Товарларга бўлган талаблар уларни истеъмол хусусиятлари ва сифат кўрсаткичлари. - Iqtisodiyot - Referatlar

Товарларга бўлган талаблар уларни истеъмол хусусиятлари ва сифат кўрсаткичлари.

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

103 KB

Ko'chirib olish

Товарларга бўлган талаблар уларни истеъмол хусусиятлари ва сифат кўрсаткичлари. Режа: 1.Товарларнинг истеъмол хусусият лари 2. Товарларнинг ф ункционал хусусиятлар 3. Товарларнинг эстетик хусусиятлари Товарларнинг эргономик хусусиятлари 5.Товарларн инг ишлатиш қўлайлиги 6.Товарларнинг сифат кўрсаткичлари

1.Товарларнинг истеъмол хусусият лари Товаршунослик фани товарларнинг истеъмол қийматини ўрганади. Товарнинг истеъмол қиймати эса унинг истеъмол хусусиятлари ва таркибий тузилиш кўрсаткичларидан ташкил топади. Ноозиқ-овқат товарларининг истеъмол хусусиятлари . Хозирги вақтда харидорларга савдо корхоналарида 660 минг номда (турда) товарлар таклиф қилинмоқда. Товарлар хилининг ниҳоятда турли-туманлиги уларни ўрганиш учун гуруҳларга ажратишни тақозо этади. Шахсий эҳтиёжларни 3 турга: моддий, маънавий ва социал эҳтиёжларга бўлиш мумкин. Сиёсий иқтисод дарслигида ҳам шахсий эҳтиёжлар шундай туркумланади. Товарларнинг хусусиятларини ҳам аввало уч турга ажратиш мумкин: 1) товарларнинг моддий эҳтиёжларини қондира оладиган функционал хусусиятлари; 2) товарларнинг маънавий эҳтиёжларни қондира оладиган эстетик хусусиятлари; 3) товарларнинг социал эҳтиёжларни қондира оладиган эргономик хусусиятлари. Қайд қилинган хусусиятларни маълум давр мобайнида сақлаб қоладиган тўртинчи хусусият - бу товарнинг пишиқ- пухталигидир. Қуйидаги ҳар бир товар хусусиятлари бандларга бўлиб ўрганилади. Норматив-техник ҳужжатларда ҳар бир турдаги товарнинг хусусиятларини миқдор жиҳатдан ифодалайдиган сифат кўрсаткичлари берилади. 2. Товарларнинг ф ункционал хусусиятлар Товарнинг функционал хусусиятлари . Товарлар функционал (лотинча - «фаолият кўрсатиш») хусусиятлари туфайли инсон ҳаётида муайян вазифани бажариб, унинг моддий эҳтиёжини қондиради. Товарларнинг иш бажариш, хизмат қилиш (функционал) хусусиятларига уларнинг тегишли вазифани бажариш учун шароит яратиб берадиган хусусиятлари киради. Масалан, қишлоқ аҳолиси электр мойжувозлар танқислигидан кир ювиш машинасини сариёғ олиш учун ишлатишади. Бундан қатъи назар, кир ювиш машинасининг асосий функционал хусусиятлари дейилганда унинг кирни йиртмасдан тоза ювиш ва яхшилаб сиқиб бериш хусусиятлари назарда тутилади. Ҳар бир товарнинг ўзига хос функционал хусусиятлари бор. Товарларнинг турлари кўплиги учун уларнинг функционал хусусиятлари ҳам ранг-баранг бўлади. Ҳатто бир товарнинг бир неча функционал хусусиятлари бўлади. Товарларнинг функционал хусусиятлари уларни истеъмол қилиш мобайнида маълум физик ёки кимёвий жараёнлар натижасида юзага чиқади. Бу жараёнларга қараб уларнинг функционал хусусиятларини саккиз турга

ажратиш мумкин: кимёвий, физик-кимёвий, механик, термик, оптик, акустик, электрик ва магнит (тортиш) хусусиятли турлари. Товарларнинг кимёвий хусусиятлари. Бундай хусусиятлар товарларнинг ташқи муҳитга (ишқорга, кислотага, қуёш нурига) бардошлилигини ифодалайди. Масалан, жун, ипак газламалардан тикилган кийимларни ишқорли кир ювиш воситалари ёрдамида ювиб бўлмайди, чунки бундай газламаларнинг толалари креатин (жун) ва фиброин (ипак) оқсилларидан иборат. Пахта ва зиғир газламаларидан тикилган буюмлар эса кислоталарга чидамсиз бўлади, чунки улар целлюлозадан иборат бўлиб, ундаги гидроксил ОН группаси кислота билан осонгина реакцияга киради. Вискоза тўқималари таркибида сув билан жўшқин реакцияга кирадиган Na ишқор метали бўлганлиги учун нам ҳолатда 50% ишқорлигини йўқотади. Органик моддалар таркибида ташқи муҳит таъсирида турли ўзгаришлар содир бўлади. Масалан, қуёшнинг ультрабинафша нурлари резина таркибидаги каучук молекулаларини парчалайди ва ҳаво кислороди унинг пластифакторларини оксидлайди. Ноорганик моддалар эса ташқи муҳит таъсирида ўз хусусиятларини ўзгартирмайди (емирилиши назарга олинмаса). Ҳаво кислороди ва қуёш нурлари товарларга ижобий таъсир кўрсатиши ҳам мумкин. Масалан, лак ва бўёқ материаллари ташқи муҳит таъсирида полимеризацияланиб, суртилган юзада мустаҳкам плёнка ҳосил қилади. Товарларнинг кимёвий хусусиятларига қуйидагиларни айтиб ўтиш мумкин: Лак ва бўёқ материалларининг мустаҳкам плёнка ҳосил қилиш хусусиятлари. Бундай материалларнинг асосий вазифаси таркибидаги пигментларни бўяладиган юзага пишиқ ва силлиқ плёнка шаклида қоплашдир. Плёнканинг сифати унинг қаттиқлиги (МН/м 2 ) орқали ифодаланади. Товарларнинг физик-кимёвий хусусиятлари . Товарларнинг бундай хусусиятлари уларнинг таркибий тузилишига, айниқса материалининг зичлиги ва адсорбцион хоссасига боғлиқ. Адсорбция (лотинча «ютиш») деб қаттиқ жисм ёки суюқлик юза қатламининг газ ва эритмалардаги моддаларни ютиб олиш жараёнига айтилади. Товарлар материал зичлигига қараб қуйидаги турларга бўлинади: ҳақиқий зичлик - мутлақ зич модда оғирлигининг ҳажмига нисбати (г/ см 3 );

бўйлама зичлик - бир метр узунликдаги товарнинг оғирлиги бўлиб, г/ м ўлчов бирлигида ифодаланади; юза зичлиги - юзаси бир квадрат метр бўлган товарнинг грамм ҳисобида оғирлиги (г/м 2 ); ўртача зичлик - товар массасининг хажмига исбати бўлиб, г/см 3 да ўлчанади. нисбий зичлик - товар ўртача зичлигининг ҳарорати 4 0 С бўлган сувнинг нормал ҳаво босимидаги (1013 Па) зичлигига нисбатидир. Бу зичлик «солиштирма оғирлик» номи билан ҳам юритилади. Миқдор жиҳатдан «ҳақиқий зичлик» билан тенг бўлиб, фарқи ўлчов бирлигисиз ишлатилишидадир. Товарларнинг адсорбцион (моддаларни ютиш) қобилияти уларнинг таркибий тузилишига боғлиқ. Материал юзаси қанча ғовак бўлса, шунча кўпифодаланади, чунки ҳаводан ҳар нарсани ютади. Товарларнинг физик-кимёвий хусусиятлари қуйидагилардир: 1.Ич кийим ва пойабзалнинг гидроскоплиги . Масалан, ич кийимларнинг асосий вазифаси - баданнинг нафас олишига шароит яратиб беришдир. Бунинг учун улар сийрак тўқилган матолардан тикилган бўлиб, ҳаво ўтказа олиши керак ва гидрофиллик хусусиятига эга бўлиб, бадандан чиққан терни шимиб олиши лозим. Тер билан бирга бадандан модда алмашуви натижасида ҳосил бўлган ортиқча зарарли тузлар эриб чиқади. Материалларнинг нам тортиб олиш қобилиятига гидроскопиклик (юнонча - «намга сезгирлик») дейилади. Газламаларнинг гидроскопиклиги уни сувга ботириб қўйганда ҳар бир м 2 юзаси қанча сув шимиб олишига қараб баҳоланади. Ёзги пойабзал оёқни юрганда ташқи механик таъсирлардан сақлашдан ташқари оёқ терларини буғ сифатида ташқарига чиқариб туриши керак. Бу хусусиятни аниқлаш учун мутахассислар махсус асбоблар ёрдамида чармнинг бир м 2 юзасидан бир соатда қанча нам буғланиб ўтишини синаб кўришади. 2.Фаслбоп (демисезон) пойабзалнинг сув ўтказмаслик хусусияти . Кузда ва баҳорда кийиладиган пойабзал қалинроқ чармдан тикилган бўлиб, юқорида айтилган хусусиятлардан ташқари кам ўтказмаслик қобилиятига ҳам эга бўлиши керак. Буни чарм устига қўйилган сув қанча вақтда орқасига ўтишига қараб билиш мумкин. 3.Кўйлакнинг ҳаво ўтказиш қобилияти . Ёзги кўйлак баданни номаҳрам нигоҳлардан сақлаш билан бирга ташқаридан қуруқ ҳавони ва ичкаридан нам ҳавони ўтказиб туриши керак. Ҳаво ўтказиш қобилиятини эса бир секундда бир м 2 юзасидан қанча ҳаво ўтишига қараб аниқлаш мумкин.

Ювиш ва тозалаш воситаларининг ўз вазифаларини бажара олиш қобилияти. Кир ювиш машиналарининг бу хусусиятини кир ювиши ва ундан кейинги оқлигини солиштириб кўриб баҳолаш мумкин. идиш ювиш машинасининг сифати ёғлик идишларни тозалай олиш даражаси билан ўлчанади. Тиш пастаси ва порошогининг кор қилиш даражаси ювилгандан кейин тишлар орасида қоладиган таом қолдиғи ва ҳидининг миқдори билан аниқланади (махсус индикатор ёрдамида). Тозаловчи моддаларнинг доғ кетказиш қобилияти сунъий равишда доғ тегизилган кийимни тозалай олиш даражасига қараб баҳоланади. 5.Крем ва вазелинларнинг қўл ва юз терисида сингиши. Бундай моддаларнинг таркибида тўйинмаган ёғ кислоталари кўп бўлса сингиш қобилияти юқори бўлади. Терини маълум даражасигача юмшатиш учун сарф бўлган миқдор сингиш қобилиятининг даражасини кўрсата олади. 6.Елимларнинг адгезион хусусияти. Адгемизион қобилият ёпиштирилган материалларни ажратишда (Мпа ҳисобида) сарф бўлган коэрцетив куч билан аниқланади. Товарларнинг механик хусусиятлари . материаллар ташқи кучлар таъсирида деформацияланади (шакли ўзгаради). Қаттиқ жисмларнинг ташқи муҳитнинг механик таъсирига бардоши уларнинг механик хусусиятларини ифодалайди. Механик кучлар таъсир қилиш тезлиги бўйича статик ва динамик кучларга, таъсир қилиш майдонига қараб ғужланган ва ёйилган кучларга бўлинади. Булардан энг емирилувчилари динамик ва ғужланган кучлардир. Деформация қайта тикланиш бўйича илгариги ҳолатига қайта оладиган, узоқ вақт давомида релаксация натижасида тикланадиган эластик ва тикланмайдиган пластик турларга бўлинади. Ташқи кучлар таъсирида қисмлардаги элементар заррачалари жойини ўзгартиришига қараб эса чўзилиш, сиқилиш, силжиш, эшилиш ва эгилиш турларига ажралади. Товарларнинг механик хусусиятлари уларнинг микротузилишига ҳам боғлиқ. Масалан, кристаллик моддалар (металлар) пишиқ ва қаттиқ бўлади, молекулалари ёйилган полимерлар (толалар, чарм ва сунъий плёнклаар) чўзилувчан бўлади. Товарларнинг механик хусусиятлари ранг-баранг бўлиб, уларга мисол қилиб қуйидагиларни кўрсатиш мумкин: 1.Ёғоч материалларининг ташқи кучларга чидамлилиги . Қурилишда ишлатиладиган ёғоч материаллар кўпчилигининг сифати уларнинг ташқи муҳитга чидамлилиги ва оғир юк кўтара олиш қобилиятига қараб аниқланади. 2.Ёғоч материалларининг механик ишлов беришга мослиги. Ёғоч материалларига қурилишда ва мебель ишлаб чиқаришда арралаш, рандалаш

ва шунга ўхшаш турли механик ишловлар берилади. Лекин уларнинг механик ишловга мослигини аниқлаш қийин. Ёғоч материалларининг бу хусусиятига уларнинг қаттиқлигига қараб баҳо бериш мумкин. 3.Чолғу асбоблари симларининг таранглиги ва пластилиннинг пластик деформацияланиши. Бу хусусиятлар товарларни ишлаштиш даврида ташқи куч таъсирида деформациялангандан кейин аввалги ҳолига қайта тикланиш даражасига қараб аниқланади. Симларнинг қайта тикланиш даражаси 100% га яқин, пластилинники эса аксинча 0 га яқин бўлади. Товарларнинг термик хусусиятлари . Материалларнинг термик хусусиятлари уларнинг ташқи муҳит ҳароратига муносабати ёки иссиқликишлаб чиқара олиш хусусиятидир. Бундай хусусиятлар материалнинг таркибий тузилишига боғлиқ. Суюқ моддаларда иссиқлик атомларнинг ўзаро тўқнашуви натижасида тарқалади. Шунинг учун суюқ моддаларнинг термик хусусиятлари уларнинг зичлигига чамбарчас боғлиқ бўлади. Қаттиқ жисмларда иссиқлик атомларнинг таранг тебраниши (диэлектрикларда) ёки электронларнинг ҳаракати ва ўзаро таъсири натижасида (ўтказгичларда) тарқалади. Иссиқлик 3 усулда тарқалади: атомлар орқали ўтказиш йўли билан, ҳаво ҳароратидан ҳосил бўладиган конвекция усули ва фотонлар шаклида нурланиш натижасида. Товарларнинг термик хусусиятларидан энг характерлиси қуйидагилардир: Кийимларнинг иссиқдан сақлаш қобилияти. Уст кийимларнинг асосий вазифаси қишдпа бадан ҳароратини ташқарига чиқармаслик ва ёзда уни жазирамадан сақлашдир. Шунинг учун қишда серғовак газламалардан тикилган кўп қаватли кийим ва ёзда ғоваксиз ипак, пахта ва зиғир толаларидан бир қаватли енгил кийимлар кийилади. Иситгич асбобларининг иссиқлик чиқариш қобилияти. Иситгич асбобларининг илова қилинадиган ҳужжатларида одатда қуввати ёзилади. Аммо асбобларнинг фойдали иш коэффициенти ҳар хил бўлганлиги сабабли уларнинг қуввати иссиқлик чиқариш қобилиятини аниқ кўрсата олмайди. Шунинг учун асбобларнинг бу хусусиятига калориметр ёрдамида жоуль ҳисобида аниқланган миқдорига қараб баҳо бериш тавсия қилинади. Товарларнинг оптик хусусиятлари . Товарларнинг оптик хусусиятлари уларнинг ёруғлик нурлари билан боғлиқ фаолиятини кўрсатади. Табиатдаги электромагнит тўлқинлар узунлиги бўйича 6 гуруҳга бўлинади: 1) узунлиги 0,1 нм дан қисқа бўлган гамма-нурлар. Улар минерал моддаларнинг радиоактив парчаланиши натижасида ҳосил бўлади; 2) 1 нм дан 0,1 мкм гача узунликда бўлган рентген нурлари. Улар атомларнинг бомбардимони учдан бирини ташкил қилади;

3) узунлиги 380-760 нм бўлган ёруғлик ультрабинафша нурлар. Улар қуёш нурининг учдан бирини ташкил қилади; 4) узунлиги 380-760 нм бўлган ёруғлик нурлари; 5) 780 нм дан 0,1 гача узунликда бўлган инфрақизил нурлар. Қуёш нурининг ярми, чўғланувчи электр лампаларнинг асосий қисми (90% и) инфрақизил нурлардан иборатдир; 6) 0,1-10 мм гача узунликда бўлган радиотўлқинлар. Улар махсус генераторлар ёрдамида ишлаб чиқарилади. Ноозиқ-овқат товарларининг сифатини характерлаб берувчи қуйидаги хусусиятлар оптик хусусиятларга мисол бўла олади: 1.Телевизор экранидаги тасвирнинг равшанлиги. Бу телевизорнинг энг асосий хоссаларидан бири ҳисобланади. Чунки тасвир хира бўлса, телевизор ўз вазифасини тўлиқ бажара олмайди. Бу хусусиятнинг даражаси кд/м 2 ҳисобида экраннинг ҳар бир метр квадрат юзасидан кур сочилиш миқдори билан ўлчанади. 2.Видеомагнитофон экранидаги тасвирнинг аниқлиги . Уларнинг бу хусусиятига бир мм юзада нечта чизиқни алоҳида-алоҳида қилиб кўрсата олиш қобилиятига қараб баҳо берилади, шунингдек таклифни яхлит қилиб кўрсата олиши ҳам хисобга олинади. Тажрибаларда экрандаги кадр секундига 24-25 марта ўзгариб турса, ҳаракатдаги тасвирнинг яхлит бўлиб кўриниши аниқланган. Тезлиги ундан паст бўлса, тасвир миллтиллаб, бўлиниб-бўлиниб кўринади. Шу сабабли кинопроекторлар экранга секундига 24 та кадр туширилади. Телевизор экранида 625 кадр секундига 25 марта ўзгаради. 3.Электр лампанинг нур сочиш қуввати. Одатда электр ёритувчи асбобларнинг қуввати ватт ҳисобида белгиланади. Аммо уларнинг фойдали иш коэффициенти бениҳоят паст бўлганлиги учун бу кўрсаткич уларнинг нур сочиш қувватини аниқ кўрсата олмайди. Икки-уч йилда ётказиладиган ялпи синовларда лампаларнинг нур сочиш миқдори люксметр ёрдамида люмен ҳисобида ўлчаб кўрилади. Дераза ойнасининг тиниқлиги. Ойнанинг асосий вазифаси нур ўтказиш бўлиб, бу жараён фотометр ёрдамида фоиз ҳисобида ўлчанади. Юпқа форфор идишлар учун ҳам нур ўтказиш муҳим хусусият бўлиб саналади. Чўмилиш костюми эса аксинча нур ўтказмаслиги лозим. 5.Ёзув қоғозларининг оқлиги. Қоғоз оқ бўлмаса ундаги ёзувни ўқиб бўлмайди. Шунга ўхшаш ич кийим, чойшаб, ёстиқ жилди ва ҳ.к.лар ҳам етарли даражада оқ бўлиши шарт. Акс ҳолда улар кирлиги тезликда пайқалмай қолиши натижасида инфекция манбаига айланиши мумкин. Оқлик ҳам фотометр ёрдамида материал юзасидан қайтган нурларига қараб фоиз ҳисобида аниқланади.

6.Биллур ва брилиант буюмларнинг товланиши. Бундай буюмлар ёруғлик нурлари таъсирида йилтиллаб безаклик вазифасини бажарадилар. Товланиш материалнинг таркиби ва серқирралигига боғлиқ (бриллиант тошларининг 56 тагача қирраси бўлади). Буюмларнинг товланиши поляриметр ёрдамида ёруғликнинг синиш кўрсаткичи билан ўлчанади. 7.Сиёҳ ва пасталар рангининг тўқлиги. Ёзув қуроллари учун ишлатиладиган сиёҳ ва пасталарнинг ранги оч бўлса ёзувнинг ўқилиши қийин бўлади. Рангнинг оч-тўқлиги оптик компараторлар ёрдамида фоиз ҳисобида аниқланади. Декоратив косметикада ва қурилишда ишлатиладиган бўёқлар учун ҳам бу хусусият муҳимдир. Ранги оч бўлса пардоз ва бўяш учун буюм кўпроқ сарф бўлади. Шунинг учун норматив-техник ҳужжатларда г/м 2 ҳисобида бўёқларнинг бекитувчанлиги чегараланади. Декоратив косметика ашёларининг рангига эса балл ҳисобида баҳо берилади. Товарларнинг акустик хусусиятлари. Бу гуруҳга материалларнинг товуш тўлқинларига алоқадор хусусиятлари киради. Товуш деб тўлқин тариқасида тарқаладиган таранг муҳит заррачаларининг тебранишига айтилади. Товуш сифатини асосан 3 та кўрсаткич орқали таърифлаш мумкин: баландлик, куч ва тембр. Товушнинг баландлиги частота ўлчов бирлигида ифодаланади. Табиатдаги товушлар баландлиги (ингичка ва йўғонлиги) бўйича тўртга бўлинади: -инфратовушлар (частотаси 1 мГц дан 1 Гц гача); -эшитиладиган товушлар (частотаси 16-20000 Гц); -ультратовушлар (частотаси 20кГц - 1 ГГц); -гипертовушлар (частотаси 1 ГГц - 10 ГГц). Товушларнинг кучи тўлқиннинг тебраниш амплититудасига боғлиқ. Эшитиладиган товушларнинг кучи 1 пВт/м 2 гача бўлади. Бундан пасти эшитилмайди ва баланди эса қулоқни оғритади. Товушнинг тембри унинг таркибидаги қўшимча товуш тўлқинларининг турини (обертонларини) кўрсатади. Ҳар бир товуш манбаи асосий товушдан ташқари унга камроқ қўшимча товушларни ҳам чиқаради. Товушнинг тембрига қараб унинг қанақа манбадан чиқаётганлигини билиш мумкин. Товарларнинг электрик хусусиятлари . Бу хусусиятлар материалларнинг электр таъсирига реакциясини ифодалайди. Материаллар электр ўтказиш қобилияти бўйича ўтказгич, яримўтказгич ва диэлектрикларга бўлинади. Ўтказгичлар (кумуш, мис, алюминий, пўлат ва бошқа маталлар) таркибида эркин электронлар борлиги учун токни яхши ўтказади. Яримўтказгичлар (кремний , германий, селен, теллур, металларнинг оксид ва сульфидлари) фақат юқори температурада ток ўтказа

олади. Диэлектриклар (фарфор, шиша, слюда, мармар, пластмасса ва кўпчилик қуруқ органик моддалар) умуман ток ўтказмайди. Мисол тариқасида қуйидаги 3 та электрик хусусиятларни кўриб чиқамиз: 1.Радиоприёмникларни кучсиз товуш тўлқинларини қабул қила олиш қобилияти. Радиоприёмниклар узоқ ва кучсиз радиостанцияларнинг тўлқинларини ҳам қабул қила олиши керак. Давлат стандартининг талаби бўйича энг замонавий радиоприёмникларнинг сезгирлиги 1,7 мкВ, яъни шу кучланишдаги тўлқинларни ҳам қабул қила олади. 2.Стабилизаторнинг ток кучланишини бир меъёрда сақлаб туриш қобилияти. Давлат стандартига асосан хонадонимизга келадиган электр токининг кучланиши 209-231 В доирасида бўлиши керак. Лекин шаҳар, вилоят миқёсида электр токидан фойдаланиш даражаси сутка ичида ўзгариб туриши учун унинг кучланиши баъзан кескин пасайиб, баъзан кучайиб туради. Кучланишнинг 5% дан кўп ўзгариши электр асбобларининг хизмат муддатига салбий таъсир кўрсатади. Шунинг учун телевизорга ўхшаш нозик электр мосламалари стабилизатор орқали ишлатилади. Стабилизатор 154-253 В оралиқда ўзгариб турган токни 198-233 В атрофида сақлаб туради, яъни стабилизатор орқали ўтиб турган токнинг кучланиш турғунлиги +5 -10%. 3.Электр симларининг ток ўтказувчанлиги . Бу хусусият омметр ёрдамида аниқланади. Қаршилиги паст бўлган симлар токни нобудгарчиликсиз керакли жойларга етказиб беради. Миснинг қаршилиги алюминийдан 1,5 баробар паст бўлади, лекин мис қиммат туради. Тежаш мақсадида мисдан ингичка сим ишлаб чиқариб, уларнинг бир нечтасини қўшиб шнур тайёрлашади. Товарларнинг магнит (тортиш) хусусиятлари. Товарларнинг бу хусусиятлари магнитга сезгир-сезгир эмаслигини кўрсатади. Бу борада материаллар диамагнетиклар, парамагнетиклар ва ферромагнетикларга бўлинади. Диамагнетиклар (рух, мис, олтин, кумуш, германий) ва парамагнетиклар (темир тузлари, нодир элементлар) магнит майдонига бефарқ. Ферромагнетиклар (темир, никель, кобальт, гадолиний, тербий, диспрозий) атом ядросида тўлмаган орбиталар борлиги сабабли электронларнинг ўзаро таъсирида атомларнинг ҳаракатлантирувчи кучлари (моментлари) параллел ҳолатга келади ва натижада уар магнитга сезгирлик хусусиятига эга бўлишади. Магнит моментлари электрон, протон ва бошқа зарядли заррачаларнинг ҳаракати натижасида ҳосил бўлади. 3. Товарларнинг эстетик хусусиятлари Товарларнинг эстетик хусусиятлари . Товарларнинг эстетик хусусиятлари дейилганда уларнинг шакли, тузилиши ва пардози тушунилади. Товарларнинг бу хусусиятлари истеъмолчиларга бадиий завқ бағишлай

олиши керак. Мутахассисларнинг кузатишларига кўра 40% харидорлар товарларнинг эстетик хусусиятлари қониқарли бўлмагани учун магазиндан харид қилмасдан чиқиб кетадилар. Уларнинг 20% ига маданий ва хўжалик молларининг шакли ёқмайди. 40% қизлар ва 30% йигитлар магазинларда замонавий фасонда тикилган молларни тополмай ателтелар хизматидан фойдаланишар экан. Товарларнинг биргина ўзи эмас, унинг жойланиши ҳам харидорни жалб қилиши лозим. Чиройли жойланган товар янада сифатлироқ кўринади. Баъзи товарларни сотиб олишда (масалан, заргарлик, бадиий, пардоз- андоз буюмлари) уларнинг фақат эстетик хусусиятлари эътибор берилади. Бундай товарларнинг эстетик хусусиятлари бир вақтнинг ўзида функционал хусусиятларининг вазифасини ҳам бажаради. Товар шакли эса эстетик талабларга жавоб бериши учун у янги, замонавий стиль (юнонча - «таёқча») ва модага (лотинча - «қоида») мос бўлиши лозим. Стил - бу ўз даврига мос усул ва воситаларнинг бадиий тимсол бирлиги. Масалан, меъморчилик тарихида романтик, готик, уйғониш, барокко, рококо ва модерн стиллари маълум. Мебель ва бадиий буюмлар ҳам ҳар бир даврнинг ўзининг стилига мослаштириб ишлаб чиқарилади. Мода деб қисқа давр ичида келиб кетадиган ижтимоий муҳитдаги ҳукмрон дид ва урф-одатларга айтилади. Масалан, тахминан ҳар 6-7 йилда шим почасининг кенглиги, юбканинг узунлиги, пойабзал учининг шакли ва пошнасининг баландлиги ўзгариб туради. Товарларнинг эргономик хусусиятлари Товарларнинг эргономик хусусиятлари . Эргономика (юнонча - «ишлаш қонунияти») инсоннинг унумли ишлаши учун шарт-шароит ва қулайлик яратиш имкониятларини ўрганади. Товарларнинг эргономик хусусиятлари деб уларни ишлатиш қулайлиги ва гигиеник безарарлигига айтилади. Товарларнинг пишиқ-пухталиги (мустаҳкамлиги). Товарларнинг мустаҳкамлиги деб уларнинг маълум давр мобайнида функционал, эстетик ва эргономик хусусиятларини етарли даражада сақлай олиш қобилиятига айтилади. Товарларнинг мустаҳкамлиги катта иқтисодий ва ижтимоий аҳамиятга эгадир. Ишлаб чиқарилган товралар ҳар қанча мустаҳкам бўлса, моддий бойликлар ҳам шунча тежалади. Афсуски мамлакатимизда ишлаб чиқарилаётган рангли телевизорларнинг 33% и, магнитофонларнинг 17% и ва холодильникларнинг 8% и кафолат муддати давридаёқ ишдан чиқмоқда. 5. Товарларн инг ишлатиш қўлайлиги Товарларнинг мустаҳкамлик тушунчаси ўз ичига товарларнинг бузилмай ишлаши, чидамлилиги, ремонтга яроқлилиги ва ташқи муҳитга инертлиги хусусиятларини қамраб олади.

Техник жиҳатдан соддал бўлган товарлар ҳам яширин нуқсонлар туфайли истеъмол даврида ёки узоқ вақт сақланиши натижасида сифатини йўқотиши мумкин. Масалан, тайёр кийимнинг дазмолланган шаклини сақлай олиш қобилиятини нам таъсирида газламасининг қисқариш даражасига қараб билиб бўлади. Айниқса, пахта ипидан тўқилган синтетик кўйлакларнинг чоклари тез буришиб қолади. Товарларнинг чидамлилиги. Товарларнинг маълум вақт оралиғида ва фойдаланиш шароитларида имкониятининг охиригача узлуксиз ишга яроқли бўлишини сақлай олиш қобилиятига уларнинг чидамлилиги дейилади. Имкониятининг охири дейилганда ундан кейин товарни ишлатиш ёки тузатишга хожат қолмайди деб тушуниш керак. Одатда товарни ремонт қилиш учун сарф қилинадиган маблағ унинг чакана нархининг ярмидан ошиқ бўлса, у янгиланади, чунки бундай буюм тез-тез бузиладиган бўлиб, уни ремонт қилиб туриш янгисини сотиб олишдан кўра қимматроққа тушуши мумкин. Товарларнинг ремонтга яроқлилиги. Товарларнинг бу хусусияти улар бузилиб қолса тузалишга яроқлилигини кўрсатади. Бу соҳада маданий ва хўжалик товарлари тузаладиган (электр, кино, фотоасбоблар, радиоэлектрон аппаратлар, транспорт, чолғу асбоблари, мебель) ва тузалмайдиган товралар (электр лампалар ва гальван элементлари)га бўлинади. Тузаладиган товарларнинг ремонтга яроқлилиги тузатиш жараёнида истеъмол хусусиятларининг қайта тикланиш даражаси ва тузатиш учун кетган меҳнат миқдори билан белгиланади. 6. Товарларнинг сифат кўрсаткичлари Товарларнинг ташқи муҳитга инертлиги. Ташқи муҳит товарларнинг мустаҳкамлилигини ва чидамлилигига таъсир қилувчи муҳим омиллардан биридир. Буларга мисол қилиб товарларнинг қуйидаги хусусиятларини олиш мумкин: 1.Заргарлик буюмларининг ташқи атмосферага турғунлиги. Маълумки, металларнинг кўплари ҳаво кислороди таъсирида оксидланади. Нодир метллар бундан истисно. Металларнинг оксидланиши ташқи кўринишидан ва оғирлигининг камайишидан маълум бўлади. 2.Товарларнинг кимёвий реагентларга чидамлилиги. Металларнинг аксарияти турли эритмалар таъсирида емирилади. Масалан, қалайланган металл идишлар сут маҳсулотлари таркибидаги органик кислоталарга чидамли. Алюминий идишларда тузланган озиқ-овқат сақланса, у емирилади, чунки алюмин анорганик кислота ва ишқорларга чидамсиздир. Чўян қозонлар, пўлатдан ясалган пичоқ, қошиқ ва шунга ўхшаш рўзғор буюмлари нам ҳолда занглайди. Уларнинг емириилиш даражасини махсус эритмада

эриган моддаларнинг миқдори ёки занглаш тезлиги билан аниқлаб билса бўлади. 3.Шиша идишларнинг иссиққа чидамлилиги. Шиша ва чинни идишлар қайноқ сув билан ювишга, сирланган пўлат идишлар эса ўтда овқат пиширишга чидамли бўлиши лозим. Уларнинг бундай чидамлилигини билиш учун маълум даражагача қиздириб, кейин совитилади. Органик моддалардан бўлган товарларнинг биологик бардоши. Ёғоч материаллари нам ҳолатда микроорганизмлар таъсирида чирийди, юнг газламаларини куя ейди ва ҳ.к. Буларнинг биологик хусусиятлари нормалаштирилмайди, фақат сақлаш шароитларини яхшилаш талаб қилинади. 5.Кимёвий фаол товарларнинг бузилмасдан сақланиши . Баъзи товарларнинг функционал фаоллиги вақтнинг ўтиши билан пасайиб боради. Масалан, гальван элементларининг электродлари ва электролити орасида оксидланиш-тикланиш реакцияси секин бўлса ҳам содир бўлиб тургани учун электр ҳосил қилувчи кучи (ЭДС) камаяди, ёруғ-сезгир материаллар шундай реакция натижасида қорая бойлашди. Шунинг учун норматив-техник ҳужжатлар бундай товарларнинг яроқлилик муддатини чегаралаб қўяди. Масалан, фотоплёнкаларнинг яроқлилик муддати турига қараб 1-2 йил, фото қоғозларники - 6 ойдан 18 ойгача, био қўшимчали синтетик кир ювиш воситалариники - 6-9 ойгача. Бу муддатдан кейин уларни сотиш ман этилади. Айрим товарларнинг, масалан, кимёвий-маиший товарларнинг сифати сақлаш пайтида ўзгарса ҳам улар бутунлай яроқсиз бўлмайди. Уларнинг нархини тушуриб сотиш мумкин. Масалан, қурилиш бўёқларини сақлаш муддати стандарт турига қараб 3-12 ойгача ва алифларники 2 йил атрофида чеклаб қўйилган.

O'xshashlar

Сабзавот ва мевалар уларнинг турлари сифат кўрсаткичлари

Молиявий натижалар кўрсаткичлари таркиби ва уларни шакллантириш

Озиқ овқат товарлари сифатини баҳолаш фанининг аҳамияти ва долзарблиги.

Сифат тизимлари ва сифат бошкаруви

Бозорни комплекс ўрганиш