logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Iqtisodiyot
  4. Valyuta inqirozlari va ularning shakllari

Valyuta inqirozlari va ularning shakllari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

24.9580078125 KB
Ko'chirib olish
Valyuta inqirozlari va ularning shakllari Reja: 1. Valyuta inqirozi, uning mohiyati va turlari 2. Valyuta inqirozida valyuta kurslarining o‘zgarishi va valyutani boshqarish siyosati 1. valyuta inqirozi, uning mohiyati va turlari Mamlakat iqtisodiyotining ma’lum jabhalarida yuzaga keluvchi nomutanosibliklar iqtisodiyotning notekis rivojlanishiga, unda inqirozlarning yuzaga kelishiga olib keladi. Jahon banki va Xalqaro valyuta fondi tomonidan olib borilgan kuzatishlar va tahlillar shuni ko’rsatdiki, rivojlangan davlatlarning iqtisodiyoti ochiq, ishlab chiqarishi bir tekis bo’lganligi sabab ularda iqtisodiy inqirozlarning turli shakllari kam uchraydi. Rivojlanayotgan davlatlarda ishlab chiqarish omillarida kamchiliklarning mavjudligi, kapital va zamon talabiga mos keluvchi ish kuchining yetarli emasligi bu mamlakatlar iqtisodiyotida muammolar va qiyinchiliklar tug’diradi. Ishlab chiqarish omillarining yetarli va samarali emasligi mamlakatda aholi jon boshiga to’g’ri keluvchi iqtisodiy ko’rsatkichlarning tushib ketishiga, bu esa mamlakatda ishlab chiqarish ko’lamining qisqarishiga olib keladi. 80-90-yillarda Lotin Amerikasining Argentina, Braziliya, Chili, Meksika, Afrikaning Nigeriya, Keniya kabi davlatlari ichki va tashqi qarashda valyutaviy inqirozining asosiy ishtirokchilari hisoblanadi. Muayyan mamlakat valyutasining inqirozga uchrashi nafaqat shu mamlakat iqtisodiyotiga, balki qo’shni davlatlar, shu davlatlar bilan jahon bozorida munosabatda bo’lgan boshqa davlatlar iqtisodiyotiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. valyuta inqirozi qimmatli qog’ozlar bozori, davlat qarzlari va obligatsiyalari, kapital va investitsiyalar oqimiga ham salbiy ta’sir ko’rsatadi. Xalqaro bozorlarda turli xil shov-shuvlarga va tushunmovchiliklar bo’lishiga olib keladi. Mamlakatlar o’rtasida defolt (o’z majburiyatlarini, ayniqsa, kreditlar bo’yicha qarzlarni to’lay olmaslik) ga olib keladi. valyuta inqirozi davlat tomonidan xarajatlarni oshirishga undaydi. 1970- yillardagi neft inqirozi Bretton-Vuds valyuta tizimi mevasi bo’lgan fiksirlangan valyutaga barham berilishi, ishlab chiqarish ko’rsatkichlarining tushib ketishi va valyuta inqiroziga olib kelgan. Natijada davlat ijtimoiy tengsizlikning yo’qotish maqsadida katta xarajatlar qilishga, qo’shimcha pul chiqarishga kirishgan. Bu esa pul birligining yuqori darajada qadrsizlanishiga sabab bo’lgan. 1978-yilda Argentina, Chili, Urugvay kabi davlatlar inflyatsiyaning oldini olish uchun Tablita nomli yangi valyuta strategiyasi ishlab chiqishgan, ya’ni mamlakat tovarlarining bahosini ichki bozorda juda yuqori belgilash yo’li bilan pul qadrini oshirish rejalashtirilgan, lekin bu reja yuqori samara bermagan va bu 3 davlat savdoni erkinlashtirish, banklar va boshqa moliya institutlari faoliyatiga erkinliklar berish, chetdan boshqa investitsiyalar kirib kelishi uchun eshiklarni ochish yo’li bilan iqtisodiyotni qisman bo’lsa-da, yaxshilashga erishgan. Ko’plab davlatlar valyuta inqirozidan valyuta qalqonini qo’llash orqali o’zini himoyalashga, o’z valyutasining barqarorligiga erishishga harakat qilishgan. Bu holda Markaziy bank juda ko’p miqdorda mahalliy aktivdan ko’ra chet el valyutasiga ega bo’lishi, o’z valyutasining rasmiy kursini belgilashi va shu kurs bo’yicha aholiga chet el valyutasini sotishi, bankdan chiqadigan valyutalar to’liq miqdorda chet el valyutasi bilan ta’minlangan bo’lishiga erishishi lozim. Kapitalizm pul-kredit tizimining inqirozi va valyuta inqirozi oltin standartining yemirilishida, inflatsion qog’oz-pul muomalasiga o’tishda o’z aksini topadi va alohida kapitalistik mamlakatlarning ichki muomalasiga hamda xalqaro hisob-kitoblarga ta’sir ko’rsatadi. Qamrab olish xususiyatiga ko’ra umumiy va xususiy valyuta inqirozlari mavjud. Umumiy valyuta inqirozi kapitalizmning umumiy inqirozining ajralmas qismi hisoblanadi va parlament xususiyatiga ega bo’ladi. Jahon kapitalistik valyuta tizimi jahon bozorining ajralmas qismi sifatida 1914-1918-yillarda, birinchi Jahon urushi davrida tiklanib takomillashgan bo’lsa, kapitalizmning umumiy inqirozi davrida o’z kuchini yo’qotadi va tez-tez tanazzulga uchraydi. Umumiy valyuta inqiroziga xos muhim xususiyat – oltin «demonetizatsiyasi» hisoblanadi, ya’ni oltinning metall pul sifatidagi ahamiyati yo’qoladi va valyuta qadrsizlanadi. Qator kapitalistik mamlakatlarda birinchi Jahon urushi davrida qog’oz pullarni oltinga almashtirishning man etilishi (Buyuk Britaniya, Fransiya, Germaniya, Rossiya va boshqalar) va oltinning ichki muomaladan chiqarilishi sababli oltin «demonetizatsiyasi» boshlandi. Birinchi Jahon urushidan keyin kapitalistik mamlakatlarda oltin standartini bo’laklar (kesilgan) shaklda oltin deviz shaklida va oltin quymasi shaklida tiklashga harakat qilindi. Bu harakat 192933- yillardagi jahon iqtisodiy inqirozi davrida tugadi. 1929-1930yillarda Argentina, Boliviya, Braziliya va qator agrar mamlakatlarda oltin standartidan voz kechildi. 1931-yilda Buyuk Britaniyada, 1933 yilda AQSHda, 1934-1936-yillarda Fransiya, Belgiya, Niderlandiya va boshqa mamlakatlarda oltin standarti bekor qilindi. 1936- yilning oxirida butun kapitalistik olamni inflyatsiya qamrab oldi. Bu vaziyat ikkinchi Jahon urushi davrida 19391946-yillarda kuchaydi. 60-yillarning oxirida faqat AQSHdagina valyutani oltinga almashtirish rasmiy ravishda saqlangan. Lekin AQSH faqat kapitalistik mamlakatlarning Markaziy banklarigagina dollarni oltinga almashtirgan, AQSHda esa fuqarolarga oltin pullarni saqlash man etilgan. Xalqaro iqtisodiy munosabatlar borasida valyuta inqirozi quyidagilarda: ya’ni kapitalistik mamlakatlarning To’lov balansining muntazam ravishda nomuvofiqligi yoki passivligida, oltin- valyuta zaxirasining notekis taqsimlanishi, ko’p mamlakatlarning valyuta kursi tushib ketganligi va hokazolarda namoyon bo’ladi. Ko’plab mamlakatlarning oltinni chetga olib chiqishni cheklashi, dollar standartiga o’tishi oltinning xalqaro hisob-kitoblarda ishlatilishini qisqartirdi. Ikkinchi Jahon urushidan keyin AQSH rahbariyatining kapitalistik mamlakatlarga oltin o’rniga dollardan xalqaro pul sifatida foydalanishni taklif qilishi natijasida bu jarayon yanada kuchaydi. AQSH oltin bahosini sun’iy ravishda pasaytirish siyosatini yuritdi. Bu esa urushdan keyingi dastlabki yillarda AQSHning boshqa mamlakatlardan oltin sotib olishini ancha yengillashtirdi. 1949-yilning oxirida AQSH kapitalistik olam oltin zaxirasining 70 foizidan ortig’iga egalik qilgan. Natijada AQSH dollari xalqaro hisob-kitoblarda keng qo’llanildi, bu esa xalqaro kapitalistik valyuta tizimi barqarorligiga putur yetkazdi. 1934-yilda o’rnatilgan oltinning rasmiy past narxini AQSH 1961-yildan 1968-yilgacha «Oltin pul» ko’magida saqlab keldi, «Oltin pul»ga AQSH, Buyuk Britaniya, Germaniya, Fransiya (1967-yilning iyunigacha), Italiya, Shveysariya, Belgiya, Niderlandiya a’zo bo’lgan. Bu oltin qazib olinishini to’xtatish va fuqarolarning oltinga bo’lgan talabi oshishiga olib kelgan. valyuta inqirozini 3 turga ajratish mumkin: 1) To’lov balansining makroiqtisodiy siyosati maqsadlarining bir-biriga to’g’ri kelmasligi oqibatidagi valyuta inqirozi; 2) tashqi qarzlarning ko’payib ketishi natijasida valyuta inqirozi; 3) ichki qarzlarning o’zgarishi natijasida yuzaga keluvchi valyutainqirozi. Bozor iqtisodiyotiga o’tish davrida valyuta inqirozi valyuta kursining o’zgarishi bilan ham bog’liq bo’ladi. Osiyoda esa valyuta inqirozi boshqa ko’rinishda namoyon bo’lgan. 1) valyuta kursi baland emas. 2) Barcha makroiqtisodiy ko’rsatkichlar me’yorida. 3) valyuta inqiroziga yana bir sabab, bu valyuta korrelatsiyasidir. Korrelatsiya ham ushbu valyuta inqirozi sabablarini ochib berishi mumkin. Rivojlangan davlatlarda 2001-yilda tahlikali holat boshlandi. Uzoq vaqt davom etgan yapon muammolari Yaponiya iyenining 30 % tushishiga olib keldi. Xitoy bozori iyenning tushishiga yetarlicha salbiy munosabatda bo’ldi. Yuqori darajadagi korrelatsiya iyen va shanxay kompozit indeksi orasida aniqlandi. 1980-90-yillarda Braziliya, Turkiya va Argentina mamlakatlari valyuta inqirozini boshidan kechirdi. 2000-yillarda Rossiya va boshqa ko’plab davlatlarda yuqori investitsiyalar neftni qazib olishga talabni oshirdi va iqtisodiy tanglik energiya tashuvchilarga talabni kamaytirdi. Neftning yuqori narxi energiyani tejashga olib keldi. Shuning uchun OPEKning urinishlariga qaramay, neft narxining o’sish imkoniyatlari kengaydi va u bir barel uchun 16-14 dollarga yetdi. Neft eksportyorlari orasida neftni yetkazish bo’yicha shartnomalardagiga nisbatan narx o’zgarishi yuzaga keldi. Masalan, Rossiyada 1998yildagidek yuqori inflyatsiya bilan barqaror kurs siyosati rublni mustahkamlashni talab qildi. Importning o’sishi va eksportning kamayishi savdo va To’lov balansini yomonlashtirdi. MDH davlatlari ichida Rossiyada bo’lgan ko’pgina o’zgarishlar uning budjetining daromad qismi tarkibining o’zgarishiga olib keldi. Oxirgi paytlarda soliq orqali daromadlarning o’sishi energiya tashuvchilarga eksport bojlarining pasayishiga olib kelgan. Oldindan rejalashtirilgan to’g’ridan to’g’ri investitsiyalar oqimi susaygan. Monopollashgan muhit energiya tashuvchilariga narxni yuqori darajada tutib turishga yordam beradi. Bu ba’zi davlatlarda biznesning usiz ham past raqobatbardoshligini susaytiradi. Afsuski, bunday holatda yuqori valyuta kursiga ega bo’lishga sharoit yaratib bo’lmaydi. Raqobatbardoshlikni oshirish uchun ko’plab davlatlar ta’lim sohasiga sezilarli investitsiya vositalarini jalb qilish lozimligini, shunda 10-15 yildan keyin yoshlar biznesni yuqori darajaga ko’tarishi mumkinligini ta’kidlaydilar. Bu jarayonlarning barchasi mamlakatda va jahonda valyuta siyosatining qanchalik optimal olib borilishiga va valyuta kurslarining barqarorligiga bog’liq. 2. valyuta inqirozida valyuta kurslarining o’zgarishi va valyutani boshqarish siyosati valyuta kurslarining o’zgarishi valyuta inqirozi davrida muhim o’rin tutadi va doimiy ravishda kurslar o’zgarishiga e’tibor berishi lozim. Fiksirlangan kurslarga nisbatan suzuvchi kurslar rejimining afzalligi va zarurligini, uchta iqtisodiy ko’rsatkichga – pul massasi, narxlar va ishlab chiqarish quvvati hamda davlatning iqtisodiyotni boshqarishdagi o’rniga qarab asoslab berish mumkin. Taniqli iqtisodchi olim M.Fridmenning fikricha, bozorning o’zi valyuta chayqovchiligi bilan bog’liq ishlarni hukumatdan ko’ra birmuncha yaxshiroq olib boradi. Neoklassik yo’nalish tarafdorlari iqtisodiyotni valyuta kurslarini shakllantirish, bozor omillarini kuchaytirish va suzuvchi kurslarni xalqaro hisob- kitoblarda avtomatik qo’llashga o’tish yo’li bilan barqarorlashtirish mumkin deb hisoblashadi. valyuta inqirozlarining oldini olishga yo’naltirilgan bir nechta nazariyalar mavjud. Masalan, optimal valyuta zona nazariyasida haqqoniy valyuta kurslarini o’rnatishda, ularning o’zgarish ko’lami va zarurligini aniqlovchi obyektiv ko’rsatkichlarni topishga harakat qilingan holda mezonlar ishlab chiqilgan. valyuta kurslarining normativ nazariyasi esa valyuta kursini iqtisodiyotni boshqarishdagi qo’shimcha instrument sifatida ko’rib chiqadi va bunda o’zgaruvchan kurs rejimini qo’llashni tavsiya etadi, ya’ni davlat tomonidan boshqariluvchi, bu nazariya asoschilarining fikricha, valyuta kurslari xalqaro tashkilotlar o’rnatgan paritetlar va kelishuvlar asosida shakllanishi kerak. Shunga qaramay, yuqorida aytib o’tilgan nazariyalar valyuta kursiga ta’sir etuvchi barcha omillarni hisobga olmaydi, balki ma’lum moliyaviy holat sharoitida ko’proq yoki kamroq moslashuvchan bo’lishi mumkin bo’lgan valyuta siyosatining yo’nalishlari haqida tasavvur berishga imkon beradi. 1997-yil davomida Ukrainada 1 AQSH dollari 1,8-1,9 grivenga teng barqaror kurs hukm surgan. Lekin bunday barqarorlik iqtisodiyotdagi barqarorlikka emas, balki davlatning mohirona tarzda kursni ushlab turish uchun o’tkazgan tadbirlarining natijasi bo’lgan. Bunday barqarorlikning zaruratiga davlatning Xalqaro valyuta Fondi va Jahon bankidan kredit resurslarini olishga bo’lgan intilishi sabab bo’lgan. Buni esa ichki iqtisodiyotdagi ko’rsatkichlarni XVF talablarining bajarilishiga bog’liqligi bilan tushuntirish mumkin. Yil davomida griven kursining barqarorligini saqlash uchun Ukraina Milliy bankining o’sha davrdagi 2,3 mlrd. AQSH dollarini tashkil etuvchi rezervlari Ukrainaning banklararo valyuta birjasiga joylashtirilgan edi. 1998-yilning oxirida AQSH dollariga bo’lgan talabning doimiy o’sib borishi natijasida valyuta rezervlari hisobidan qoplangan summa 0,8 mlrd. AQSH dollariga qisqargan. Shuni aytib o’tish kerakki, Ukraina Milliy bankining valyuta rezervi XVFdan olinadigan kreditning ko’proq qismini olishni ko’zda tutgan. Kursni asossiz tarzda past darajada ushlab turish maqsadga muvofiq emasligi haqida ko’plab iqtisodchi va siyosatchilar 1997-yilda aytib o’tganlar va Ukraina Milliy banki 1 AQSH dollari 2-2,1 grivendan yuqoriroq bo’lishi kerak, deb hisoblagan. Bunday siyosat valyuta rezervlarining sezilarli qismini iqtisod qilishga imkon bergan. Biroq aksariyat iqtisodiy ko’rsatkichlar XVF orqali nazorat qilinadi va AQSH dollari kursi bilan hisob-kitob qilinadi. 1998-yilning avgust oyidan yuz bergan inqiroz davomida Ukraina Milliy banki tomonidan yangi valyuta koridori joriy qilingan. Uning vazifasi o’sib borayotgan xavotirga qaramay, barqarorlikning muayyan kafolatlarini yaratish edi. U esa o’sha paytda moliyaviy bozordagi vaziyat batamom hukumat nazorati ostidan chiqib ketmasligining garovi bo’lgan. Yangi koridor to’g’risidagi qarorning qabul qilinishi investorlarga kafolatni ta’minlashga qaratilgan edi. Bu esa, o’z navbatida, XVFning kreditlarni berish to’g’risidagi qaroriga ta’sir qiluvchi omil hisoblanardi. Lekin hattoki ancha past yoki yuqori chegaraga ega bo’lgan koridorning joriy qilinishiga usiz ham ancha kamayib qolgan Milliy bank zaxiralarining yetmasligi sababli Ukraina hukumati qo’shimcha moliyaviy va ma’muriy choralarni qo’llashga qaror qilgan. Bu choralar: – valyuta tushumini majburiy sotish; – birjada valyuta sotib olish tartibini murakkablashtirishga olibkelgan. valyutani majburiy sotish eksport sotuvlaridan kelib tushadigan foydaning kamayishi natijasida eksportning kamayishiga olib keldi. Eksportning pasayishi, o’z navbatida, xorijiy valyuta taklifini banklararo valyuta birjasida tushib ketishiga olib keldi hamda kapitalning oqib ketishiga yo’l ochib bergan. Uning natijasida milliy valyuta kursi pasayib ketgan. Shunday qilib, Ukraina Milliy bankining maqsadi valyuta zaxiralarini to’ldirish bo’lganligi sababli majburiy sotishni joriy qilish eksportning pasayishiga va Ukrainaga dollar oqimining qisqarishiga olib kelgan. Shuni ham ta’kidlab o’tish kerakki, odatda, valyuta koridori valyuta kursi ma’lum belgi atrofida tebrangan hollarda kiritiladi. valyuta koridori kiritilishining sababi shundaki, bozor ishtirokchilarini valyuta risklaridan himoya qiladi va kurs tebranishi kurslarining qisqarishiga olib keladi. valyuta kursining bu holati valyutarezervlari harakat kursining qarshiligi koridorning yuqori chegarasiga nisbati holatida sarflanadi va harakat qarshiligi quyi chegara nisbatida hosil qilinadi. Koridorni kiritganda o’zgarmaydigan valyuta kursiga erishishning yuqori chegaradan chiqib ketishi o’rinsiz vosita bo’lib, ular valyuta rezervlarining sarflanishiga olib keladi. Inqiroz holatida bu qulay usul bo’lib, valyuta savdolarini o’tkazadigan vaqtda o’sish kursining limiti kiritilishiga olib keladi. valyuta koridori kiritilgandan keyin rasmiy kurs tezda yuqori chegaraga yetadi va natijada uning talab-taklifdan o’sishi bilan valyuta koridori mustahkam valyuta kursiga aylanadi hamda muntazam ravishda quyidagilar vujudga keladi: – qora valyuta bozorining vujudga kelishi; – milliy valyutaning real narxlar aniqlanishi mexanizminingnatijasida bozor iqtisodiyotining asosiy prinsiðlarining buzilishi va iqtisodiyotning yomonlashuvi; – investitsiyaning qisqarishi va chet el mamlakatlariningmoliyaviy yordamiga muhtojlik. valyuta koridorining yana bir salbiy jihati tijorat banklari faoliyatining diskriminatsiyasi bo’lib, valyuta koridori banklarga sharoit yaratish, valyutani savdoda boshlang’ich kursda sotib olish va qo’shimcha foyda olish maqsadida uni qimmatroq kursda qayta sotish usulidan foydalanishga olib keladi. Bunday holat ba’zida bank sohasida yaxshi raqobatning yomonlashishiga, qolgan banklarning inqirozga uchrashishiga olib kelishi mumkin. Bundan tashqari, ba’zi davlatlarda boshlanishida banklarga ochiq valyuta pozitsiyasiga ega bo’lish taqiqlangan holatlar mavjud. Bu holat moliyaviy mustahkamlikni pasaytiradi va bunday kursning tushib ketishi banklar uchun valyuta riskini oshiradi. Ko’p iqtisodiyotchilarning fikriga ko’ra, kelajakda Yevropa hamjamiyati bilan integratsiya talablarini bajarish MDH davlatlarida milliy valyuta kursini takomillashtirib qolmay, balki ularning Yevropa tovar va xizmatlar bozoriga kirishiga keng yo’l ochadi. Buni shunday tushunish kerakki, Yevropa moliya bozori ba’zi MDH davlatlari iqtisodiyotiga juda yaqin hamda qulayroq. Bundan tashqari, Rossiya, Belarus va Ukraina kabi davlatlar tovar ayirboshlashning ko’p qismini Yevropa davlatlari bilan amalga oshiradi. MDH davlatlari va boshqa Sobiq Ittifoq davlatlari valyuta inqiroziga uchragan. Hukumat tomonidan tub islohotlar va iqtisodiy erkinlashtirish hech qanday risksiz olib borilishi, shuningdek, tadbirkorlar uchun qulay sharoitlar yaratib berilishi inqirozning oldini olishi mumkin. Ma’lum davlat doirasida valyuta-moliyaviy inqirozning vujudga kelish sabablari valyutani boshqarish siyosati, xususan, valyuta kursining rejimi va To’lov balansini tuzishda yetarli choralarning ko’rilmaganligi, shuningdek, boshqa mamlakatlardagi valyuta inqirozining asoratlari natijasi hisoblanadi. valyuta kurslarining beqarorligi, inqirozlarning chuqurlashuvi valyuta kursiga qattiq ta’sir ko’rsatuvchi omillarni aniqlashga, intiluvchi valyuta kursiga doir turli nazariyalarni rivojlantirishga olib keladi. Xarid qobiliyatining pariteti nazariyasini muvofiqlashtiruvchi valyuta nazariyasi, asosli valyuta nazariyasi, belgilangan kurs va paritet asosida valyuta barqarorligi nazariyasi, suzuvchi valyuta kurslari nazariyasi, valyuta kursining normativ nazariyasi va boshqalar shular jumlasiga kiradi. Bugungi kunda MDH davlatlarida qo’llanuvchi valyutani muvofiqlashtirish siyosati tahlili uchun bu nazariyalarda tavsiflangan mezonlarni qo’llash mumkin. Xarid qobiliyati pariteti nazariyasi mamlakatlarda muomalada bo’lgan pul miqdorining o’zgarishi valyuta kursining o’zgarishini keltirib chiqaradi va valyuta kursining obyektiv qiymatini inkor etadi. Muvofiqlashtiruvchi valyuta nazariyasi yo’nalishiga ega siljuvchi paritetlar nazariyasi, paritetlar nazariyasi, pul birligining oltin paritetini boshqarish yo’li bilan kursga ta’sirini taklif etadi. Keyns milliy valyuta kursini narxga, eksportga, ishlab chiqarishga, bandlikka, tashqi bozor uchun kurashga ta’sir etish uchun joylashtirishni taklif qilgan. Bu tavsiyalar 30yillarda Buyuk Britaniyada va boshqa mamlakatlarda qo’llanilgan. Kurslar muvozanati nazariyasi «To’lov balansi muvozanatini ta’minlovchi kurs muvozanat nuqtasi hisoblanadi» degan tavsiyani beradi. Keyns muvozanat prinsiðini qoniqtiruvchi pullar operatsiyalar bo’yicha To’lov balansi muvozanatini saqlashi va kapital harakati normal bandlik darajasini ta’minlashi lozim, deb hisoblaydi. Asosli valyutalar nazariyasi valyutalarni asosli, qattiq va yumshoqlarga bo’lish shart deb, bozor iqtisodiyoti sharoitida rezerv valyuta saqlash zaruratini tasdiqlaydi, hattoki bu milliy manfaatlarga zid bo’lsa ham, belgilangan paritetlar asosida valyuta barqarorligi nazariyasi belgilangan paritet va kurslar rejimini tavsiya qiladi. Faqatgina To’lov balansining sezilarli barqarorligida o’zgarishlarga yo’l qo’yadi. Bu nazariya tarafdorlari iqtisodiy matematik modellarga tayanib, valyuta kursini o’zgaruvchan kurslarga mos holda jahon bozorida narxlar o’zgarishiga yetarli javob bermasligini inobatga olgan holda To’lov balansini muvozanatda saqlashning samarali vosita ekanligini e’tirof qiladilar. Adabiyotlar ro‘yxati 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. 1992-yil 8 dekabr. 2. «O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki to‘g‘risida»giQonun. – T.: «O‘zbekiston». 1995-yil. 3. O‘zbekiston Respublikasining «Banklar va bank faoliyatito‘g‘risida»gi Qonuni. 1996-yil 25-aprel. 4. O‘zbekiston Respublikasining «Tashqi iqtisodiy faoliyatto‘g‘risida»gi Qonuni. 2000-yil. 5. O‘zbekiston Respublikasining bank tizimida valutanitartibga solishga oid qonunchilik hujjatlari to‘plami. – T.: «O‘zbekiston», 2004. 6. O‘zbekiston bank tizimini isloh qilish va erkinlashtirishbo‘yicha qonunchilik hujjatlari to‘plami. – T.: «O‘zbekiston», 2003-yil. 7. Karimov I.A. O‘zbekiston milliy istiqlol, iqtisod, siyosat,mafkura. – T.: «O‘zbekiston», 1996-yil. 8. Karimov I.A. O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. – T.: «O‘zbekiston», 1997-yil. 9. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. 1jild, – T.: «Ma’naviyat», 2008. 10. Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari. – T.: «O‘zbekiston», 2009. 11. Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va yangilashni izchildavom ettirish – davr talabi. Prezident Islom Karimovning 2008yilda mamlakatni ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2009-yilda mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi ma’ruzasi «Turkiston» gazetasi, 2009-yil 14-fevral. 12. Inson manfaatlari ustuvorligini ta’minlash – barcha islohot va o‘zgarishlarimizning bosh maqsadidir. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 2007-yilda mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2008-yilda iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi ma’ruzasi // Xalq so‘zi, 2008-yil 9-fevral. 13. Abdullayeva Sh.Z. Bank ishi. O‘quv qo‘llanma. – T.«Moliya». 2000-yil 14. Abdullayeva Sh.Z. Bank risklari va kreditlash. – T.: «Moliya»,2002-yil. 15. Abdullayeva Sh.Z. Pul, kredit va banklar. – T.: «O‘qituvchi», 2003-yil. 16. Abdullayeva Sh.Z. Xalqaro valuta-kredit munosabatlari.Darslik. – T.: «Iqtisod-moliya», 2005-yil. 588 bet. 17. Burxanov U. Kredit inqirozi: mas’uliyatsizlik natijasimi?/Ilmiy-ommabop risola.– T., 2009. 18. G‘afurov U.V. «Prezident I. Karimovning Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari» asarini o‘rganish bo‘yicha, o‘quvuslubiy qo‘llanma. – T.: TDIU. -120 b, 2009-yil. 19. Jumayev N.X., Yuldashev M.I. Jahon moliyaviy inqirozi va uning O‘zbekiston iqtisodiyotiga ta’siri. // «Fan va turmush» jurnali, 2008. ¹ 6. 20. Xamidov I.A., Alimov A.M. O‘zbekiston Respublikasidatashqi iqtisodiy faoliyat asoslari. Darslik / Mas’ul muharrir: X.Boboyev – T.: O‘zbekiston yozuvchilar uyushmasi «Adabiyot jamg‘armasi» nashr., 2001-yil. 21. Xudoyberdiyev Z.Ya., G‘afurov U.V., Xomitov K.Z.Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari. O‘quv qo‘llanma. – T.: «O‘zbekiston». 2009-yil. 22. Shodmonov Sh.Sh., G‘afurov U.V. Globallashuv jarayoni va moliyaviy inqiroz sabablari // Adolat, 2009-yil 27-fevral. 23. Internet saytlari http://cbu.st.uz/uz/press http://uba.uz/news.aspx?nidq584 http://www.bfa.re.uz http://www.bankir.ru http://www.gov.uz http://www.uza.uz

O'xshashlar

Valyuta siyosati va uning asosiy shakllari
Valyuta munosabatlari va valyuta tizimi
Xalqaro hisob-kitoblar va ularning asosiy shakllari
Valyuta bozori va valyuta operatsiyalarining xalqaro moliya munosabatlartdagi ahamiyati
Valyuta kursi