Туризмни ривожлантириш шакллари - Iqtisodiyot - Referatlar

Туризмни ривожлантириш шакллари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

80.5 KB

Ko'chirib olish

Т уризмни ривожлантириш шакллари Режа: 1. Туризмни ривожлантиришнинг асосий шакллари, уларни режалаштириш ва назорат қилишнинг хусусиятлари. 1.1. Курортлар . 1.2. Шахар туризми . 1.3. Туризмнинг ихтисослаштирилган турлари . 1.4. Саёҳатларнинг махсус мотивларига асосланган туризм шакллари . 1.5. Саргузашт туризми . 2. Туризмни ривожлантириш ва такомиллаштиришнинг умумий жиҳатида инфраструктура объектлари ривожланганлик даражасининг аҳамияти .

1. Туризмни ривожлантиришнинг асосий шакллари, уларни режалаштириш ва назорат қилишнинг хусусиятлари. Турли босқичларда туризмни ривожлантиришга қаратилган тадбирларни режалаштиришда унинг саёҳатлар ва экскурсияларининг асосий сабаблари ва мақсадлари билан боғлиқ шакллари ва турларини мамлакат ва минтақанинг аниқ шароитлари билан ўзаро нисбатда ҳисобга олиш зарур. Режали ёндашувни талаб қиладиган, туризмни ривожлантиришнинг асосий шаллари қуйидагилар ҳисобланади 1 : курортлар; шаҳар туризми; туризмнинг ихтисослаштирилган турлари саёҳатларнинг махсус мотивларига асосланган шакллар; саргузашт туризми. 1.1. Курортлар . Замонавий туризмнинг энг кенг таршқалган турларидан бири қурилган курортда дам олиш ҳисобланади. Туристик курорт– дам олиш, соғлиқини тиклаш ва даволаниш, тури экскурсияларни амалга ошириш, шуннгдек пассив дам олиш учун мўлжалланган туристик объектлар ва хизматларнинг кенг диапазонига эга бўлган, қабул қилувчи мустақил тумандир. Бозор иқтисодиёти шароитларида курортлар тобора кўпроқ даражада даволашни дам олишнинг фаоли шакллари билан уйғунлаштирган ҳолда олиб боришга мўлжалланиши керак. Маълумки, бундай шакллар туристлар учун ҳар хил – билиб олиш, ишбилармонлик, кўнгилочар ва ш.к. таассуротларни таъминлайди. Курортни ривожлантиришнинг замонавий тамойилси шундан иборатки, режалаштирилаётган тадбирлар табиий муҳит, маҳаллий аҳоли учун эҳтимол тутилган фойдалар билан уйғунлашиб кетиши керак. Кўп ҳолларда ривожлантириш режаларига тегишли иншоотларга эга йирик кўнгилочар ва конгресс марказларини киритишади. 1 Планирование туризма. Учебное пособие. Юреев А.П. Донецк 2003 г.

Мавсумий иқлимий фарқларга эга жойларда (ёз–қиш, қуруқ-ёмғирли мавсум) туристларнинг келиши кескин камайиб-кўпайиб туради. Шунинг учун бу ерда бизнес-режаларни ишлаб чиқишда йил бўйи фойдаланиладиган объектлар ва хизматларни, шунингдек, турли мавсумларда ҳар хил меҳмонларга хизмат қилиш бўйича тадбирлар ҳисобга олиниши керак. Янги курортларни қуришни режалаштиришда ёки эскиларини замонавийлаштиришда кўнгилочар элементлар ва хизматларнинг хилма-хил турларига мўлжал олиш керак. Уларга қуйидагиларни киритиш мумкин: пляжда дам олиш ва бирор насрса билан танишув учун боришлар; дарёлар, кўллар ва қирғоқ бўйи денгиз сувларидаги сув экскурсиялари васпорт турлари; қиш тоғ чанғисиа сайр; пиёда ва отда сайра (походга) чиқиш; ёзда гольф ва теннис; минерал сувлар манбаи ёки қуруқ қуёш иқлимининг, муҳим археологик ва тарихий ёдгорликлар, миллий паркларнинг борлиги. Бунда шу фактни ҳисобга олиш зарурки, йирик курортлар жойлаштиришнинг ҳар хил турларига (ўз-ўзига хизмат қилиш бирликларини ҳам ўз ичига олгани ҳолда), шунингдек кўплаб кўнгилочар, маданий, тарихий ва тижорат объектларига эга бўлади. Бошқа курортларда фақат битта меҳмонхона бўлиши мумкин. Лекин шунга қарамай улар объектлар, хизматлар ва фаолият турларининг ўзига хос комплексини таклиф қилиши мумкин. Масалан, «овлоқ курортлар», қоида тариқасида, унчалик катта бўлмайди ва ажралган ҳолда жойлашган бўлади. Лекин уларнинг режасида назарда тутилган сервис хизмати тинч, гўзал иқлим ва табиат билан уйғунлашиб кетган овлоқ шароит талаб қилинадиган меҳмонларни қониқтиради. Ҳозирги вақтда комплекс курортлар кенг тарқалмоқда. Улар бир бутун сифатида фаолият кўрсатувчи, батафсил режалаштирилган объектлардан иборат. Одатда улар босқичма-босқич узоқ вақт давомида қурилади ва катта майдонларни эгаллайди. Курорт зоналарни режалаштириш туристлар учун қулай муҳит яратиш ва экологик ва ижтимоий соҳага салбий таъсирни инкор қилишни бирлаштириши керак.

Йирик шаҳарлар ҳудудида жойлашган курортларда (урбанизациялашган курортлар) шаҳарга хос бўлган ердан фойдаланиш ва фаолият турлари бирлашиб кетади. Лекин иқтисодий жиҳатдан уларнинг иши асосан фаолиятнинг курорт турларига асосланади (жойлаштириш, даволаш, шунингдек бошқа туристик хизматлар). қоида тариқасида, бундай турдаги курортлар муҳим кўнгилочар элементлар (пляжлар, тоғлар, тоғчанғи қияликлари ва бошқалар)га яқин жойлашади ва уларнинг экологик сифати ва иқтисодий ҳаёт қобилияти яхшиланиши бўйича чоралар амалга оширилишини талаб қилади. Кейинги йилларда туризмни режали ривожлантириш асосида яратилаётган курортлар ўз ичига хизмат кўрсатувчи ходимлар яшайдиган махсус шаҳарчаларни ҳам олмоқда яъни ҳаётий лаёқатга эга курорт шаҳарчалари юзага келтирилмоқда. 1.2. Шахар туризми . Туризмнинг бундай шакли айниқса тарихий ва маданий ёдгорликлар, магазинлар, ресторанлар, шаҳар инфраструктурасининг ўзига хос элементлари кўп бўлган шаҳарларда тобора кўпроқ ривожланмоқда. Маҳаллий аҳолига хизмат кўрсатиш учун тузиладиган кўплаб объектлардан туристлар ҳам фойдаланишади, улар мамлакатлар ўртасидаги чегараларда кириш ва чиқиш пунктлари, шунингдек, яқин орадаги туристик зоналарга экскурсияга чиқиш учун база бўлиб хизмат қилади. Туризмни ривожлантиришни режалаштириша туриб, шу нарсани эсдан чиқармаслик керакки, меҳмонхоналар ва шаҳар инфраструктурасининг бошқа объектлари бу ерга келган ишбилармонлар томонидан ҳам, дам олувчилар томонидан ҳам фойдаланилиши мумкин. Шаҳар туризмининг режасини ишлаб чиқишда эҳтимол тутилган туристик объектларнинг жозибадорлиги, жойлашиши ўрни ва ҳолатини ҳисобга олиш керак; инфраструктурани кенгайтиришни, институцион характерини яхшилашни назарда тутиш керак ва ҳ.к. Бу режалар шаҳар ободонлаштириш ва фақат туристларгагина эмас, балки маҳаллий аҳолига ҳам хизмат кўрсатишга мўлжалланган эҳтимол тутилган туристик

фойдаланиш туманларини (масалан, тарихий кварталлар, қирғоқбўйи пляжлари, парклар ва бошқалар) қайта ташкил қилиш бўйича режалар билан келиши олиниши лозим. 1.3. Туризмнинг ихтисослаштирилган турлари . Туризмнинг ушбу турларига бирор туманнинг ўзига хос фарқ қилувчи хусусиятлари билан танишиш мақсадидаги саёҳатлар киради. Улар, қоида тариқасида, туристларнинг узоқ муддатли шаклланган (ҳаваскорлик ва профессионал) қизиқишларидан келиб чиқади. Бундай қизиқишларга қуйидагилар киради: – маданиятга қизиқиш (театр, рақс, мусиқа, тасвирий санъат, ҳунармандчилик, архитектура, археология, анъанавий турмуш тарзи ва иқтисодий фаолиятнинг оригинал турлари); –табиатга қизиқиш (ўсимликлар дунёси, ҳайвонот дунёси, геология, ландшафт гўзалликлари, миллий парклар, сув экотизимлари); –касбий фаолият (ўхшаш мутахассисликларнинг инсонлари билан танишиш, ғоялар алмашиш) ёки ўқув мақсадларидаги қизиқиш (фаолиятнинг туристларнинг иши билан боғлиқ мутахассислар назорати остидаги коллектив турлари. Масалан, туристларнинг археологик қазишларда ишлаши). Махсус турларга шунингдек туризмнинг кичик кўламли ноанъанавий турлари ҳам киради: қишлоқ туризми– туристларнинг кичик гуруҳлари анаъанавий, кўпинча узоқ қишлоқларга ёки уларга яқин жойларга жойлашишади (улар маҳаллий ҳаёт уклади ва муҳит билан таниша борадилар); қишлоқ ёки фермер туризми – туристлар фермерларнинг оилаларида яшашади ва қишлоқхўжалиги фаолияти билан танишишади ёки балиқчиларнинг оилаларида жойлашишади ва балиқ овига чиқишади; экологик – туристлар пиёда поход уюштиришади ёки маҳаллий туристларнинг кузатувида саёҳатга чиқишади, маҳаллий ўсимликлар

дунёси, ҳайвонот олами, экология билан танишишади. Туризмнинг бу тури сўнгги йилларда тобора кўпроқ эътиборни жалб қилмоқда.; пиёда ва велосипеддаги турлар – йўл бўйидаги меҳмонхоналар, ётоқхоналар, хусусий уйлар, пансионатларда тўхтаб, маҳаллий аҳоли ва унинг маданияти, атоф муҳит ва диққатга сазовор жойлар билан танишган ҳолда пёда ёки велосипедда ёки пиёда саёҳат қилиш. 1.4. Саёҳатларнинг махсус мотивларига асосланган туризм шакллари . Туризмнинг алоҳида мотивларга асосланган шаклларини ривожлантириш ва режалаштириш мақсадга мувофиқ: 1. Сув транспортида саёҳат қилиш – кемаларда круизга чиқиш, яхталарда сайр қилиш, дарёлар ва каналлар бўйлаб саёҳат қилиш. Туризмнинг бу шакли учун режаларда қирғоқ иншоотларини қуриш ёки таъмирлаш назарда тутилиши зарур. 2. Дача туризми – таътилга чиққан ёки пенсияга кетган пайтда яшаш учун яшаш жойларининг, коммунал объектлар ва хизматларнинг турли типларини қуриш. 3. Кемпинглар ва карвонсаройлар – оммавий диққатга сазовор жой ёки тарихий ёдгорликлар тўпланган жой яқинида кемпинглар, автофургонлар, туристик автотранспорт тўхташ жойи ва бошқа хизматларни ташкил қилиш. 4. Транспортга мўлжал олган туризм – йирик транспорт қатнови йўллари (вокзаллар, аэропортлар) яқинида жойлашган меҳмонхоналар ва транзит йўловчилар учун туристик хизматлар. Туризмнинг бу тури билан йўл бўйидаги мотеллар, айниқса, шаҳарлар четида ва муҳим шоссе йўллари кесишган жойларда қуриш боғланган. 5. Ёшлар туризми – ёшлар ва талабаларнинг билиб олиш, спорт, кўнгил очиш ва рекреацион мақсадлардаги саёҳатлари. 6. Ихтисослашган мотивларга асосланган туризм шакллари:

 диний – ибодатчиларнинг диний ибодат қилиш жойларига саёҳатлари (Маккага ҳаж қилиш, Римдаги Ватиканга ва Ҳиндистондаги Варанасига бориш);  этник – туристларнинг ўзлари ташлаб кетган ватанларига ёки уларнинг аждодлари яшаганжойларга бориши;  носталгик (қўмсаш туризми) – туристларнинг ўзлари қачонлардир бирор ҳодисада иштирок этган жойларига келишлари. 1.5. Саргузашт туризми . Туризмнинг бу шакли туристлар олдига қийин, баъзан эса жисмоний ва шахсий жиҳатдан хавфли вазифаларни қўядиган саёҳатлар билан боғлиқ. Уларга олис ўлкаларга пиёда бориш (Шимолий қутбга чанғида бориш), тоғ дарёлари бўйлаб турли хил лодкаларда сайр қилиш, альпинизм, овчилик ва балиқ овини киритиш мумкин. Демак, туризмнинг ҳар хил турларини режалаштиришда туристларнинг билиб олиш эҳтиёжларини янада тўлароқ қондириш мақсадида туристик туман ёки минтақанинг хусусиятларини ҳар томонлама ҳисобга олиш зарур. 2. Туризмни ривожлантириш ва такомиллаштиришнинг умумий жиҳатида инфраструктура объектлари ривожланганлик даражасининг аҳамияти . Туризмнинг шакллари ва турлари кўп томондан тегишли туристик туманнинг табиий ва маданий ресурсларига боғлиқ. Лекин режалаштиришда туристлар келадиган жойлардаги инфраструктура объектларининг ривожланганлик даражасини баҳолаш муҳим аҳамият касб этади. База бўлмиш инфраструктура мамлакат ёки маълум минтақада туризмни ривожлантиришнинг таркибий қисмларидан бири ҳисобланади. Бунда аввал инфраструктура такомиллаштирилади, кейин туристик диққатга сазовор жойлар, объектлар ва хизматлар яратилади ва эксплуатация қилинади. Туристик инфрастуктура ўз ичига қуйидагиларни олади: транспорт (ҳаво, автомобиль, темир йўл, сув ва бошқа транспорт), сув ва электр

таъминоти, канализация, қаттиқ чиқитларни йўқ қилиш, телекоммуникация. Бундан ташқари унга атроф муҳимтнинг юқори сифатини таъминлашга мўлжалланган, ҳам туристлар, ҳам маҳаллий аҳоли учун зарур бўлган элементлар киради. Режалаштиришнинг бошланғич босқичи инфраструктуранинг барча элементлари ва объектлари бўйича уларнинг мақсадга мувофиқлиги, барқарорлиги ва иқтисодий фойдаси нуқтаи назаридан миқдорий ва сифат кўрсаткичларини тўплашдан иборат. Кейинги босқичда туризмнинг амалдаги шаклларини ҳисобга олган ҳолда инфраструктура объектларининг зарур миқдори, шунингдек туристик бозорнинг тегишли сегменти қўшимча қабул қилиш мумкин бўлган туристлар оқими ҳисоблаб чиқилади. Масалан, туризмнинг махсус турлари шиддат биоан ривожланиши туристик бозорларнинг парчаланиб кетишига олиб келади, инфраструктура объектларини ўзгартириш ёки такомиллаштиришни талаб қилади. Масалан, сув туризми кема тўхтайдиган жойларни қуриш, «яшил» тўхташ жойлари учун кўрфазларни тегишлича жиҳозлашни; ёшлар туризми – жойлаштиришнинг арзон воситалари (ётоқхоналар, жамоа бўлиб тунаш жойлари) ни, тегишли кўнгилочар объектларни жиҳозлаштириш билан боғлиқ. Инфраструктурани ривожлантириш дастури мавжуд бўлган ва талаб қилинаётган тегишли объектларни солиштириш асосида режалаштирилади. Натижада уларнинг мавжуд объектлар илан биргаликда туризмниннг турли шакллари ва турларига эҳтиёжни қонлирадиган даражада керакли кўпайиши аниқланади. Комплекс миллий ёки минтақавий даражада туризмни режалаштириш босқичида инфраструктура даражасини дастлабки баҳолаш тегишли тадбирларни янада чуқурроқ режалаштириш ва уларни амалга ошириш учун асосланган молиявий ҳисоб-китоблар қилишга имкон беради.

Инфраструктура корхоналарининг қуввати ошириш ҳам туристик корхоналар ички резервлари, ҳам қуйидагилар натижасида олинадиган қўшимча маблағларни киритиш ҳисобига амалга оширилиши мумкин:  туристик маҳсулотни реализация қилиш;  тўғридан-тўғри ва ўзгарувчан харажатларни, шунингдек туристик маҳсулотни ишлаб чиқиш, ишлаб чиқариш ва реализация қилишга кетадиган доимий сарфларни пасайтириш;  фойдани ошириш;  ташқи ва ички инвестициялар олиш. Режалаштириш пайтида кўплаб вариантлардан туристик бозорни инфраструктура объектларига тўлдиришни таъминлаш нуқтаи назаридан энг самарали бўлган бир ёки бир нечтаси танлаб олинади. Миллий минтақавий ёки фирма ичидаги инфраструктурани ривожлантиришнинг комплекс режаларига қуйидаги ўзаро боғланган элементлардан фойдаланишни киритиш зарур:  туристларга хизматкўрсатиш учун ички транспорт тизими;  сув ва электр таъминоти, қаттиқ чиқитларни йўқ қилиш ва телекоммуникация объектларини;  мамлакат ёки минтақага туристларнинг турли транспорт воситаларида (сув, ҳаво, қуруқлик ва ш.к) келиши;  Туризмга тааллуқли объектларни такомиллаштириш ёки қуриш бўйича тасдиқланиб бўлган ва амалга оширилаётган режалар ва дастурларни. Режалаштириш босқичида туризмнинг ривожланишига тўсқинлик қиладиган барча муҳим омилларни аниқлаш ва ҳисобга олиш ва уларнинг салбий таъсирини истисно қиладиган тавсиялар ишлаб чиқиш зарур. Янги инфраструктурани фойдаланишга топшириш ёки мавжудларини такомиллаштириш туристларнинг келиши кўпайиб бориши билан режалаштирилади. Бу объектларни мукаммаллаштириш режаларини ишлаб чиқишда улрдан ҳам туристлар, ҳам маҳаллий аҳоли фойдаланишини назарда

тутиш керак. Бу транспортнинг турли хилларини, канализация, телекоммуникация тизимини таъмирлашга ҳам тааллуқли. Инфраструктура объектларини ривожлантиришнинг умумий режаси уларнинг бажарилиш муддатига қараб каттароқ ёки кичикроқ қисмларга бўлинади (йил, чорак, ой). У ўзининг ҳар бир босқичини амалга ошириш учун харажатларнинг ҳисобини, шунингдек бажарувчилар таркибини (давлат, тижорат ёки хусусий ташкилотлар) ўз ичига оиши керак. Иложи бўлса, режага кутилаётган харажатлар ва даромадларнинг ҳисоб-китоби ва уларни таққослашни ўз ичига олган йиғма тавсиф илова қилинади. Дунёнинг деярли барча мамлакатларида туристик инфраструктура объектларини тузиш ёки такомиллаштиришни режалаштириш ва маблағ билан таъминлашда давлат фаоли иштирок этади. Бундай маблағ билан таъминлашнинг қуйидаги турлари мавжуд:  алоҳида туристик лойиҳаларни, жумладан туристик инфраструктурани ривожлантириш билан боғлиқларини ҳам амалга ошириш учун давлат субсидияларини ажратиш;  туристик корхоналарга имтиёзли заёмлар (имтиёзли фоизларда) бериш, заём берилган лойиҳанинг амалга оширилишини доимий назорат қилиб бориш;  тижорат банклари томонидан туризмни риволантиришга берилган заёмлар ва субсидияларнинг давлат томонидан кафилликка олиниши;  миллий ва хорижий инвесторларни молиявий рағбатлантириш учун солиқ имтиёзлари бериш. Режадаги тадбирлар бажарилиб бориши билан кўзда тутилмаган сарфлар ёки туристик фаолиятдаги ўзгарган ҳолатлардан келиб чиқиб режага ўзгартиришлар киритиш зарур. Хулоса . Ҳозирги кунда дунёнинг деярли барча мамлакатларида туристик инфраструктура объектларини тузиш ёки такомиллаштиришни

режалаштириш ва маблағ билан таъминлашда давлат фаоли иштирок этади. Маҳаллий аҳолига хизмат кўрсатиш учун тузиладиган кўплаб объектлардан туристлар ҳам фойдаланишади, улар мамлакатлар ўртасидаги чегараларда кириш ва чиқиш пунктлари, шунингдек, яқин орадаги туристик зоналарга экскурсияга чиқиш учун база бўлиб хизмат қилади. Туризмни ривожлантиришни режалаштириша туриб, шу нарсани эсдан чиқармаслик керакки, меҳмонхоналар ва шаҳар инфраструктурасининг бошқа объектлари бу ерга келган ишбилармонлар томонидан ҳам, дам олувчилар томонидан ҳам фойдаланилиши мумкин.

Адаби ё тлар: 1. Шматько Л.П. Туризм и гостиничное хозяйство. Учебное пособие, (ГРИФ) 352стр. 2004г. 2. Зайцева Н.А Менеджмент в социально-культурном сервисе и туризме. Учебник., 224 стр, 2003 г. 3. Гулаяев В.Г Туризм экономика и сациальное развитие: - М ФиС 2003 4. Жукова М.А. Менеджмент в туристическом бизнесе: учеб. пособ. – М:2005 5. Запесоцкий А.С. Стратеческий маркетинг в туризме: Теория и практика. – Спб.: СПбГУП, 2003. -352с. 6. Котлер Ф., Боуэн Дж., Мейкенз Дж. Маркетинг. Гостеприимство. Туризм: учебник. 2-е изд., перараб. и доп. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2002. 7. Сенин В.С. Организация международного туризма: Учебник. 2-е изд., перераб. и доп. –М.: ФиС, 2004. 8. Управление индустрией туризма: Учебное пособ. / Чудновский А.Д., Жукова М.А., Сенин В.С. –М.: КНОРУС, 2004. -448с.

O'xshashlar

Туризмни ривожлантириш режаларини техник-иқтисодий ва ҳуқуқий асослаш

Туризмни ривожлантиришда транспортнинг аҳамияти

Туризмни режалаштиришнинг ташкилий механизми

Туризмни режалаштиришнинг стратегик жиҳатлари

Туризмни режалаштириш фанининг предмети ва вазифалари