Туризмни режалаштиришнинг стратегик жиҳатлари - Iqtisodiyot - Referatlar

Туризмни режалаштиришнинг стратегик жиҳатлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

106.5 KB

Ko'chirib olish

Туризмни режалаштиришнинг стратегик ж иҳатлари 1. Ўзбекистон Республикасида туризмни ривожлантириш сиёсатининг асосий йўналишлари. 2. Структуравий режа в унинг мазмуни . 3. Туризм объектларини жойлаштириш шакллари ва хусусиятлари . 4. Мавсумий туризмни ривожлантириш ва унинг самарадорлигига таъсири, режалаштириша уни ҳисобга олиш. 1. Ўзбекистон Республикасида туризмни ривожлантириш сиёсатининг асосий йўналишлари .

«Туристик сиёсат» тушунчаси туризм оммавий ижтимоий-иқтисоий ҳодисага айланиб, иқтисодиётда сезиларли роль ўйнай бошлаши билан пайдо бўлди. Туристик сиёсат – ижтимоий-иқтисодий, ҳуқуқий, ташқи сиёсий, мадаий ва бошқа тусдаги услублар, таъсирлар ва тадбирлар тизими бўлиб, у туристик фаолият, туристик тармоқни бошқариш ва мувофиқлаштириш, унинг ривожланиши учун шароитлар яратиб беришга жавобгар бўлган парламентлар, ҳукуматлар, давлатлар, тижорат ва хусусий ташкилотлар, ассоциациялар ва муассасалар томонидан амалга оширилади. Туристик сиёсатда асосий йўналиш ваколатли органлар томонидан турихмни ривожлантиришга онгли равишда таъсир кўрсатиши ҳисобланади. У белгиланган ва амалга ошириладиган босқичдан келиб чиқиб, туристик фаолият билан шуғулланадиган давлат, минтақавий ва алоҳида корхоналарнинг сиёсатини ажратиб кўрсатиш мумкин. Давлат туристик сиёсати давлатнинг умумий сиёсати тизимида туристик фаолиятнинг ўзига хос қирраларини намоён қилади. Мамлакатимизда туризм соҳасидаги давлат сиёсати Ўзбекистон Республикасининг «Туризм тўғрисида»ги қонундан келиб чиқиб белгиланади. Унда бу соҳанинг асосий йўналишлари баён қилинган. Туризмга давлат томонидан таъсир кўрсатилиши зарурлиги жаҳон амалиётига мос тушади. Масалан, 1989 йил апрелда қабул қилинган Туризм бўйича Гаага декларациясида шундай дейилган: «Туризм давлат органлари, шунингдек минтақалар ва туристик саноат ҳокимиятлари томонидан комплекс ва изчил асосда ушбу ҳодисанинг барча қирраларини ҳисобга олган ҳолда режалаштирилиши керак». Мамлакат халқ хўжалигида туризм иқтисодиётнинг бошқа тармоқлари каби аҳамиятга эгалиги ва илмий-техника тараққиёти ва инсонларда бўш вақт кўпайиб бориши билан миллий туристик маъмуриятларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятларини уларни халқ хўжалигининг бошқа йирик секторлари эга бўлган даражага тенглаштира бориб, кенгайтириш зарур туюлади.

Ўзбекистонда туризмни ривожлантириш сиёсати – туристик фаолиятнинг турли жиҳатларига тааллуқли бўлган қоидалар пакетидир. Улардан асосийлари қуйидагилар ҳисобланади:  мамлакат ёки минтақани ривожлантиришнинг умумий сиёсатига мос келиш;  туризмни, туристик инфраструктурани, диққатга сазовор жойларни, фаолият турларини ва туристик маҳсулот бозорларининг мавжуд моделларини тадқиқ қилиш ва таҳлил этиш асосида шаклланиш;  ижтимоий-иқтисодий ва экологик омилларни ҳисобга олиш. Миллий ва минтақавий вазифалар якка тартибдаги, гуруҳий ёки шахсий манфаатлардан устун туради. Лекин умумий сиёсат шундай тузилишни белгилаб бериши керакки, токи унинг доирасида ҳар қандай мулкчилик шаклидаги туристик корхона самарали фаолият кўрсатсин. Туристик сиёсатни ишлаб чиқишда қуйидаги асосий масалалар назарда тутилади: 1) иқтисодий фойдалар – даромадларни ошириш, аҳолининг бандлигини таъминлаш, чет эл валютасини олиш, давлат даромадларини кўпайтириш, туризмдан халқ хўжалигининг бошқа тармоқларини ривожлантирувчи катализатор сифатида фойдаланиш; 2) ижтимоий фойдалар – хорижий туризмни маданиятлараро алмашиш ва ривожлантиришни рағбатлантириш, маҳаллий аҳолининг маърифий билимларини ошириш, ички туризмни ривожлантиришни таъминлаш; 3) атроф-муҳитни сақлаб қолиш соҳасидаги вазифаларни ҳал қилиш. Туризм сиёсатини режалаштиришда қуйидаги талаблар бажарилади:  халқаро ва ички туризмнинг энг мақсадга мувофиқ шакллари ва турларини танлаб олиш. Алоҳида мамлакатда ёки йирик минтақада туризмнинг бир қача шакллари ва турларини, баъзи зоналар (туманлар)да унинг фақат битта шаклини назарда тутиш мумкин. Лекин шундай

шароитларда ҳам сифатли туризмни, айниқса қабул қилувчи марказлар ва туманларда, режалаштириш лозим;  туризмнинг турларини бозорнинг .ривожланиши даражасидан қатъий назар туристларнинг кенг дориасини жалб қила оладиган ва атроф- муҳит ҳамда жамият билан (ҳатто унчалик катта бўлмаган иқтиосдий фойда ҳолатида ҳам) мослаша оладиган шаклларига мўлжаллаштириш;  ривожланишнинг йўл қўйиладиган даражасига эришиш, яъни туризмнинг ривожланишини чеклаш, уни ўрта даражада ушлаб туриш ёки у иқтисодиётнинг муҳим секториа айланадиган даражада рағбатлатириш;  ривожлантириш суръатларини танлаб олиш – секин, ўрта ёки жадаллаштирилган. Агар ҳатто туризмни тез ривожлантириш учун барча шароитлар бўлганда ҳам режалаштиришда бундай суръатларга тўсқинлик қилувчи ҳолатларни нзарда тутиш керак. Бунинг учун қуйциаги чора-тадбирлар режада назарда тутилган бўлиши лозим:  ижтимоий (маҳаллий аҳоли томонидан фаолиятнинг янги турларини ўзлаштириш, тегишли кадрларни тайёрлаш ва қайта тайёрлаш);  қурилишга оид (туризм инфраструктураси ва объектларини ривожлантириш);  иқтисодий (туризмни ривожлантиришни халқ хўжалигининг бошқа соҳалари билан боғлаш). Туризмни ривожлантириш сиёсатининг барча масалалари ўзаро шартланган ва структуравий режада назарда тутилган бўлиши шарт. 2. Структуравий режа ва унинг мазмуни . Структуравий режа (миллий, минтақавий, маҳаллий) – қуйидагиларни белгилайдиган элементлар йиғиндисидир: турзимнинг барча шаклларида (курортлар, шаҳар туризми ва ш.к.) ривожлантириш минтақалари ва зоналарини; асосий ва қўшимча туристик диққатга сазовор жойларни;

ички транспорт алоқалари ва экскурсия маршарутлари, уларни ривожлантиришнинг босқичма-босқичлигини. Структуравий режани ишлаб чиқиш бир қатор асослашларга таянади. Уардан асосийси туризм соҳасидаги сиёсатнинг вазифалари ва йўналишлари, уни ривожлантириш шаклларини танлаб олиш бўйича тавсиялар ҳисобланади. Бундай режанинг муҳим элементлари – асосий туристик диққатга сазовор жойларнинг, жойлаштириш воситалари, мавжуд ва режалаштирилаётган транспорт объектларининг, туристик элементларнинг типи ва жойлашган ўрни ва бошқалардир. Структуравий режалаштириш жараёнида атроф-муҳит, ердан фойдаланиш, ерга эгалик қилиш, ижтимоий ва иқтисодий жиҳатларга тааллуқли элементларни анализ ва синтез қилиш амалга оширилади. Бунда таъмир кўрсатувчи энг муҳим омиллар ҳам кўриб чиқилади. Булар жумласига қуйидагилар киради: туризм учун ярайдиган иқлимий шароитлар; туризмни ривожлантириш учун қизиқиш уйғотадиган ер участкаларининг ойлашиши; истиқболли туристик маршрутларнинг ўтказиқ потенциали; туризмнинг бошқа шаклларини ривожлантириш фойдали бўлган туманларнинг мавжудлиги; туризм соҳасида ишлаш учун меҳнат ресурслари билан таъминланганлик; иқтисодий ривожлантиришга муҳтож туманларнинг мавжудлиги ва жойлашган ўрни. Структуравий режалаштириш мамлакат (минтақа)ни ривожлантириш хусусиятлари ва сиёсатини ҳисобга олган ҳолда, янги оригинал ғоялар ва услублардан фойдаланиб амалга оширилади. Структуравий режани ишлаб чиқишда тегишли мамлакат ёки минтақага кириш, яъни кириш пунтларининг мавжудлигини баҳолаш муҳим аҳамият касб этади. Узоқ масофаларга саёҳат қилувчи туристлар учун аэропортлар, қуруқликдаги чегара пунктлари ва денгиз портлари шулар жумласига киради. Кириш «дарвоза»лари у ёки бу минтақада туризмни ривожлатириш бошлангунга қадар белгилаб олинади ва

туристик фаолият режалаштирилаётганда эътибодан четда қолмаслиги шарт бўлган омил ҳисобланади. Катта бўлмаган мамлакатларда одатда битта кириш пункти билан чегаралиниб қолишади, катта шаҳарларда улар бир нечта бўлади. Бу туристларга бир пунктдан кириб бошқасидан чиқиб кетишига имкон беради. Бунда улар аввалги пунктьга қайтиб келиш учун харажат қилиб ўтирмайдилар ва шу тариқа маблағ тежаб қоладилар. «Дарвозалар» ҳар бир кириш пунктида ёки унинг ёнида туристлар тўпланиши зоналарини яратиш шаклиг а боғланган. Бу зоналар саёҳат қилишнинг бошқа пунтларига ўтишни ёки тур (сайр) тугаганан кейин уйига қайтиб кетишга тайёрланаётган туристларнинг тунаши учун туристик объектлар ва хизматларни ўз ичига олиши зарур. Бу ерда турли хил кўнгилочар объектларнинг, жумладан тижорат марказлари ва магазинларнинг бўлиши шарт. Туристлар кўплаб тўпланадиган туманлар туризм соҳсидаги бандлик ва маҳаллий аҳоли учун даромадларни таъминлайди. Агар миллий ва маҳаллий «дарвозалар» йирик шаҳар ёки унинг ёнида жойлашган бўлса, у туристлар тўпланадиган бош ва минтақалараро пункт ҳисобланади. Структуравий режалаштиришнинг эг муҳим тамойилларида бири туристик диққатга сазовр жойлар ва фаолият турларининг гуруҳий ташкиллаштирилишидир. Яхши пляжлар, миллий парклар, тоғчанғи қияликлари, катта археологик қазилмалар ва тарихий объектлар унда алоҳида ўрин тутади. Кўрсатилган объектлар атрофида турли кўгилочар элементлар жойлашиши керак. Уларнинг гуруҳлаштирилиши туристларнинг бир келишда кўплаб келишига, уларнинг бу ерда бўлиш муддатининг ортишига кўмаклашади, бу эса инфраструктура яратишни арзонлаштиради ва турларни ташкимл қилиш учун анча қулайдир. Бундай ёндашув бирорта асосий диққатга сазовор жойдан узоқ бўлмаган ерда қўшимчаларини яратишга имкон беради. Баъзи ҳолларда иккиламчи элементлар ушбу туманнинг ўзида бўлиб фақат жиҳозлашга муҳтож бўлиши, бошқа ҳолларда эса уларни

бошдан бошлаб ривожлантириш зарур бўлиши мумкин. Масалан миллий парк ёки тарихий шааҳр яқинида маҳаллий рақс ва мусиқа ансамбллари чиқиш қилиш учун қўшимча диққатга сазовор жой қуриш мумкин, шунингдек халқ ҳунармандчилиги маҳсулотларини намойиш қилиш ва сотиш учун ҳам шундай қилиш мумкин. Миллий даражада туризмни ривожлантиришни структуравий режалаштиришнинг муҳим тамойили минтақаларни ёки қурилиш зоналарини танлаш ҳисобаланади. Айниқса тармоқни ривожлантиришнинг катта ҳажмлари назарда тутилаётган жойларда бу тамойилга алоҳида риоя қилиш керак. Кенг ёйиб ташланган қурилишдан фарқли равишда туризм объектларининг бир жойда тўпланган ҳолда жойлашаши бир қатор устунликларга эга. Улар сирасига қуйидагиларни киритиш мумкин:  комплекс қурилишни режалаштириш ва қурилиш, лойиҳалаш ва экология соҳасида назоратни амалга ошириш учун энг яхши имкониятлар;  транспортда бориш ва бошқа инфраструктураларидан фойдаланишни самаралироқ таъминлаш;  туристик объектларнинг қулай ва яқин жойлашиши;  объектлар ва хизматларни ихтисослаштиришни кенгайтиришнин имкониятлари мавжудлиги;  маълум зоналарда экологик ва ижтимоий-маданий тусдаги салбий таъмирларни тўхтатиб туриш. Туристик минтақаларни режалаштириш нуқтаи назаридан мантиқий бирликлар ҳисобланади. Улар қуйидагиларнинг мавжудлигини ҳисобга олган ҳолда танлаб олинади: муҳим туристик диққатга сазовор жойлар, фаолиятнинг чегарадош турлари, минтақавий «дарвоза»лар ташкил қилиш учун яхши кириш жойларининг мавжудлиги, ички транспортинг ривожланганлиг ёки уни ривожлантириш учун имкониятлар, шунингдек компекс туристик объектлар қуриш учун зарур ҳудуднинг мавжудлиги. Иложи борича ривожлантириш минтақасида туристик марказ яратишни

назарда тутиш лозим. Унга кеиш осон бўлиши, ушбу тумандаги бошқа пунктлар билан транспорт алоқасига эга бўлиши, шунингдек туристик объектлар ва хизматлар тўпламига эга бўлиши зарур. Ҳар бир ривожлантириш тумани учун туризмнинг умумий типи ва ҳажмларини кўрсатиш зарур. Бунга жойлаштириш бирликларининг сонини аниқлаш орқали эришилади, бу бирликлар сони қуйидагилар омилларни белгилаб беради: ривожлантириш сиёсати, диққатга сазовор жойларнинг турлари, етишиш имконияти, ўтказиш потенциали, экологик ва ижтимоий- маданий шароитлар. Жойлаштириш потенциалини белгилаш – тегишли туманни ривожантиришни янада батафсилроқ режалаштириш, шунингдек таклиф қилинаётган лойиҳаларга нисбатан қарорлар қабул қилиш учун мўлжал бўлиб хизмат қилади. Структуравий жиҳатдан туристик ва экскурсия маршрутларини елгилаб олиш зарур. Улар хушманзара ҳудудлар бўйлаб, алоҳида қизиқарли жойларда тўхтаган ҳолда ўтиши керак. Бундай оралиқ пунктларида келувчиларга хизмат кўрсатувчи объектлар (ресторанлар, магазинлар ва бошқалар) яратиш, маҳаллий пиёда экскурсиялар, ихтисослашган иққатга сазовор жойларни бориб кўриш ва халқ оғзаки ижоиёти томошаларини кўришни ташкилллаштириш лозим. Экскурсия маршурутларини айлана бўйлаб жойлаштириш керак, ундан кўзланган мақсад олдин ўтилган йўлдан яна қайтиб юрмасликдир. Структуравий режани босқичларни (биринчи иккинчи, учуинчи) асослаб берган ва кўрсатган ҳолда узоқ муддат давомида туризмни ривожлантиришни босқичма-босқич таъминлашни ҳисобга олиб ишлаб чиқиш зарур. Улардан ҳар бирининг давомийлиги одатда 5 йилни ташкил қилади (баъзан кўпроқ ҳам бўлиши мумкин) ва қуйидаги омилларга боғлиқ бўлади: минтақа (туман)га кела олиш сифати, инфраструктурани яратиш муддатлари, диққатга сазовор жойлар ва объектларни ривожлантириш ва қайта таъмирлашнинг мақсадга мувофиқлиги, туман (зона)нинг иқтисодий ва ижтимоий имкониятлари ва бошқалар.

3. Туризм объектларини жойлаштириш тамойиллари ва хусусиятлари . Режалаштириш жараёнида туризм объектларини жойлаштиришнинг конрет жойларини танлашад қуйидаги асосий мезонлар ҳисобга олинади:  ушбу туман ёки унинг атрофларида диққатга сазовор жойлар (пляж, денгиз бўйи зонаси, археологик ёки тарихий объектлар ва ш.к.)нинг мавжудлиги. Режалаштирилаётган қурилиш мавжуд объектларнинг жойлашган жойига суқилиб кирмаслиги керак;  маҳаллий иқлимий шароитларнинг қулайлиги;  асосий ва яқин орада жойлашган объектлар атрофидаги жисмоний муҳитнинг жозибадорлиги;  туман учун иқтисодий ва экологик зарарсиз қурилиши мумкин бўлган ҳудуднинг мавжудлиги ва майдони;  туристик «дарвоза»лардан тегишли туманга ва ундан бошқа объектларга, ушбу минтақадига диққатга сазовор жойларга чиқиш имкони;  ҳар хил инфраструктура турларининг (авваламбор транспорт, сув, электр энергияси билан таъминланганлик)мавжудлиги, уларнинг маъқул тушадиган сарфлар билан мос равишда ривожлантирилиши;  ҳаддан ортиқ ҳаво, сув ифлосланиши ёки шовқин ва экологик тусдаги бошқа муаммолар йўқ бўлган умумий майдон мавжудлиги;  маҳаллий ҳокимият ва аҳолининг туризмни ривожлантиришга ижобий муносабати ва бу соҳада ҳамкорлик қилишга тайёр эканлиги;  туманда туристик фаолият билан шуғулланиш учун меҳнат ресурсларининг мавжудлиги. Агар инсонлар четдан жалб қилинадиган бўлс, режада уларни турар жой, коммунал объектлар ва хизматлар билан таъминлашни назарда тутиш зарур. Маҳаллий шароитлар, ҳолатлар ва режалаштирилаётган объектнинг типидан келиб чиқиб, қўшимча мезонлар ҳисобга олииши мумкин.Режалаштиришнинг сал кечроқ босқичларида ривожлапнтиришни

ҳисобга олган ҳолда яқин жойлашган зоналарни ўзлаштиришнии назарда тутиш ҳам муҳимдир. Бу ердан фойдаланиш ва инфраструктура билан боғлиқ муаммоларнинг юзгага келишини бартараф этишга кўмаклашади. 4. Мавсумий туризмни ривожлантириш ва унинг самарадорлигига таъсири, режалаштириша уни ҳисобга олиш . Туризмнинг ўзига хос хусусиятларида бири мавсумийлик бўлиб, у туристик корхоналарнинг меъёрл ишлашини қийинлаштиради, иқтиосдий, ижтимоий ва ташкилий-техник тусдаги ноқулай оқибатларни келтириб чиқаради. Мавсумийлик – туристик оқимларнинг унчалик катта бўлмаган вақт оралиғида маълум жойларда тўпланиши хусусияти. Иқтисодий нуқтаи назардан мавсумийлик бир хилдаги иқлимий ва ижтимоий омиллар таъсири остида туристик хизматлар ва ма ҳ сулотларга туристик бозордаги талаб ва таклифнинг ҳар йили тебраниб туришидир. Мавсум – туристлар оқиминиг энг кўпайган вақтидир. Икки мавсум мавжуд бўлганда (ёзги ва қишки) улар орасида мавсумлараро вақт бўлади. Туристлар оқимининг энг кўпайган вақти «қизғин мавсум», улар деярли бўлмаган вақт «ўлик мавсум» дейилади. Мавсумийликнинг таъсирини аниқлаш учун мавсумийлик коэффиценти қўлланилади, у қуйидаги нисбат билан белгиланади . бу ерда ЖК 1 , ЖК 2 – тегишлича мавсум ва мавсумлараро вақт ичидаги жой-кунлар сони. К м қ1,0–1,5 катталиги билан оз ифодаланган мавсумийлик, К м қ1,5–2,5 – ўртача ифодаланган мавсумийлик, К м қ 2,5–5,0 – кучли ифодаланган мавсумийлик тавсифланади. К м қанчалик катта бўлса, туризм корхоналари ишининг иқтисодий кўрсаткичлари шунчалик кичик бўлади, кучли ифодаланган мавсумийликда бу корхоналар чиқимга учраши мумкин.

Туристик корхоналарнинг иқтисодий кўрсаткичларига салбий таъсирни камайтириш мақсадида мавсумий тебранишларни чеклаш бўйича тадбирлар ишлаб чиқилади ва жорий қилинади. Мавсумийлик асосан иқлимий ва ижтимоий тусдаги омиллардан келиб чиқиб белгиланади. Иқлимийлик шу билан боғланганки, дунёнинг кўплаб туманларида, жумладан Ўзбекистонда ҳам саёҳатлар, дам олиш, спорт билан шуғулланиш учун об-ҳаво шароитлари ойлар бўйича бир хил эмас. Шунинг учун инсонлар йилнинг об-ҳаво энг қулай бўлган вақтларида таътил олишга ҳаракат қиладилар. Денгиз, тоғлар, ўрмонларда дам олишда айнан иқлим туристик мавсумнинг энг мақбул ўлчамларини (параметр) белгилаб беради. Туризмнинг бошқа турлари учун у бориб-келишлар ва туристик ресурслардан фойдаланиш текислигини чекловчи мувофиқлаштирувчи вазифасини ўтайди. Туризмдаги мавсумийликни белгилаб берувчи бошқа омил таътиллардан анъанавий ёзда фойдаланиш ҳисобланади. Маълумотларга қараганда, иккита ёз ойи мобайнида (июль, август) Европа бўйлаб хорижий туристлар умумий соининг тахминан ярми саёҳат қилади. Август ойида Францияда ишловчиларнинг 80% таътилда бўлади. Мавсумийликнинг умумий структураси ҳозирда анча аниқ белгилаб олинган. 1 ва 2-чораклардаги ойларга туризми ривожланган мамлакатларда бутун юкланма (нагрузка)ларнинг 2/3 қисми тўғри келади. Талабларнинг бир жойда жамланишига таътиллардан жамоа бўлиб фойдаланиш катта таъсир кўрсатади. Франция ва Швейцариядаги баъзи корхоналар ёзги дам олиш даврларида (одатда ҳар йил августнинг ўрталаридан бошлаб) умуман ишни тўхтатишади ва бутун жамоа таътилга чиқиб кетади. Шу нарсани назарда тутиш зарурки, мактабдаги ёзги каникулларнинг катта қисми ҳам ёз пайтига тўғри келади, бу ҳам туристларга хизмат кўрсатиш билан боғлиқ муаммоларни кескинлаштиради.

Туристлар оқимининг бир жойда жамланишига таъсир қилувчи бошқа омиллар ҳам (анъанала, мода, тақлид қилиш) мавжуд. Уларни кўпинча иррационал омиллар ҳам деб аташади, чунки улар на табиий-иқлимий, на ижтимоий-иқтисодий сабаблар туфайли келиб чиқмаган. Тақлид қилиш ва мода мавсумийликка қуйидаги тарзда таъсир этади. Туристик оқимнинг янги иштирокчилари алоҳида мамлакатлар ва туманлардаги дам олиш шароитларини билмаган ҳолда бу жойларни асосан психологик сабабларга кўра танлайдилар. Улар тажрибали туристлар ёки машҳур шахслар дам олишга кетаётган вақтни танлайдилар. Янги турист сифатида тажрибага эга бўлганларида кейингина улар ўзлари учун энг маъқул саёҳат вақтини танлайдилар. Мавсумийликка оид ноқулай таъсирлар туристик жараённинг барча ташкил қилувчиларига – ресурслар, жойлаштириш воситалари, озиқ-овқат, транспорт, шунингдек хизмат кўрсатувчи ходимлар ва туристларнинг ўзларига ҳам тааллуқилидир. Қ исқа туристик мавсум фақат пляжлар, минерал сувлар, қимматбаҳо туристик инфраструктура ва малакали ходимларнинг хизматларидан қисман фойдаланишга сабаб бўлади, холос. Бу кадрларнинг қўнимсизлигини келтириб чиқаради, кўп ходимларнинг ўз малакасини ошришга қизиқишини камайтиради. Хизмат кўрсатувчи ходимлардан йил давомида фақат бир неча ой фойдаланиш туристик ма ҳ сулотлар хизматларнинг таннархидаги шартли- доимий харажатларнинг кўпайишига сабаб бўлади. Бу эса мослашувчан нархлар сиёсатини ўтказиш имкониятини камайтиради, туристик ташкилотнинг халқаро бозордаги ҳаракатини қийинлашитради, унинг рақобатбардошлигини ёмонлаштиради. Мавсумийлик дам олиш жойига борадиган йўлларда транспорт воситаларининг тўпланиб қолишига олиб келади, бундай ҳолда хизмат кўрсатиш қулайлиги ва сифати пасаяди, туризмга хизмат кўрсатувчи

транспорт, саноат ва қишлоқ хўжалиги корхоналарининг ишидаги бир маромлилик бузилади. Ҳукумат органлари ва туристик фирмалар туризмдаги мавсумийлик омилинин салбий таъсирини камайтиришга доимий равишда куч- ғайратларини сарфлаб келадилар: ўқув юртларида имтиҳонларни топшириш муддатларининг ўзартирилиши, таътиллар (асосий ва қўшимча) тузилишидаги ўзгаришлар, ҳақ тўланадиган таътиллардан фойдаланиш вақтига нисбатан рамий чеклашлар, таълим олаётган ёшларнинг каникулларининг давомийлиги ва вақти. Умуман мамлакат бўйлаб ва алоҳида туристик комплексларда туристик мавсумнинг чегарараларини кенгайтириш бўйича махсус дастурлар ишлаб чиқилади ва жорий қилинади. Улар қуйидаги бўлимларни ўз ичига олади. 1. Туристик бозорни тадқиқ қилиш натижалари. Бунда асосий мавсумдан ташқари жалб қилиниши мумкин бўлган потенциал мижозлар сони ва таркиби аниқланади (ишбилармон инсонлар, пенсионерлар, махсус қизиқишга эга инсонлар ва ш.к.); ма ҳ сулотлар в хизматлар тақдим этишга оид сўровлар ўрганиб чиқилади. Олинган ахборотдан меҳмонхоналар в ресторанларнинг моддий-техника базасини ягилаш, тегишли ма ҳ сулотларни етказиб бериш, туристларга хизмат кўрсатиш сифатини ва уни ташкиллаштириш такомиллаштириш. 2. Умуман мамлакат, туманлар ва туристик комплекслар бўйича йил давомида туристларни қабул қилишга тайёргарликни ошириш бўйича тадбирлар. Мавсумий даврни узайтириш бўйича барча манфаатдор ташкилотлар ўртасида мувофиқлаштиришни амалга ошириш назарда тутилади; туризм моддий-техника базаси мавсумлар оралиғида ишлашга мослаштирилади ва ҳ.к. 3. Туристларнинг мамлакатга ва алоҳида туризм туманларига қизиқишини ошириш мақсадида уларни қитисодий рағбатлантириш тизими. Алоҳида ма ҳ сулотлар ва хизматларга нархлар камайтирилади, чегирмалар

қилинади, туристик ташкилотларнинг мавсум оралаидаги вақтда фаоллиги учун мукофотлар, рағбатлантиришлар берилади. 4. Мавсумлар оралиғида туристларни жаб қилиш учун реклама фаолиятини кенгайтириш. Алоҳида денгиз, тоғ ва бальнеологик марказлар ва уларда йилниг турли даврларида бўлишнинг фойдалилиги ташвиқ қилинади. 5. Мавсумдан ташқари вақтда туристларни жалб қилиш ёки қўшимча мавсум (қишки) ташкил қилиш. Турар жой ва транспортга баҳолар пасайтирилиши, арзонроқ жойлашиши объектларини кўпроқ қуриш эвазига яшаш фондини кегайтириш. Масалан, бундай тадбирларни амалга ошириши Швейцария ва Австрия учун Альп тоғларида қишки спорт эвазига иккинчи «қизғин мавсум»ни ташкил қилиш имконини берди. БМТ маълумотларигзараганда, қиша дам олишни хоҳловчи туристлар сони ҳар етти йилдан кейин икки баробар кўпаяди. Турли спорт мусобақалари, фестиваллар, конкурслар, кўргазмалар, идмий конференциялар, конгресслар ва ш.к.ларни ташкил қилиш ҳам туристик мавсумни кенгайтиришга кўмаклашади. Шунингучун бундай тадбирларни иложи борича туристлар учун мавсум оралиғида ўтказган маъқул. Мавсумийликнинг туристик фаолиятг салбий таъсирини камайтириш бўйича тадбирларни режалаштириш учун кейинги йилларда режалаштирилаётган чораларнинг натижаларини баҳолаш мақсадида турли услублар ва моделлар кенг қўлланилмоқда. Масалан туристларнинг жойлаштириш воситаларига бўлган эҳтиёжини ҳисоблаб чиқиш учун бир ўрин-койка ва жойлашиш пунктларидаги номерларга бўлган талаб ҳисоблаб чиқилади. Ҳисоб-китоблар қуйидаги формула бўйича амалга оширилади: 1) бир ўрин-койкага бўлган ўртача йиллик талаб ( n 1 с.к ), 1 г 1 1 с.к.1 К N n    

бу ерда N 1 – туристларнинг дам олиш жойига йиллик ўртача келиши (бир жойга бир инсон ҳисобида). Ўртача статистик маълумотлар ёки башорат қилинаётган (режалаштирилаётган) маълумотлар бўйича аниқланади;  1 – турист дам олиш жойида бўлишининг ўртача давомийлиги (кунларда ҳисобланади);  г – бир йилдаги кунлар сони (  г қ 365–366 кун); К 1 – дам олиш жойи бандлигининг ўртача йиллик коэфицценти. Ҳақиқий (ўртача статистик) ёки башорат маълумотлари бўйича аниқланади; 2)мавсум қизиган паллада бир ўрин-койкага бўлган талаб ( n 2 c.к ), 2 с 2 2 c.к2 К N n     у ерда N 2 – мавсум қизиган паллада дам олиш жойига келадиган туристларнин умумий сони, инсон ҳисобида;  2 – туристнинг мавсум қизиган паллада дам олиш жойида бўлиш давомийлиги, кун ҳисобида;  с – мавсумнинг умумий давомийлиги, кун ҳисобида; К 2 – мавсум қизиган паллада дам олиш жойининг бандлиги коэффиценти; 3) номерга бўлган ўртачп йиллик талаб ( n 1 c.н ) , з 1 1 1 c.к c.н n n  бу рда з 1 – номернинг ўртача йиллик бандлиги инсон/номер; 4) мавсум қизиган паллада номерларга бўлган талаб ( n 2 c.н ) , з2 2 2 c.к c.н n n 

бу ерда з 2 – мавсум қизиган паллада номернинг бандлиги, инсон/номер. Келтирилган услубни тегишли минтақада туристларни жойлаштириш воситаларининг умумий сонини режалаштиришда қўллаш зарур. Мавсум қизиган паллада талабни ҳисоб-китоб қилиш муҳим аҳамият касб этади, чунки айнан шу вақтжойлашиш воситаларига бўлган макимал эҳтиёжларни белгилаб беради.

Хулоса Ҳар қандай мамлакат туризмида структуравий режани ишлаб чиқишда тегишли мамлакат ёки минтақага кириш, яъни кириш пунтларининг мавжудлигини баҳолаш муҳим аҳамият касб этади. Узоқ масофаларга саёҳат қилувчи туристлар учун аэропортлар, қуруқликдаги чегара пунктлари ва денгиз портлари шулар жумласига киради. Кириш «дарвоза»лари у ёки бу минтақада туризмни ривожлатириш бошлангунга қадар белгилаб олинади ва туристик фаолият режалаштирилаётганда эътибодан четда қолмаслиги шарт бўлган омил ҳисобланади. Умуман мамлакат бўйлаб ва алоҳида туристик комплексларда туристик мавсумнинг чегарараларини кенгайтириш бўйича махсус дастурлар ишлаб чиқилади ва жорий қилинади.

Адаби ё тлар: 1. Шматько Л.П. Туризм и гостиничное хозяйство. Учебное пособие, (ГРИФ) 352стр. 2004г. 2. Зайцева Н.А Менеджмент в социально-культурном сервисе и туризме. Учебник., 224 стр, 2003 г. 3. Гулаяев В.Г Туризм экономика и сациальное развитие: - М ФиС 2003 4. Жукова М.А. Менеджмент в туристическом бизнесе: учеб. пособ. – М:2005 5. Запесоцкий А.С. Стратеческий маркетинг в туризме: Теория и практика. – Спб.: СПбГУП, 2003. -352с. 6. Котлер Ф., Боуэн Дж., Мейкенз Дж. Маркетинг. Гостеприимство. Туризм: учебник. 2-е изд., перараб. и доп. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2002. 7. Сенин В.С. Организация международного туризма: Учебник. 2-е изд., перераб. и доп. –М.: ФиС, 2004. 8. Управление индустрией туризма: Учебное пособ. / Чудновский А.Д., Жукова М.А., Сенин В.С. –М.: КНОРУС, 2004. -448с.

O'xshashlar

Туризмни режалаштиришнинг ташкилий механизми

Стратегик режалаштиришнинг объектлари ва субъектлари

Туризмни ривожлантиришнинг иқтисодий, экологик ва ижтимоий-маданий жиҳатлари

Туризмни ривожлантириш шакллари

Стратегик режалаштириш