Xalqaro mehnat taqsimotida O`zbekistonning o`rni - Iqtisodiyot - Referatlar

Xalqaro mehnat taqsimotida O`zbekistonning o`rni

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

788 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Xalqaro mehnat taqsimotida O`zbekistonning o`rni 2. Tashqi iqtisodiy faoliyat va uning turlari 3. Tashqi savdoni tartibga solishda bojxona xizmatining o`rni 4.Xalqaro iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish zaruriyati vaasosiy yo`nalishlari

www.arxiv.uz 1. Xalqaro mehnat taqsimotida O`zbekistonning o`rni Xalqaro mehnat taqsimoti degan tushunchaning ma`nosi shundan iboratki, u mamlakatlarni ma`lum tovarlar ishlab chiqarishga ixtisoslashuvi va ular bilan jahon bozorida qatnashuvini bildiradi. Xalqaro mehnat taqsimotida muayyan tovarlar ishlab chiqarishga ixtisoslashuv har qanday davlatning jahon bozorida o`z mavqei va o`rniga ega bo`lishini ta`minlaydi. Masalan, samolyotsozlikda AQSh, audio va videoapparatura ishlab chiqarishda Yaponiya, chinni idishlar ishlab chiqarishda Xitoyning jahon bozorida salmoqli nufuzga ega ekanligi yuqoridagi fikrimizning dalili bo`la oladi. Bu deganimiz, ushbu davlatlar faqat shu mahsulotlari bilangina mashhurdirlar, degan ma`noni bildirmaydi. Ular, xususan, o`zlarining yuqori sifatli avtomobillari, elektron-hisoblash mashinalari, to`qimachilik va yengil sanoat mollari bilan ham jahon bozorida faol qatnashib keladilar. Muayyan tovarlar ishlab chiqarishga ixtisoslashuv orqali jahon bozorida qatnashish, asosan, mamlakatning eksport salohiyatiga bog`liq, ya`ni buning uchun mustahkam xomashyo bazasi, zamonaviy ishlab chiqarish vositalari va malakali ishchi kuchi mavjud bo`lishi kerak. Har qanday davlat ham xalqaro mehnat taqsimotida o`zining ixtisoslashuvini belgilar ekan, ko`rsatib o`tilgan resurslarning mavjudligidan kelib chiqadi. Xalqaro mehnat taqsimoti har bir mamlakat iqtisodiyoti bilan integratsiyalashuvi (qo`shilishi) va uning tarkibiy qismiga aylanishini ta`minlaydi. Boshqacha qilib aytganda, turli mamlakatlar iqtisodiyoti xalqaro mehnat taqsimoti natijasida yakkalangan holatdan chiqib, davlatlararo xo`jalik tizimiga kirib boradi. Bu jarayon milliy doiradagi xo`jaliklar va alohidalashgan tovar ishlab chiqaruvchilarni umumjahon bozoriga tortadi.

www.arxiv.uz Xalqaro mehnat taqsimotining takomillashib borishi mamlakatlar o`rtasida fan-texnika, ishlab chiqarish, savdo-iqtisodiy aloqalarning rivojlanishiga olib keladi. Bozor iqtisodiyotiga o`ta boshlagan O`zbekiston uchun xalqaro mehnat taqsimotida o`z o`rnini topib olish va jahon bozorining faol ishtirokchisiga aylanish naqadar muhim vazifa ekani endi o`quvchiga ma`lum bo`lgani shubhasizdir. O`zbekiston Respublikasi maydoni bo`yicha jahon davlatlari orasida 55- o`rinni egallaydi. Uning maydoni Germaniya, Buyuk Britaniya, Italiya kabi etakchi mamlakatlardan kattaroq. Birlashgan Millatlar tashkiloti ma`lumotlariga qaraganda, sayyoramizning umumiy yer maydoni 135,6 million kv.km.ni tashkil etadi. O`zbekiston ulushiga uning 0,3 foizi to`g`ri keladi. Mamlakatimiz Osiyo qit`asining 1 foiz maydonini egallaydi. O`zbekistonda tabiiy resurslar salohiyati ko`p tarmoqli xo`jalikni rivojlantirish uchun yetarli bo`lib, uning tarkibida energetika va boshqa tayanch tarmoqlarni yuksak sur`atlar bilan rivojlanishiga imkon beruvchi boyliklar salmoqli o`rin egallaydi. Mamlakatimizda jahon oltin zahirasining 5 foizi, tabiiy gazning 2 foizi mavjud. Qator rangli metallar va uran zahiralari bo`yicha ham O`zbekiston jahonda yetakchi o`rinlardan birida turadi. Umuman olganda, mineral xomashyo resurslarining aniqlangan zahiralari 3 trillion dollardan ko`proq deb baholanmoqda. O`zbekiston bir qator sanoat va qishloq xo`jalik mahsulotlarini ishlab chiqarish bo`yicha jahon miqyosida ajralib turadi. Mamlakatimiz qorako`lning umumjahon miqdorining deyarli choragini, paxta tolasining 7 foizini, qazib olinayotgan oltin va tabiiy gazning 3 foizini, ipak xomashyo va quruq mevalarning 2 foizini, uzum, kanop, junning taxminan 1 foizini ishlab chiqaradi. Aviatsiya texnikasi, oltingurgut kislotasi, mineral o`g`itlar, rangli metallar, kalava ip,

www.arxiv.uz gazlamalar, o`simlik yog`i, meva-sabzavot mahsulotlari ishlab chiqarishda ham O`zbekiston muayyan ulushga ega. O`zbekiston sanoatining ayrim tarmoqlari texnikaviy murakkab mahsulotlar ishlab chiqara oladi. Bizga ma`lumki, O`zbekiston gaz qazib chiqarish bo`yicha MDH davlatlari ichida 3-o`rinda va jahon miqyosida gaz qazib chiqaruvchi yirik davlatlar o`nligida, oltin zahiralari bo`yicha 4 va uni qazib chiqarish bo`yicha 7-o`rinda, uran zahiralari bo`yicha 7, kumush ishlab chiqarish bo`yicha 11-o`rinda turadi. Ko`rinib turibdiki, O`zbekiston bir qator tovarlar ishlab chiqarish va ular bilan jahon bozorida qatnashish uchun katta ekport salohiyatiga ega. Binobarin, mamlakatimiz iqtisodiyotini rivojlantirish va tarkibiy qayta qurishda tashqi bozorga ko`proq mahsulotlar chiqarish muhim omil bo`lib xizmat qiladi. Shuni e`tiborga olib, O`zbekistonda davlat mustaqilligining ilk davridan boshlab mamlakatimiz Prezidenti I.Karimov hukumatning tashqi iqtisodiy faoliyat sohasidagi ishlarini faollashtirishga alohida e`tibor qaratdi. Hukumatning bu sohada olib borayotgan siyosati savdo balansida ijobiy qoldiqqa erishish, eksport va importning tarkibiy tuzilishini tubdan o`zgartirishga qaratilgan. Shu bilan birgalikda, tayyor mahsulotlar eksportini keskin oshirishga qaratilgan chora- tadbirlar amalga oshirilmoqda. Davlatlar, hududlar va alohida shaxslar u yoki bu tovarni ishlab chiqarishga ixtisoslashib, uni keyinchalik boshqa buyumga almashtirishdan faqat yutadilar. Chunki mamlakatlar, birinchidan, tabiiy va mehnat resurslari hamda sarmoyalar bilan ta`minlanganliklariga ko`ra bir-birlaridan ancha farq qiladilar, ikkinchidan, turli tovarlarni birdek samarali ishlab chiqarish uchun yetarli texnologik imkoniyatlarga ega emaslar. Masalan, Yaponiya tabiiy resurslarga ega bo`lmagan holda yuqori malakali ishchi kuchiga ega, shu sababli u yuqori malaka talab qiladigan ko`plab tovarlarni kam mehnat sarf etib, tayyorlashi mumkin. Aksincha, Avstraliya katta resurslarga ega bo`lgan holda yetarli mehnat resurslari va kapitalga ega emas. Shuning uchun

www.arxiv.uz u yerda bug`doy, gurunch, go`sht etishtirish samaraliroqdir. Braziliyada arzon kofe etishtirish uchun hamma sharoit yetarli bo`lsa, Kanada arzon bug`doy yetishtirish imkoniyatiga ega. Vaqt o`tishi bilan mamlakatning turli tovarlar ishlab chiqarishdagi imkoniyatlari va samaradorligi o`zgarishi mumkin. Masalan, biror davlat asosan xomashyo ishlab chiqarishga ixtisoslashgan bo`lsa, keyinchalik ishchi kuchi sifatining o`sishi, asosiy kapitalning ko`payishi natijasida sanoat mahsulotlari, tayyor tovarlar ishlab chiqarishi mumkin. Masalan, Sho`rolar davrida O`zbekistonda yetishtirilgan paxtadan olingan tolaning 4-4,5 foizigina mamlakatda qayta ishlangan bo`lib, uning asosiy qismi arzon baholarda ko`proq Rossiya ip- gazlama korxonalariga etkazib berilgan va boshqa xorijiy davlatlarga sotilgan edi. Endilikda mamlakatga ko`p miqdorda xorijiy investitsiyalar va zamonaviy texnologiyalarning kirib kelishi tufayli paxta tolasidan tayyor mahsulotlar ishlab chiqarish va ularni jahon bozoriga olib chiqish yildan-yilga ko`payib bormoqada. Xalqaro mehnat taqsimoti va tovar ayirboshlashda mamlakatlar, yuqorida ta`kidlanganidek, bir xil imkoniyat va sharoitlarga ega emaslar. Bu hol ularning jo`g`rofiy joylashuvi, tabiiy resurslarining tarkibi va zahiralari, mamlakatning iqtisodiy rivojlanish darajasi, iqtisodiyotning tuzilishi, ichki bozorning hajmi kabi omillar bilan belgilanadi. Ana shu omillar ta`sirida turli mamlakatlarda bir xil tovarlarni ishlab chiqarishdagi xarajatlar darajasi ham turlicha bo`ladi. Shuning uchun har bir mamlakat jahon bozorida o`zida ishlab chiqarish uchun xarajat ko`proq bo`ladigan, tabiiy yoki boshqa sharoitlarga ko`ra umuman o`zida ishlab chiqarib bo`lmaydigan tovarlarni sotib olishga intiladi. O`zbekiston iqtisodiyotida paxta xomashyosini ishlab chiqarish katta o`rin egallaganligi sababli, mamlakatning tashqi savdo hajmi va balansi ham ko`p jihatdan ushbu

www.arxiv.uz mahsulotni ishlab chiqarish hajmiga bog`liq. 2000 yilda mamlakatimizdan tashqi bozorga chiqarilgan tovarlar hamji 3 mlrd. 264,7 mln. dollarni tashkil etgan bo`lsa, undan 897,7 mln. dollar yoki 27,5 foizi paxta tolasi hissasiga to`g`ri keldi. Undan 5 yil muqaddam, ya`ni 1996 yilda paxta tolasini eksport qilishdan tushgan valyuta mablag`lari jami eksportning 38 foizini tashkil etgan edi. Paxta tolasining mamlakat eksportidagi ulushining kamayishi 2 ta sabab tufayli sodir bo`ldi. Birinchidan, o`tgan yillar ichida paxta tolasining jahon bozoridagi narxi deyarli 2 barobar tushib ketdi. Ikkinchidan, tolani mamlakat ichida qayta ishlash hajmlari ko`paygani tufayli uni eksport qilish bir muncha kamaydi. Paxta tolasining eksportdagi ulushining kamayishi kelajakda ham saqlanib qolishi mumkin. Chunki u tayyor mahsulot emas, balki xomashyo hisoblanadi. Chetga, ya`ni jahon bozoriga xomashyo chiqarishga qaraganda, tayyor mahsulot chiqarish ko`proq foyda keltiradi. Bu haqda respublika Prezidenti I.Karimov ham ko`p marta uqtirib o`tgan. Shuning uchun tayyorlanayotgan paxta tolasining tobora ko`proq qismini mamlakatimizda qayta ishlab, undan tayyor gazlamalar va kiyim- kechaklar tayyorlash, mamlakat ehtiyojlaridan ortig`ini eksport qilish strategik vazifa hisoblanadi. O`zbekiston eksportida elektr energiya va yonilg`i, kimyo mahsulotlari, rangli metallar, mashina va uskunalar, engil avtomobillar, oziq-ovqat mahsulotlari ham salmoqli o`rin egallaydi. Eksport salohiyati mavjud bo`lgan tarmoqlarga yirik sarmoyalarning kiritilishi tufayli eksportbop mashinalar, neft mahsulotlari va paxtadan tayyorlanayotgan mahsulotlar ishlab chiqarish ko`lamlari yildan-yilga ko`payib bormoqda. O`zbekistonning tashqi savdo aloqalari MDH mamlakatlari bilan bir qatorda AQSh, Janubiy Koreya, Olmoniya, Yaponiya, Frantsiya, Italiya, Turkiya, Malayziya, Shveytsariya, Belьgiya va boshqa o`nlab mamlakatlar bilan ham yo`lga qo`yildi.

www.arxiv.uz O`zbekistonning tashqi savdo aloqalarida Rossiya muhim o`rin egallab kelmoqda. Ikki davlat o`rtasida imzolangan “1998-2007 yillarda iqtisodiy hamkorlikni yanada chuqurlashtirish haqida”gi Shartnoma ikki tomonlama rivojlanishga xizmat qilmoqda. O`zbekistonning AQSh, Janubiy Koreya, Germaniya, Shveytsariya, Buyuk Britaniya, Frantsiya, Italiya, Yaponiya kabi mamlakatlar bilan savdo aylanmasi kengayib bormoqda. O`zbekistonning Sharq va G`arbni bog`lovchi mintaqada joylashganligi tashqi savdo aloqalarining izchil ravishda olib borilishiga sharoit yaratadi. 1996 yil 21 iyunda Florentsiyada Evropa Ittifoqi bilan O`zbekiston Respublikasi o`rtasida sheriklik va hamkorlik to`g`risida bitim imzolandi. 1999 yilga kelib mazkur shartnoma Yevropa Ittifoqiga kirgan barcha mamlakatlar tomonidan ratifikatsiya qilingach, kuchga kirdi hamda O`zbekiston tovarlari uchun Yevropa bozorlariga yo`l ochildi. O`zbekiston xalqaro transport kommunikatsiyalarini qurish loyihalarini ishlab chiqish va amalga oshirishda faol ishtirok etib kelmoqda. Bu loyihalarni amalga oshirish natijasida O`zbekistonning Evropaga, Fors qo`ltig`iga, Hindiston, Yaponiya va Tinch okeani mintaqalariga chiqishiga va jahon hamjamiyati bilan tashqi aloqalarni mustahkamlashiga katta imkoniyatlar tug`iladi. O`zbekistonning tashqi iqtisodiy hamkorlik sohasida obro`-e`tibori yildan- yilga ortib borayotganini alohida ta`kidlab o`tish lozim. Hozircha mamlakatimiz Jahon savdo tashkilotida kuzatuvchi maqomiga ega. Bu tashkilot jahon savdo tizimini tartibga solishda markaziy o`rinni egallaydi. Jahon savdosining 95 foizidan ortig`i unga a`zo mamlakatlarga to`g`ri keladi. Hozirgi paytda O`zbekistonning mazkur tashkilotga qabul qilinishi masalasi o`rganilmoqda. Unga a`zo bo`lish O`zbekistonga dunyoning 130 dan ortiq mamlakatlari bilan mustahkam savdo aloqalari o`rnatishiga va o`zining tovarlari bilan jahon bozorlariga hech qanday to`siqlarsiz chiqishiga imkon yaratadi. 2. Tashqi iqtisodiy faoliyat va uning turlari

www.arxiv.uz Bozor munosabatlariga asoslangan mamlakatlar uchun tashqi iqtisodiy faoliyat hayotiy zaruratdir. Umumjahon xo`jaligi tobora rivojlanib, takomillashib borgan sari mamlakatlararo iqtisodiy munosabatlarning doirasi va ko`lami ham kengaya boradi. Mamlakat iqtisodiyotining umumjahon iqtisodiy tizimiga integratsiyalashuvi (qo`shilishi)ning asosiy sharti ham tashqi iqtisodiy faoliyatning rivojlanishidir. Tashqi iqtisodiy faoliyat deganda, mamlakatdagi yuridik va jismoniy shaxslarning xorijiy davlatlarning yuridik va jismoniy shaxslari hamda xalqaro tashkilotlar bilan olib boradigan o`zaro manfaatli iqtisodiy aloqalari (faoliyati) tushuniladi. Tashqi iqtisodiy faoliyatning rivojlanganlik darajasi, asosan, mamlakatning iqtisodiy taraqqiyot darajasiga, davlatning tashqi siyosati va strategiyasiga bevosita bog`liqdir. Har qanday davlat o`zining tashqi iqtisodiy faoliyat strategiyasini ishlab chiqarar ekan, o`z xalqining turmush darajasini oshirish, mamlakatning mudofaa xafvsizligini ta`minlash kabi hayotiy manfaatlarni ko`zlaydi. Tashqi iqtisodiy faoliyatning sub`yektlari va ob`yektlari mavjuddir. Bunday faoliyatni amalga oshirayotgan O`zbekiston Respublikasining yuridik va jismoniy shaxslari tashqi iqtisodiy faoliyat sub`yektlari hisoblanadi. Tashqi iqtisodiy faoliyatning ob`yektlariga esa oldi-sotdi yoki ayirboshlash ob`yekti hisoblangan tovarlar (ishlar, xizmatlar), har qanday mol-mulk, shu jumladan, qimmatli qog`ozlar, valyutalar va valyuta qimmatliklari, elektr, issiqlik energiyasi va energiyaning boshqa turlari, transport vositalari va intellektual mulk ob`yektlari kiradi. O`zbekiston Respublikasining “Tashqi iqtisodiy faoliyat to`g`risida”gi Qonuniga ko`ra, bunday faoliyatning quyidagi asosiy yo`nalishlari belgilab berilgan:

www.arxiv.uz -xalqaro iqtisodiy va moliyaviy hamkorlik; -chet el investitsiyalarini jalb qilish; -tashqi savdo faoliyati; -O`zbekiston Respublikasidan tashqaridagi investitsion faoliyat. Tashqi iqtisodiy faoliyat sub`yektlari tomonidan ishlab chiqarish, moliya, bank va sug`urta, ta`lim va kadrlarni tayyorlash, turizm, sog`liqni saqlash, ilmiy- texnikaviy, madaniy, ekologiya va gumanitar sohalarda xorijiy davlatlarning yuridik va jismoniy shaxslari hamda xalqaro tashkilotlar bilan o`zaro manfaatli aloqalarni o`rnatish va rivojlantirishga qaratilgan faoliyati xalqaro iqtisodiy va moliyaviy hamkorlik, deb yuritiladi. O`zbekiston Respublikasidan tashqaridagi investitsion faoliyat yo`nalishi hozircha mamlakatimizda o`z rivojini topa olgani yo`q. Xoriji y mamlakatlarda yuridik shaxslar yoki ularning filiallarini tashkil etish, xorijiy kompaniyalarning mol-mulki va aktsiyalarini, qimmatbaho qog`ozlarni sotib olish, yer va tabiiy resurslardan foydalanish huquqini qo`lga kiritish, tabiiyki, katta miqdordagi erkin almashtiriladigan xorijiy valyuta egalariga nasib etadi. O`zbekistonda tadbirkorlikni rivojlantirishga qaratilgan chora-tadbirlar, o`ylaymizki, yaqin yillar ichida o`z natijalarini beradi va o`zbekistonlik sarmoyadorlar xorijiy mamlakatlarda keng ko`lamli faoliyat ko`rsata boshlaydilar. Mamlakatlararo tovarlar ayirboshlash sohasidagi tadbirkorlik faoliyatini tashqi savdo faoliyati deb yuritiladi. Shuni aytib o`tish joizki, tashqi iqtisodiy faoliyatning bu yo`nalishi eng qadimiy, an`anaviy va keng rivojlangan yo`nalish hisoblanadi.

www.arxiv.uz Tashqi savdo jahon xalqlarini turli tovarlar bilan ta`minlash imkoniyatini beradi va shu bilan birgalikda har bir mamlakatning ixtisoslashuvini rivojlantirish, o`z resurslaridan foydalanish samaradorligini oshirish vositasi bo`lib xizmat qiladi. Xalqaro savdoda millatning didi, qiziqishi va mamlakat aholisining xarid qilish qobiliyati muhim rol o`ynaydi. Masalan, o`zbeklar yaxshi kiyinishni yoqtiradigan va o`ziga zeb beradigan millatlar qatoriga kiradi. Shuning uchun ham mamlakatga chetdan keltiralayotgan tovarlarda xushbichim kiyim-kechagu, zamonaviy matolarning ulushi kattagina. Qadimdan xalqimiz mentalitetida ilm olish ishtiyoqi kuchli bo`lgan, shu sababdan istiqlol yillarida ta`lim davlat siyosatining ustivor yo`nalishiga aylandi. Bunday sharoitda Yaponiya, AQSh, Olmoniya kabi rivojlangan davlatlardan zamonaviy kompьyuterlarni sotib olishga katta mablag`lar sarflanmoqda. Shuni aytib o`tish kerakki, xalqaro savdo, ya`ni tovarlarni chetga chiqarish (eksport) va chetdan tovar keltirish (import) bizning mamlakatimizda juda qadim zamonlardan buyon mavjud. "Buyuk ipak yo`li" ning anchagina qismi mamlakat hududidan o`tgani tufayli tadbirkor ajdodlarimiz xorijiy davlatlar bilan savdo-sotiq ishlarini yaxshigina rivojlantirganlar va uni xalqaro savdoda jozibador mamlakatlardan biriga aylantirganlar. Tashqi (xalqaro) savdoning mamlakatlar iqtisodiyotidagi o`rnini yalpi milliy mahsulotda eksport va importning hissasiga qarab aniqlash mumkin. Umuman olganda, mamlakat iqtisodiy ahvoliga baho berishda import va eksport o`rtasidagi nisbatni aniqlash zarurati yuzaga keladi. Ushbu nisbat mamlakatning to`lov balansini tuzayotganda aniqlanadi. Savdo balansi to`lov balansining tarkibiy qismi hisoblanadi. To`lov balansini umumlashtiruvchi ko`rsatkich uning saldosi hisoblanadi. U import va eksport orasidagi farqqa teng. Balansda importning eksportdan oshib ketishi to`lov balansini manfiy saldoga ega ekanligidan dalolat

www.arxiv.uz beradi. U tashqi savdo defitsitiga olib keladi. Uni to`lash uchun davlat qarz oladi. Qarzni to`lash uchun esa ichki iste`mol kamaytiriladi. Tashqi savdoning mamlakat iqtisodiyotidagi o`rni va samaradorligiga ta`sir ko`rsatuvchi eng muhim omil eksport va import mahsulotlarining tarkibi, ya`ni mamlakat nimani chetga chiqaryaptiyu, nimani chetdan olib kelayotganidir. Chetdan sotib olinayotgan tovarlar ichida qayta ishlashga mo`ljallangan xomashyoning ulushi qancha katta bo`lsa, shu mamlakatda importdan ko`riladigan naf shuncha yuqori bo`ladi. Chetga chiqarilayotgan tovarlar ichida xomashyoning ulushi qancha ko`p bo`lsa, shu mamlakat eksporti shuncha samarasiz bo`ladi. O`zbekiston Respublikasining eksportida paxta tolasi ulushining yildan- yilga kamayib borayotgani shu nuqtai nazardan ijobiy tendentsiya hisoblanadi. Jahon bozoriga tayyor gazlama, kiyim-kechak, oziq-ovqat mahsulotlari, neft mahsulotlari chiqarishni ko`paytirish ham tashqi savdo sohasida ijobiy baholanayotgan yo`nalishlar hisoblanadi. Buning uchun mamlakatimizda barcha shart-sharoitlar mavjud. Mustaqillik yillarida O`zbekistonning import tarkibi ham jiddiy o`zgardi. Bunga, albatta, mamlakatda import o`rnini bosuvchi tovar ishlab chiqarishga qaratilgan siyosat katta ta`sir ko`rsatdi. Jumladan, energiya manbalari importining ulushi 1994-2000 yillarda 25,7 foizdan 3,8 foizgacha, oziq-ovqat mahsulotlari 18,4 foizdan 12,3 foizgacha qisqardi. Neft, benzin importi butunlay to`xtadi, don va boshqa oziq-ovqat mahsulotlari importi sezilarli darajada qisqardi. Ma`lumki, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning asosiy yo`nalishlaridan biri - iqtisodiyotda chuqur tarkibiy o`zgarishlarga erishishdan iborat. Bu esa zamonaviy va ilg`or texnika hamda texnologiyalarni

www.arxiv.uz talab qiladi. Shu sababli mamlakatimiz importida mashina va uskunalar salmog`i yildan-yilga ortib bormoqda. Eksport hajmining import hajmidan ko`pligiga erishish, ya`ni xorijiy davlatlarga ko`proq tovarlar sotib, ulardan kamroq sotib olish har qanday davlat tashqi savdo strategiyasida muhim ahamiyat kasb etadi. Izchillik bilan amalga oshirilayotgan tashqi savdo siyosati tufayli O`zbekistonda keyingi yillarda musbat saldoga erishildi. Masalan, eksport hajmi import hajmiga nisbatan 1999 yilda 125,1 mln. va 2000 yilda 317,3 mln. AQSh dollari miqdorida ko`proq bo`ldi. O`zbekiston tashqi iqtisodiy faoliyatining hududiy-jug`rofiy tarkibini ko`rib chiqadigan bo`lsak, unda MDH davlatlari ulushining pasayayotgani va rivojlanayotgan davlatlar salmog`ining o`sayotganini kuzatamiz. 1994-2000 yillarda MDH davlatlarining O`zbekiston tashqi savdo aylanmasidagi hissasi 58,1 foizdan, 37,0 foizgacha qisqargan bo`lib, bunga bir qator omillar ta`sir ko`rsatgan. Birinchidan , respublikamiz mustaqillikni qo`lga kiritgach, o`z mahsulotlarini nafaqat MDH davlatlariga, balki jahonning boshqa mamlakatlariga erkin almashinadigan valyutada sotish imkoniyatiga ega bo`ldi. Ikkinchidan , o`tish davri va chuqur tarkibiy o`zgarishlarni amalga oshirayotgan respublikamiz uchun ilg`or va zamonaviy texnologiyalarni, aynan rivojlangan mamlakatlardan sotib olish mumkin. Iqtisodiyotining tarkibi bir-biriga yaqin bo`lgan MDH davlatlarida bunday texnika va texnologiyalar mavjud emas.

www.arxiv.uz Mustaqillik yillarida rivojlangan mamlakatlar bilan iqtisodiy aloqalarning muhim yo`nalishlaridan biri bevosita xorijiy investitsiyalar jalb etish bo`ldi. Bu tabiiy hol, albatta. Negaki o`tish davrini boshidan kechirayotgan va chuqur tarkibiy o`zgarishlarni amalga oshirayotan mamlakatlar, xususan, O`zbekistonda investitsiyalarning etishmasligi kuzatiladi. Bunday etishmovchilikni faqat bevosita xorijiy investitsiyalar vositasida to`ldirish mumkin edi. Bu esa har ikkala tomon uchun manfaatli. Rivojlangan mamlakatlar uchun bevosita investitsiyalar kapital chiqarish shakli hisoblansa, ularni qabul qilayotgan mamlakat uchun yangi ish joylarini tashkil etish, yangi sanoat tarmoqlarini shakllantirish va rivojlantirish, ilg`or texnologiyalarni jalb etish hisoblanadi. Tashqi savdoning mamlakat iqtisodiy taraqqiyotiga ta`sirini kuchaytirish manfaatlaridan kelib chiqib, mamlakatimizda eksportni har tomonlama rag`batlantirishga qaratilgan chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Xususan, 2000 yilning 1 iyulidan boshlab mulkchilikning barcha shakllaridagi eksport qiluvchi korxonalarning o`zi ishlab chiqargan va erkin almashtiriladigan valyutaga eksport qilingan mahsulotlar (ishlar, xizmatlar)dan olingan daromadlari daromad (foyda) solig`ini to`lashdan ozod qilingan. Ular uchun, shuningdek, o`zi ishlab chiqargan mahsulotlar (ishlar, xizmatlar) eksporti ulushiga qarab mulk solig`i to`lashning qo`yidagi tartibi joriy etilgan: - eksport ulushi 25 foizdan 50 foizgacha bo`lganida, belgilangan mulk solig`i stavkasi 50 foizgacha kamaytiriladi; - 50 va undan ko`proq foiz bo`lganida, mulk solig`i umuman undirilmaydi. Biroq shuni aytib o`tish kerakki, mazkur imtiyozlar paxta tolasi, ip gazlama kalavasi, lint, neft, neft mahsulotlari, gaz kondensati, tabiiy gaz, elektr energiyasi, qimmatbaho, rangli va qora metallarni eksport qiluvchi korxonalarga tadbiq etilmagan.

www.arxiv.uz Yuridik va jismoniy shaxslarning tashqi savdo faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish va uning ustidan davlat monopoliyasini o`rnatish zaruratini anglash qiyin emas. Chunki mamlakatga chetdan nimalar keltirilayotgani va mamlakatdan xorijga nimalar olib chiqib sotilayotganiga befarq qarash mumkin emas. Ana shu mulohazadan kelib chiqib, tashqi savdoni amalga oshirishda miqdoriy cheklovlar belgilangani va tovarlarning ayrim turlarini eksport va import qilish ustidan davlat nazorati o`rnatilganini aytib o`tish lozim. Qurol-yarog`lar, harbiy texnika, ikki xil maqsadda ishlatilishi mumkin bo`lgan tovarlar va texnologiyalarga nisbatan nima uchun eksport nazorati o`rnatilganini ham tushunish qiyin emas. Xulosa qilib aytadigan bo`lsak, O`zbekiston Respublikasining tashqi iqtisodiy faoliyati uning iqtisodiy va mudofaa xavfsizligini ta`minlash, iqtisodiy suverenitetini himoyalash, milliy iqtisodiyotning rivojini rag`batlantirish va xalqning turmush darajasini oshirishga qaratilgandir. 3. Tashqi savdoni tartibga solishda bojxona xizmatining o`rni Savdo-sotiq ishlarining bir mamlakat doirasidan chiqib, dunyo mamlakatlari o`rtasida rivojlanib borishi bu ishlarni tartibga solish va nazorat qilib borishni amalga oshiruvchi bojxona xizmatini hayotiy zaruratga aylantiradi. Jahon amaliyotida bojxona xizmatining tarixi tashqi savdoning paydo bo`lishi bilan bevosita bog`liq bo`lib, dastlabki davrlarda u mamlakatlarning faqatgina xazinasini to`ldirishga xizmat qilgan edi. Biroq keyinchalik xalqaro savdoning rivojlanishi, sayyohlar sonining ko`paya borishi bilan uning vazifalari ham kengayib ketdi. Davlatchilik takomillashib, iqtisodiyotning rivojlanib borishi bilan tovar ishlab chiqaruvchilarni iqtisodiy va siyosiy jihatdan himoyalash, mamlakat ichki bozorini sifatsiz mollardan asrash, uning xavfsizligiga tahdid soluvchi qo`lyozma va ashyolarning hamda turli qo`poruvchilik qurollari, narkotik

www.arxiv.uz va psixotron moddalarning kirib kelishini oldini olish kabi ishlar ham bojxona xizmati zimmasiga tushadi. O`zbekiston Respublikasida bojxona xizmati mustaqil davlatchilik asoslari bilan birga va uning tarkibiy qismi sifatida shakllanib va takomillashib bormoqda. O`tgan yillar ichida bojxona xizmati faoliyatiga daxldor bo`lgan huquqiy negizlar yaratildiki, ular isloh qilinayotgan iqtisodiyot, hayotga joriy etilayotgan demokratik tamoyillar, fuqarolarning huquq va erkinliklarini himoya qilishda muhim rolь o`ynamoqda. Xususan, O`zbekiston Respublikasining "Bojxona kodeksi" va "Boj tarifi to`g`risida"gi qonunlari qabul qilindi. Ularda bojxona xizmatining huquqiy, iqtisodiy va tashkiliy jihatdan tartibga solib turilishini ta`minlovchi asosiy tamoyillar belgilab berildi. Hozir mamlakatimizda 230 dan ziyod, shu jumladan, respublika chegaralarida 150 tadan ko`proq bojxona maskanlari davlatimizning iqtisodiy xavfsizligini ta`minlayapti. Ayni paytda temir yo`l stantsiyalari, aeroportlar, xalqaro o`tish joylari, daryo portlarida nozirlar faoliyat ko`rsatmoqdalar. O`zbekistonda bojxona ishi jahonda e`tirof etilgan xalqaro me`yorlar va amaliyotga asosan rivojlanmoqda. Bu hol O`zbekistonning bojxona huquqi sub`ekti sifatida tan olinishiga sabab bo`lib, davlatimizning jahon iqtisodiy hamdo`stligiga kirishiga yordamlashmoqda. O`zbekiston Respublikasi 1992 yilda 142 mamlakatni birlashtiruvchi jahon bojxona tashkiloti (JBT) a`zoligiga qabul qilingan va uning siyosiy komissiyasiga saylangan. Bojxona chegara orqali o`tadigan jami yuklar va pochta jo`natmalarini nazorat qiladigan, tekshiradigan va ulardan bojxona yig`imlarini undirish bilan shug`ullanuvchi davlat idorasidir.

www.arxiv.uz Bojxona muassasalari tashqi savdoda mamlakat manfaatlarining ta`minlanishini nazorat qiladi hamda mamlakat chegaralaridan ta`qiqlangan yuklar va buyumlarni g`ayriqonuniy tarzda olib o`tishga qarshi kurash olib boradi. Iqtisodiy islohotlar chuqurlashib borgan sari tashqi iqtisodiy aloqalarni tartibga solishning iqtisodiy usullari tabora ko`proq ahamiyat kasb etadi. Ular orasida boj tarifi asosiy o`rin egallaydi. Boj tarifi – bozor iqtisodiyoti sharoitida tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solishning muhim vositalaridan biri bo`lib, u mamlakat chegarasidan olib o`tiladigan mol-mulk va qimmatbaho buyumlardan belgilangan stavkalarda undiriladigan pul yig`imi (to`lovlari)dir. O`zbekiston Respublikasida bojxona bojining import va eksport, mavsumiy, maxsus, dempinga qarshi, kompensatsiya va alohida turlari qo`llaniladi. Import va eksport bojining stavkalari O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan tartibda joriy etiladi. Mavsumiy bojlar O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanib, tovarlar olib kirish va olib chiqishni tezkorlik bilan tartibga solish uchun qo`llaniladi. Bunda boj tarifida nazarda tutilgan stavkalar qo`llanilmaydi. Mavsumiy bojlar belgilangan kundan e`tiboran olti oydan ortiq bo`lmagan muddatda qo`llaniladi. Maxsus bojlar mamlakatimiz tovar ishlab chiqaruvchilari manfaatlariga ziyon etkazuvchi tovarlar importidan ularni himoya qilish chorasi sifatida hamda boshqa davlatlarning O`zbekiston Respublikasi mafaatlariga zid bo`lgan harakatlariga javob chorasi sifatida qo`llaniladi. Muayyan tovarlarni olib kirish xuddi shu tovarlarni mamlakatda ishlab chiqarishni tashkil qilish va kengaytirishga yoki ular o`rtasida sog`lom raqobat o`rnatishga to`sqinlik qilishi

www.arxiv.uz mumkin bo`lgan hollarda dempingga qarshi bojlar deb ataluvchi to`lovlar qo`llaniladi. Mamlakatimiz iqtisodiyotida va alohida tovar ishlab chiqaruvchilar manfaatlaridan kelib chiqib, ayrim hollarda kompensatsiya bojlari deb ataladigan to`lovlar ham amaliyotga joriy etilgan. Alohida bojlar qonun xujjatlarida belgilangan tartibda davlat boshqaruvi organlari tashabbusi bilan o`tkaziladigan tekshiruv natijalariga binoan qo`llaniladi. Ularning stavkalari har bir holat bo`yicha alohida belgilanadi. Bojxona qiymati O`zbekiston Respublikasining "Boj tarifi to`g`risida"gi Qonuniga muvofiq belgilanadigan va bojxona to`lovlarini hisoblab chiqish maqsadida foydalaniladigan tovar qiymatidir. Bojxona qiymati bojxona organiga deklarant tomonidan belgilangan tartibda ma`lum qilinadi (deklaratsiyaga kiritiladi). Uni aniqlash xujjatlar bilan tasdiqlangan ma`lumotlarga asoslanishi lozim. Mamlakatga olib kirilayotgan tovarlarning bojxona qiymatini shu to`lovlar bo`yicha tuzilgan shartnomaga muvofiq aniqlash - tovarning bojxona bahosini chiqarishning asosiy usulidir. Agar asosiy usuldan foydalanib bo`lmasa, bojxona bahosini chiqarishning quyidagi usullari qo`llaniladi: -ayni bir xil tovar yuzasidan tuzilgan bitim qiymatiga qarab baholash; -o`xshash tovar yuzasidan tuzilgan bitim qiymatiga qarab baholash va hokazo. Davlat o`zining tashqi iqtisodiy faoliyatini tarif va notarif usullar bilan boshqarib boradi. Notarif usul deganda, litsenziya berish, kvotalash, deklaratsiyalash va embargolarni qo`llash tushuniladi.

www.arxiv.uz Litsenziya - vakolatli davlat idoralariga tashqi savdo harakatlarini olib borish uchun beriladigan ruxsatnoma bo`lib, u eksport va importni, valyuta sarflarini nazorat qilish usullaridan biridir. Ayrim yoki bir guruh tovarlar bo`yicha kvota (muayyan miqdor, hajm) o`rnatilib, unga muvofiq mamlakatlar yoki mamlakatlar guruhining belgilangan miqdordagi tovarlarni ishlab chiqarish va uni chetga sotish kvotalashgan usul deb yuritiladi. Kvota shartini buzgan mamlakat yoki korxona iqtisodiy jihatdan jazolanadi. Bu usul hozir Evropa Iqtisodiy hamjamiyatiga qarashli mamlakatlar tashqi savdo amaliyotida keng qo`llaniladi. Deklaratsiyalash, bu – milliy qonunchilik talablariga muvofiq rasmiylashtiriladigan xujjat bo`lib, unda chegara orqali o`tayotgan yuk (eksport, import tovarlari, kishilarga tegishli yuklar, qo`ldagi anjomlar, valyuta, qimmatbaho buyumlar va boshqalar) haqidagi ma`lumotlar qayd etiladi. Embargo davlat tomonidan ayrim tovarlar, xizmatlar, valyuta yoki boshqa boyliklarni mamlakatga keltirish yoki boshqa mamlakatlarga chiqarishni ta`qiqlab qo`yishdir. Tarif usuli deganda, asosan, boj tarifi va boj tariflari to`plamini qo`llash tushuniladi. Bu usul bilan, eng avvalo, davlat xazinasiga mablag` tushiriladi, eksport va import tovarlarining harakati muvofiqlashtiriladi. Tarifsiz chora-tadbirlarning ayrimlari iqtisodiy aloqalarni tartibga solish bilan bevosita bog`lanmagan, ammo baribir, tashqi savdoga jiddiy ta`sir o`tkazadi.

www.arxiv.uz Tartibga solishning tarifsiz usullari mohiyatiga ko`ra ma`muriy bo`lib, u birinchi galda iqtisodiy faoliyat to`g`risida tezkor va ishonchli axborotlar bo`lishi kerakligini nazarda tutadi. Tartibga solishning tarifsiz usullari davlatning savdo balansi va fiskal maqsadlarini belgilash imkonini beradi. Bojxona to`lovlari faqatgina xazinani to`ldirish maqsadida qo`llanilmay, balki ichki iste`mol bozorini va ishlab chiqaruvchilarni iqtisodiy himoyalash vazifalarini ham bajaradi. Masalan, O`zbekistonning iqlim sharoitida poliz mahsulotlari juda sifatli va vitaminlarga boy. Bunday sharoitda chetdan, aytaylik, pomidor import qilishning hech ham xojati yo`q. Lekin ayrim savdogarlar uchun sifatsiz arzon tomat soki yoki pastasini (ketchup) chetdan olib kelish foydali bo`lib tuyuladi. Buning oldini olish uchun import qilinadigan ana shunday mahsulotlar uchun import bojidan tashqari aktsiz solig`i ham joriy etiladi. Tashqi iqtisodiy aloqalarni boshqarish mexanizmini tartibga solish chora-tadbirlari mamlakatdagi ijtimoiy-iqtisodiy o`zgarishlarga hamda uning xalqaro maydondagi mavqeiga mos tushishi lozim. Ana shundagina tashqi iqtisodiy aloqalarni davlat tomonidan tartibga solish vazifalari va uning iqtisodiy xavfsizligini ta`minlash samarali hal etilishi mumkin. 4.Xalqaro iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish zaruriyati vaasosiy yo`nalishlari Xalqaro iqtisodiy aloqalar o`zmazmun-mohiyatiga ko`ra har qanday davlat iqtisodiyotining barqarorligi varivojlanishiga kuchli ta`sir ko`rsatuvchi omilga aylanib qoldi. Shuning uchunxo`jalik aloqalarini xalqaro miqyosda integratsiyalashuvini kengaytirish vachuqurlashtirishga berilayotgan e`tibor tabora kuchayibbormoqda.

www.arxiv.uz Tashqi iqtisodiy aloqalarni taraqqiy ettirish mustaqil rivojlanishyo`liga o`tgan respublikamiz uchun, ayniqsa, muhim ahamiyatga ega. Sobiq Ittifoqtarkibida bo`lgan vaqtda O`zbekiston xorijiy mamlakatlar bilan mustaqil ravishdaaloqa qilish imkoniyatidan mahrum edi. Xo`jalik yuritishning yopiq sharoitidamamlakatga chet el sarmoyalarini jalb qilish to`g`risida faqat orzu qilishmumkin edi xolos. Ishchi kuchining xalqaro miqyosda migratsiyasi mutlaqorivojlanmagan edi. Shuning uchun o`tkazilayotgan iqtisodiy islohotlar eng qisqa muddatlardaO`zbekistonning jahon xo`jalik tizimiga teng huquqli a`zo bo`lib kirishi vabarcha mamlakatlar bilan o`zaro manfaatli hamkorlik qilishini ta`minlashgaqaratilgan. Bu bir tomondan yangi texnologiyalarni,boshqarish tajribasi va bilimlarni, xorijiy sarmoyalarni mamlakatimizga olibkirilishini ta`minlasa, ikkinchi tomondan, O`zbekistonning boy tabiiy resurslariva ishlab chiqarish imkoniyatlaridan foydalanish samaradorligini oshirishgako`maklashadi. Jahonning 40 dan ortiq yirik davlatlariqatorida xomashyoning katta zahiralariga, sanoat va qishloq xo`jalik ishlabchiqarishining rivojlangan tarmoqlariga, shuningdek, shakllangan ishchi kuchigaega bo`lgan mamlakatimizning jahonbozoridagi dastlabki qadamlari o`zining samarasini beraboshladi. XX asrning so`nggi yillarida jahonningetakchi mamlakatlari iqtisodiyotidagi tub sifat o`zgarishlarining kuchayibborishi xalqaro munosabatlarning hozirgi bosqichida quyidagi xususiyatlarnibelgilab beradi. Birinchidan , xalqaro ayirboshlashning tarkibiy tuzilishi sezilarli darajadao`zgardi: mamlakatlar mahsulotlar ayirboshlashdan tashqari turli xil xizmatlar,moliya kapitali, ishchi kuchi, fan-texnika axborotlari, yangi texnologiyalar,boshqaruv usullari va boshqalar bilan faol savdo-sotiq olib borishgao`tdilar.

www.arxiv.uz Ikkinchidan , kapitalni chetga chiqarilishining ko`payishi va mamlakatlaro`rtasida ayirboshlashning kengayishi zamonaviy xalqaro iqtisodiy aloqalarnimamlakatlararo uyg`unlashuviga olib keldi. Bunday xususiyat o`z faoliyatini birqancha davlatlar hududida amalga oshiradigan transmilliy korporatsiyalar (TMK)va transmilliy banklar (TMB) sonining ko`payib borishida o`z aksinitopdi. Hozirgi vaqtda jahonda 20 mingdanortiq TMK mavjud bo`lib, ular jahon sanoat ishlab chiqarishining to`rtdan uchqismidan ko`prog`ini, tashqi savdoning esa yarmidan ko`prog`ini nazorat qilibturadi. Masalan, “Djeneral Motors”, “Royl Datch Shell”, “Epson” kabi yirikTMKlar oboroti hajmi O`zbekistonda yaratilgan yalpi milliy mahsulot miqdoridanortiqdir. O`z ixtiyorida behisob moddiy va moliyaviy qudratni jamlagan bundaykorporatsiyalar va banklar ko`pchilik mamlakatlarning iqtisodiy siyosatiga,xalqaro iqtisodiy aloqalarning rivojlanishiga jiddiy ta`sir ko`rsatmoqda. Uchinchidan , xalqaro iqtisodiy munosabatlarning zamonaviy bosqichida yana birmuhim xususiyat namoyon bo`ldi, ya`ni ayirboshlashda mamlakatlar tutgan o`rniniqayta taqsimlash jarayoni sodir bo`lmoqda. Hozirgi kunda jahon xo`jaligi va xalqaroayirboshlashning umumiy yo`nalishlari va o`sish sur`atlarini rivojlanganmamlakatlar belgilab turadi. Bu mamlakatlar yer yuzidagi davlatlarning 15foizini tashkil etadi hamda ularda jahon aholisining 25 foizi istiqomat qiladi.Bu mamlakatlar dunyoda hosil qilinayotgan elektr quvvatlarining 75 fozini,yoqilg`ining 80 foizi, yog`och mahsulotlarining 85 foizi va po`latning 72foizini iste`mol qilishadi. Sanoati taraqqiy etgan mamlakatlarning o`zarosavdosi jahon savdosining 70 foizini tashkil etadi.

www.arxiv.uz Ma`lumki, yaqin o`tmishda mamlakatimiziqtisodiyoti sobiq ittifoqdosh respublikalar iqtisodiyoti bilan chambarchasbog`langan edi. Shu bois O`zbekistonning tashqi iqtisodiy faoliyati hozirgikunda ikkita yo`nalish bo`yicha rivojlanib bormoqda. Ularning birinchisi MDHmamlakatlari deb ataluvchi sobiq ittifoqdosh respublikalar bilan bo`lsa,ikkinchisi mamlakatimizning o`zaro iqtisodiy aloqalari ilgari umumano`rnatilmagan xorijiy davlatlar bilan olib borilmoqda. Agar birinchi yo`nalishO`zbekistonni kam xarajatlar sarflab, keng ko`lamda xomashyo, tayyormahsulotlar, texnologiyalar, fan-texnika axborotlari bozoriga kirib borishinita`minlasa, ikkinchi yo`nalish respublika iqtisodiyotini keng ravishda jahonhamjamiyatiga birlashuvini ta`minlab beradi. O`zbekistoning jahon hamjamiyatigaqo`shilishi mamlakatimizdagi mavjud imkoniyatlarni ob`yektiv baholash va ulardanmilliy manfaatlar yo`lida imkoni boricha to`liq foydalanishni talabqiladi. O`zbekiston mustaqillikning dastlabkidavridayoq o`z tashqi iqtisodiy siyosatining quyidagi maqsadlari va asosiyyo`nalishlarinibelgilab oldi: -eksportni rivojlantirish va uning oqilonatarkibini shakllantirish. Chunki eksportga yo`naltirilgan iqtisodiyotnishakllantirish milliy ishlab chiqarishni texnik- iqtisodiy jihatdan jahondarajasiga ko`taradi, uning tuzilishini takomillashtiradi, respublika valyutazahirasini ko`paytiradi; -import tuzilishini takomillashtirish,ya`ni uni milliy iqtisodiyotni zamonaviylashtirish va rivojlantirish omiligaaylantirish; -ishlab chiqaruvchi kuchlarni sifatjihatidan yangi bosqichga ko`tarish uchun chet el sarmoyalarini jalbetish; -O`zbekistonning iqtisodiy xavfsizliginita`minlash, ya`ni ma`lum darajada tashqi iqtisodiy faoliyatda eksport-importoperatsiyalari, valyutani olib chiqish, boshqa xalqaro bitimlar ustidan davlatnazoratini o`rnatish.

www.arxiv.uz Yuqoridagilardan kelib chiqib respublikamizningtashqi iqtisodiy siyosati aniq belgilangan maqsadlar va ularni amalga oshirishgaqaratilgan quyidagitadbirlarni o`z ichiga oladi. Birinchidan, respublika milliyiqtisodiyotining kuchli eksport bo`g`inini tashkil etuvchi va uni jahon bozoridamunosib o`ringa ega bo`lishini ta`minlovchi sohalarnianiqlash; Ikkinchidan, iqtisodiyotning eksportbo`g`inida davlat tomonidan qo`llab- quvvatlash usullaridan keng foydalanish. Buusullar quyidagilar: -eksportga yo`naltirilgan ishlabchiqarishni kengaytirish uchun imtiyozli foizlar bo`yicha ko`p muddatlikreditlar ajratish, investitsiyalarni sug`urtalash; -davlat tomonidan respublikamizga ilg`ortexnologiyalar, tajribalar, bilimlarning kirib kelishiga subsidiyalarajratish; -eksport va importni litsenziyalash yokichetga tovar chiqarishga va chetdan uni olib kirishga ruxsatnomalarberish; -ishlab chiqarish jarayonida qatnashuvchi,xorijdan keltiriladigan xomashyo va materiallar, asbob-uskunalar va jihozlarulushini bosqichma-bosqich kamaytirish vaboshqalar. Shu bilan birga, tashqi iqtisodiy siyosatmilliy valyutani mustahkamlash va uning boshqa valyutalar bilan erkinalmashinuvini taьminlash, tashqi iqtisodiy faoliyatning me`yoriy va huquqiyasoslarini xalqaro talablar darajasiga yetkazishni nazarda tutadi.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Karimov I . A . O ` zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo ` lida . T.: “O`zbekiston”, 1995. 2. Karimov I.A. Iqtisodiyotni erkinlashtirish, resurslardan tejamkorlik bilan foydalanish – bosh yo`limiz. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining majlisida so`zlangan nutq. “Xalq so`zi”, 2002 yil, 15- fevral. 3. Karimov I.A. Milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. 1-jild. T.: “O`zbekiston”, 1996. 4. Karimov I . A . O ` zbekiston XXI asr bo ` sag ` asida : xavfsizlikka tahdid , barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari . T.: “O`zbekiston”, 1997. 5. Karimov I . A . O ` zbekiston - bozor munosabatlariga o ` tishning o ` ziga xos yo ` li . T.: “O`zbekiston”, 1993. 6. Amaliy iqtisodiyot ( o ` quv qo ` llanmasi ). Tarjimonlar I . Fozilov va boshqalar . T.: “Sharq”, 1996. 7. Butikov I. Qimmatli qog`ozlar bozori. T.: “Konsauditinform”, 2001. 8. Doklad o chelovecheskom razvitii. T. “O`zbekiston”,1993. 9. Kurs ekonomiki(uchebnik). M.: “Infra-M”, 2000. 10. Rasulov M. Bozor iqtisodiyoti asoslari. T.: “O`zbekiston”, 1999. 11. Ergashev T.,Ismatov R. Iqtisodiy savodxonlik asoslari. T.: “Sharq”, 2001. 12. YUr ь eva T . V . Sotsial ь naya ro ` nochnaya ekonomika ( uchebnik ). M.: “Russkaya delovaya literatura”, 1999.

O'xshashlar

Xalqaro moliya va uning jahon taraqqiyotida tutgan o`rni

Makroiqtisodiy barqarorlikni ta`minlashda biznesning o`rni

Iqtisodiyotning amal qilishida pulning tutgan o`rni

O`zbеkistоn Rеspublikasi bandlik va mеhnat munоsabatlari vazirligining mеhnatni bоshqarishdagi o`rni

O`zbekiston Respublikasining xalqaro moliya munosabatlaridagi ishtiroki