekturizm" Milliy kompaniyasi faoliyatini tashkil qilish masalalari to’g’risida"gi Qarori. Reseptiv turoperatorga xizmatlar yeikazib beruvchilar bilan shartnoma . Xizmatlar yetkazib beruvchilar bilan shartnomalar turistlarga xizmat ko’rsatish va hamkorlar bilan o’zaro munosabatlar masalalari kiritilgan uslubiy shartnomalar asosida tuziladi. Tur yo’nalishida turistlarga xizmat ko’rsatish bo’yicha xizmatlar yetkazib beruvchi hamkorlar bilan bo’ladigan barcha o’zaro munosabatlar yozma shartnomalar tuzish orqali rasmiylashtiriladi. Ular oldi-sotdi shartnomasining uslubiy shakliga, yoki komissiya shartnomasiga, yoxud ayirboshlash shartnomasi (turistik guruhlarning valyutasiz ayirboshlanishi) shaklida bo’lishi mumkin. Xizmatlar yetkazib beruvchilar bilan shartnomalarning asosiy mazmuni uslubiy shartnoma mazmuniga o’xshashdir: shartnoma predmeti, asosiy shartlar, xizmatlar yetkazib beruvchilarning huquq va majburiyatlari, turoperatorning huquq va majburiyatlari, tomonlar javobgarliklari, fors-major holatlari, hamkorlarning huquqiy manzillari va rekvizitlari. Shartnoma tomonlar orasida tegishli shaklda, barcha mavjud shartlar bo’yicha kelishuvga erishilgan holda tuziladi. Mavjud shartlar deganda qonunchilik tomonidan tan olingan yoki shu faoliyat uchun zarur bo’lgan shartnoma predmeti to’g’risidagi shartlar, shuningdek, tomonlardan birining arizasi

bo’yicha kelishuvga erishish lozim bo’lgan shartlar tushuniladi. Shunday qilib, tomonlar o’z xohishlariga ko’ra shartnoma shartlarini o’rnatish huquqiga egalar, chunki har bir holatning turistlarga xizmat ko’rsatish xususiyatlari va kelishiladigan tomonlarning o’zaro munosabatlariga bog’liq bo’lgan o’ziga xosligi mavjuddir. Bunga faqat tegishli shartlar mazmuni qonunchilik tomonidan ta’qiqlangan hollargina kirmasligi mumkin. Mehmonxona xo’jaligi va ovqatlantirish tashkilotlar bilan shartnoma tuzish. Xalqaro mehmonxona xizmatlari bilan turoperatorlar va turagentlar o’zaro munosabatlarini tartibga soladigan bitim va hujjatlar bizga ma’lum va keng qo’llanilib kelinmoqda. Ulardan bittasi - 1970 yilda Xalqaro mehmonxonalar uyushmasi va Turistik agentliklar uyushmalarining Butunjahon Federatsiyasi rahbarligida ishlab chiqilgan mehmonxona konvensiyasidir. Konvensiya shartnoma tuzadigan tomonlar majburiyatlarini, uning amal qilish sohalarini, mehmonxona shartnomalari turlarini, ularni tuzishning alohida va umumiy qoidalarini, komissionlar darajasi va to’lovlar tartibini, shuningdek, shartnomalarni bekor qilish shartlarini aniqlaydi. 1979 yil Mehmonxona konvensiyasiga qator o’zgarishlar kiritildi va u "Xalqaro mehmonxona konvensiyasi" nomini oladi, 1993 yildan boshlab mehmonxonalar va turagentliklar munosabatlari kodeksiga aylandi va mehmonxona shartnomalarini tuzishda foydalanilmoqda. Kodeks mehmonxona korxonalariga kategoriyasi va mehmonxona joylashuvi, shuningdek, ko’rsatiladigan xizmatlar sifati bo’yicha aniq ma’lumotlar berish majburiyatini yuklaydi. Unda turagent o’z mijozlariga komissiya shartnomalari bo’yicha belgilangan narxlardan baland hamda belgilash huquqiga ega emasligi qayd etiladi. Bu mehmonxonalar bilan xuddi shu shartlar asosida ishlaydigan turoperatorlarga ham tegishlidir. Bunda na turagent, na turoperator va na mehmonxona shartnomada kelishilgan narxlarni oshkor qilishga haqli emas. Turistik biznes va mehmonxona korxonalarining o’zaro munosabatlarini tartibga soladigan hujjatlar Xalqaro mehmonxonalar uyushmasi Kengashi

(02.11.81 y.) tomonidan ma’qullangan Xalqaro mehmonxona qoidalari va 1989 y. BTTning regional komissiyalari tomonidan ma’qullangan klassifikatsion standartlar asosidagi Mehmonxona klassifikatsiyalari kriteriylarining hududlararo uyg’unlashuvi hujjati hisoblanadi. Bu hujjatlar tavsiya harakteriga ega bo’lsada va majburiy hisoblanmasada, ular tarkibida turizmda mehmonxona biznesi va agentlik-operatorlik biznesi orasidagi o’zaro munosabatlarining xalqaro amaliyotiga mustahkam kirib olgan ko’plab nizomlar mavjudir. O’zbekiston hududida turlar tashkil qilishda va mahalliy mehmonxona korxonalari bilan o’zaro munosabatlarda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 22.11.97 y. 389-sonli Qarori bilan tasdiqlangan O’zbekiston Respublikasida mehmonxona xizmatlarini ko’rsatish Qoidalaridan ham foydalanish lozim. Mehmonxona xizmatlarini ko’rsatuvchi korxonalar bilan o’zaro munosabatlar asosan quyidagi bitimlar bilan aniqlanadi: - 30-80% bandlikni ta’minlash kafolati bilan joylar kvotasi haqida shartnoma . Bunday shartnoma bo’yicha turistik firma mehmonxonadan shartnomada kelishilgan davr mobaynida turistlar bilan to’ldirishi lozim bo’lgan belgilangan miqdorda joylarni oladi. Bunda u ajratilgan joylar kvotasining 30-80% miqdorida to’lov amalga oshirishni kafolatlaydi, hatto, bu joylardan foydalanilmasa ham. Firma kvotaning qolgan qismini belgilangan muddatlarda bekor qilish huquqiga ega. Firma bu shartnoma bo’yicha mehmonxona joylariga odatdagi tariflarga nisbatan past narxlami oladi. - Bandlikni ta’minlash kafolatisiz joylar kvotasi haqida shartnoma . Bu shartnoma bo’yicha firma unga ajratilgan joylar kvotasini to’ldirishga hech qanday kafolat bermaydi. Firma mehmonxona bilan odatdagi tariflar bo’yicha hisob-kitob qiladi. - To’liq to’lovlarni amalga oshirish bilan joylarni qat’iy sotib olish haqida shartnoma. Bunday shartnoma bo’yicha firma mehmonxonaga ajratilgan joylar kvotasi bo’yicha, ularning to’lish-to’lmasligidan qat’iy nazar, to’lovlar to’liq

amalga oshirilishini kafolatlaydi. Bunday sharoitlarda firma mehmonxonaga joylashtirish narxlarini odatdagi narxlarga nisbatan tushirish uchun savdolashadi. - Joriy bron qilish haqida shartnoma. Bu turistik firmalar uchun nisbatan odatiy shartnoma hisoblanadi, ayniqsa, individual turizm bilan shug’ullanadiganlar uchun. Shartnoma bo’yicha firma mehmonxonadan hech qanday joylar kvotasini olmaydi. Mijozlar murojaat qilganlarida u mehmonxonaga bron qilish uchun talabnoma yuboradi va undan tasdiqlanganligi to’g’risida ma’lumot olganidan keyingina mehmonxona xizmatlarini sotishni amalga oshiradi. Bunday shartnomalarda odatdagi mehmonxona tariflari amal qiladi. Istalgan variantda ham quyidagi shartlarni ko’zda tutish (kelishib olish) kerak:  nomerlar narxi va bron qilish;  nomerlar turlari va ularning zarur miqdori;  xizmat ko’rsatish (mavsum) davomiyligi;  bo’sh davrlar;  turistlarning ketish grafiklari;  bir marta xizmat ko’rsatish davomiyligi va muddatlari;  ko’rsatiladigan xizmatlar to’plami;  ovqatlantirishni tashkil qilish shakli va miqdorini mehmonxona restoranida ovqatlantirish variantlari;  turistlarga ovqatlantirish xizmatini ko’rsatish vaqti;  dam olishda maxsus qulayliklar (masalan, nogironlar, faxriylar uchun vah.k.);  personallar gapirishi kerak bo’lgan tillar;  turistlar kelishini tasdiqlash muddatlari (bron qilish);  jarima sanksiyalarini e’lon qilmasdan kelishlarni bekor qilish muddatlari;  bekor qilish o’lchami va muddatlari bo’yicha jarima sanksiyalari;  ko’p miqdordagi kelishlar va doimiy bandlik uchun chegirmalar;  miqdor jihatdan kam kelish, kelishlarning uzilishi, mehmonlarni joylashtirishdan bosh tortish uchun moddiy javobgarliklar;

 boshqa spesifik masalalar (masalan, mehmonxonada sauna, bilyarddan foydalanish nomer narxiga kiradimi yoki yo’q, basseynning ish vaqti va boshqalar). Bundan tashqari, xizmatlar yetkazib beruvchi hamkor berayotgan kafolatlarga ham e’tibor berish lozim. Xizmatlar yetkazib beruvchilar bilan munosabatlarda (shartnomada) narxlarning teskari oshishi imkonsizligi haqidagi shartni (narxlarni faqat sotilmagan xizmatlargagina oshirish mumkin) ko’rib chiqish kerak va bu shartning bajarilishi mexaniznmi ishlab chiqish lozim. Ovqatlantirish korxonasi bilan shartnoma. Bunday shartnomalar alohida ovqatlantirish korxonalari bilan to’ziladi, agar ovqatlantirish turistlarni joylashtirish vositalaridan tashqarida amalga oshirilsa va mehmonxona korxonalari bilan shartnomalarga kiritimagan bo’lsa. Bu yo’nalishli, tematik turlarda bo’lishi mumkin. Bunday shartnomalarda quyidagilar aks ettirilishi lozim:  bir vaqtning o’zida xizmat ko’rsatiladigan turistlar soni;  buyurtmalarning o’lchami va muntazamligi;  ovqatlantirish ko’rinishi (shved stoli, xizmat ko’rsatish va);  taomnomalarning taxminiy variantlari;  turli ovqatlantirish ratsionlariga taxminiy narxlar;  ko’p sonli mijozlar yoki mijozlar bilan doimiy ta’minlanganlik uchun chegirmalar;  ovqatlantirish uchun buyurtmalar berish muddatlari;  jarima sanksiyalarisiz buyurtmalarni bekor qilishning oxirgi muddatlari;  u yoki bu tomon aybi bilan ovqatlantirishdagi uzilishlar uchun muddatlari belgilangan moddiy javobgarlik.

Avtotransport korxonalari va aviakompaniya bilan shartnomalar. Turistlarni avtotransport yordamida tashishni tashkil qilishning o’zaro Xalqaro munosabatlari 1982 yil 26 mayda Dublinda qabul qilingan avtobuslarda yo’lovchilarni nomuntazam Xalqaro tashuvlari to’g’risidagi Yevropa bitimi bilan tartibga solinadi. Ushbu Bitimga muvofiq nomuntazam Xalqaro yo’lovchilar tashishni tashkil qilishda Sharqiy va G’arbiy Yevropa mamlakatlarida avtobus bortida bo’lishi lozim bo’lgan maxsus nazorat hujjatidan (yo’l varaqalari) foydalaniladi. Avtotransport korxonalari bilan o’zaro shartnoma munosabatlari O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi ("Tashuvlar" bobi); tegishli idoralar buyruqlari bilan tasdiqlangan avtobuslarda yo’lovchilarni tashish xavfsizligini ta’minlash haqidagi Nizom va avtomobil transporti nizomi bilan tartibga solinadigan transport vositalarini ekipaji (haydovchisi) bilan ijaraga olish shartnomasi asosida o’rnatiladi. Transport vositalarini ekipaji bilan ijaraga olish shartnomasi bo’yicha ijaraga beruvchi ijaraga oluvchiga (turfirmaga) transport vositasini vaqtinchalik foydalanishga, haq to’lash asosida beradi va avtoransport vositasini boshqarish va undan texnik foydalanish bo’yicha xizmat ko’rsatadi. Avtobus haydovchilari tomonlarning shartnomada keltirilgan tartib va qoidalariga hamda odatdagi amaliyot talablariga javob berishlari lozim. Chunki ular ijaraga beruvchi tomon xodimlari hisoblanadilar va avtoransport kompaniyasining avtotransport vositasini boshqarish hamda undan texnik foydalanish bilan bog’liq ko’rsatmalariga, shuningdek, turfirmaning avtobusdan tijorat maqsadida foydalanishiga tegishli ko’rsatmalariga bo’ysunadilar. Agar transport vositalarini ekipaji bilan ijaraga olish shartnomasida boshqacha nazarda tutilmagan bo’lsa, sug’urta qilish qonun yoki shartnoma kuchga kirishi uchun zarur deb topilgan hollarda transport vositasini sug’urta qilish majburiyati va ularga yoki uchinchi shaxslarga avtobusdan foydalanish bilan bog’liq yetkazilgan zarar mas’uliyati ijaraga beruvchi zimmasiga yuklatiladi.

Agar avtobusning ekipaji bilan ijaraga olish shartnomasida boshqacha nazarda tutilmagan bo’lsa, turfirma avtobusdan foydalanish bilan bog’liq, foydalanish jarayonida zarur bo’ladigan yoqilg’i va boshqa materiallar uchun harajatlarni, yig’imlar (to’xtash joyi, yo’l uchun) bo’yicha harajatlarni o’z zimmasiga oladi. Bundan tashqari avtotransport korxonasi bilan shartnomada quyidagilarni kelishib olish zarur: turistlarga xizmat ko’rsatish uchun ajratiladigan avtotransport vositalarining markasini; narxlar va tariflarni; avtotransport grafigi va ishlash muddatlarini; avtotransportdan foydalaniladigan yo’nalishlari; avtotransport ajratish uchun talabnoma berish muddatlarini; jarima sanksiyalarisiz talabnomalarni bekor qilish muddatlari; turistlarga xizmat ko’rsatish uchun avtotransport berilishidagi uzilishlar uchun ATK javobgarligi; avtotransportdan foydalanishdagi uzilishlar uchun turistik firma javobgarligi; turistlar kech qolganda avtotransportning maksimal kutish muddatlari; avtotransport kech qolganda (berilmaganda) turistlarning maksimal kutish muddatlari; xizmat ko’rsatishda avtotransport vositasidan foydalanishda ekskursovodlar, gidlar, turistlarning huquq va majburiyatlari; chegirmalar va imtiyozlar (imkoni mavjud variantlari). Xalqaro vamamlakatimiz turizmida avtobus turlarida turistlar xavfsizligini va xizmat ko’rsatish standartlarini ta’minlash bo’yicha chora-tadbirlar ko’rilmoqda. Ko’p davlatlarda turistlar va ekskursantlarni avtobuslarda tashishni litsenziyalash amaliyotga kiritilgan. Yevropa transport komissiyasi qarori bilan haydovchi joyi bilan birgalikda 9 va undan ortiq joyga ega bo’lgan barcha avtobuslarni maxsus nazorat pribori - taxograf bilan ta’minlash talabi kiritilgan. Bu, samolyotdagi "qoraquti" analogi, qurilma yo’nalishda haydovchi va avtobus harakatini nazorat qiladi va barcha ma’lumotlarni taxogrammalarga yozib boradi. Turistik avtobusda taxograf mavjudligi bilan ham avtotransport korxonasi bilan tuziladigan shartnomaga kiritiladi. Yevropa yo’nalishlarini tashkil qilishda mazkur band, shuningdek, yo’l varaqalari mavjudligi ham shartnomada kelishilib olinishi lozim. Aviakompaniyalar bilan shartnomalar. Barcha aviatashuvlar qoidalari mamlakatimizda xalqaro bitimlar bilan tartibga solinadi va ulardan biri "Xalqaro

havo tashuvlariga tegishli ba’zi qoidalarni unifikatsiyalash to’g’risidagi" 1929 y. Varshava konvensiyasi bo’lib, 1959 y. o’zgartirishlar kiritilgan holda qabul qilingan (Gamburg qoidalari). Aviatashuvchilar bilan o’zaro shartnoma munosabatlari O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksi ("Tashuvlar" bobi) asosida amalga oshiriladi. Aviakompaniyalar bilan shartnomalar uch ko’rinishda bo’lishi mumkin: a) muntazam aviareyslardagi joylar kvotasi bo’yicha shartnomalar; b) agentlik bitimlari; v) charter (samolyotni ijaraga olish). Joylar kvotasi qattiq yoki yumshoq bo’lishi mumkin. Bu ham shartnoma shartlariga, ham maxsus imtiyoz va chegirmalarga ta’sir qiladi. Joylarning qattiq kvotasida joylar sotilmasligi uchun barcha javobgarlik, joylar sotilmasligining sabablaridan qat’iy nazar, turistik firma zimmasiga tushadi. Moliyaviy yo’qotishlar turfirma hisobiga bo’ladi. Joylarning yumshoq kvotasida turfirma uchun, turistik yo’llanmalar sotilmaganligi sababli, joylar kvotasini yoki uning bir qismini bekor qilish mumkin bo’lgan muddatlar belgilanadi. Bu muddatlar qolgan joylarni aviakompaniyaning o’zi yoki uning boshqa agentlari orqali sotishni ko’zda tutadi. Muntazam aviareyslardagi joylar kvotasi bo’yicha aviakompaniyalar bilan shartnomalar quyidagilarni o’z ichiga oladi:  boriladigan joy belgilangan, turlarning "borish" va "kelish" yo’nalishlarida amal qilish grafigi;  har bir guruhdagi turistlar soni (joylar kvotasi);  talabnomalar berish va aviachiptalar sotib olish muddatlari;  chiptalarga buyurtmalarni jarima ushlab qolinmaydigan holda bekor qilish (yumshoq blok);  sotib olinadigan chiptalarga tariflar turlari, imtiyozli tariflar berish shartlari;  joylar kvotasiga chegirmalar va imtiyozlar;  sotib olingan, ammo ishlatilmagan chiptalarni qaytarish muddatlari va tartibi, qaytarish muddatlaridan kelib chiqadigan moddiy javobgarlik (yumshoq blok).

Temir yo’l va ekskursiya xizmati ko’rsatuvchi firmalar bilan shartnoma tuzish. Maxsuslashtirilgan turistik poyezdlarni ijaraga olish shartnomasi. Shunday qotib qolgan mulohaza mavjud, har bir temir yo’l safari, ayniqsa, uzoq davom etadigani, zerikarli va noxushdir. Ammo ko’pgina xorijiy mamlakatlar amaliyoti poyezdlarda safarlar bir punktdan boshqasiga majbur qilinmagan holda ko’chish va qiziqarli sayohat bo’lishi mumkinligini ko’rsatmoqda. Bu haqiqatni maxsuslashtirilgan temir yo’l turlarini taklif etadigan xorijiy turfirma va operatorlar allaqachon tushunib yetishgan. Ularni olib borish tipologiyasini g’arb mutaxassislari mukammallashtirilgan darajaga olib bordilar. Standart temir yo’l turlarini shart ravishda uch mustaqil kategoriyalarga ajratish mumkin: bir kunlik, uncha uzoq davom etmaydigan (2-3 sutka), ko’p kunlik (5 kun va undan ortiq). Maxsus turistik-ekskursion poyezdni ijaraga olish shartnomasiga quyidagilar kiradi:  barcha to’xtash punktlari ko’rsatilgan safar yo’nalishi;  vagonlar va vagon-restoranlarning ijara qiymati;  yo’nalishdagi har bir punktdagi to’xtash davomiyligi va sanalari;  ko’rsatilgan sayohat muddatlari;  vagonlar va ulardagi joylar miqdori, vagonlar ijarasi qiymati;  vagon-restoranlar soni;  kishi boshiga choyshablar almashtirilishi miqdori;  yo’nalish masofasi (kilometraj) va yo’l haqi qiymati;  sayohatni bekor qilish muddatlari (yo’lga chiqilishidan kamida 20 sutka aval);  poyezdda ko’rsatiladigan xizmatlar (choy, choy mahsulotlari, kupega nonushta olib kelish va hokazo). Ekskursion firma bilan shartnoma. Agar o’ziga tegishli ekskursion bo’lim mavjud bo’lmasa, ekskursion firma bilan shartnomalar quyidagi punktlarni o’zichiga oladi:

 ekskursiya nomi va davomiyligi, ularda harakatlanish usullari (avtobus, piyoda, teploxod va boshqalar);  ekskursiyalarni o’tkazish uchun talabnomalar berish muddatlari;  talabnomalarni bekor qilish muddatlari;  ekskursiyalar narxlari;  har bir ekskursiyada guruhlardagi ekskursantlar soni;  ekskursiya uzilishlari uchun moddiy javobgarlik (ekskursion firma yoki turoperator aybi bilan). Muzey bilan shartnoma:  ekskursiyalar va ular tematikasi;  guruhdagi ekskursantlar soni;  ekskursiya narxlari (guruhli va individual-ajratilgan, yosh bo’yicha va hokazo);  muzeyga guruhli tashrif buyurish uchun chegirmalar;  ekskursiyalarni o’tkazish uchun talabnomalar berish muddatlari;  talabnomalarni bekor qilish muddatlari;  tomonlardan birining aybi bilan muzey ekskursiyasidagi uzilishlar uchun moddiy javobgarlik kabilarni o’z ichiga oladi. Turpaketga qo ’ shilmagan qo ’ shimcha xizmatlarni ham unutmaslik lozim . Ular turistlarga joyida alohida haq to ’ lash evaziga ko ’ rsatiladi . Bular , odatda , o ’ ziga xos ekskursiyalar , shou , dengiz , tog ’ yoki daryo sayrlari , akvapark , milliy parklar va qo ’ riqxonalarga tashrif buyurish , tog ’ lar va qumliklar bo ’ ylab safar , ov , baliq ovi va boshqalardir . Bu xizmatlar bilan turistlarni ta ’ minlash va guruhli tashrif buyurishda chiptalarni sotib olish hisobiga imtiyozli narxlarga ega bo ’ lish maqsadida bu xizmatlarni ko ’ rsatuvchi korxonalar bilan alohida shartnomalar tuziladi . Reseptiv turoperatorlar , ko ’ p hollarda , o ’ z mamlakatida qabul qilish bilan shug ’ ullanishadi va o ’ z mamlakatidagi xizmatlar yetkazib beruvchilar bilan shartnomalar tuzadi . Initsiativ turoperatorlar bo ’ lsa , eslatib o ’ tganimizdek , xorijiy va hududiy xizmatlar yetkazib beruvchi korxonalar bilan to ’ g ’ ridan - to ’ g ’ ri emas ,

balki mahalliy Reseptiv turoperatorlar vositachiligida ishlaydilar . Ammo bu ularning vositachilarsiz xizmatlar yetkazib beruvchilarga chiqa olishmaydi degani emas. Bunday hodisalar turizm bozorida yirik, ko’pincha, transmilliy kompaniyalar orasida uchrab turadi. Initsiativ va Reseptiv turoperatorlarning xizmatlar yetkazib beruvchilar bilan shartnoma faoliyatlari deyarli bir-biridan farq qilmaydi, lekin qator xorijiy mamlakatlarda o’z xususiyatlari mavjuddir. Ko’pchilik turistik firma va korxonalar xalqaro bozorga mustaqil ravishda chiqishadi. Muhimi avval boshdan boshlab xorijiy hamkorlar bilan tuziladigan shartnomalarning o’zaro manfaatliligi va qonuniyligiga e’tibor berish lozimdir. Bunday shartnomalar tuzishda tashqi iqtisodiy bitimlarni tartibga soladigan me’yoriy hujjatlarni hisobga olish lozim, chunki bu zarur hollarda o’z huquqlarini himoya qila olishi lozim, bundan tashqari hozirda jahon amaliyotining amal qilishi ikkala tomonga ham qulay shartnoma shartlariga erishishga imkon beradigan umumiy qabul qilingan shartnoma munosabatlarini ishlab chiqqan. Shartnomada, ikki xil talqin qilinishlarning oldini olish maqsadida yozishmalar olib boriladigan, e’tiroz-da’vo hujjatlari va sud jarayonlarini yuritish tilini ham kelishib olish lozim. Mamlakatimiz va xorijiy turistik firmalar bilan shartnomalar ikki nusxada tuziladi va imzolanadi. Agar shartnoma xorijiy hamkorlar bilan tuzilsa, ikki tilda tuziladi. Tomonlarning tashqi savdo bitimi bo’yicha huquq va majburiyatlari bitim amalga oshiriladigan joy qonunlari asosida aniqlanadi. Amaliy topshiriq: 1.Sizning turistik firmangiz yangi" Sharq koloriti" xobbi-turini 6 kunga moslab ishlab chiqmoqda. Turning amal qilish muddati - yil davomida. Sizning vazifangiz - mazkur tur bo’yicha firmaning shartnoma rejasini quyidagi sxema asosida tuzish: № t/r Hamkor nomi Shartnoma - ning asosiy pretmeti Shartnoma - ning amal qilish muddati Shartnoma tuzish muddatlari Alohida ma’lumot- lar

2.Avvalgi amaliy topshiriqlarni bajarishda siz ishlab chiqqan xizmatlar yetkazib beruvchilardan birini oling va u bilan muzokaralar o’tkazish rejasini tuzing. Muzokaralar holatini, ehtimoli mavjud yechimlar realizatsiyasi, sizning ish hamkoringiz "portreti"ni shu bo’limda keltirilgan tavsiyalarga asoslanib tahlil qiling.

Foydalaniladigan adabiyotlar : 1. M . N . Muminova , M . A . Maksumova « Kasbiy etika va etiket », uslubiy qo ’ llanma , T .,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,1998. 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 8. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002.

O'xshashlar

Hisob-kitob va kredit muomalalari hisobining vazifalari. Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilar bilan hisob-kitoblarni yuritish

Birja faoliyatida shartnomalar tuzish va ularni ro‘yxatdan o‘tkazish tartibi

G'aznachilikda yuridik majburiyatlar va narxlar monitoringi

Turizm xizmat bozorida turoperatorlik faoliyatining asosiy funksiyalari

Shartnomalar nazariyasi