Туризмда меҳмонхона хўжалигини бошқариш асослари - Iqtisodiyot - Referatlar

Туризмда меҳмонхона хўжалигини бошқариш асослари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

120 KB

Ko'chirib olish

Туризмда меҳмонхона хўжалигини бошқариш асослари Режа: 1. Меҳмонхона хўжалигини бошқариш асослари 2.Туристик меҳмонхона хўжаликларида бошқарув цикллари 3. Туризмда меҳмонхоналарни бошқаришнинг ташкилий тизимлари 4. Меҳмонхона хўжаликларида кадрларни бошқариш унумдорлиги

Меҳмонхона хўжалигини бошқариш асослари Меҳмонхона хўжалигини бошқариш деганда, ишни ташкил қилишга таъсир кўрсатадиган шарт-шароитлар ва ишлар борлиги тушунилади. Меҳмонхона хўжалигида фаолият мақсадлари ва вазифалари бевосита бозор тамойилларидан келиб чиқади. Маълумотларни сотувчилар ўз тур маҳсулотларини имкон борича кўпроқ фойда берадиган қилиб сотишга, харидор (турист)лар эса бу турмаҳсулотларни имкон борича арзон нархда ҳарид қилишга интилади. Уларнинг манфаатлари туристик бозордаги баҳолар механизм орқали мувозанатлашади. Шу муносабат билан бозор иқтисодиётининг қандай тамойиллари тадбирларга хос бўлган ҳисобланади деган савол туғилади. Аввало меҳмонхонани бошқаришда хусусий мустақиллик, яъни автономия тамойили катта рол ўйнайди. Иқтисодиётда ҳамма ташаббуслар эркин ҳаракат қиладиган иқтисодий субъектлардан келиб чиқади. Шунинг учун меҳмонхона менежери (тадбиркор) амалдаги қонунлар доирасида ўз истагига қараб иш юритиши мумкин. Эркинлик тамойили: биринчидан; тадбиркорлар учун муайян имкониятлар бўлиши: Хўжалик фаолияти эркинлиги, танлаш эркинлиги ва қандай бўлмасин бирор иш билан шуғуланиш эркинлигини кўзда тутади. Иккинчидан; бошқа имкониятлар ҳам назарда тутилади: шартномалар тузиш эркинлиги, бирлашиш ва бошқа меҳмонхоналар билан рақобат қилиш эркинлиги бор. Учинчидан; меҳмонхона эгаси ўз мулкидан ўз хоҳишига қараб фойдаланиш ҳуқуқига эга бўлади. Умумий фаолият эркинлиги эркин бозор иқтисодиётининг асосий қоидасидир. Айни вақтда меҳмонхона менежери қонун билан белгилаб қўйилган омилларни ва бошқа субъектларнинг хақ - ҳуқуқларни эътиборга олиши керак. Замонавий меҳмонхона хўжалиги менежери жамоат ишлаб чиқаришда, бошқарувчи, дипломат, етакчи, мураббий, инноватор, инсон сифатида юзага чиқиши лозим 1 . 1

Бошқарувчи менежер - меҳмонхона хўжалиги менежерининг бу функцияси амалда унга хос бўлган анъанвий функция ҳисобланади. Бошқарувчилик вазифасини бажарар экан, менежер ҳокимиятга эга шахс бўлиб қолади. Ҳозирги шароитда хокимият танҳо бир кишига тегишли бўлмай қолганлиги учун хокимиятни қўлда тутувчи кишидан бугунги кунда ҳам қатъият, ҳам маълум даражада мулойимлик кўрсатиш талаб этилади. Бошқарувчи менежер ҳалол, ўз сўзида турадиган, юксак касб маҳоратига эга, иш юзасидан муомила қилиш кўникмаларини ўзлаштирган, нотиқ маслаҳатчи, педагог ва психолог маҳоратига эришган бўлиши керак. Меҳмонхона бизнесини бошқаришда бу маҳоратлар жуда қўл келади. Дипломат менежер - сўнгги ўн йилликлар давомида, айниқса, кенг ёйилган меҳмонхона бизнесида менежерлик малака ва кўникмалари орасида буларнинг аввало музоқаралар олиб бориш билан боғлиқ хилларни танлаб олиб ўтиш лозим. Меҳмонхона хўжалигидаги ўрта ва олий бўғин менежерлари ҳозирги кунда ўзларининг иш вақтларини одамлар билан алоқа боғлаш ва бу алоқаларни кенгайтиришга, меҳмонхона персонали билан алоқаларни чуқурлаштиришга, шартномалар, битимлар тузиш бахсларни ҳал қилиш, туристлар эътирозларини ҳал қилиш, ҳукумат билан ўрнатиладиган муносабатларни йўлга қўйишга сарфлайдилар. Ҳар хил воситачилик ишларда менежерларнинг иштирок этиши тобора кўпро қ зарур бўл иб қо лади. Мана шуларнинг ҳаммаси учун кишида ало ҳ ида, яъни дипломатларга хос қ обилият бўлиши керак. Етакчи менежер. Замонавий менежер менежерлик ишларидан ташқари етакчилик ишларини ҳам олиб боради. Меҳмонхона менежменти хусусидаги Америка назариячилари «ҳар бир меҳмонхона хўжалиги менежери етакчи бўлиши керак», деган шиорни аллақачон ўртага ташлашган. Уларнинг фикрича, менежерлик вазифаси деганда, кўпинча бизнеснинг моддий кенжа тизими, фаолият (хизмат ишлаб чиқариш ресурслари, муолажалари, технологик жараёнлар) қувватлаб бориш учун зарур бўлган жами профессионал ҳаракатлар тушунилади. Меҳмонхона бизнесининг инсонга хос бўлган бошқа авлод тизими, яъни бошқаришнинг асосий объекти

бу ўринда гўё четда қолиб кетган. Лекин бу вазифани яхши уддалаш учун меҳмонхона менежери персонални ўзига эргаштириб бориш қобилятига эга бўлиши керак. Мураббий менежери - меҳмонхона ва умуман ишлаб чиқариш жараёнлари мураккаблашиб борган сари ҳодимларга қўйиладиган талаблар ортади. Бир томондан ҳодимларнинг технологик билимларини ошириш эҳтиёжи пайдо бўлса, иккинчи томондан уларнинг ҳаёт фаолиятининг маънавий томонларини камолотга етказиш зарурияти туғилади. Мураккаблашиб бораётган техника ва технология мутахассисларга узлуксиз касб таълими бериб бориш заруриятини туғдиради, бу ишга талайгина маблағларни сарфлаймиз. Меҳмонхона бизнесида меҳмонхона ходимларининг яхши тарбия кўрганлиги, юксак маънавий ахлоққа эга эканлиги тараққиёт чўққисига чиққан иқтисодиётнинг минтақадан минтақагача ўтиб бориши учун ҳал қилувчи шарт ҳисобланади. Меҳмонхона хўжалигида мувоффақият қозониш мўлжалланадиган менежерларни, муомила, одоб-ахлоқ ва ҳар томонлама тарбиялаб бориш барча менежерлик ишларининг муҳим томонидир. Инноватор менежмент - фан ва техника тараққиётиинг информация юксалиши шароитларида меҳмонхона менежерлиги ишининг энг муҳим томонларидан бири инновациялар бўйича фаолият олиб боришдир. Шиддат билан давом этаётган фан - техника инқилоби шароитларида инновациялар хусусида кимки сусткашлик қиладиган бўлса, у тез орада орқада қолиб кетади. Инновацияларнинг зарурлигини тушунтириш жуда осон. Меҳмонхоналарда эскириб қолган асбоб-ускуналарни жиҳозлаш, янгиларини жорий этиш, маблағ тежаб қолишдан кўра янги техника ва технология базасида меҳнат унумдорлиги ва маҳсулот сифатини кўтариш анча осон бўлади. Туристик меҳмонхона хўжаликларида бошқарув цикллари Меҳмонхона хўжалигида бошқарув жараёни 4 та вазифани бажаради. Булар: режалаштириш, ташкил этиш, мотивация ва назоратдир. Бу вазифалар

моддий бойлик яратиш, мабла ғ билан таъминлаш , маркетинг ва бошқаларга доир бошқарув фаолиятининг ҳамма турларини ўз ичига олади 2 . Режалаштириш вазифа си мо ҳ ияти билан қарорлар тайёрлаш жараёнидир. Режалаштириш босқичлари: мақсадни ўртага қў йиш , мавжуд имкониятлар шарт-шароитини ани қ лаш , му қ обил шароитларни белгилаб олиш , энг яхши йўлни танлаш , режани ишга солиш ва бажаришдан иборат. Ташкил этиш вазифаси менежер ва ижрочилар фаолиятини тартибга солишга қаратилган. Бу , аввало , менежернинг ўз имкониятларига ба ҳ о бериши, ўзига бўйсунадиган ходимларни ўрганиб чи қ иш, ҳар бир ходимнинг сало ҳ ияти, нималарга қ одирлигини ани қ лаб олиш га қаратилган бўлиши лозим . Мана шу ташкилотчилик фаолияти бошидан охиригача меҳмонхонанинг жуда ани қ структуралари доирасида ўтади. Мотивация - тайёргарлик чораларини кўриб бўлгандан кейин менежер ишини мув л ффа қ иятли суратда бажарилишини таъминлаш керак. Шу мақсадда ра ғ батлантиришдан, яъни таш қ и омиллар (моддий ва маънавий ра ғ батлантириш) ёрдамида ходимни жўш қ ин фаолиятга ундаш , ҳамда асл мотивация, яъни персоналда меҳнатга ички (психологик) ра ғ батлар ҳосил қилишдан фойдаланилади. Бу ўринда ме ҳ натдан манфаатдорлик, меҳнат фаолиятига э ҳ тиёж сезиш, меҳнат фаолиятидан қ аноат туй ғу сини ҳ ис қилиш му ҳ имдир. Мана шу бошқарув вазифасини мув о ффа қ ият ли бажариш учун менежер муло қ от олиб бориши, алоқалар боғлашининг турли жи ҳ атларини яхши билиши, ўзида тегишли малака ва кўникмаларини ривожлантириб бориши шарт. Маълумки , менежер доимо бошқарув вазифаларини бажариш билан банд бўлади. Агар у ўз меҳмонхонаси истиқболини таъминлаб беришни истаса, бошқарув ишининг ҳамма тафсилотларига жиддий киришмо ғ и керак. Ишни аввало режалаштиришдан бошлаш лозим. Ҳар хил касб эгаси, ҳар бир профессионал менежер ўз ишини режалаштиради. 2

Назорат ҳ ақиқатдан эришилган натижаларни текшириб чи қ иш ва топширилган вазифалар билан солиштириб кўришдир. Ало қ а яхши йўлга қў йилган та қ дирда, яъни тегишлича назорат олиб бориладиган ма ҳ алда ташқилий жиҳатдан олдинга қ ўйилган мақсадларга эришиш мумкин. Самарали назорат масла ҳ ат, ўз вақтида кўрсатилган йўл-йўри қ , ра ғ батлантириш, бу маъқуллаштириш ва ҳ оказодир. Назорат персонал томонидан йўл қ ўйилган камчиликлар учун ундан ўч олиш ёки жазолаш эмас, балки тарбиялаш, йўл-йўри қ кўрсатишдир. Меҳмонхона хўжалиги бошқарувининг асосий вазифалари менежернинг қарор қабул қилишига доир ҳ атти - ҳаракатлар билан чамбарчас боғлиқ. “ Самарали қонунлар , деб таъкидлайди меҳмонхона менежменти хусусида Америкалик назариётчи К.Киллен меҳмонхонанинг гуллаб - яшнаши учун гаровдир ” . Бундай қарорлар бошқарувнинг юқорида айтиб ўтилган вазифалардан ҳар бирининг му ҳ им элементидир. Қ арор қабул қилиш меҳмонхона бошқарувига доир қўлланмаларда кўрсати л ганидек , қарор қабул қилиш, яъни бир тўхтамга келиш, қ андай бўлмасин, бирор фикрга келиш ёки қилиниши мумкин бўлган ишларни ани қ бир йўлини танлаб олишдир. Қ арорлар қабул қилиш менежерни нг фикр и-ю - зикрини доим банд қилиб турадиган ташвишдир. Менежер турли масалалар юзасидан ташкилий, ҳ одимларга оид, технологик, таъминот масалалари ва шунчаки рўз ғ ор масалалари юзасидан қарорлар қабул қилади. Баъзи ҳ олларда менежер бу ишни ўзи якка бошчилик билан, бошқа холларда ўз ёрдамчилари билан, яна учинчи холларда экспертлар ва жамоатчиликни жалб қилиб туриб уддалайди. Бошқарувга оид ҳар қ андай қарор самарали бўлсагина , ўринли деб ҳисобланади. Меҳмонхона бошқарувига оид қарор қабул қилиш иши жуда ани қ тамойилларнинг талабларига мувофи қ амалга оширилади. Туризмда меҳмонхоналарни бошқаришнинг ташкилий тизимлари

Меҳмонхона индустрияси иқтисодий фаолият сифатида меҳмонхона хизматлари ва четдан келганлар учун вақтинчалик меҳмонхонада, мотелларда, кемпингларда, талабалар уйларида ётоқ билан таъминлаш, шунингдек ресторанлар хизматини кўрсатади. Шунга асосан барча жойлаштириш муассасалари жамоа ва якка жойлашувга бўлинади. Халқаро амалиётда ВТО экспертлари томонидан ишлаб чиқилган туристларни муассасаларга жойлаштиришнинг стандарт классификацияси қабул қилинган. Ўзбекистон Республикаси ҳукумати бундай нуфузли халқаро ташкилотга аъзо бўлган. Жамоа бўлиб жойланиш муассасаларига исталган объект, яъни доимий ёки баъзан туристларга ётоқ хизматини кўрсатувчи ташкилотлар тушинилиб, улардаги хоналар сони ҳар бир давлатда мустақил ўрнатилган энг кам хоналар сонидан кам бўлиши керак эмас. Бундай корхоналарда барча хоналар ягона бошқарувга бўйсиниб хизмат кўрсатиш ва жиҳозларга асосланган ҳолда класс ва категорияларга жамланади. Туристларни жамоа бўлиб жойланиш муассасаларига қуйидагилар киради: меҳмонхоналар ва шунга ўхшаш жойланиш муассасалари ва махсуслаштирилган муассасалар ҳамда бошқа ташкилотлар. Меҳмонхона – бу жамоа жойланиш муассасаси, аниқ номерлар сони мавжуд бўлиб, ягона бошқарувга эга бўлган хизматлар йиғиндисини таклиф қилувчи, ўрин чойшабларини алмаштириши, санузел ва хонани йиғиштириш, категория ва классига қараб хизматлар кўрсатиш ва жиҳозланган номерлардан иборат. Меҳмонхоналар қуйидаги белгиларга эга: - Маълум сонли номерлардан иборат, ягона бошқарувга эгадир; - Ҳар куни ўрин чойшабларини алмаштириши, санузел ва хоналарни йиғиштириш билан чегараланмасдан турли хил меҳмонхона хизматларини кўрсатади; - Давлат стандартларига мос жиҳозланган ва хизматлар таклифига монанд категория ва классларга гуруҳланган; - Махсуслаштирилган муассасалар категориясига хос эмас.

Меҳмонхоналар катта-кичиклиги, ётоқ ўринлари сони ва хоналар сонига қараб фарқланадилар. Меҳмонхонага ўхшаш муассасаларга пансионатлар, туристик умумий яшаш уйлари ва бошқа жойланиш муассасалари киради, яъни номерлардан иборат ва ўрин чойшабларини алмаштиришдан ташқари хизматлар чекланган. Махсуслаштирилган муассасалар хизмат кўрсатиш билан бир қаторда бошқа махсус функцияларни бажаради. Бундай муассасаларга соғломлаштириш, дам олиш ва меҳнат лагерлари, конгресс марказлари ва бошқалар киради. Бошқа жамоа жойланиш муассасалари доимий ўрин чойшабларини алмаштириш ва хона йиғиштириш хизматларидан ташқари меҳмонхона хизматлари чекланган ҳ олда хизмат кўрсатади. Улар номер кўринишида бўлмаслиги мумкин, балки уй-жойга ўхшаш турар жой, кемпинг учун майдон ёки жамоа ётоқхонасидан (обҳежитие) иборат бўлиши мумкин. Меҳмонхонани бошқаришдаги ташкилий тизим дунё меҳмонхона индустриясида 1950 йиллардан бошлаб меҳмонхона ишини ташкил қилишнинг бир нечта моделини ўз ичига олган. Биринчи модель – Ритц модели швейцар тадбиркори Цезарь Ритц номи билан боғлиқ. Бу меҳмонхоналарда асосий эътибор европача дид-фаросат ва аристократчиликка қаратилган. Жаҳондаги кўпгина нуфузли отеллар унинг номини олган. Масалан Париждаги «Ритц» отели. Иккинчи модели америкалик тадбиркор Кеманси Уильсон номи билан боғланган («Холидей Инн» меҳмонхоналар занжири). Ушбу моделда меҳмонхоналарга хизмат кўрсатиш ва уларни талабларини қондириш жуда катта чаққонликни ва юқори даражадаги хизмат стандартларини ушлаб туришга йўналтирилган. Энг асосий эътибор меҳмонхона интерьерига қаратилади. Бу модель асосида ташкил этилган меҳмонхона тизимининг асосий талаблари қуйидагича 3 : - услуб нинг ягоналиги (архитектура, интерьер); - кенг ва функционал холл, мижозларни қайд қилиш тезлиги; - номерни доимий мижозлар учун хозирлиги; 3

- нонушта «швед столи»; - конференц-холлни хозирлаш; - та ъ риф тизимининг ўзгарувчанлиги; - маркетинг ва коммуникация хизматининг ягона бошқаруви. Иккинчи модель асосида қурилган меҳмонхоналар занжири назорати дунёдаги 50 фоиздан орти қ меҳмонхона номерларида мавжуд. Учинчи модель – «ихтиёрий меҳмонхона тизими» типидаги Бест Вестон, Романтик Хотел. Бундай ҳ олатда меҳмонхоналарни ягона бир савдо маркаси бирлаштиради, улар умумий фондга тўлов тўлашади, маркетинг ва реклама фаолиятига биргаликда харажат қилишади. Бунда уларнинг молиявий- иқтисодий ва бошқарув мустақиллиги бутунлай сақланиб қолади. Бу тизимнинг моҳияти ягона бирлашган шартнома асосидаги ассоциациясидир. Иккинчи модель билан учинчи моделнинг бирлашгани бўлиши мумкин. Бунга масалан «Аккор» меҳмонхона тизими мисол бўла олади. Бу Европадаги энг катта меҳмонхона занжирини ташкил этади. У турли классдаги меҳмонхоналарни тақдим этиб бозорда ҳар хил маркалар билан чиқади. Масалан «Пульман», «Софитель», «Новотель» – бу олий классдаги меҳмонхоналардир. «Алтеа/Меркур» – ўрта классдаги меҳмонхона. Занжирга киришда меҳмонхона унинг мулкига айланиши жуда шарт эмас. Бундай шароитда йирик меҳмонхоналар занжири билан тузилган шартномага асосан (франшизотелини) ва ушбу занжирга мустақил кирган меҳмонхонага тижорий мақсадлар учун занжирнинг фирма белгисидан фойдаланиш ҳуқуқи, техник ва тижорат маълумотлари, бронлаш системасининг маълумотлари, техник ёрдам, ходимларни ўқитиш ҳуқуқи ва бошқалар берилади. Франшиз корхона булар учун шартномада кўрсатилган бадалларни тўлайдилар. Дунёда меҳмонхона индустриясининг ривожланиши меҳмонхоналарнинг кўпайиши ва уларнинг ихтисослаштириш йўли билан бормоқда. Бунда чекланмаган ва чекланган хизматлар кўрсатадиган анъанавий меҳмонхоналар, ихтисослаштирилган (конгресс марказлар, курорт типидаги отеллар, гольф отел ва бошқалар) меҳмонхоналар тақдим этилмоқда. Қуйидаги жадвалда

жаҳондаги асосий ўнта меҳмонхоналар занжири келтирилган. 1-Жадвал Асосий ўнта халқаро меҳмонхоналар занжири Бош холдинг номи Штаб-квартира жойлашган мамлакат Ном ерлар сони «Hospitality Franchise System Blanstone Part.» А Қ Ш 490000 «Holiday Inn World Wide» Англия 386323 «Best Western International» А Қ Ш 295305 «Accor» Франция 279145 «Choice Hotel International» А Қ Ш 271812 «Marriot International» А Қ Ш 251425 «ITT Sheraton Corp.» А Қ Ш 130528 «Promus Corp.» А Қ Ш 105930 «Hilton Hotel Corp.» А Қ Ш 101000 «Carlson Hospitality World Wide» А Қ Ш 91177 Манба; Янкевич В.С., Безрукова Н.Л . Маркетинг в гостиничной индустрии и туризме: 200 5 г. Тарихдан маълумки бизнинг асримизгача дунё меҳмонхона хўжалигида европа классик модели ҳукмронлик қилган, яъни 2та асосий бошқарув лавозимлари атрофида, айнан метрдотель ва шеф-повар. Биринчи лавозимдаги шахс бу меҳмонхона ходимлари ва меҳмонлар ўртасидаги ўзаро таъсирини кўрсатган, чунки меҳмонхона сиёсатига жавоб берадиган тез ва меъёрий усулда хизмат кўрсатилиши лозим. Иккинчи лавозимдагиси ошхона хўжалигини ва таомлар тайёрлаш, танлаш жараёнини бошқаради. Меҳмонхонанинг ташкилий структураси унинг мақсад, вазифасига, жойланиши, меҳмонларни хусусиятлари ва бошқа факторларга боғлиқ бўлади. У ҳар бир хизматчига юкланган ҳуқуқ ва бурчларини акс эттиради. Меҳмонхона номерлар фонди хизмати доимо жорий таъмирлаш хизмати билан алоқада бўлади, чунки меҳмонхонада на фақат хоналарни ва ундаги жиҳозларни жорий таъмирдан чиқариш балки бутун меҳмонхонани ҳам ўз ичига олади. Туристик мажмуаларнинг ишлаш тизими ва асосий негизи шулардан иборат.

Меҳмонхона хўжаликларида кадрларни бошқариш унумдорлиги Унча узоқ бўлмаган давр мобайнида меҳмонхона хўжаликларида ходимларнинг бошқарилиши ёки ходимларнинг вазифалари хизмат касбининг сўнгиси ҳисобланарди. Бу хизмат доираси баъзида ҳар хил сабабларга кўра, ўз касбини бошқа бўлимларда бажара олмаган ишчилар билан тўлдириларди. Ходимларни бошқариш департаменти эса мижозларга хизмат кўрсатиш операцияларида бевосита қатнаша олмаган амалдорлар учун бошпана сифатида қаралар эди. Лекин, бу қарашлар йилдан йилга кучайиб бораётган рақобат муҳитида албатта ўзгарди. Масалан, 90-чи йилларнинг бошига келиб йирик меҳмонхона тармоқларини бошқариш сифатига ва бошқа операцион вазифаларга бўлган талаб кучая бошлади, шунинг учун ходимларни бошқариш хизматида янада хабардор бўлиши, тезда ҳаракат қилиш, маълумотли бўлиши ҳамда унинг хизмат бўйича ҳамкасблари ҳам бошқа бўлимларнинг вазифалари қаторидан ўрин олди. Меҳмонхона хўжалигида ходимларни бошқариш бўйича замонавий депортамент 4 та асосий функционал соҳада харакатга келтирилган. Лекин, бу барча компанияларнинг ходимларини бошқариш бўйича депортамент да кўрсатиб ў тилган ташкилий тизим бўйича асосланади деган и эмас. Одатда депортаментдаги ишчилар сони компаниядаги ишчиларнинг умумий сонига боғлиқдир . Чет элдаги ташкилотнинг 200 нафар ишчисига ходимларни бошқариш хизматининг бир нафар ишчиси тўғри келади. Меҳмонхона бизнесидаги қ оидадан келиб чи ққ ан ҳ олда, агарда меҳмонхонадаги битта номерга битта ишчи тўғри келса, 600 кишилик номерли бўлган меҳмонхонадаги ходимларни бошқариш депортаментида уч нафар ишчи ишлаши керак. Ходимларни бошқариш бўйича депортамент фаолиятига қуйидаги вазифаларни бажариш киради 4 : - ходимларни танлаш ва ёллаш; - ходимларни тайёрлаш ва қ айта тайёрлаш; - меҳнат муносабатларини тартибга солиш; 4

- кадрларни режалаштириш; - иш ҳ а қ и ва меҳнат шароитлари; Меҳмонхона менежментида ушбу вазифалар икки ёки ундан орти қ депортамент ишчилари орасида та қ симланади. Булар ходимлар бўйича тайёрлов, ишга ёллаш, меҳнат муносабатлари ва иш ҳ а қ и бўйича мутахассислар бўлиши мумкин. Депортаментда меҳнатни ташкил этиш ва ҳ ар бир кадр бўйича мутахассиснинг мав қ еи, ходимларнинг мажбуриятлари , унинг мансаби турли хилдаги меҳмонхона мажмуаларида менежментнинг таркибий тузилишига к ў ра фарқланиши мумкин. Ходимлар бўйича менежер вазифаси - бошқа депортаментлардаги фаолият кўрсатувчи бошқарувчиларга малакали ёрдам бериш ва мажмуанинг кадр сиёсатини юрг а зишдан иборатдир. Бундай ҳ олатда улар орасидаги ўзаро муносабатлар функционал тарзда б ў лади, бошқача қ илиб айтганда, ходимларни бошқариш бўйича менежерлар бошқа департаментлар учун маслахатчи - мутахассислар буладилар. Шунинг учун, ходимларни бошқариш депортаментининг вазифалари фақатгина битта депортаментнинг доирасида эмас ташкилотнинг барча даражаларига, барча босқичларига таъсир этадилар. Меҳмонхона х ў жалиги индустриясидаги меҳнатнинг самарадорлигига унинг кадрлар таркиби ва улар ў ртасидаги ўзаро муносабатлар кучли таъсир этади. Ташкилий ну қ таи назардан олиб қ араганда ходимларнинг самарали таркибини ташкил этилиши қуйидагиларга боғлиқ б ў лади: - фаолиятнинг аниқ мақсади ва вазифаларини ў рнатиш; - самарали ташкилий таркибни нг ишлаб чиқилиши; - кадрларни режалаштириш, унинг ёрдами билан кадрларни танлаш ва кадрлар сиёсатини олиб бориш; Меҳмонхона менежментида ишлаш тажрибасига эга бўлган зарурлик ва ю қ ори даражали ишчи кучининг қўн имсизлиги (бир жойдан иккинчи жойга к ў чиши) кадрларни самарали режалаштирилишини олдиндан белгилаб қў йиш муҳимлигини билдиради. Охирги йилларда кадрларни режалаштириш корхонани бошқариш жараёни каби муҳим иш бўлиб қ олди, шунинг учун уни ҳам стратегик режалаштиришнинг ташкилий қ исми сифатида қ аралиши лозим. Кадрларни

режалаштириш фаолиятининг умумий ривожланишига боғлиқлиги сабабли таш қ и омилларнинг ўзгаришини ҳам ҳисобга олиш лозим, мисол учун, демографик ўзгаришлар, таълим бериш жараёни ва рақобатбардошлик даражаларининг ўзгариши ҳамда давлатнинг иқтисодиётга аралашиш даражаси ва технологик ривожланишлар ва ҳ оказо. Кадрларларни режалаштириш жараёни 4та асосий босқичдан иборат бўлиб, у ерда асосий бўлиб талаб билан таклифнинг бир – бирига тўғри келишидир 5 . - ишда қатнашувчи ходимларнинг таҳлили; - режалаштирилаётган давр учун кадрларга бўлган таклифнинг кутилаётган ўзгаришларини баҳолаш; - режалаштирилаётган давр учун кадрларга бўлган талабнинг прогнози ; - керакли даврда талаб этилаётган кадрлар билан таъминланишига имконият берувчи чораларни к ў риш (талаб ва таклифнинг мос келиши). Кадрлар таклифи прогнозини ў тказиш учун кадрларни самарали ҳисоблаш тизими, ҳамда штат жадвали ва кадрларни нг қў нимсизлиги ҳақида маълумотларга эга бўлиши керак. Шу билан бир қ аторда ходимларнинг иш тажрибаси, унинг мо ҳ ирлик ва малака даражаси, чет тилларини билиш ва бошқа маълумотлар ҳам муҳим ҳисобланади. Кадрларни самарали режалаштирилиши к ў п фойда келтиради ва қуйидагиларни таъминлайди: - компаниянинг таркибий тузилиши билан унинг ма қ садлари ў ртасидаги алоқаси; - стратегик вазифа ва ҳ ар кунги операцион даражада режалаштириш учун кадрларга бўлган талаб ҳақида маълумотлар; - ишга ёллаш учун бўлган потенциал ресурсларнинг ўзгариш даражаси ; - танлаш ва ёллаш, тайёрлаш ва қ а й та тайёрлаш, ишдан ҳ айдаш бўйича ва бошқа ходимларни бошқариш бўйича ҳ аракат дастури. Кадрларни режалаштириш - меҳмонхона менежменти учун жуда муҳим ва мураккаб тадбир, чунки у ташқи муҳит ўзгаришига ҳамда истеъмолчиларнинг дидлари ўзгаришларига жуда таъсирчандир. Инсон ресурсларини бошқариш 5

функциясининг кўзга кўриниб турадиган қисмларидан бири, албатта унинг ишчилари орасидаги муносабатлардир, янада муҳим қисми эса, ходимларни танлаш билан боғлиқ бўлган масалалардир. Одатда ёллаш компаниянинг ҳар хил хизматлари учун тажрибали ишчиларга эга бўлиш жараёнидан иборат. Бундан келиб чиққан ҳолда, ёллаш (ренрутмент) ўз ичига кадрлар бўйича компаниянинг қисмларга ажралишининг зарурлиги, потенциал номзодларни танлаш, уларнинг ичидан мос келувчи номзодларни танлаш кабиларни ўрганади. Танлов жараёни бир неча босқичлардан иборат бўлади. Уларнинг - бу таклиф қилинаётган ишни таҳлил қилиниши, у таклиф қилаётган ишга бўлган барча талабларни тасвирлаб бериш лозим, яъни унинг аниқ масалалари ва функционал вазифалари (ишлаб чиқилаётган маҳсулотларнинг минимал - максимал ёки бўлмаса ўртача миқдорини, номерларни тозалаш ва бошқалар бирлик вақт мобайнида), ўрин ва ташкилотнинг таркибий тузилишидаги мансаб билан боғлиқ чеклашлар (мисол учун юқори бошқарув билан келишувсиз аниқланган маҳсулотни сотиб олиш суммасига нисбатан кўпроқ суммага бўлган ҳуқуқларга чеклашлар ёки чекнинг олинишига чеклашлар, яъни жойлаштириш хизмати бошлиғи билан келишилмаган олдиндан белгиланган суммадан ошса), ташкилотнинг бошқа бўлимлари билан функционал алоқаси ва бошқалар. Таклиф қилинган ишни тасвирлаш жараёнининг давоми бўлиб, кадрларнинг таснифланиши ҳамда маълум бир ишни бажариш учун ишчилардан талаб қилинадиган омил ва сифатларнинг батафсил топширилиши киради, мисол учун ташқи маълумотлар, серғайратлик ва ҳаракатчанлик, малака ва кўникмалар, ҳамда айнан ўхшаш ишни бажариш тажрибаси ва бошқалар. Баъзида у ёки бу ишни бажарилиши мураккаб, ҳаттоки экстремал шароитларда бажарилади ва ишнинг аниқ бажарилиши учун маълум маънода қийинчиликлар вужудга келади. Меҳмонхона хўжалиги бизнесида 45% ишчилар янги ишни ишга жойлашгандан кейин уч ойдан сўнг ташлаб кетадилар, 15% ишчи эса биринчи ойдан кейинроқ янги ишни ташлаб кетадилар. Ушбу жараён баъзида кириш кризиси деб аталади ва бу компания учун қимматга тушади ҳамда ташкилотнинг маънавий муҳити, ходимларнинг ишлашга

бўлган хоҳиши ва буларга мос равишда мижозлар талабларининг қониқиш даражасига таъсир этади. Хулоса Туризмнинг асосий негизи бўлган меҳмонхона хўжалигини республикамизда ривожлантириш жуда муҳим аҳамиятга эгадир. Чунки туристларнинг асосий талабини меҳмонхоналар қондиради. Республикамизда ушбу хўжаликни ривожлантиришга катта эътибор берилмоқда. Кўпинча чет эл сармояси ҳисобига янги меҳмонхоналар қурилмоқда, мавжудлари эса қайтадан таъмирланмоқда. Шундай бўлса ҳам кўпчилик меҳмонхоналарда хизмат кўрсатиш даражаси пастроқ, нархлар юқори, туристларнинг дам олишлари учун шароитлар кам. Шунинг учун давлат тасарруфидаги меҳмонхоналар акционерлик жамиятларига айлантирилса бизнингча мақсадга мувофиқ бўларди. Чунки меҳмонхоналарга менежер-кадрларни танлашда ва туристларни ўзларига жалб қилишда кўпроқ нарсаларга эътибор қаратган бўлардилар. Ҳозирда мамлакатимизга ташриф буюраётган туристлар сони йилдан йилга ошмоқда. Бу янада меҳмонхона хўжалигига бўлган эҳтиёжни кўпайтиради.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Алиева М.Т., Салимова Б.Х.. «Меҳмонхона менежменти» Дарслик Т: «Молия» 2005. -275 б. 2. Кабушкин Н. И.. Менеджмент туризма. -М: “Новой знание” 200 5 .644 с. 3. Биржаков М.Б, Введение в Туризм: Учебник. – Издание 8-е, переработанное и дополненное. - СПБ.: «Издательский дом Герда», 2006. – 512 с. 4. Гуляев В.Г. «Правовое регулирование туристской деятельности». М.: Финансы и статистика, 2005. -304 с. 5. Ильина Е.Н. Туроперейтинг: организация деятельности: Учебник. - М.: Финансы и статистика, 2005. - 480 с. 6. Ильина Е.Н. Туроперейтинг: стратегия и финансы: Учебник. – М.: Финансы и статистика, 2005. – 192 с. 7. Крылова Г.Д. Основы стандартизации, сертификации, метрологии: Учебник для вузов. - 3-е изд., перераб. и доп. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2006. – 671 с. 8. Лифиц И. М. Стандартизация, метрология и сертификация: Учебник. – 6-е изд., перераб. и доп. – М.: Юрайт-Издат, 2006. 336 с.

O'xshashlar

Меҳмонхона хизматларининг сифатини бошқариш

Меҳмонхона ва ресторанларни бошқариш

Меҳмонхона бизнесида асосий бошқариш шакллари

Туризмда меҳмонхона хизматлари фанининг предмети, мақсади ва вазифалари

Туризмда тадбиркорлик ва тижорат фаолиятининг асослари