Tayyor mahsulot va uning sotilishini hisobga olish - Iqtisodiyot - Referatlar

Tayyor mahsulot va uning sotilishini hisobga olish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

49 KB

Ko'chirib olish

Tayyor mahsulot va uning sotilishini hisobga olish Reja : 1. Tayyor mahsulot va uning sotilishini hisobga olish. 2. Tayyor mahsulot va uning baholanishi. 3. Tayyor mahsulotning xaridorlarga junatilishini hisobga olish. 4. Mahsulot sotishning sintetik hisobi.

1. Tayyor mahsulot deb korxonadagi barcha ishlov operatsiyalarini o‘tib bo‘lgan, oldindan tasdiqlangan standart va texnikaviy shartlarning barcha talablariga javob beradigan hamda texnika nazorati bo‘limi tomonidan qabul qilingan yoki buyurtmachilarga topshirilgan mahsulotga aytiladi. Sanoat mahsuloti natura va qiymat ko‘rsatkichlariga rejalashtiriladi va hisobga olinadi. Natura ko‘rsatkichlari mahsulotni ularning tabiiy xususiyatlariga qarab miqdori, soni va og‘irligini tavsiflab beradi. Bu ko‘rsatkichlardan tayyor mahsulotni miqdoriy jihatdan hisobga olish uchun foydalaniladi. Tayyor mahsulotni hisobga olish shu mahsulotning ishlab chiqarishdan olinishi, uning harakati, sotilishi va xaridorlar bilan olib boriladigan hisob-kitobalrni aks ettiradi. Tayyor mahsulot buxgalteriya hisobida uzining sorti, turi va joylashgan joyiga qarab aks ettiriladi. Joylashgan joyiga qarab tayyor mahsulot omborlardagi tayyor mahsulot, jo‘natilgan mol (tovar) lar va mas’ul saqlashga qabul qilingan mol (tovar) larga bo‘linishi mumkin. Jo‘natilgan mol (tovar) lar deb xaridorlarga yoki iste’molchilarga jo‘natilgan lekin uning uchun xaridorlar tomonidan xali puli to‘lanmagan, yo‘ldagi mahsulotga aytiladi. Xaridorlarga jo‘natilgan tovar mahsulot har xil sabablarga ko‘ra (sifatiga ko‘ra xaridorning talabini kondirmaydigan, xaridorlarga adashib borib qolgan, ya’ni bir korxonaning urniga ikkinchi korxonaga shartnomadan tashqari borib qolgan tovarlar va shu kabilar) sotib olish uchun qabul qilinmay qolgan bulishi mumkin. Bunday mahsulotni tegishli korxonalar uz javobgarligiga qabul qilib olib, darhol bu mollarni yuboruvchi korxonaga xabar qiladilar. Shuning uchun bunday mollar mas’ul saqlashga qabul qilib olingan mol (tovar) lar deb nomlangan. 2. 4 – sonli BXMA ning 7 – bandiga binoan korxona aylanma mablag‘ining tarkibiy qismi hisoblangan tayyor mahsulotlar eng kam bahoda baholanishi kerak: tannarxida yoki sof sotilish qiymatida.

Tayyor mahsulotlarning haqikiy tannarxini hisobot davri (oy, chorak, yil) tugagandan so‘ng aniqlash mumkin. Lekin mahsulotlarning harakati har kuni sodir bo‘ladi, shuning uchun joriy hisobda mahsulotni shartli bahoda baholash kerak. Tayyor mahsulotlar harakatining kundalik hisobi ishlab chiqarish reja tannarxida, yoki korxonaning shartnoma baholarida, yoki hisobot bahosi deb nomlanadigan chakana junatish baholarida yuritiladi. Chunonchi, mahsulot birligining reja tannarxi korxonada ishlab chiqiladi. U oy oxirida tayyor mahsulotlarning guruhlari bo‘yicha ogishi summasini yoki foizini hisoblash yuli bilan haqikiy tannarxga yetkazib kuyiladi. Ogishish summasi va foizi mahsulotning oy boshiga qoldigi va uning oy davomidagi kirimiga qarab hisoblab chiqiladi. Ogishishi tejalganligini yoki korxona tomonidan ortiqcha xarajatga yul kuyilganligini ko‘rsatadi va shuning uchun ishlab chiqarish jarayonidagi uning ish natijalarini ta’riflaydi. Tayyor mahsulotlar kaysi schyotlarda hisobga olingan bo‘lsa, ogishishlar xam shu schyotlarda tejalgan bo‘lsa kizil siyoxda storno qilib, ortiqcha xarajat bo‘lsa – oddiy siyoxda aks ettiriladi. Ogishish foizi va jo‘natilgan mahsulotning reja tannarxi sotilgan va ombordagi oy oxirida qolgan mahsulotning haqikiy tannarxini aniqlash imkonini beradi. Tayyor mahsulotlar harakati hisobini to‘g‘ri tashkil etishda ularning nomenklaturalarni ishlab chikish katta axamiyatga ega. Mahsulotlar nomenklaturasi – bu mazkur korxona tomonidan ishlab chiqariladigan buyumlar turlari nomlarining ruyxiti. Mahsulotlar nomenklaturasini tuzishda bir buyumni ikkinchisidan ajratib olish imkoniyatini beradigan tayyor mahsulotlarni ma’lum belgilariga (model, aniqlik klassi, fason, artikul, marka, nav) qarab qilingan tasnif asos bo‘ladi. Nomenklatura nomeri turli miqdordagi rakamlar bilan belgilanishi mumkin. Korxonada nomenklaturadan Quyidagi xizmatlar foydalanishi mumkin: dispecherlar – mahsulot ishlab chiqarish grafigi bajarilishini nazorat qilish uchun;

sexlar – ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar asortimentini nazorat qilish uchun va tayyor mahsulotlarni omborga topshirishda nakladnoylar yozish uchun; marketing bo‘limi – mahsulot junatish shartnomasini bajarish imkoniyati ustidan nazorat qilish uchun; buxgalteriya – analitik hisob, svodkalar va hisobotlar tuzish uchun. 3. Tayyor mahsulotlarni ishlab chiqarish soxasidan muomala soxasiga utish jarayoni Quyidagi dastlabki hujjatlarda aks ettiriladi: qabul qilish – topshirish nakladnoylari, dalolatnomalari, rejalar, kartalar va b. Tayyor mahsulotlarni yuklab junatish uz ichiga ikkita hujjatni – omborga buyruk va junatish uchun nakladnoylarni kamrab oladigan buyruk – nakladnoy bilan rasmiylashtiriladi. Omborga buyrukni xaridorlar bilan tuzilgan shartnoma shartlariga asosan mol oluvchining nomini, uning kodini, mahsulotning miqdori vaassortimentini, junatish muddatini ko‘rsatib tegishli xizmat bo‘limi yozib beradi. Bu hujjat tegishli xizmat boshligi, omborchi va ekspeditor tomonidan imzolanadi. Buyruk – nakladnoy ikki nusxada tuzilib, birinchisi tovar – transport nakladnoyiga binoan jo‘natilgan urin miqdorini, yukning og‘irligining va mol oluvchining bekatigacha mahsulotni yetkazib berish bo‘yicha tulangan temir sul tarifi summasini ko‘rsatish uchun ekspeditorga beriladi, ikkinchi nusxasi molni junatganligi to‘g‘risida asos bo‘lib omborchida qoladi. Unga binoan hisobi kartochkasining «chikim» grafasiga jo‘natilgan mahsulotning miqdoriniyozib kuyadi va hujjat buxgalteriyaga topshiriladi. Ekspeditor mahsulotni transport tashkilotiga topshirib undan yukni qabul qilib olganligi to‘g‘risida kvitansiya oladi. Mahsulot jo‘natilgandan keyingi kuni ekspeditor buyruk – nakladnoyni va transport tashkilotining kvitansiyasini mol oluvchining to‘lov talabnoma – topshirik yoki boshqa hujjat yozish uchun buxgalteriyaga topshirishi shart. Shu bilan bir vaqtda schyot – faktura xam yoziladi.

Yuklab jo‘natilgan mahsulotlar, bajarilgan ishlar va ko‘rsatilgan xizmatlar – bular mahsulot va xizmatlar uchun to‘lov hujjatlar, mol yuboruvchilar tomonidan bankga topshirilgan, lekin xaridorlar tomonidan to‘lanmagan summa. Oy oxirida yuklab jo‘natilgan, lekin to‘lov hujjatlari bankka topshirilmagan mahsulotlar balansdaombordagi tayyor mahsulotlar bilan birga aks ettiriladi va korxonaning aylanma mablag‘lari tarkibida ko‘rsatiladi. 1998 yilning 1 yanvaridan boshlab mahsulotlar yuklab junatgan, xizmatlar ko‘rsatilgan, ishlar bajarilgan sana sotilgan vaqti hisoblanadi Hisoblash usulida mol oluvchilarga mahsulot yuklab yuborilganda Quyidagicha buxgalteriya yozuvi beriladi: 1.Sotilgan mahsulotni haqikiy ishlab chiqarish tan narxiga D-t 9110 « sotilgan mahsulotning tannarxi» schyoti K-t 2810 «ombordagi tayyor mahsulot» schyoti 2. yuklab jo‘natilgan mahsulotning shartnoma qiymatiga D-t 4010 «Xaridorlar va buyurtmachilarni olinadigan schyotlar» schyoti K-t 9010 «Mahsulot sotishdan olingan daromadlar» schyoti Yuklab jo‘natilgan mahsulotlar harakatining hisobi 16-vedemostning II-bo‘limida yuritiladi.

Bu vedemostning ikkinchi bo‘limida jo‘natilgan, sotilgan mahsulotlar, material kiympttliklar, xizmatlar va xaridorlar bilan hisoblashishlarning analitiu va sintetik hisobi birlashgan. Jo‘natilgan va sotilgan mahsulotlar analitik hisobi ularninig natural kurinishidagi turlari bo‘yicha yoki to‘lov hujjatlari bo‘yicha ikki bahoda – haqikiy tannarxda va sotish narxida tashkil etiladi. Shuni xam aytish kerakki, oy boshiga va oy oxiriga tulanmay qolgan, hisobot oyida jo‘natilgan, xaridorlar tomonidan qaytarilgan va sotilgan mahsulotlarning umumiy miqdori xam hisobga olinadi. Vedemostning ikkinchi bo‘limini tuldirish uchun oldingi oyning vedemosti, to‘lov hujjatlari , hisobot oyida jo‘natilgan mahsulotlarga buyruk- nakladnoylar, shuningdek korxonaning hisob- kitob schyotida olingan bankning kuchirmalari asos bo‘lib hisoblanadi. Mol oluvchi hisobidan cheklantirilgan temir yul tarifi vedemostda aloxida ko‘rsatiladi, chunki u mahsulot sotish hajmiga kiritilmaydi. Mazkur vedemostning ikkinchi bo‘limida Quyidagi ma’lumotlarni olish mumkin: oy davomida ombordan yuklab jo‘natilgan mahsulotlarning assortimenti va qiymati bo‘yicha miqdori ; transport xarajatlari summasi; KKS summasi; schyot – to‘lov hujjatlari bo‘yicha olishga tegishli summa ; -to‘lov hujjatlari bo‘yicha olishga tegishli summa; xaridorlar bilan hisob – kitoblar holati ; mahsulot uchun hisobot oyida tushgan summalar to‘g‘risidagi ma’lumotlar va transport xarajatlarini qoplanishi va x.k. vedemostining ko‘rsatkichlari katta operativ axamiyatiga ega, chunki har kuni yuklab jo‘natilgan, sotilgan mahsulotlar hajmi to‘g‘risidagi ma’lumotlarga ega bo‘ladi . Bundan tashqari, shartnoma majburiyatlarini bajarilishi xam nazorat qiladi . 16-vedemostning 3- bo‘limida tulangan , hisobdan chiqarilgan, to‘lanmagan va hisobdan chiqarilmagan summalar to‘g‘risidagi yigma ma’lumotlar aks ettiriladi . Quyida bu bo‘limning shakli keltiriladi.

4. Masulot sotish bilan bog‘liq bo‘lgan xo‘jalik muammolarining majmui stish jarayoni deyiladi. Mahsulot sotish jarayonini rejalashtirish korxonani buyurtma bilan ta’minlashdan boshlanadi. Unga binoan ishlab chiqarish jarayonini tashkil etish asosi bo‘lgan nomenklatura bo‘yicha reja tuziladi. Buyurtmalarda mahsulotlarning assortimenti yuklab junatish muddati, miqdori va sifati, narxi hisoblashish shakllari ko‘rsatilgan bo‘lib buyurtmachi va mol yuboruvchilar bilan kelishib olinadi. Mahsulot uchun pul xaridorlardan hisob – kitob schyotiga kelib tushgan sanada sotildi deb hisoblanadi yoki yuklab jo‘natilgan, topshirilgan mahsulotlar, bajarilgan ishlar, xizmatlar uchun hujjatlar bankga topshirilgan sanada sotildi deb hisoblanadi. Ikkala usulda xam sotilgan mahsulot 9010 «Mahsulot sotishdan olingan daromadlar», 9020 «Tovarlar sotishdan olingan daromadlar», 9030 «Bajarilgan ishlar va ko‘rsatilgan xizmatlardan olingan daromadlar » schyotlarda hisobga olinadi. Sotilgan tovarlarni qaytarish va xaridor va byurtmachilarga berilgan chegirmalar 9040 «Sotilgan tovarlarning qaytarilishi» va 9050 «Xaridor va buyurtmachilarga berilgan chegirmalar» - schyotlarida hisobga olinadi. Bu schyotlarning xususiyatlari shundan iboratki, ularning debeti va kreditida bir hajmdagi sotilgan mahsulotlar bir xil summada aks ettiriladi. 9010, 9020 va 9030 schyotlarning kreditida 4010 «Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar» schyoti bilan korrespondentlashgan holda mahsulotlar sotishdan tushadigan sof tushum aks ettiriladi. Bu schyotlarda xaridorlarga jo‘natilgan mahsulotlar bo‘yicha hisoblangan aksiz solig‘i va KKS summalari aks ettirilmaydi, balki Quyidagi provodka bilan 4010 «Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar» schyotida aks ettiriladi. D – t 4010 «Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar» jo‘natilgan mahsulotlar uchun aksiz solig‘i va KKS summasi kushilgan holda, xaridorlardan olinadigan jami summaga.

K – t 6410 «Budjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzdorlik» hisoblangan aksiz solig‘i va KKS summasiga. K – t 9010 «Mahsulot sotishdan olingan daromad» mahsulot sotishdan tushadigan sof tushumga. 9010, 9020 va 9030 schyotlarining kreditida aks ettirilgan summa oy oxirida 9900 «Yakuniy moliyaviy natija» schyoti bilan korrespondentlangan holda yopiladi. Hisoblash usulida, ya’ni mahsulotni topshirish, ish va xizmatlarni bajarish faktisotildi deb hisoblaganda 4010 «Xaridorlar buyurtmachilardan olanadigan schyotlar» schyoti kullaniladi.Bu schyot aktiv bo‘lib, uning saldosi buyurtmachiga topshirilgan mahsulotlar, ishlar, xizmatlarning to‘lanmagan sotish qiymatini ko‘rsatadi; debet oboroti hisobot oyida topshirilgan mahsulot, bajarilgan ish va xizmatlarni sotish qiymatini, kredit oboroti esa hisobot oyida xaridorlar tomonidan tulangan summani ko‘rsatadi. Mol yuboruvchi korxonalar yuklab jo‘natilgan mahsulot, bajarilgan ish va xizmatlari uchun hisoblash usulida hisob – kitob olib borganda, xaridorlardan oldindan ma’lum miqdorda avans summasini olish mumkin. Olingan bunaklarning sintetik hisobi 6310 «Xaridorlar va buyurtmachilardan olingan bunaklr» schyotida yuritiladi. Bu schyot moddiy qiymatliklarni yetkazib berish uchun yoki bajarilgan ishlar uchun olingan avanslar bo‘yicha, shuningdek buyurtmachilar uchun bajarilgan qisman tayyor bo‘lgan mahsulot va ishlarni to‘lash bo‘yicha olib boriladigan hisob – kitoblar to‘g‘risidagi axborotni umumlashtirish uchun tayinlangan. Olingan bunaklar summasi, shuningdek qisman tayyor bo‘lgan ishlar va xizmatlar uchun olingan tulanmalar, pul mablag‘larini hisobga oladigan schyotlar (5010, 5110, 5210 ) ning debeti va 6310 – schyotining debetida va 4010 «Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan bunaklar» schyotining kreditida aks ettiriladi.

O'xshashlar

Kassa muomilalarini hisobga olish

Asosiy vositalar ta'mirini hisobga olish

Banklarning kassa operatsiyalari, ularni hisobga olish va rasmiylashtirish

Budjеt tashkilotlarida invеntarlashni o‘tkazish tartibi va ularni hisobga olish

Tovar moddiy zaxiralar sarflanishini buxgalteriyada hisobga olish