To`lov tizimi va uning strukturasi - Iqtisodiyot - Referatlar

To`lov tizimi va uning strukturasi

Yuklangan vaqt:

13.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

56.5 KB

Ko'chirib olish

To`lov tizimi va uning strukturasi Reja : 1. To`lov tizimi va uning elementlari. 2. Makro va mikrodarajadagi to`lov tizimi. 3. Respublika to`lov tizimi va uni tashkil etilishi 4. Tijorat banklarining to`lov tizimlari.

Tayanch iboralar: Bank tizimi, to`lov tizimi elementlari, to`lovlarni o`tkazish tartibi, mexanizm, Markaziy bank, tijorat banki, to`lov tizimi, xavfsizlikni ta’minlash, makrodarajadagi to`lov tizimi, chakana to`lov tizimi. hisob-kitob, texnik standartlar, to`lov summasi, to`lov vositasi. To`lov tizimi va uning elementlari. Respublikamizda bank tizimi va uning faoliyati jahon andozalariga tobora yaqinlashib bormoqda. Bank tizimini erkinlashtirish va erkin raqobat sharoitiga moslashtirish ko`zda tutilgan bir qator hujjatlar qabul qilindi. Xususan, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining «Bank tizimini yanada erkinlashtirish va uni isloh qilish chora-tadbirlari to`g`risidagi» Farmoni chiqarilib, unda «Moliya- bank tizimini isloh qilish siyosatini takomillashtirish, uning ko`proq aniq- oydinligini ta’minlash, iqtisodiyotda to`lovlar va hisob-kitoblar mexanizmini mustahkamlash bo`yicha tavsiyalar ishlab chiqishi» lozimligi belgilab berilgan edi. Bu vazifaning bajarilishi aynan to`lov tizimi bilan bog`liqdir. Shuning uchun, avvalo, to`lov tizimi tushunchasini ko`rib chiqamiz. Iqtisodiyotda turli mulkchilik shakllariga tegishli bo`lgan kompaniya va firmalar faoliyat ko`rsatib, ular doimo bir-biri bilan uzviy bog`liqdir. Chunki korxona va tashkilotlar bir-birlari bilan oldi-sotti munosabatlarini o`rnatadilar, bu munosabatlar o`zaro hisob-kitoblar orqali hal qilinadi. Bu hisob-kitoblarni o`tkazish uchun ma’lum bir tizim mavjud bo`lishi lozim. Agar o`zaro hisob-kitob qilayotgan firmaga bitta bank xizmat ko`rsatsa, to`lovlar juda tez va sodda sxemada o`tkaziladi, ya’ni hisob-kitoblar bir bankning ichida bajarilib, bir korxona hisobvarag`idan ikkinchi korxona hisobvarag`iga ma’lum bir summani o`tkazish orqali bajariladi. Agar hisob-kitob qilayotgan firmalar turli bank xizmatidan foydalansalar, u holda, to`lovni bir bankdan ikkinchi bankka o`tkazish uchun ma’lum bir to`lov tizimidan foydalanishga to`g`ri keladi. Bu to`lov tizimi arzon,

qulay shu bilan birga xavfsiz ham bo`lishi lozim. Agar to`lov tizimi rivojlangan bo`lsa, undan foydalanish sur’ati ham oshib boradi. To`lov tizimlari turli shakllarda tashkil etiladi, lekin ularning maqsadi doimo bitta, ya’ni aholiga va xo`jalik subyektlariga o`z pul mablag`larini bir bankdagi hisobvaraqdan boshqa bank hisobvarag`iga tez o`tkazib berishni ta’minlashdir. To`lovchi va to`lovni oluvchi uchun, muqobil yo`l bo`lib naqd pul orqali hisob- kitob qilish, yoki barter bo`lishi mumkin. Lekin bunday hisob-kitoblar ko`p hollarda cheklangan bo`ladi. To`lov tizimidan banklar ham foydalanadilar. Banklar to`lov tizimidan o`z faoliyatlari bilan bog`liq operatsiyalar bo`yicha pul o`tkazishda, shu bilan birga mijozlarning operatsiyalari bo`yicha pul o`tkazishda foydalanadilar. Qanday shaklda foydalanishdan qat’iy nazar to`lov tizimi o`z ichiga 4 bosqichni oladi. 1-bosqich - to`lovning boshlanishi, ya’ni to`lovchi o`z bankiga pulni o`tkazib berish to`g`risida topshiriq beradi. 2-bosqich - to`lov tizimining ishtirokchi banklari o`rtasida to`lov hujjatlarining almashishi, ko`pincha bu operatsiya kliring deb yuritiladi. 3-bosqich - to`lov tizimining ishtirokchi banklari o`rtasida hisob-kitob o`tkazish, ya’ni to`lovchi banki pul o`tkazib berishi lozim. Bundan tashqari, banklar uchinchi ishtirokchi orqali, unda o`z hisobvaraqlarini ochish orqali hisob- kitob qilishlari mumkin. Bu holda ko`pincha uchinchi tomon rolini Markaziy bank bajaradi. 4-bosqich - to`lovlarni qabul bilan bog`liq operatsiyalarni yakunlash. To`lov tizimi turli olimlar tomonidan turlicha talqin qilinadi Masalan, Bryus Sammersning fikricha, iqtisodiy faoliyatni tashkil etish natijasida paydo bo`lgan majburiyatlarni ushlab turish uchun pulli to`lovlarni o`tkazishda ishlatiladigan mablag`lar yig`indisiga to`lov tizimi deyiladi. Bu talqinda asosiy o`rin mablag`larga berilayapti, buning uchun naqd hamda naqdsiz pullardan foydalaniladi. Yuqoridagi talqindan yana shunday xulosaga kelish mumkinki, to`lov tizimi majburiyatlarni ushlab turish imkoniyatini beradi.

Naqdsiz pullardan foydalaniladigan to`lov tizimida ma’lum bir to`lov vositalari ishlatiladi, ya’ni mablag`larni o`tkazish uchun qog`oz hujjatlar, yoki elektron hujjatlar ishlatiladi. Jahon banki mutaxassislaridan yana biri O.Margaret to`lov tizimiga quyidagicha ta’rif bergan. «To`lov tizimi bu - pul mablag`larini o`tkazish mexanizmidir». To`lov tizimiga yana bir ta’rif Rossiyaning iqtisodchisi M.P. Beryozina tomonidan berilgan bo`lib, unga ko`ra «mamlakatning to`lov tizimi - bu iqtisodiy faoliyat natijasida yuzaga keluvchi qarz majburiyatlarining bajarilishini ta’minlovchi, qonuniy boshqariluvchi elementlar yig`indisi». Bu ta’rif mazmunan Bryus Sammers ta’rifiga yaqinroq ekanligini ko`rish mumkin, ya’ni bu ikki ta’rifda «... yuzaga kelgan majburiyatlar...» degan tushuncha ishlatilgan. Demak, bu ta’riflarda tovar va xizmatlar qiymatini to`lash bilan bog`liq bo`lgan majburiyatlar, shu bilan birga moliyaviy majburiyatlar ham ko`zda tutilgan. Moliyaviy majburiyatlar davlat budjeti oldidagi yuridik va jismoniy shaxslarning majburiyatlari deb qaraydigan bo`lsak, unda barcha naqd pulsiz hisob-kitoblar, jumladan, banklarning davlat budjetini kassaviy ijro etish operatsiyalarining bajarilishini to`lov tizimi orqali amalga oshirilishini ko`rishimiz mumkin. Bir qator ta’riflarni ko`rib, ular to`g`risida mushohada yuritish natijasida to`lov tizimiga umumiy qilib quyidagi ta’rifni beramiz: «To`lov tizimi -iqtisodiy faoliyat natijasida yuzaga keladigan majburiyatlar bo`yicha subyektlar o`rtasida pul mablag`larining qonun-qoidalar asosida harakatlanishini ta’minlovchi dastur, yoki mexanizmdir». Bizning fikrimizcha, bu mexanizmni harakatga keltirish uchun ishtirokchilar, mexanizm oldiga qo`yilgan huquqiy talablar, to`lov vositalari yoki qurollari kerak bo`ladi.

Makro va mikrodarajadagi to`lov tizimi. To`lov tizimini biz ikkita kata guruxga bulishimiz mumkin: 1. Makrodarajadagi to`lov tizimi; 2. Mikrodarajadagi to`lov tizimi. Butun dunyo mikyosida oladigan bulsak makrodarajadagi to`lov tizimiga misol tarikasida biz butun dunyo to`lov tizimini va mikrodarajadagi to`lov tizimiga esa bir mamlakatning to`lov tizimini keltirishimiz mumkin. Bir mamlakat mikyosida mikrodarajadagi to`lov tizimiga esa bir mamlakatning to`lov tizimi makrodarajadagi to`lov tizimi va mamlakat ichidagi ichki to`lov tizimini misol keltirishimiz mumkin. Mikrodarajada to`lov tizimi bir bank va banklar urtasidagi uzaro to`lovlar tizimini misol tarikasida olishimiz mumkin. To`lov tizimining ishtirokchilari jismoniy shaxslar, yuridik shaxslar, hukumat, banklar va boshqa moliyaviy institutlar bo`lishi mumkin. Jismoniy shaxslar to`lov tizimini boshqarib turuvchi Markaziy bank bilan bevosita aloqada bo`lmasalarda ular to`lov tizimida qatnashadilar. Bu qatnashuv bilvosita bo`ladi, ya’ni yuridik va jismoniy shaxslar o`zlariga xizmat ko`rsatuvchi bankka o`z hisobvaraqalaridagi pul mablag`larini boshqa bankka o`tkazib berish bo`yicha topshiriq beradilar. Bu topshiriqni bajarish uchun tijorat banklari to`lov tizimiga bog`lanadi. Agar ushbu ishtirokchilar bo`lmaganda edi, tijorat banklarining o`zi to`lov tizimining to`laqonli ishtirokchilari bo`lishi mumkin emas edi. Shu bilan birgalikda hukumat hamda, turli moliyaviy institutlar ham to`lov tizimida qatnashadilar. Bu qatnashuv tijorat banklari orqali ham bo`ladi. Chunki ularning hisobvaraqalarini tijorat banklari yuritadilar. Demak, hozirgi kunda respublikamiz to`lov tizimining asosiy va bevosita ishtirokchilari tijorat banklaridir. Bu haqda batafsil quyiroqda to`xtalib o`tamiz. To`lov tizimiga mexanizm sifatida qarab, uning oldiga qo`yilgan bir qator talablarni ko`rib chiqamiz.

Birinchidan, to`lovchi va pul oluvchilarning huquqlari aniq belgilangan bo`lishi kerak; Ikkinchidan, pul mablag`larining o`tkazilishi huquqiy tomondan belgilangan bo`lishi lozim, ya’ni qonun bilan mustahkamlangan tartiblar amaliyotga to`la tadbiq etilishi lozim; Uchinchidan, ko`pchilik tomonidan qabul qilingan bo`lishi kerak; To`rtinchidan, kam xarajatli bo`lishi, tannarx hisobga olinishi lozim; Beshinchidan, yo`qotishlar va qonunbuzarliklarning oldini olish imkoniyatiga ega bo`lishi lozim. Agar yuqoridagi sanab chiqilgan talablarga javob bersa, bunday to`lov tizimi muvaffaqiyatli faoliyat ko`rsatishi mumkin. To`lov tizimini mexanizm sifatida qaraganimizda uning yana bir harakatga keltiruvchi elementi sifatida to`lov vositasi yoki to`lov qurollarini ko`rishimiz mumkin. To`lovni o`tkazishni boshlash aynan, to`lov vositalarini tanlashdan boshlanadi. To`lov vositalariga kredit instrumentlari sifatida to`lov talabnomasi, to`lov topshiriqnomasi, inkasso topshiriqnomasi, akkreditiv ochish uchun ariza, debet instrumentlari sifatida esa cheklarni kiritish mumkin. Hozirgi kunda magnit, plastik kartochkalar ham to`lov vositalari sifatida keng ishlatilmoqda. Ko`pgina chet davlatlarda to`lov instrumentlarini tanlashdan avval bir qator savollar o`ylab ko`riladi. Har bir konkret operatsiya bo`yicha alohida savollar yechimi topiladi. Masalan: 1. Bu operatsiya shu yerning o`zida (do`kon, supermarket) bajariladimi yoki operatsiyani yakunlash uchun ma’lum vaqt kerak bo`ladimi? 2. To`lov summasining miqdori katta yoki kichikmi? 3. To`lov mahalliymi, shaharlararo yoki xalqaromi? 4. Bu operatsiya doimiymi (1 oy, kvartal, yil) yoki bir martalikmi? 5. Bu operatsiya muddatlimi? Shu kuni yakunlanadimi yoki bir necha kundan so`ngmi?

6. Har bir konkret to`lov instrumentining tannarxi qanday? 7. To`lov kafolati qanday? Bunday savollarni har bir konkret operatsiya bo`yicha ishtirokchilar o`ylab, vaziyatni tahlil qilib o`zlariga qulay bo`lgan variantni, qulay bo`lgan to`lov instrumentini tanlaydilar. Bu esa shartnomada mustahkamlab qo`yilgan. Ko`p yillar davomida to`lov tizimining ishi Markaziy bankning aktiv qiziqish sohasiga kirmas edi. Unga «ko`zga ko`rinmas» faoliyat turi sifatida qaralib, bank siyosatining asosiy masalalariga tegishli emasdek bo`lib hisoblanardi. hozirgi kunda bunday e’tibor tubdan o`zgardi. Oxirgi 15-20 yil ichida ko`p davlatlar, asosan bozor iqtisodi rivojlangan davlatlar iqtisodiyotida quyidagi holatlarni kuzatish mumkin: Birinchidan, bank o`tkazmalarining soni va o`tkazilayotgan mablag`larning hajmi ortib borishi natijasida to`lov tizimi oborotining beqiyos darajada o`sishi. Bu esa, birinchi navbatda butun dunyoda moliviy bozor aktivligining o`sishiga va to`lovlarning tezlashuviga yordam berdi. Ikkinchidan, to`lov tizimi ichida pul mablag`larining bir joydan ikkinchi joyga tez o`tishini ta’minlovchi texnika va texnologiya tizimidagi katta muvaffaqiyatlarning qo`lga kiritilishi. To`lov tizimidagi yangi texnologiyalarning yaratilishi va ularning amaliyotga tadbiq etilishi to`lovlarning bir necha daqiqada bir xududdan ikkinchi hududga o`tkazib berishi uchun sharoit yaratdi. Bu esa, hozirgi to`lov tizimining bozor iqtisodiyotini rivojlantirishdagi rolining beqiyos ekanligini ko`rsatadi. Umumiy qilib aytganda, to`lov tizimi iqtisodiyot moliyaviy infratuzilmasining hayotiy muhim elementi, iqtisodiyot samaradorligiga ta’sir etuvchi omil bo`lib hisoblanadi. Shu bilan birga pul-kredit siyosati orqali iqtisodiyotni samarali boshqarishni ta’minlovchi zaruriy vosita bo`lib hisoblanadi. To`lov tizimining iqtisodiyotda tutgan o`rni Markaziy bank faoliyati bilan chambarchas bog`liq, chunki, Markaziy bankning asosiy maqsadi mamlakatda pul- kredit va moliyaviy barqarorlikni ta’minlashdan iborat.

Respublika to`lov tizimi va uning tashkil etilishi O`zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgunga qadar to`lov tizimi asosan qog`oz ko`rinishidagi pochta hisob-kitoblarni amalga oshirib beradigan tizim edi. 1990 yillargacha sobiq Ittifoq iqtisodiyoti «Banklararo hisob-kitoblar» termini ishlatilmas edi. Banklararo hisob-kitoblar davlat bankida ochilgan markazlashgan tartibdagi vakillik hisobvarag`i orqali olib borilgan. Bank muassasalari o`z filiallari bilan 1933 yilda kiritilgan MFO (filiallararo oborotlar) bo`yicha ichki hisob- kitoblarni olib borganlar. Shunga muvofiq bank xodimlarining asosiy e’tibori filiallararo hisob-kitoblarga qaratilgan edi. Bunday hisob-kitoblar bo`yicha to`lovlarni amalga oshirish uchun bankning mablag`i bo`lmasa ham cheklanishlar yo`q edi. Filiallararo hisob-kitoblar yil oxirida markazda yakunlanardi. Yil davomida esa filiallararo oborotlar yuritiladigan hisobvaraqlar orqali pul o`tkazish operatsiyalari pochta yoki telegraf avizolari orqali amalga oshirilar edi. Kredit resurslari markazdan hisobga olinib, rejalashtirib borilardi. 1991 yildan boshlab bu kamchiliklarni tugatish maqsadida O`zbekistonda banklararo hisob-kitoblarga o`zgarishlar kiritila boshlandi. Bu davrda O`zbekistonning boshqa respublikalar bilan amalga oshiriladigan hisob-kitoblari qalbaki avizolar hisobiga buzildi va to`lov tizimi izdan chiqdi. Mavjud tizim talabga javob bermay qolgani bois, Respublika Markaziy banki yangi elektron to`lovlar konsepsiyasini ishlab chiqdi. Ushbu konsepsiyaga binoan elektron hujjatlar ko`rinishida ishlab chiqilgan to`lov tizimi talab va imkoniyatlarni hisobga olgan holda bosqichma-bosqich amalga oshirilishi lozim edi va bu vazifa ko`zlangandek bajarildi. Hozirgi vaqtda yaratilgan elektron to`lov tizimiga muvofiq, to`lov hujjatlarini respublika miqyosida 15-20 daqiqada, viloyat ichida 3- 5 daqiqada amalga oshiriladigan bo`ldi. Markaziy bank ma’lumotlariga qaraganda, yangi tizim kuniga 60 milliard so`mlik 60 mingta hujjat aylanish imkonini beradi. Bu to`lov tizimi bundan besh barobar hajmdagi operatsiyalarni amalga oshirishga qurbi yetadi. Lekin bunday muvaffaqiyatga yetgunga qadar milliy to`lov tizimi bir necha bosqichni bosib o`tdi.

Birinchi bosqich 1991-1994 yillarni o`z ichiga oladi. Bu davrda to`lov tizimini rivojlantirish va takomillashtirish borasida ijobiy ishlar amalga oshirildi. Xususan 1991-92 yillarda Markaziy bankning Bosh axborotlashtirish Markazida banklararo hisob-kitoblarda elektron pochta usulini yaratish ustida ishlandi. Shuningdek bank operatsion ish kunini kompyuter vositasida bajarishning amaliy dasturini yaratish va ularni banklarda tadbiq etish bo`yicha ish olib borildi. 1993 yilda O`zbekiston Respublikasining «Axborotlashtirish to`g`risida» gi Qonuni qabul qilindi. Ushbu qonun ijrosini ta’minlash maqsadida Markaziy bankda va uning hududiy boshqarmalari va bo`limlari tashkil etildi. O`zbekiston Respublikasi banklararo to`lovlar tizimini takomillashtirish maqsadida Jahon banki tomonidan ajratilgan mablag`lar hisobidan samarali foydalanish maqsadida xalqaro tanlov-tender e’lon qilindi. 1995 yil aprel oyidan boshlab to`lov tizimini takomillashtirishning ikkinchi bosqichi boshlandi. Bu bosqich 1998 yilgacha davom etdi. Ushbu bosqichda to`lov tizimi o`z oldiga qo`ygan vazifani uddaladi deyish mumkin. Agar 1996 yilda hisob- kitoblar respublika ichida 1 kunda, viloyat ichida 1 soatda yakunlangan bo`lsa, bu vaqt borgan sari qisqarib bordi. 1997-98 yillardan boshlab hududlararo to`lovlarning o`tishi 15-20 daqiqani, hudud ichidagi to`lovlarning o`tishi 3-5 daqiqani tashkil qilishiga erishildi. 1998 yildan boshlab 2001 yilgacha milliy to`lov tizimini takomillashtirishning III bosqichi amalga oshirildi. 2002 yildan respublika to`lov tizimini takomillashtirishning IV bosqichi boshlandi. Bu davrda to`lov tizimini takomillashtirish va boshqaruv uchun axborot tizimini yaratish bo`yicha bir qator ishlar amalga oshirildi . Tijorat banklarining to`lov tizimlari. - To`lovlarni real vaqtda o`tishini ta’minlash va tijorat banklariga yagona vakillik hisobvarag`i orqali xizmat ko`rsatish bo`yicha tanlangan texnologiya hamda ishlab chiqilgan texnik topshiriq bo`yicha banklararo to`lovlarni yagona vakillik hisobvarag`i orqali o`tkazish bo`yicha yaratilayotgan dasturlarni ishlashga

tayyorligini tekshirish maqsadida 2002 yilning 27 aprel kuni sinovdan o`tkazildi. Bundan tashqari, yagona vakillik hisobvarag`i orqali real vaqtda amalga oshirayotgan banklarni o`zaro uzluksiz ishlashni ta’minlaydigan dastur ishga tushirildi. Yangi tizimga barcha tijorat banklari bir yo`la o`tkazilmadi. Avval bir qator banklar ushbu tizim bo`yicha ishlab sinab ko`rildi. Yagona vakillik hisobvarag`i tizimi orqali ishlashga AT Sanoatqurilishbanki 2002 yilning 15 iyulida, AT Tadbirkorbanki 20 iyulida, DAT Asaka banki 21 oktabrda o`tkazildi va ularga har tomonlama yordam berildi. Yagona vakillik hisobvarag`i bo`yicha boshqaruv axborot tizimiga o`tish 2003 yilning sentabr oyida nihoyasiga yetkazildi. Yangi tizimga o`tishni DT Xalq banki hamda Alp Jamol xususiy banki yakunladi. Natijada quyidagilarga erishildi: - kunlik to`lovlarni o`tkazish uchun band bo`lgan mablag`larning bir qismini bo`shashiga, shu bilan birga bo`shagan mablag`larni tegishli aktivlarga joylashtirish imkoni yaratildi; - bank filiallarida butun kun davomida paydo bo`ladigan tavakkalchiliklarni kuzatib, uni o`z vaqtida bartaraf etish mumkin bo`ldi; - bankning yuqoridan pastga, pastdan yuqoriga bo`lgan har bir jarayonni tizim orqali kuzatish mumkin bo`ldi; - bank filiallarining qay biri zaif, qay biri mustahkamligini tahlil qilish va tez, operativ ravishda choralar ko`rish imkoni yaratildi; - bankning yagona kundalik balansi uning likvidligi, tavakkalchiliklari, majburiyati, kapitali qanday darajada ekanligini aniq ko`rish va tahlil qilish imkoniyati yaratildi. To`lov tizimining hozirgi darajaga yetishida bir necha omillar xizmat qilgan. Bu omillar quyidagilardir : 1. Buxgalteriya hisobining jahon andozalariga mos keluvchi Bank Depozitorlari Milliy Axborot Bazasi tashkil etildi. 2. Vazirlar Mahkamasining bir qator qarorlari asosida soliqdan ozod etilgan mablag`lar hisobiga bank tizimi to`liq kompyuterlashtirildi. 3. Banklar o`z imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda «Fido-Biznes» firmasi

tomonidan yaratilgan dasturiy ta’minoti bilan to`liq ta’minlandi va imkoniyati yetadigan banklarga, jumladan, Milliy bank, Asaka bank, DAEWOO bank va ABN-AMRO banklarga dasturiy ta’minot yaratishga doir texnik talablar qo`yildi. To`lovlarning elektron usulda amalga oshirilishi ham mijoz uchun tez amalga oshirish quvvati jihatidan juda ham qulay, ham bank uchun xarajat kamligi uchun juda foydalidir. Shuning uchun, O`zbekistonda yaratilgan elektron to`lovlar tizimi milliy to`lov tizimining asosi bo`lib, uni rivojlantirish umummilliy ahamiyatga ega. Hozirgi vaqtda, respublikada to`lov tizimini mukammallashtirish, to`lov vositalarini rivojlantirish va mijozlarga qulay bo`lgan to`liq avtomatlashtirilgan tizimni ishlab chiqish asosiy maqsad qilib belgilangan. «Elektron hamyon» sifatida mashhur bo`lgan plastik kartochkalar to`lovlarning barcha turidan xam eng qulay to`lov vositasi sifatida tan olingan. Shuning uchun respublikada bir qator yirik banklar plastik kartochkalar bozorini shakllantirishda aktiv faoliyat ko`rsatmoqdalar. Plastik kartochkalar bozorini rivojlantirishda bir qancha bankomatlar o`rnatilishi, milliy valyuta barqarorligi va mustahkam muhofaza tizimi kabi murakkab ishlar amalga oshirilgandan keyingina ma’lum ijobiy natijalarga erishish mumkin. Hozirgi kunda respublikada «Bank-Mijoz» tizimi amaliyotga keng tadbiq etilmoqda. Bu tizimda bank mijozlari to`g`ridan-to`g`ri ofis yoki uyidan turib to`lovlarni amalga oshirilishi ko`zlangan. Bank xizmatining bu yangi ko`rinishi pul-mablag`larining boshqarilishini faollashtirish bilan birga bank mijozlari sonining oshishiga, bank va mijoz o`rtasidagi moliyaviy faoliyatni yanada rivojlantirishga olib keladi. Shunday qilib, O`zbekistonda jahon talablariga javob beradigan elektron usulda to`lovlarni amalga oshiradigan milliy to`lov tizimi yaratildi. Elektron to`lov tizimining ishlash prinsiplari, to`lov tizimi orqali hisob-kitoblarning o`tkazish tartibi, plastik kartochkalarning turlari, ularning amaliyotda qo`llanilishi, «Bank- Mijoz» dasturiy ta’minotining mazmuni va ish faoliyati keyingi mavzularda batafsil ko`rib chiqiladi.

Adabiyotlar: 1. Астанов Х.З. Пул-кредит орқали мувофиқлаштириш. Ўқув қўлланма. - Т.: “Иқтисодиёт”. 2015 й. 121 б. 2. Банкларда бухгалтерия ҳисоби. Дарслик, II нашри. А.Омонов, Т. Қоралиев, ТМИ, -Т.: “Иқтисод-Молия”, 2014. 241 б. 3. Қоралиев Т.М., Абдуллаев Ё.А. “Банк иши” ўқув қўлланма. - Т.: « ИҚТИСОД-МОЛИЯ » , 2009. - 580 4. Наврўзова К., Н.Ғ.Каримов. Банкларда бухгалтерия ҳисоби. Дарслик. - Т.: Молия, 2012. -320 бет. 5. Наврузова К.Н., Ортиков О А. Нақд пулсиз ҳисоб-китоблар ва тўлов тизими -Т.: « ИҚТИСОД-МОЛИЯ » , 2014 й. 6. Тоймухамедов И., Умаров З., Хусаинов Ғ. Нақд пулсиз ҳисоб-китоблар ва тўлов тизими. Ўқув қўлланма. LESSON PRESS , 2018. - 435 бет.

O'xshashlar

Elektron to`lov tizimi va uning banklararo hisob-kitoblarni tashkil etishdagi o`rni

Yagona vakillik hisobvarag`i orqali hisob-kitoblarga asoslangan to`lov tizimi

Mamlakat to`lov balansining xalqaro moliya munosabatlardagi roli

Internet-banking elektron to`lovlar tizimi

Omonatlarni kafolatlash tizimi, uning zarurligi va turlari