Tijorat banklari tomonidan imtiyozli kreditlash tartibi

Tijorat banklari tomonidan imtiyozli kreditlash tartibi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

116.5 KB

Ko'chirib olish

Tijorat banklari tomonidan imtiyozli kreditlash tartibi Reja: 1. O’zbekiston Respublikasi tijorat banklari tomonidan imtiyozli kreditlar berishning huquqiy asoslari 2. Tijorat banklari tomonidan imtiyozli kreditlar berish amaliyoti va uning ijtimoiy ahamiyati

O’zbekiston Respublikasi tijorat banklari tomonidan imtiyozli kreditlar berishning huquqiy asoslari O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2015 yil 6 maydagi PQ-2344-son Qaroriga asosan O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Tijorat banklarining investitsiya loyihalarini moliyalashtirishga yo’naltiriladigan uzoq muddatli kreditlari ulushini ko’paytirishni rag’batlantirish borasidagi qo’shimcha choratadbirlar to’g’risida» 2009 yil 28 iyuldagi PQ-1166-sonli qarori b ilan tijorat banklariga kredit portfeli tarkibidagi uzoq muddatli investitsiyaviy moliyalashtirish ulushiga qarab tabaqalashtirilgan stavkalar bo’yicha foyda solig’ini to’lash yuzasidan berilgan imtiyozlarning amal qilish muddati 2020 yilning 1 yanvariga qadar uzaytirildi. Imtiyozli kreditlash maxsus Jamg’armasining resurslari hisobidan berilgan kreditlar orqali tijorat banklari oladigan daromadlari, bo’shayotgan mablag’larni mazkur Jamg’arma resurslarini oshirish uchun maqsadli yo’naltirish sharti bilan, foyda solig’ini to’lashdan 5 yil muddatga ozod qilindi. O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvi va Moliya vazirligining 2013 yil 14 oktyabrdagi 329-V va 98-son qaroriga asosan O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2013 yil 19 noyabrda ro’yxatdan o’tkazilgan, 2527- sonli “Tijorat banklari tomonidan davlat maqsadli jamg’armalari kredit liniyalari hisobidan imtiyozli mikrokreditlar berish tartibi to’g’risida”gi nizomga asosan; davlat maqsadli jamg’armasi — O’zbekiston Respublikasining Bandlikka ko’maklashish davlat jamg’armasi; davlat maqsadli jamg’armasi kredit liniyasi — davlat maqsadli jamg’armasi tomonidan kichik tadbirkorlik sub’ektlarini kreditlash uchun tijorat banklariga ajratiladigan mablag’lar; qarz oluvchilar (qarzdor) — yakka tartibdagi tadbirkorlar, mikrofirmalar, kichik korxonalar, dehqon va fermer xo’jaliklari hamda oilaviy tadbirkorlik sub’ektlari e’tirof etilgan. Mikrokreditlar qaytarishlik, to’lovlilik, muddatlilik, shuningdek maqsadli foydalanish shartlari asosida beriladi.

Mikrokreditlar 6 oylik imtiyozli davr bilan 3 yilgacha muddatga qaytarish muddatini uzaytirish huquqisiz eng kam ish haqining 1000 baravarigacha miqdorda beriladi. Mikrokreditlarning foiz stavkasi miqdori O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining amaldagi qayta moliyalash stavkasining 50 foizi miqdorida belgilanadi. Bunda bank marjasi foiz stavkasining 50 foizini tashkil etadi. Imtiyozli davr bilan berilgan mikrokreditlar bo’yicha foizlar ular berilgan kundan boshlab hisoblanadi va asosiy qarz imtiyozli davr tugaganidan keyingi kundan boshlab undiriladi. Mikrokreditlar: ilgari olingan kreditlarni yoki har qanday boshqa qarzlarni qaytarish; alkogol va tamaki mahsulotlari ishlab chiqarish; savdo-vositachi va umumiy ovqatlanish tashkilotlari aylanma mablag’larini shakllantirish; savdo va umumiy ovqatlanish ob’ektlarini qurishni moliyalash, qimor va tavakkalchilikka asoslangan boshqa o’yinlarni tashkil etish hamda ular uchun uskunalar sotib olish; ishlab chiqarish maqsadlari uchun ishlatilmaydigan shaxsiy mulkni sotib olish; ma’muriy xarajatlarni to’lash, jumladan xizmat avtomobillari ta’minoti; mebel, uyali telefon sotib olish, shuningdek aloqa xizmatlariga to’lov maqsadlari uchun berilishi mumkin emas. Davlat maqsadli jamg’armasi kredit liniyasi hisobidan mikrokreditlar: chorvachilik, parrandachilik, asalarichilik va baliqchilikni rivojlantirish; mahsulotlar ishlab chiqarish, xom ashyo va materiallarni tubdan qayta ishlash; hunarmandchilikni rivojlantirish; kasanachilikni tashkil etish; xizmatlar ko’rsatish va servis sohasini rivojlantirish uchun beriladi. Davlat maqsadli jamg’armasi kredit liniyasi hisobidan ishlab chiqarishni kengaytirish hamda tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish maqsadlari uchun ajratiladigan mikrokreditlarni olishda aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj quyidagi qatlamlari ustuvorlikka ega bo’ladi:

kam ta’minlangan oilalar a’zolari; tarkibida nogironlar, jumladan Ko’zi ojizlar jamiyati a’zolari bo’lgan oilalar; tarkibida ikki va undan ortiq ish bilan band bo’lmagan a’zolari bo’lgan oilalar; boquvchisini yo’qotgan oilalarning a’zolari; yosh oilalarning a’zolari. Qarz oluvchi o’zining mazkur bandda nazarda tutilgan oila a’zosi ekanligini tasdiqlash uchun bankka fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organining ma’lumotnomasini taqdim etishi lozim. O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki boshqaruvining qaroriga asosan “Kichik tadbirkorlik sub’ektlarini milliy valyutada kreditlash tartibi to’g’risidagi nizom”i O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2013 yil 27 dekabrda ro’yxatdan o’tkazildi, ro’yxat raqami 2546 ga asosan. 1. Yakka tartibdagi tadbirkorlar, mikrofirmalar, kichik korxonalar, dehqon va fermer xo’jaliklari hamda oilaviy korxonalar kreditlash ob’ektlari hisoblanadi. 2. Kreditlar qaytarishlik, to’lovlilik, ta’minlanganlik, muddatlilik va maqsadli foydalanish shartlari asosida beriladi. 3. Kreditlar tijorat banki va qarz oluvchi o’rtasida tuzilgan kredit shartnomasiga muvofiq beriladi. 4. Kreditlar kreditlanayotgan tadbirning o’zini-o’zi qoplashini hisobga olgan holda quyidagi muddatlarga beriladi: qarz oluvchi o’z faoliyatini boshlashi uchun aylanma mablag’larni shakllantirish va investitsiya loyihasining texnik-iqtisodiy asoslanishini ishlab chiqishga — 12 oy muddatgacha; aylanma mablag’larni to’ldirishga — 18 oy muddatgacha; qishloq xo’jaligi mahsulotlarini etishtirishni tashkil etish uchun aylanma mablag’larni to’ldirishga — 24 oy muddatgacha. 5. Tijorat banklari kreditlar bo’yicha kreditlashning imtiyozli davrini belgilashlari mumkin. 6. Kreditlar qonun hujjatlarida taqiqlangan faoliyat turlarini amalga oshirish uchun ajratilishi mumkin emas.

O’zbekiston RespublikasiAdliya vazirligida 2004 yil 16 aprelda 1337-son bilan ro’yxatga olingan Mazkur Nizomga AV 22.06.2012 y. 1337-2-son bilan ro’yxatga olingan MB Boshqaruvining Qarori bilan o’zgartirish kritilgan “Tijorat banklari tomonidan fermer xo’jaliklariga bo’lg’usi hosilni garovga olgan holda kredit berish tartibi to’g’risidagi Nizom”ga asosan O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Davlat ehtiyojlari uchun xarid qilinadigan qishloq xo’jaligi mahsulotlarining hisob-kitob jamg’armasi kredit liniyalari hisobidan imtiyozli kredit olgan fermer xo’jaliklariga g’alla etishtirish uchun "O’zdonmahsulot" tayyorlov korxonalari bilan tuzilgan kontraktatsiya shartnomasi summasining 30 foizigacha miqdorida, ushbu kredit liniyalari hisobidan imtiyozli kredit olmagan fermer xo’jaliklariga kontraktatsiya shartnomasi summasining 80 foizigacha miqdorida kredit berilishi mumkin. Jamg’arma kredit liniyalari hisobidan imtiyozli kredit olgan paxta xom ashyosi etishtiradigan fermer xo’jaliklariga ushbu kredit kontraktatsiya shartnomasi summasining 20 foizgacha miqdorida, ushbu kredit liniyalari hisobidan imtiyozli kredit olmagan fermer xo’jaliklariga beriladigan kredit miqdori kontraktatsiya shartnomasi summasining 70 foizigacha miqdorda beriladi. Kreditlar mazkur Nizomda belgilangan shartlar asosida kreditni qaytarishga qodir bo’lgan qarz oluvchilarga shartnoma asosida 1,5 yilgacha (18 oy) bo’lgan muddatga, qaytarish muddatini uzaytirish huquqisiz mijozning asosiy talab qilib olinguncha depozit hisobvarag’i joylashgan manzil bo’yicha beriladi. Kreditlardan foydalanganlik uchun foiz stavkalari miqdori qarz oluvchi va bank o’rtasidagi o’zaro kelishuvga ko’ra kredit shartnomasi asosida belgilanadi. Tijorat banklari ushbu kreditlar bo’yicha imtiyozli foiz stavkalari belgilash borasida qaror qabul qilish huquqiga egalar. Kreditlardan foydalanganlik uchun foiz stavkasi miqdori kredit shartnomasiga muvofiq belgilanadi. Kreditlar qarz oluvchilarga quyidagi maqsadlar uchun beriladi: • qishloq xo’jaligi texnikasi, ehtiyot qismlar va uskunalarni xarid qilish; • yonilg’i-moylash materiallarini xarid qilish;

• mineral o’g’it, o’simliklarni himoya qilishning kimyoviy va biologik vositalari, veterinariya dori-darmonlari sotib olishga; • MTP, muqobil MTP, shirkat xo’jaliklari, SIU (suv iste’molchilari uyushmalari), boshqa xo’jalik sub’ektlari xizmatlaridan foydalanganlik uchun to’lovlar; • g’alla hosilini o’rish va paxta xom ashyosi yig’im-terimi xarajatlari uchun to’lovlar; • bevosita g’alla va paxta xom ashyosi ishlab chiqarish faoliyati bilan bog’liq bo’lgan boshqa xarajatlar uchun. O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2007 yil 18 iyulda 1697- son bilan davlat ro’yxatidan o’tkazilgan hamda mazkur Nizomga AV 22.06.2012 y. 1697-1-son bilan ro’yxatga olingan MB Boshqaruvining Qaroriga muvofiq o’zgartirishlar kiritilgan “Tijorat banklari tomonidan yosh oilalarga imtiyozli asosda kreditlar berish tartibi to’g’risida Nizom qabul qilindi. Ushbu Nizom O’zbekiston Respublikasining «O’zbekiston Respublikasining Markaziy banki to’g’risida», «Banklar va bank faoliyati to’g’risida», «Mikromoliyalash to’g’risida», «Ipoteka to’g’risida», «Iste’mol krediti to’g’risida»gi qonunlari va O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Yosh oilalarni moddiy va ma’naviy qo’llab-quvvatlashga doir qo’shimcha choratadbirlar to’g’risida» 2007 yil 18 maydagi PF-3878-son Farmoniga muvofiq, tijorat banklari tomonidan yosh oilalarga imtiyozli shartlar asosida mikrokreditlar, ipoteka va moliyaviy iste’mol kreditlari berish tartibini belgilaydi. yosh oila — har biri 30 yoshdan oshmagan, birinchi marta rasmiy nikohdan o’tgan yoshlar kiradi; imtiyozli davr — kredit bo’yicha asosiy qarzni qaytarish muddati kechiktirilgan davr; mikrokredit — yosh oilalarga eng kam oylik ish haqining 1000 baravaridan oshmaydigan miqdorda tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun beriladigan pul mablag’lari; ipoteka krediti — yosh oilalarga sotib olinayotgan ko’chmas

mulkni garovga olish orqali uy-joy qurish, rekonstruktsiya qilish va sotib olish uchun beriladigan kredit; Kreditlar tijorat banklari tomonidan qaytarishlik, to’lovlilik, ta’minlanganlik, maqsadli foydalanish va muddatlilik shartlari asosida beriladi. Tijorat banklarining o’z mablag’lari hisobidan yosh oilalarga kreditlar quyidagi imtiyozli shartlar asosida beriladi: oilaviy tadbirkorlikni tashkil etish uchun mikrokreditlar bo’yicha foiz stavkasi Markaziy bankning amaldagi qayta moliyalash stavkasidan ortiq bo’lmagan miqdorda o’rnatiladi; yosh oilalarga beriladigan ipoteka kreditlari uch yillik imtiyozli davr bilan foiz stavkasi Markaziy bankning amaldagi qayta moliyalash stavkasidan ortiq bo’lmagan miqdorda belgilanadi; yosh oilalarga beriladigan moliyaviy iste’mol kreditlari olti oylik imtiyozli davr bilan foiz stavkasi Markaziy bankning amaldagi qayta moliyalash stavkasidan ortiq bo’lmagan miqdorda belgilanadi. Imtiyozli davr o’rnatilgan holda berilgan kreditlar asosiy qarzni to’lash bo’yicha imtiyozli davr tugagandan keyingi oydan boshlanadi. Imtiyozli davr kredit bo’yicha foizlar hisoblash va undirishga tatbiq etilmaydi. Bunda foizlar yosh oilaga kredit bo’yicha qarzdorlikning amaldagi qoldig’iga kunlik hisoblab boriladi va oyda bir marta undiriladi. Yosh oilalarga mikrokreditlar quyidagi maqsadlarga beriladi: oilaviy tadbirkorlikni tashkil etish uchun; mikrofirmalar, kichik korxonalar, oilaviy korxonalar, fermer xo’jaliklari, shuningdek yuridik shaxs maqomiga ega bo’lgan dehqon xo’jaliklari dastlabki (boshlang’ich) sarmoyasini shakllantirish uchun; yakka tartibdagi tadbirkorlik, mikrofirmalar, kichik korxonalar, oilaviy korxonalar, fermer va dehqon xo’jaliklarini kengaytirish va rivojlantirish uchun. Tijorat banklari tomonidan yosh oilalarga mikrokreditlarning berilishi, monitoringi va qaytarilishi O’zbekiston Respublikasining «Mikromoliyalash to’g’risida»gi Qonuni va banklarning ichki kredit siyosatlari bilan tartibga solinadi.

Tijorat banklarining imtiyozli kredit berish maxsus jamg’armasi mablag’lari hisobidan yosh oilalarga mikrokreditlarning berilishi, monitoringi va qaytarilishi «Tijorat banklari tomonidan kichik tadbirkorlik sub’ektlariga, dehqon va fermer xo’jaliklariga imtiyozli kredit berish maxsus jamg’armasi hisobidan kredit berish tartibi to’g’risida nizom » bilan tartibga solinadi. Jamg’armasi hisobidan berilgan mikrokreditdan foydalanganlik uchun imtiyozli foiz stavkasi Markaziy bankning amaldagi qayta moliyalash stavkasining 50 foizi miqdorida o’rnatiladi. Davlat maqsadli jamg’armalari kredit liniyalari hisobidan yosh oilalarga imtiyozli foiz stavkalari bo’yicha mikrokreditlarning berilishi, monitoringi va qaytarilishi «Tijorat banklari tomonidan davlat maqsadli jamg’armalari kredit liniyalari hisobidan imtiyozli mikrokreditlar berish tartibi to’g’risidagi nizom» ga asosan tartibga solinadi. Uy-joy qurish, rekonstruktsiya qilish va sotib olishga ipoteka kreditlari berish, monitoring qilish va qaytarish tartibi Ipoteka kreditlari yosh oilalarga quyidagi maqsadlar uchun beriladi: qonun hujjatlarida belgilangan tartibda kelishilgan yakka tartibdagi va namunaviy loyiha asosida, qurilishning belgilangan normalari va qoidalariga rioya qilgan holda yakka tartibda uy-joy qurishga va rekonstruktsiya qilishga; yakka tartibdagi uy-joyni yoki ko’p kvartirali uydagi kvartirani sotib olishga. Tijorat banklari yoki boshqa kredit tashkilotlari tomonidan yosh oilalarga ipoteka kreditlari berish, monitoring qilish va qaytarish tartibi O’zbekiston Respublikasining «Ipoteka to’g’risida»gi Qonuni va O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2007 yil 3 yanvardagi 2-son qarori bilan tasdiqlangan «Uy-joy qurilishiga, uni rekonstruktsiya qilishga va sotib olishga ipoteka krediti berish to’g’risida nizom» asosida, mazkur Nizomda belgilangan xususiyatlarni inobatga olgan holda tartibga solinadi. Ipoteka kreditlari yosh oilalarga 15 yildan kam bo’lmagan muddatga beriladi.

Bunda, yosh oilalar vositachilik haqini to’lamasdan kreditni muddatidan oldin qaytarishi hamda unga hisoblangan foizlar to’lovini muddatidan oldin amalga oshirishi mumkin. Tijorat banklari tomonidan yosh oilalarga beriladigan ipoteka krediti kredit resurslari manbasidan qat’i nazar, quyidagi miqdorlarda beriladi: yakka tartibdagi uy-joyni qurilishi va sotib olish uchun — qonun hujjatlarida belgilangan eng kam oylik ish haqining 3000 baravarigacha; yakka tartibdagi uy-joyni rekonstruktsiya qilish, shuningdek ko’p kvartirali uydagi kvartirani sotib olish uchun — qonun hujjatlarida belgilangan eng kam oylik ish haqining 2500 baravarigacha. Yosh oila a’zolari (er yoki xotin)ning ish beruvchisi bo’lgan yuridik shaxslar yosh oila tomonidan olinadigan uy-joy qurish, rekonstruktsiya qilish va sotib olishga ipoteka krediti uchun dastlabki badalni bankka o’tkazishlari mumkin. Bunda, badal summasi yosh oila a’zosi (eri yoki xotini)ning qaysi biri nomiga ipoteka krediti rasmiylashtiriladigan bo’lsa, uning nomiga bankda ochilgan jamg’arma omonat hisobvarag’iga ish beruvchi tomonidan o’tkaziladi. Yosh oilalarga moliyaviy iste’mol kreditlari berish, monitoring qilish va qaytarish tartibi Tijorat banklari tomonidan yosh oilalarga moliyaviy iste’mol kreditlari berish, monitoring qilish va qaytarish tartibi O’zbekiston Respublikasining «Iste’mol krediti to’g’risida»gi Qonuni bilan ushbu Nizomda belgilangan xususiyatlar hisobga olingan holda tartibga solinadi. Ma’lumki, 2007 yil 14 aprelda Adliya vazirligida 1675 raqam bilan ro’yxatdan o’tgan "Qishloq xo’jaligi korxonalarining davlat ehtiyojlari uchun xarid kilinadigan paxta va g’alla etishtirish xarajatlarini tijorat banklari tomonidan kreditlash tartibi" to’g’risidagi Nizomga asosan (mazkur Nizomga AV 07.04.2011 y. 1675-1-son bilan ro’yxatga olingan MV, MB Boshqaruvining Qaroriga muvofiq o’zgartirishlar kiritilgan) kreditlar davlat extiyojlariga sotiladigan mahsulot qiymatining 60 foizigacha mikdorlarida yillik 3foizlik ustama haq to’lash sharti bilan (2 foizli qismi bank marjasi) g’alla uchun 12 oygacha, paxta xom ashyosi uchun 18 oygacha bo’lgan muddatga beriladi;

Bunda, kreditlar agrotexnika tadbirlar muddatidan kelib chiqqan holda quyidagi tartibda ajratiladi: a) paxta xom ashyosi uchun yilning 1 yanvariga qadar paxta xom ashyosi kiymatining 10 foizgacha, apreliga qadar 25 foizgacha, 1 sentabrga qadar 60 foizgacha; b) g’alla uchun 1 yanvarga qadar g’alla qiymatining 35 foizigacha, 1 aprelga qadar 50 foizgacha 1 iyunga qadar 60 foizgacha; Har oy va choraklarda ajratiladigan kredit resurslari miqdori Qishloq va suv xo’jaligi vazirligi taklifiga asosan O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi bilan kelishilgan holda o’zgartirilishi mumkin. Kredit miqdori qishloq xo’jaligi korxonasining "O’zpaxtasanoat" uyushmasi va "O’zdonmahsulot" AK korxonalari bilan davlat ehtiyojlari uchun etkazib beriladigan mahsulot uchun tuzilgan kontraktatsiya shartnomalaridan kelib chiqqan holda aniqlanadi. Kredit miqdorini aniqlash uchun amaldagi o’rtacha xarid narx asos qilib olinadi. Tijorat banklari tomonidan imtiyozli kreditlar berish amaliyoti va uning ijtimoiy ahamiyati Respublikamizda tijorat banklari kreditlari bo’yicha tabaqalangan foiz stavkalarini belgilash amaliyoti tahsinga sazavordir. Xususan, mamlakatda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni hamda aholining kam ta’minlangan qatlamini moliyaviy qo’llab quvvatlash maqsadida biznes uchun boshlang’ich kreditlarga va iste’mol kreditlarga Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasi darajasida imtiyozli kreditlar berish, ayrim kreditlar bo’yicha uning 50 foizi darajasida belgilash tartibi joriy etildi. Iqtisodiyotni real sektorini kreditlash uchun imtiyozli zaxiralarni shakllantirish jarayoni milliy iqtisodiyotimizni o’ziga xosligidan dalolat beradi. Tijorat banklarining kreditlash imkoniyatini oshirish maqsadida yil yakuni bo’yicha olingan foydaning 25 foizgacha bo’lgan summasi miqdorida imiyozli kreditlash zaxiralarini shakllantirish va ushbu zaxira summasini soliqqa tortish bazasidan chiqarib tashlash kabi pul-kredit siyosatining noan’anaviy usullarini

joriy etdi. O’zbekiston hukumati tomonidan o’z vaqtida qabul qilingan qarorlar asosida va Markaziy bankning noan’anaviy pul-kredit siyosati natijasida mamlakatimizda “so’nggi besh yilda kichik biznesni kreditlash hajmi qariyb 5 barobar ko’paydi” 1 . Hozirgi kunda mamlakatimizda iqtisodiyotning real sektorini har tomonlama rivojlantirish, ularning faoliyatini izchil taraqqiy etishi uchun davlat tomonidan barcha shart-sharoitlar yaratilgan. Jumladan, tijorat banklari tomonidan iqtisodiyotning real sektoriga investitsiya kiritilishi natijasida, iqtisodiy nochor korxonalarning faoliyatini qayta tiklash, moliyaviy barqarorligini ta’minlash, xamda ularni zamonaviy asbob-uskunalar bilan jihozlash imkonini bermoqda. Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan ishlab chiqilgan jamiyatni rivojlantirishning “o’zbek modeli”ning hayotga tatbiq etilishi va uning asosida inqirozga qarshi choralar kompleksining amalga oshirilishi tufayli iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida rivojlanishga erishilmoqda. So’nggi yillarda qator rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarda ishlab chiqarish sur’ati pasayib, ishsizlik darajasi oshayotgan, ayrim davlatlar iqtisodiyoti esa defolt yoqasida turgan bir paytda O’zbekistonda keng ko’lamli tarkibiy o’zgarishlar davom etmoqda. Mamlakatimizning eksport salohiyati o’sib, jalb qilinayotgan xorijiy investitsiyalar hajmi ortmoqda. Bularning barchasi yalpi ichki mahsulotning o’sish sur’atlarida o’z aksini topmoqda. Xususan, 2015 yil yakuni bo’yicha mamlakatimizda yalpi ichki mahsulot hajmining real o’sishi 2014 yilga nisbatan 8 foizni va uning nominal hajmi 171,4 trln. so’mni tashkil etdi. 2 Mamlakatimiz bank tizimi iqtisodiyotni modernizatsiya qilish, strategik ahamiyatga ega tarmoqlarni moliyalash va investitsion loyihalarni qo’llabquvvatlashda alohida o’rin egallayotganini ta’kidlash joiz. Aynan shu maqsadda keyingi yillarda bank sektorining moliyaviy barqarorligini 1 Каримов И . А . “2015 йилда иқтисодиётимизда туб таркибий ўзгаришларни амалга ошириш , модернизация ва диверсификация жараёнларини изчил давом эттириш ҳисобидан хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликка кенг йўл очиб бериш – устувор вазифамиз ”. “Халқ сўзи” газетаси, 19 январ 2015 йил, 11сон. 2 Ўзбекистон Республикаси Марказий банкининг маълумотлари (www.cbu.uz)

mustahkamlash, investitsiya yo’nalishida uzoq muddatli resurs bazasini ko’paytirish va bank kapitallashuv darajasini oshirishga alohida e’tibor qaratildi. Aniq maqsadga yo’naltirilgan chora-tadbirlar natijasida banklar jami kapitali 2016 yilda 7 784 mlrd. sumga etib, so’nggi besh yilda 2,4 barobar ko’paydi. Hozirgi paytda tijorat banklari tomonidan korxonalarni zamonaviy asbobuskunalar xamda texnologik liniyalar bilan jihozlash, ularning negizida raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishni tashkil etish va korxonalarni strategik investorlarga sotish bo’yicha choralar ko’rilmoqda. Tijorat banklarining kredit liniyalari hisobidan strategik ahamiyatga ega ob’ektlar qurildi, raqobatbardosh, eksportbop mahsulot ishlab chiqarish imkoniyatlari kengaydi, aholi bandligini oshirish ta’minlandi. Banklar faoliyatida bu yil ham investitsiya faoliyatiga katta e’tibor qaratilmoqda. 2015 yilda iqtisodiyotning real sektorini moliyaviy qo’llab- quvvatlash uchun yo’naltirilgan uzoq muddatli kreditlarning hajmi 2014 yildagiga nisbatan 27,7 foizga oshib, ularning tijorat banklari jami kredit portfelidagi salmog’i 79,8 foizni tashkil etdi. Bu esa qulay ishlab chiqarish muhitini yaratishda va real sektor faoliyatini rag’batlantirishda mamlakatimiz banklari alohida o’rin tutishidan dalolat beradi. Chunki, banklar bandlikni ta’minlashning muhim omili va barqaror daromad manbaiga aylanayotgan yangi ishlab chiqarish quvvatlari, xizmat ko’rsatish va servis ob’ektlarini tashkil etish uchun aholiga mablag’lar ajratib kelmoqda. Iqtisodiyotimizning real sektoriga tijorat banklari tomonidan investitsiya kiritishning ahamiyati o’ta muhimdir. Chunki tijorat banklari iqtisodiyotning strategik tarmoqlarining, shuningdek, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik ob’ektlarining investitsiya loyihalarini mablag’ bilan ta’minlash hamda ularga kredit ajratish ishiga o’zinig salmoqli hissa qo’shmoqda. Tijorat banklarining investitsion faoliyati orqali iqtisodiyotning real sektor tarmog’ini modernizatsiya qilish, uning faoliyatini yanada kengaytirish, texnik va texnologik qayta jihozlashga uzoq muddatli investitsiya loyihalarini moliyalash xajmlarini oshirish va ularning resurs bazasini mustahkamlash imkonini yaratadi.

Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlariga yaratilayotgan qulay ishbilarmonlik muhiti va imtiyozlar ular salohiyatining mamlakatimiz YaIMdagi ulushining tobora oshib borishida o’z aksini topmoqda. 2012 yilda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarining mamlakatimiz YaIMdagi ulushi 54,6 foizni, 2013 yilda bu ko’rsatkich 55,8 foizni, 2014 yilda 56,0 foizni tashkil etgan bo’lsa, 2015 yilning yakuniga ko’ra 56,7 foizga etdi. O’tgan yilda tadbirkorlarga tashqi bozorlarni o’rganish va o’zlarining eksport salohiyatlarini yanada oshirish borasida ham bir qator samarali ishlar amalga oshirildi. Bu borada mamlakatimizdagi etakchi banklardan biri hisoblangan Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy bankining o’rni alohida e’tiborga molik. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni moliyaviy qo’llab-quvvatlashni kengaytirishga qaratilgan chora-tadbirlar, ularga ajratilayotgan kreditlar hajmini jadal sur’atlarda oshirish imkonini bermoqda. Xususan, 2014 yilda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlariga 9 158 mlrd.so’m yoki 2013 yilga nisbatan 1,3 barobar ko’p kreditlar ajratilgan bo’lsa, 2015 yilda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlariga 12 112 mlrd.so’m, shu jumladan, 2 526 mlrd. so’m miqdoridagi mikrokreditlar ajratildi va bu o’tgan yilga nisbatan 1,3 barobardan ziyoddir. 1-rasm. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlariga ajratilgan kreditlar hamda mikrokreditlar dinamikasi. 3 Rasm ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, O’zbekistonda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarini 3 Ўзбекистон Республикаси Марказий банкининг маълумотлари (www.cbu.uz)

moliyaviy qo’llab-quvvatlash maqsadida 2015 yilda 12,1 trln.so’m miqdorida kreditlar berilib, shuning 2,5 trln.so’mi mikrokreditlar hissasiga to’g’ri keladi. 2016 yilda tijorat banklari tomonidan 14,0 trln.so’m yoki 2015 yilga nisbatan 1,2 barobar ko’p miqdorda kreditlar ajratish prognoz qilindi. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarini moliyaviy jihatdan qo’llabquvatlashni yanada kuchaytirish uchun: - qulay ishbilarmonlik hamda sof raqobat muhitini yaratishni davom ettirish; - kuchli huquqiy himoya va imtiyozlar ko’lamini yanada kengaytirish; -mulkdorlarning o’rta sinfini shakllantirish; -tijorat banklari tomonidan kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarini moliyaviy jihatdan qo’llab-quvatlashni soliqlar hamda boshqa majburiy to’lovlardan imtiyozlar yordamida rag’batlantirish lozim. Tijorat banklarining resurs bazasini xususiy kapitalni jalb etish orqali mustahkamlash, banklarning kreditlash va investitsiyalash imkoniyatini tubdan oshirishga, natijada bank aktivlari hajmining oshishiga imkon yaratadi. Shu sababli tijorat banklari tomonidan aholi va xo’jalik yurituvchi sub’ektlar uchun jozibador omonatlar va depozitlar ko’lamini kengaytirish har tomonlama maqsadga muvofiq bo’ladi. Banklarning investitsion kreditlari ustuvor ravishda “2015-2019 yillarda sanoatni rivojlantirish” Davlat dasturiga kiritilgan loyilarni qo’llab-quvvatlashga yo’naltirilmoqda. 2015 yil mobaynida korxonalarni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik jihatdan qayta jihozlashga tijorat banklari tomonidan jami 10,2 trln. so’m yoki 2014 yilga nisbatan 1,2 barobardan ko’proq investitsion kreditlar ajratildi. Tijorat banklarining iqtisodiyot real sektori korxonalarini kreditlashga yo’naltirilgan mablag’lari summasi 2014 yil boshida 2013 yil boshiga nisbatan 30,1 foizga oshib, 26,5 trln. so’mni tashkil etgan bo’lsa, 2015 yilning 1 yanvar holatiga ko’ra 34,8 trln.so’mni, 2016 yilning 1 yanvar holatiga ko’ra esa o’tgan yilga nisbatan 27,3 foizga oshib, 42,7 trln.so’mga etdi.

E’tiborga molik jihati, respublikamiz tijorat banklarining kredit portfeli va umumiy aktivlarining yuqori o’sish sur’atlari asosan ichki zaxiralarni va manbalarni ko’proq jalb qilish evaziga ta’minlanmoqda. O’tgan yilda iqtisodiyotning real sektoriga ajratilgan kreditlarning 86,7 foizi ichki manbalar hisobiga to’g’ri keldi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010 yil 26 noyabrdagi ”20112015 yillarda respublika moliya-bank tizimini yanada isloh qilish va barqarorligini oshirish hamda yuqori xalqaro reyting ko’rsatkichlariga erishishning ustuvor yo’nalishlari to’g’risida” PQ-1438-sonli Qarorining amaldagi ijrosi mamlakatimiz iqtisodiyotining real sektori korxonalarini kreditlash hajmini oshirish orqali barqaror iqtisodiy o’sish sur’atlariga erishish imkoniyatini yaratmoqda. Iqtisodiyotning real sektori korxonalarini modernizatsilash, texnik va texnologik jihatdan qayta jihozlash maqsadida ajratilgan bank kreditlarining rolini yanada oshirish uchun: -xususiy kapitalni keng jalb qilgan holda tijorat banklari resurs bazasi hajmini, uning tarkibi va sifat darajasini ta’minlash orqali oshirish; -mijozlarni kreditlash jarayonining tashkiliy bosqichi muddatlarini yanada kamaytirish borasida dasturiy ta’minotlardan kengroq foydalanish va mijozlar moliyaviy ahvolini aniqlashning kredit skoringi kabi zamonaviy usullaridan samarali foydalanish; -banklar faoliyatida zamonaviy bank xizmatlari turlari ko’lamini kengaytirish, zamonaviy korporativ boshqaruv usullarini joriy etish va ularning samaradorligini oshirish orqali mijozlarga keng qulayliklar yaratish lozim. Tijorat banklari tomonidan iqtisodiyotning real sektori korxonalarini kreditlash hajmini oshirish - korxona va tashkilotlar ishlab chiqarish hajmini oshirish, ularning eksport salohiyatini mustahkamlashni ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2015 yil 15 maydagi «Xususiy mulk, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni ishonchli himoya qilishni ta’minlash, ularni jadal rivojlantirish yo’lidagi to’siqlarni bartaraf etish chora-tadbirlari to’g’risida»gi

PF-4725-sonli Farmoniga muvofiq iqtisodiyotni liberallashtirish, biznes yuritish shart-sharoitlarini yanada engillashtirish, qulay ishbilarmonlik muhitini shakllantirish, tadbirkorlikni rivojlantirish yo’lidagi ortiqcha to’siq va g’oyalarni bartaraf etish bo’yicha keskin va ta’sirchan chora-tadbirlarning amalga oshirilishi, mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarining faoliyatini yanada erkinlashtirish, qo’shimcha imtiyoz va qulayliklar yaratish - ularning bank xizmatlari va kreditlariga talabining oshishiga zamin yaratmoqda. O’tgan, 2015 yilda davlatimiz hukumati tomonidan kichik biznesni rivojlantirish uchun qulay ishbilarmonlik muhitini shakllantirish va tadbirkorlikka yanada keng erkinlik berish borasida keng ko’lamli chora-tadbirlar amalga oshirildi. Natijada soha subektlariga ajratilgan kreditlar hajmi 2014 yilga nisbatan 1,3 barobar ko’payib, 2016 yilning 1 yanvar holatiga 12 112 mlrd. so’mdan ortib ketdi. Jumladan, ajratilgan mikrokreditlar hajmi 2 526 mlrd. so’mdan oshib, bu ko’rsatkichning ham o’tgan yilning mos davriga nisbatan 1,3 barobarga o’sishi ta’minlandi. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarini tijorat banklari tomonidan kreditlash hajmlarining yildan-yilga ortib borishi, ularning mamlakatimiz iqtisodiyotidagi hissasining tobora ortishida o’z ifodasini topmoqda. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarining mamlakatimiz YaIMdagi ulushi 2014 yilda 56,0 foizni tashkil etgan bo’lsa, 2015 yilda 56,7 foizni tashkil etdi. Bunday yuqori ko’rsatkichlarga erishishda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlariga ajratilgan kreditlar hamda mikrokreditlarning o’rni beqiyosdir. Mamlakatimizda ishbilarmonlik muhitini yaxshilash borasida olib borilayotgan ishlar xalqaro moliya tashkilotlarining reytinglarida o’zining ijobiy ifodasini topmoqda. Jahon bankining ma’ruzasida O’zbekiston keyingi yillarda tadbirkorlik faoliyati uchun ishbilarmonlik muhitini yaxshilash sohasida eng yaxshi natijalarga erishgan dunyodagi o’nta davlat qatoridan joy olgani qayd etilgan.

O’tgan yilning oktabr oyida Jahon banki «Biznes yuritish» reytingini e’lon qildi. Ana shu reytingda O’zbekiston faqat bir yilning o’zida 16 pog’onaga ko’tarilib, 87-o’rinni egalladi. «Yangi biznesni qo’llab-quvvatlash» deb ataladigan mezon bo’yicha mamlakatimiz ayni paytda jahonda 42-o’rinni, tuzilgan shartnomalar ijrosini ta’minlash bo’yicha 32-o’rinni, iqtisodiy nochor korxonalarga nisbatan qo’llanadigan bankrotlik tizimining samaradorligi bo’yicha 75-o’rinni egallab turibdi. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlariga yaratilayotgan qulayliklar va imtiyozlar jumlasiga quyidagilarni kiritish mumkin: -kredit olish uchun arizalarni elektron tizim orqali qabul qilish amaliyoti yo’lga qo’yilganligi va muddatlarining qisqartirilganligi; -davlat byudjetiga ularning hisobvaraqlaridan soliqlarni va boshqa majburiy to’lovlarni to’lashda bank xizmatlari uchun to’lovlar undirish amaliyoti bekor qilinganligi va boshqalar. Xususiy mulk, kichik biznes va tadbirkorlikni ishonchli himoya qilishni ta’minlash yuzasidan qabul qilingan chora-tadbirlar dasturini izchil amalga oshirish, iqtisodiyotda kichik biznes sub’ektlari hissasining yildan-yilga ortishida muhim o’rin tutadi. Bank tizimida yoshlarni qo’llab-quvvatlash, ushbu maqsadlar uchun sarflanayotgan mablag’lar hajmini keskin oshirish bo’yicha amalga oshirilgan keng ko’lamli chora-tadbirlar natijasida 2014 yil davomida yosh tadbirkorlar, yosh hunarmandlar va yosh fermerlarning loyihalarini moliyalashtirish uchun 330,2 mlrd. so’m, yosh oilalarga 234,8 mlrd. so’m miqdorida ipoteka kreditlari, 74,4 mlrd. so’m miqdorida iste’mol kreditlari, shuningdek 68,0 mlrd. so’m miqdorida ta’lim kreditlari ajratildi. Shuningdek, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2014 yilda yosh oilalarni yanada qo’llab-quvvatlashga qaratilgan qo’shimcha chora-tadbirlar dasturi ijrosini ta’minlash bo’yicha o’tkazilgan majlis bayoniga asosan hududlarda

ko’p qavatli "Kamolot" uylarini qurilishiga 82,3 mlrd. so’m miqdorida kreditlar ajratildi. O’tgan 2015 yil davomida O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tijorat banklari bilan hamkorlikda yoshlarning tadbirkorlik faoliyatini yuritish uchun ko’mak berish maqsadida keng miqyosda targ’ibot-tashviqot ishlarini amalga oshirdi. Xususan, birgina 2015 yil davomida joylarda, shu jumladan respublikamizning eng chekka tumanlarida Markaziy bank tashabbusi bilan aholi, yosh tadbirkorlar va kasb-hunar kollejlari bitiruvchilari o’rtasida 300 ga yaqin turli xil forumlar, anjumanlar, seminarlar, amaliy uchrashuvlar va davra suhbatlari tashkil etildi. Iqtisodiyot va xizmat ko’rsatish sohasining yuqori sur’atlar bilan barqaror o’sishi biz uchun eng muhim ustuvor yo’nalish bo’lgan – aholi bandligini ta’minlash, avvalambor, kasb-hunar kollejlari va oliy o’quv yurtlari bitiruvchilarini ishga joylashtirish uchun zarur sharoitlar yaratdi. O’z navbatida, tijorat banklari tomonidan kasb-hunar kollejlari bitiruvchilarining tadbirkorlik loyihalarini moliyalashtirish maqsadlariga 2014 yil davomida 2013 yilga davriga nisbatan 1,4 barobarga ko’p yoki 200,9 mlrd. so’m miqdorida imtiyozli mikrokreditlar ajratilgan bo’lsa, 2015 yilda tijorat banklari tomonidan ularga o’z biznesini tashkil qilish uchun 277,8 milliard so’m imtiyozli kreditlar ajratildi va bu 2014-yilga nisbatan 1,3 barobar ko’pdir. 2015 yilda 980 mingdan ortiq ish o’rinlari tashkil etilib, ularning 60 foizidan ortig’i qishloq joylariga to’g’ri keladi. Jumladan, kollejlarning 480 mingdan ortiq bitiruvchisi ish bilan ta’minlandi. 2016 yilda oliy o’quv yurtlari va kasb-hunar kollejlari bitiruvchilari o’quvchilarining 510 mingtasini ish bilan ta’minlash prognozlashtirildi. Kasb-hunar kollejlari bitiruvchilarining tadbirkorlik loyihalarini moliyalashtirish maqsadlariga imtiyozli mikrokreditlar ajratilishi va o’z biznesini tashkil qilishlarida ularni har tomonlama qo’llab-quvvatlash maqsadida 2016 yilning 1 yanvaridan shahar va tuman hokimliklari huzurida “Yagona darcha”

muassasalari ish boshladi. Bu esa yoshlarimizning mamlakatimiz iqtisodiy rivojlanishidagi hissalarining ortishiga o’zining samarali ta’sirini ko’rsatadi.

Адабиётлар : 1. Финансы Подредакцией В.М. Родиновой. М.: Финансы и статистика, 1995. 2. Д. Шим и Д. Сигел. Финансовый менеджмент. М.,1996. 3. Д. Шим и Д. Сигел. Методы управления стоимостью и анализа затрат. М., 1995. 4. Ўзбекистон Республикаси Президентининг "Кичик ва ўрта тадбиркорликни ривожлантиришни рағбатлантиришга оид қўшимча чора - тадбирлар тўғрисида"ги Фармони, (1997. 31 январь). Солиқ ва божхона хабарлари, 1997 й. 6 - 12 январ. 7 - сон. 5. Ўзбекистон Республикаси Президентининг "Банк тизимини янада эркинлаштириш ва ислоҳ қилиш борасидаги чора - тадбирлар тўғрисида"ги Фармони, Халқ сўзи. 2000 й. 21 март. 6. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг "Тадбиркорлик субъектларини давлат рўйхатидан ўтказиш ва ҳисобга қўйиш тизимини такомиллаштириш тўғрисида"ги қарори. Тошкент оқшоми. 2001 й. 24 август. 99 - сон.

O'xshashlar

Tijorat banklari tomonidan imtiyozli kreditlash tartibi va tahlili

Tijorat banklari resurslarining samaradorlik ko’rsatkichlari

Tijorat banklari resurslarini strategik boshqarish

Tijorat banklari kredit portfelini boshqarish

Mijozlarning kreditga layoqatliligi va kreditlash tartibi