Kassa muomilalarini hisobga olish - Iqtisodiyot - Referatlar

Kassa muomilalarini hisobga olish

Yuklangan vaqt:

13.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1656.6416015625 KB

Ko'chirib olish

1OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA OʻRTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI MOLIYA INSTITUTI Buxgalteriya hisobi fanidan MUSTAQIL ISH MAVZU: Kassa muomilalarini hisobga olish Guruh: ___________ Bajardi: ____________ Qabul qildi: ____________

2Kassa muomilalarini hisobga olish 1. Byudjet tashkılotlarıda kassa muomalaları hısobı 2. Byudjet tashkilotlarida kassa muomalalari hisobini tashkil etishning normativ- huquqiy asoslari 3. Byudjet tashkılotlarıda kassa muomalaları hısobı hamda nazoratını takomıllashtırısh Foydalanılgan adabıyotlar ro‘yxatı

31. Byudjet tashkılotlarıda kassa Muomalaları hısobı va nazoratını tashkıl etıshnıng nazarıy- uslubıy asosları Byudjet tashkilotlari naqd pulsiz hisob-kitob qilish bilan birga naqd pul bilan ham ish jarayonlarini amalga oshiradilar. Naqd pulli jarayonlarga xodimlarga ish haqi berish, hisobdor shaxslarga bo’naklar, mukofotlar ajratish va boshqalar kiradi. Muassasalarda naqd pul bilan bo’ladigan jarayonlarga kassa jarayonlari deyiladi. Byudjet tashkilotlarida kassa muomalalari hisobini tashkil etishning maqsadi bu - tashkilot kassasidagi pul mablag`lari harakatiga oid muomalarni o`z vaqtida birlamchi xujjatlarda rasmiylashtirish, hisob registrlarida aks ettirish va ular harakati bo`yicha hisobotlar tuzishdan iboratdir. Byudjet tashkilotlari daromadlar va xarajatlar smetalari ijrosini amalga oshirishda o’z kassasida kassadagi naqd pullar qoldig’i limitlari doirasida naqd pullarga ega bo’lishlari va me’yorlar doirasida tushumdan ularni ishlatishlari mumkin. Kassalardagi naqd pullar qoldig’i limitlari va tushumni ishlatish me’yorlarini bank muassasalari ushbu tashkilotlar rahbarlari bilan kelishgan holda belgilaydi. Naqd pullar va qimmatbaho qog`ozlarni saqlash uchun xar bir korxona, muassasa va tashkilotlarda kassa mavjuddir. Jumladan, Byudjet tashkilotlari ham kassa (g`azna) uchun maxsus jixozlangan xona yoki xonalarni ajratishi lozim. Ushbu xonalar temir eshik, temir panjaralar, ogoxlantiruvchi jixozlar, temir seyf va temir shkaflarga ega bo`lishi, pul berish tuynukchalari va xodimlar olgan pulini hisoblaydigan stol va stullar o`rnatilgan kichik xonaga ega bo`lishi lozim. Quyidagi rasmda buxgalteriya xodimlari (moddiy javobgar shaxslar) uchun kassa jarayonlarini amalga oshirish jarayonlarida belgilangan vazifalarni keltirib o’tamiz Kassa jarayonlari va ular hisobini rasmiylashtirish respublikamiz Markaziy banki tomonidan belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Byudjet tashkilotlari o’z kassalarida bank tomonidan o’rnatilgan, muassasa rahbari bilan kelishilgan limit asosida naqd pullarni saqlashlari mumkin. “Tashkilot o’z kassasida naqd pullarni ular qoldig’ining belgilangan limiti doirasida saqlashi va

4ulardan tushum hisobidan belgilangan me’yorlar chegarasida sarflashi mumkin. O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan ishlab chiqilgan me’yoriy xujjatlarni inobatga olgan holda kassalardagi naqd pul qoldig’i limitlari va tushum hisobidan foydalanish me’yorlari banklar tomonidan ushbu tashkilotlar rahbariyati bilan kelishuviga muvofiq belgilanadi. Zarurat tug’ilganda limitlar qayta ko’rilishi mumkin.” 1 Limitdan ortiqcha barcha pullar bank bilan kelishilgan muddatlarda bankka topshirilishi kerak. Muassasalarga limitdan ortiqcha pullarni, bankdan olingan kunini ham hisoblaganda 3 bank ish kunigacha faqat ish haqi, stipendiya, ijtimoiy sug’urta nafaqalarini to’lash maqsadlari uchun saqlash huquqi berilgan. Barcha kassa jarayonlarini muassasa rahbarining yozma buyrug’i bilan tayinlangan kassir amalga oshiradi. Kassir ishga qabul qilinayotgan vaqtida to’la moddiy javobgarlik to’g’risida yozma majburiyat beradi va bu majburiyat uning shaxsiy delosida saqlanadi. Ya`ni, Byudjet tashkilotida namunaviy shatlar jadvaliga muvofiq kassir lavozimi kiritiladi va ushbu lavozimga xodim ishga olinganda material javobgarlik to’g’risida shartnoma rasmiylashtiriladi. Ushbu shartnomaga muvofiq kassir lavozimiga tayinlangan shaxs kassadagi pul mablag’lari, pul xujjatlari va qabul qilib olgan mulkiy qiymatliklarni but saqlanishiga javobgar bo’ladi. Kassir lavozimiga tayinlangan xodimga bosh hisobchi tomonidan “O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki to’g’risida”gi qonunining 36-moddasiga muvofiq ishlab chiqilgan, O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvi tomonidan (2015 yil 16 maydagi 12/17-son qarori) tasdiqlangan hamda 2015 yil 21 iyunda yangi tahrirda O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2786-son bilan ro’yxatga olingan “Yuridik shaxslar tomonidan kassa operatsiyalarini yuritish qoidalari” bilan tanishtiriladi va tanishganligi haqida tilhat olinadi. Tashkilotlar o’z kassalarida ular tomonidan belgilangan limitlardan ortiqcha naqd pulni ish haqi, mukofotlar, ijtimoiy sug’urta bo’yicha nafaqalar, stipendiyalar, 1 O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvi tomonidan (2015 yil 16 maydagi 12/17-son qarori) tasdiqlangan hamda 2015 yil 21 iyunda yangi tahrirda O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2786-son bilan ro’yxatga olingan “Yuridik shaxslar tomonidan kassa operatsiyalarini yuritish qoidalari”ning 1.4 - bandi

5pensiyalarni to’lash uchun va bank muassasasida pul olingan kunni hisoblaganda, faqat 3 ish kunidan oshmagan muddatga saqlash huquqiga egalar. Xizmat safarlari bilan bog’liq xarajatlar uchun hisobot beriladigan naqd pullarni berish mazkur hududda amal qiladigan tartibga muvofiq ana shu maqsadlar uchun xizmat safarlariga yuborilgan shaxslarga beriladigan summalar doirasida amalga oshiriladi. Hisobot beriladigan sarflanmagan naqd pullar ular berilgan muddat tugaganidan keyin 3 kundan kechiktirmay tashkilot kassasiga qaytarilishi kerak. Hisobot beriladigan naqd pullarni olgan shaxslar tashkilot buxgalteriyasiga yoki markazlashtirilgan buxgalteriyaga sarflangan summalar to’g’risidagi hisobotni taqdim etishlari shart. Hisobot beriladigan naqd pullarni berish ilgari hisobot berish sharti bilan berilgan summalar bo’yicha to’liq hisobot berilgach amalga oshiriladi. Naqd pullarni qabul qilish va topshirish va topshirish bo’yicha kassa operatsiyalari O’zbekiston Respublikasi qonunchiligiga muvofiq tasdiqlangan birlamchi hisob hujjatlari shakllari bilan rasmiylashtiriladi. Tashkilotlar kassalari tomonidan naqd pullarni qabul qilish bosh buxgalter yoki u vakolat bergan shaxs tomonidan imzolangan kirim kassa orderlari bo’yicha amalga oshiriladi. Pul qabul qilinayotganda bosh buxgalter yoki u vakolat bergan shaxs tomonidan imzolangan, kassir muhri (shtampi) yoki kassa apparatining izi bilan tasdiqlangan kvitantsiya beriladi. Tashkilotlar kassasidan naqd pul berilishi chiqim kassa orderlari yoki tegishlicha rasmiylashtirilgan boshqa hujjatlar (to’lov qaydnomalari, pul berish bo’yicha arizalar, hisobvaraqlar va hokazolar) bo’yicha, ushbu hujjatlarga chiqim kassa orderining rekvizitlari bo’lgan shtamp qo’yilgan holda, amalga oshiriladi. Pul berishga doir hujjatlar tashkilot rahbari va bosh buxgalteri yoki ular vakolat bergan shaxslar tomonidan imzolangan bo’lishi kerak.

Chiqim kassa orderlariga ilova qilinadigan hujjatlar, arizalar, hisobvaraqlar va hokazolarda tashkilot rahbarining ijozat beruvchi yozuvi bo’lgan taqdirda, chiqim kassa orderlarida rahbarning imzosi bo’lishi shart emas. Tashkilotda pul berilishi mazkur tashkilot tomonidan berilgan guvohnoma bo’yicha, unda egasining sur`ati va shaxsiy imzosi bo’lgan holda, amalga oshirilishi mumkin. Ish haqi vaqtincha mehnatga layoqatsizlik nafaqalari, stipendiya, pensiya va mukofotlarni kassir to’lov qaydnomalari bo’yicha amalga oshiradi, bunda har bir pul oluvchiga chiqim kassa orderi tuzilmaydi. To’lov qaydnomasining titul varag’ida korxona rahbari va bosh buxgalterining yoki ular vakolat bergan shaxslarning imzolari bilan pul berishga ruxsat berish to’g’risida yozib qo’yiladi, bunda pul berish muddatlari va summa yozuv bilan ko’rsatiladi. Tashkilot naqd pullarining barcha tushumlari va berilishi kassa daftarida hisobga olinadi. Har bir tashkilot faqat bitta kassa daftarini yuritadi, u raqamlanishi, ip bilan tikilishi va surg’uchli yoki mastikali muhr bilan muhrlanishi kerak. Byudjet tashkilotlariga byudjetdan tashqari mablag’lar hisobi yuritiladigan shaxsiy hisobvaraqlari ochilgan taqdirda, ushbu muassasalar kassasiga byudjetdan tashqari faoliyat bo’yicha tushgan barcha naqd pul tushumlari va byudjetdan tashqari faoliyat uchun berilgan naqd pullar alohida kassa daftarida hisobga olinadi.

2. Byudjet tashkilotlarida kassa muomalalari hisobini tashkil etishning normativ-huquqiy asoslari Naqd pul mablag’lari va boyliklarning ishonchli saqlanishini ta’minlash uchun kassa quyidagi talablarga javob berishi kerak: 1. Boshqa xizmat xonalaridan va qo’shimcha xonalardan alohida bo’lishi kerak. 2. Ko’p qavatli binolarning oraliq qavatlarida joylashgan bo’lishi kerak; ichki ishlar organlari, inkassatsiya xizmatlari bilan kelishuvlarga ko’ra kassa xonalarini ko’p qavatli binolarning 1-qavatida joylashtirishga ruxsat etiladi. 3. Asosiy devorlarga ega bo’lishi, pol va shiftlari mustahkam qoplangan bo’lishi, ishonchli ichki devorlar va to’siq devor (peregorodka)ga ega bo’lishi kerak. 4. Ikkita eshik bilan yopilishi zarur: a) tashqariga ochiladigan, yog’ochdan yaxlit ishlangan tashqi eshik, ichkarisida metall zanjiri va ko’rish tuynukchasi bo’lib, ikkita ichki qulf bilan qulflanadigan; b) ichkariga ochiladigan, po’lat panjara ko’rinishida tayyorlangan va kassaning ichki tomoniga osma qulf yoki o’rnatilgan qulf hamda metall zulfin bilan qulflanadigan ichki eshik. Xo’jalik organlari xodimlari yoki mijozlar bilan operatsiyalar o’tkazish uchun ichkari tomondan temir yoki yog’och eshikcha bilan bekiladigan, ikki tomonidan metall listi bilan qoplanadigan maxsus darcha bilan jihozlanishi kerak. Ichki tomonidan ishonchli osma qulfli metall nakladka bilan qulflanishi lozim. Dereza ramalar o’rtasidagi oraliqlari yoki xonaning ichki tomonidan issiqlik quvurlari, mo’rilar, ventilyatsiya kanallari, yupqa devorli pardevorlar va kassaga tashqi tomondan kirish mumkin bo’lgan boshqa joylar temir panjara bilan mustahkamlanishi zarur. Pul va qimmatliklarni saqlash uchun majburiy tartibda yonmaydigan seyf (temir shkaf) bo’lishi lozim. Ishga yaroqli o’t o’chirish vositasi bo’lishi shart. Zamonaviy texnika vositalaridan foydalanilgan himoyalanishning ko’p bosqichli tizimi jihozlari bo’lishi kerak. Ko’p bosqichli (qo’riqlash - yong’indan saqlash)

signalizatsiyasidan tashqari ogohlantirish signalizatsiyasi ham ko’zda tutilishi kerak. 2. Kassa xonalarini texnik jihatdan mustahkamlashga qo’yiladigan talablar: 1. Ichki devorlar va pardevorlar mustahkamlik jihatidan har birining qalinligi 80 mm bo’lgan, o’rtasidan po’lat panjara o’tkazilgan, payvandlangan gips-beton panellarga yoki metall to’r bilan armaturalangan, qalinligi 120 mm bo’lgan g’ishtin devorga mos bo’lmog’i kerak. Ilgari qurilgan binolarda taxtalardan zich qilib qurilgan, ichkari tomonidan po’lat panjaralar bilan mustahkamlangan oddiy pardevorlar bo’lishiga yo’l qo’yiladi. 2. Kassa darchasining o’lchami 200x300 mm dan oshmasligi kerak, tashqari tomondan esa u metall panjara bilan mustahkamlanadi. 3. Eshik korobkasi po’lat uchburchakdan tayyorlanadi. Ilgari qurilgan binolarda po’lat uchburchaklar bilan mustahkamlangan yog’och eshik korobkalari saqlanishiga ruxsat etiladi. Barcha holatlarda ular devorga po’lat ilgaklar bilan qattiq mahkamlanadi. 4. Tashqi kirish eshigi, deraza eshikchalari, kassa darchasi eshigi va pardevorlar 40 mm dan kam bo’lmagan qalinliqdagi taxtalardan tayyorlanadi, ular ikki tomondan ruxlangan tunuka bilan qoplanadi va tunukalarning chetlari ichkari tomonga bukiladi, bunda metall listlarining yuza tomon bilan tutashuviga yo’l qo’yilmaydi. Metall listlar perimetr va diagonallari bo’yicha qadami 60 mm ga qadar qilib uzunligi 40 mm dan kam bo’lmagan mixlar bilan, taxtalarga mixlanadi. Tashqariga ochiladigan eshiklar teshiklar qoldirilmasdan jips qilib o’rnatiladi va butun eni bo’ylab eni 40-60 mm va qalinligi kamida 5 mm bo’lgan metall nakladkalar bilan jihozlanadi, ular diametri 12-15 mm bo’lgan boltlar, xona ichidagi gaykalar bilan mustahkamlanadi (boltlar uchlari ichkaridan yassilanadi). Nakladkalar zulfin plastinalar payvand qilingan holda, puxta osma qulflar (tashqari tomondan - ombor qulfi tipidagi) bilan qulflanadi. Militsiya va idoradan tashqari qo’riqlash tizimining qurolli xodimlari tomonidan qo’riqladigan vazirliklar, idoralar va boshqa tashkilotlar binolarida mahalliy ichki

ishlar organlari bilan kelishib, kassalarning tashqi eshiklariga metall nakladkalar o’rnatilmasligi mumkin. 5. Barcha panjaralar o’lchami ko’pi bilan 150x150 mm bo’lgan yacheykalar hosil qilgan holda diametri kamida 16 mm bo’lgan po’lat chiviqlardan tayyorlanadi va bu panjaralar gaz-elektr payvand yordamida devorga qoqilgan metall ilgaklarga kavsharlanadi. 6. Ilgaklar diametri kamida 16 mm bo’lgan po’latdan tayyorlanadi va qurilish konstruktsiyalariga kamida 150 mm chuqurlikda qoqiladi. 7. Panjara ramalari o’lchami 30x40 va qalinligi kamida 5 mm bo’lgan po’lat burchakdan tayyorlanadi. Ular bilan perimetr bo’yicha quyidagilar jihozlanadi: kassa darchasi, eshik korobkalari va pardevorlar, pol, shiftdagi muhandislik tarmoqlari o’tishi uchun mo’ljallangan boshqa barcha teshiklar. Muhandislik tarmoqlari o’tishi uchun mo’ljallangan teshiklarning diametri 200 mm. dan oshmasligi kerak. 3. Qo’riqlash - yong’indan ogohlantirish bilan jihozlashga qo’yiladigan talablar: 1. Kassalar quyidagi talablarni hisobga olgan holda ikki bosqichli qo’riqlash - yong’indan saqlashning vositalari bilan jihozlanishi kerak: 2. Birinchi bosqichda xonalar perimetrlarining qurilish konstruktsiyalari, deraza va eshik o’rinlari, lyuklar, ventilyatsiya kanallari, issiqlik o’tkazish joylari, yupqa devorli pardevorlar hamda xonalarning tashqari tomondan kirish uchun qulay bo’lgan unsurlari, shu jumladan, po’lat panjaralar bilan jihozlanganlari himoyalanadi. 3. Ikkinchi bosqichda qo’riqlash-yong’indan ogohlantirish vositalarining nazorat qilinuvchi xonada tartibbuzarlar yurishini aniqlaydigan ultratovush, infraqizil, optik-elektron, radioto’lqin va boshqa xabarchilar yordamida pul va boyliklar saqlanadigan seyf va metall javonlar himoyalanadi. 4. qo’riqlash-yong’indan ogohlantirish vositalari qo’riqlash turiga qarab, idoraviy qo’riqlash pulti, navbatchi xodim postiga ulanadi. Ushbu shaxslar navbatchilik

qiladigan joylar hududiy ichki ishlar organlari bilan radio yoki telefon aloqasi orqali ulangan bo’lishi kerak. Himoyaning ikkinchi bosqichi ishdan tashqari paytda markazlashtirilgan qo’riqlash pultining alohida nomeriga yoki navbatchi xodimning kichik sig’imli kontsentratorlariga, ish paytida esa, pedalga yoki ogohlantirish tugmachasiga ulab qo’yiladi. 5. Himoyaning birinchi bosqichida ogohlantirish vositasi shleyflarining nazorat qilinishini ta’minlaydigan qabul qilish - nazorat asboblari qo’llanishi kerak. Bunday asboblar va xabar beruvchilar kichik sig’imli kontsentratorlarga, idoraviy qo’riqlash pultlariga ulanadi va ular orqali markazlashgan qo’riqlash pultlari yoki milisiya nazorat punkti (MNP) ga yuboriladi. 6. qo’riqlash-yong’indan ogohlantirish vositalari va kassani yoritish asboblari alohida-alohida montaj qilinadi va elektr ta’minotini turli manbalardan oladi. Barcha xil simlar devor ichidan o’tkaziladi. Istisno tariqasida xona ichida shleyflar va metall quvurlarni temir-beton yoki beton qurilish konstruktsiyalari bo’ylab joylashtirilishiga yo’l qo’yiladi. 7. Qo’riqlash-yong’indan ogohlantirish vositalari tizimi amaldagi «Bino va inshootlarning yong’inga qarshi avtomatikasi» qurilish normalari va qoidalari va qo’riqlash-yong’indan ogohlantirish vositalari bilan jihozlanishi kerak bo’lgan ob’ektlarning idoraviy ro’yxatlariga muvofiq kelishi hamda doimo ishga shay holatda bo’lishi kerak. 8. Ichki ishlar organlarining qo’riqlash - yong’indan saqlash vositalari yordamida qo’riqlash bo’linmalari xizmat ko’rsatadigan kassalar mazkur bo’linmalar rahbariyati ko’rsatmasi bilan qo’shimcha himoya vositalari bilan jihozlanishi mumkin. 9. Yong’in xabarchilari ularning kunu-tun ishlashini ta’minlash maqsadida mustaqil shleyflarga kiritilishi kerak. 10. Seyflar turadigan xonalar hamda kompyuter zallari tutun va yong’indan xabar beruvchi vositalar bilan jihozlanishi lozim

11. Yong’indan ogohlantirish vositasining shleyfi markazlashgan qo’riqlash pultiga alohida liniyalar orqali ulanadi. 12. Kassa xonalarini qo’riqlash - yong’indan saqlash vositalari bilan jihozlash, O’zbekiston Respublikasi «qo’riqlash» Respublika birlashmasining maxsus litsenziyasi (ruxsatnomasi) ga ega bo’lgan qo’riqlash bo’linmalarining yoki firmalarning montaj qiluvchilari tomonidan amalga oshiriladi. 13. Montaj qiluvchi tashkilot tomonidan kassa binolardagi montaj qilingan qo’riqlash-yong’indan saqlash vositalarini foydalanishga topshirish va dalolatnomani imzolashni Ichki ishlar bo’limi qoshidagi qo’riqlash bo’limlari, davlat yong’in nazorati vakillari va yuridik shaxs ishtirok etadigan komissiya amalga oshiradi. Montaj qiluvchi tashkilot majburiy tartibda qo’riqlash - yong’indan saqlash vositalarini montaj qilish chizmasini va montaj qilingan signalizatsiya apparaturasidan foydalanishga doir yo’riqnomani taqdim etadi. 4.Kassa punktlarini jihozlash tartibi: 1. Ish haqi va boshqa to’lovlarni kassirlardan boshqa shaxslar beradigan korxonalarda, ular kassa operatsiyalarini olib boradigan joylarda pul va boyliklarning saqlanishini ta’minlash maqsadida kassa punktlari jihozlanadi. 2. Pol va devoriy qurilish konstruktsiyalariga metall javon yoki ikki sektsiyali qutilar mahkamlangan maxsus xizmat xonasi kassa punkti deb ataladi. Ularning eshiklari ichkaridan mustahkam zulfinlar, metall zanjir va ko’rish tuynugi bilan jihozlanadi, derazalar, lyuklar, teshiklar va boshqa joylar belgilangan konstruktsiyadagi metall panjaralar bilan himoyalanadi. 3. Kassa punktlarda pul barcha kassalar uchun belgilangan talablarga muvofiq jihozlangan maxsus darcha orqaligina beriladi. 4. Ishdan tashqari vaqtda pul mablag’lari va qimmatli qog’ozlarni kassa punktlarida qoldirish qat’iyan taqiqlanadi. Ish kuni tugashiga qadar barcha pul va boyliklar yuridik shaxsning bosh markaziy kassasiga ishonchli qo’riq bilan topshirilishi kerak.

Byudjet tashkilotlarida kassa muomalalari hisobini tashkil etishda buxgalteriya hisobi oldiga quyidagi vazifalar qo’yiladi:  Byudjet tashkilotlarida kassa muomalalari hisobini amaldagi me’yoriy- huquqiy xujjatlarga mos ravishda tashkil etish;  Kassa muomalalari hisobini boshlang’ich va yig’ma xujjatlar hamda hisob regstirlarida o’z vaqtida to’g’ri rasmiylashtirish;  Byudjet va byudjetdan tashqari pul mablag’larini daromadlar va xarajatlar smetalari bo’yicha maqsadli sarflanishi va saqlanishini ta’minlash;  Buxgalteriya schyotlarida moliyaviy aktivlar mavjudligi hamda harakatini aniq, to’liq va o’z vaqtida aks ettirish;  Tashkilot kassasida, shaxsiy hisobvaraqlardagi pul mablag’lari, pul xujjatlari, moliyaviy qo’yilmalar butligi ustidan doimiy nazorat olib borish;  Kassa muomalalarini hisob registrlarida o’z vaqtida aks ettirib borish;  Kassa muomalalari hisobi bo’yicha birlamchi hujjatlar hamda hisob registrlaridagi ma`lumotlarni umumlashtirgan holda hisobot shakillantirish. Normativ-huquqiy hujjatlarda belgilangan talablarga ko’ra byudjet tashkilotlarida kassa muomalalarini nazorat qilish, ya’ni doimiy ravishda inventarizatsiyadan o’tkazish tashkilot rahbari hamda buxgalteriya xizmati rahbari tomonidan bir oyda bir marotaba kamida yoki kutilmagan istalgan vaqtda ogohlantirishsiz amalga oshirilishi mumkin.

3. Byudjet tashkılotlarıda kassa muomalaları hısobı hamda nazoratını takomıllashtırısh Byudjet tashkilotlarida kassa muomalalri hisobi nazorati byudjet tashkilotlarining o’zlarining ichki hisob yuritish siyosatida belgilab olingan talablar asosida amalga oshirilsa, umumiy jihatdan byudjet tashkilotlarining pul mablag’lari hisobi nazoratini esa O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi Davlat moliyaviy nazorat boshqarmasi va uning xududiy bo’limlari tomonidan o’rnatilgan tartibda o’tkazilib boriladi. Moliyaviy nazoratni o’tkazish jarayoni reja asosida amalga oshirilib natijalari bo’yicha dalolatnomalar tuziladi va keyingi jarayonda byudjet tashkilotlari ko’rsatildgan kamchiliklarni bartaraf etish chora tadbirlarini belgilaydi. Byudjet tashkilotlari tomonidan kamchiliklarni oldini olish maqsadida yuqorida ta’kidlab o’tganimiz singari ichki nazorat tizimiga alohida e’tibor qaratiladi. Byudjet tashkilotlarida kassa muomalalari hisobi hamda umumiy ma’noda moliyaviy aktivlar ichki nazorati amaldagi qonuniy xujjatlar talablari asosida buxgalteriya hizmatini yo’lga qo’yish orqali ta’minlansa, ularni mavjudligi holati inventarizatsiya o’tkazish orqali nazorat qilib boriladi. Ma’lumki inventarlashning asosiy maqsadi mol-mulkning haqiqatda mavjudligini aniqlash, haqiqatda mavjud mol-mulkni buxgalteriya hisobi ma’lumotlari bilan qiyoslash, majburiyatlar hisobda to’g’ri aks ettirilganligini tekshirishdir. Byudjet tashkilotlarida moliyaviy aktivlarni inventarlash asosan kassadagi naqd pul mablag’lari hamda pul hujjatlariga moddiy javobgar shaxslar bo’yicha o’tkaziladi. Amaldagi normativ-huquqiy hujjatlarga muvofiq quyidagi hollarda inventarlash o’tkazilishi shart hisoblanadi: - moddiy javobgar shaxslar almashganda (ishlarni qabul qilish - topshirish kunida); - inventarizatsiya o’tkazish rejasiga asosan;

- yillik moliyaviy hisobotni tuzish oldidan. O’rnatilgan tartibga muvofiq pul mablag’lari, pul hujjatlari, boyliklar va qat’iy hisobdagi blanklar oyda bir marta inventarlashdan majburiy tarzda o’tkaziladi. Inventarizatsiya o’tkazish bo’yicha tashkilot rahbari tomonidan inventarizatsiya komissiyasi tarkibi buyruq asosida tasdiqlanadi. Inventarlashni o’tkazish uchun byudjet tashkiloti tarkibida: a. byudjet tashkiloti rahbari yoki uning o’rinbosari (komissiya raisi); b. bosh buxgalter; c. boshqa mutaxassislar (muhandislar, iqtisodchilar, texniklar va hokazolar) bo’lgan doimiy ishlaydigan inventarlash komissiyalari tuziladi. Kassadagi naqd pul mablag’larining holati va harakatini nazorat qilib borish bo’yicha doimiy faoliyat qiluvchi inventarizatsiya komissiyasi tarkibi tasdiqlanadi va har oyda bir marotaba tasodifiy inventarizatsiya o’tkaziladi. Inventarlashni o’tkazish chog’ida komissiyaning aqalli bitta a’zosi yo’q bo’lsa, bu hol inventarlash natijalarini haqiqiy emas deb topish uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Inventarlash komissiyalari a’zolari pul mablag’lari kamomadi va ishlatib yuborgani yoki ortiqcha chiqqanini yashirish maqsadida ro’yxatga boyliklarning haqiqatdagi qoldiqlari to’g’risida ataylab noto’g’ri ma’lumotlarni kiritganlik uchun belgilangan tartibga muvofiq javobgarlikka tortiladilar. Pul mablag’larining haqiqatdagi mavjudligini tekshirishni boshlashdan oldin inventarlash komissiyasi inventarlash paytidagi eng so’nggi kirim-chiqim hujjatlarini yoki pul mablag’lari harakati to’g’risidagi hisobotlarni olishi kerak. Inventarlash komissiyasining raisi hisobotlarga ilova qilingan barcha kirim- chiqim hujjatlariga “inventarlashgacha ...da (sana)” deb ko’rsatgan holda viza qo’yadi, bu esa buxgalteriyaga hisob ma’lumotlari bo’yicha inventarlashni boshlash paytida pul mablag’lari qoldiqlarini aniqlash uchun asos bo’lib xizmat qilishi kerak.

Moddiy javobgar shaxslar inventarlash boshlanishiga qadar pul mablag’lariga doir barcha kirim-chiqim hujjatlari buxgalteriya yoki komissiyaga topshirilgani va ularning javobgarligiga kelib tushgan barcha mablag’lar kirim qilingani, chiqib ketganlari esa chiqimga hisobdan o’chirilgani to’g’risida yozma tilxat beradilar. Inventarlashni o’tkazish oldidan ishchi inventarlash komissiyalari a’zolariga buyruq, komissiya raislariga esa plombir topshiriladi (inventarlash komissiyasi ishlaydigan butun ish vaqtida plombir komissiya raisida saqlanadi). Buyruqda inventarlashni o’tkazishga doir ishni boshlash va tugatish muddatlari aniq belgilanadi. Inventarlash komissiyalari ishida tanaffus bo’lganda (tushlik vaqti, tunda, boshqa sabablarga ko’ra) ro’yxatlar inventarlash o’tkazilayotgan yopiq xonadagi yashikda (javon, seyfda) saqlanishi majburiydir. Buyruqlarni buxgalteriya hisobida maxsus ochilgan “Inventarlashni o’tkazish to’g’risidagi buyruqlar bajarilishini nazorat qilish daftari”da alohida ro’yxatga oladi. Byudjet tashkilotlarining rahbarlari pul mablag’lari bo’yicha inventarizatsiyani to’g’ri hamda o’z vaqtida o’tkazilishi va ularning kutilmaganda o’tkazilishini tashkil etish hamda barcha shart-sharoitlar bilan ta’minlash uchun javobgar hisoblanadilar. Ular boyliklarning haqiqatda mavjudligini qisqa muddatlarda to’liq va aniq tekshirishni ta’minlaydigan sharoitlarni yaratib berishlari shart. Pul mablag’larini inventarlash bilan bir vaqtda tashkilotning buxgalteriyasi tegishli barcha schyotlar bo’yicha yozuvlarni korrespondentsiyalanuvchi schyotlar bilan qiyoslagan holda tekshirishi kerak. Inventarlashni rasmiylashtirish uchun moliyaviy aktivlarni inventarlash bo’yicha birlamchi hisob hujjatlari shakllari qo’llanishi lozim. Inventarlash tugaganidan so’ng inventarlash to’g’ri o’tkazilganini nazorat tariqasida tekshirishlar o’tkazilishi mumkin. Inventarlashlar to’g’ri o’tkazilganini nazorat tariqasida tekshirish natijalari dalolatnoma bilan rasmiylashtiriladi va inventarlash to’g’ri o’tkazilganligini nazorat tariqasida “Tekshirishlarni hisobga olish daftari”da ro’yxatga olinadi.

Byudjet tashkilotlarida o’tkazilgan inventarizatsiya natijalarini (kamomad yoki ortiqchaliklarni) hisobda aks ettirish tartibi O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Davlat soliq qo’mitasi va Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligining 2004 yil 10 martdagi qo’shma qarori bilan tasdiqlangan va Adliya vazirligida 2004 yil 6 aprelda 1334-son bilan ro’yxatga olingan Inventarizatsiya jarayonida aniqlangan mol-mulk kamomadi va ortiqchasining buxgalteriya hisobi tartibi to’g’risidagi Nizom hamda Moliya vazirining 2010 yil 17 dekabrdagi 105- son buyrug’i bilan tasdiqlangan va Adliya vazirligida 2010 yil 22 dekabrda 2169- son bilan ro’yxatga olingan Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi to’g’risidagi Yo’riqnoma bilan tartibga solinadi. Byudjet tashkilotlarida inventarizatsiya natijasida mol-mulkning, jumladan pul mablag’larining ortiqcha yoki kamomadi aniqlansa yuqorida nomlari keltirilgan normativ-huquqiy hujjatlar asosida hisobda aks ettiriladi. Byudjet tashkilotining buxgalteriyasi tomonidan moliyaviy aktivlar, jumladan kassa muomalalari hisobini davriy nazoratini uzluksiz amalga oshirish talab etiladi. Bizningcha moliyaviy aktivlar, xususan kassa operatsiyalari hisobining davriy nazoratini uzluksiz amalga oshirish quyida keltirilgan jadvalni (3.3-jadval) to’ldirilishi asosida amlaga oshirilsa ko’rsatkichlarni buxgalteriya hujjatlari, hisob registrlari hamda hisobot ma’lumotlari bilan muvofiqligini ta’minlash imkoniyati yaratiladi deb o’ylaymiz. Jadval ma’lumotlari yordamida moliyaviy aktivlar hisobini aks ettiruvchi schetlar, xususan kassa operatsiyalari (tegishli subschyotlari) bo’yicha qoldiqlarni buxgalteriya yig’ma hujjatlari, hisob registrlari ma’lumotlari bilan mosligi nazorat qilib boriladi. Natijada shakllantirilayotgan buxgalteriya axborotlarini ishonchliligi ta’minlanadi hamda yanada mustahkamlanadi. Xulosa qilib aytganda byudjet tashkilaotlarida kassa muomallari hisobi va nazorati uslubiyotini shakllantirish va amalga oshirish byudjet tashkilotlarida moliyaviy aktivlar hisobini yuritishni yanada takomillashtirish imkonini beradi.

Byudjet tashkilotlarida kassa muomalalari hisobini takomillashtirish deganda avvalo kassa muomalalari nazoratini tashkil qilish va o’tkazish ko’z oldimizga keladi. Kassa muomalalarini nazoratini tashkil qilish orqali kassaning ish faoliyatiga baho beriladi. Kassa muomalalari nazorati kassadagi naqd pul va unga tenglashtirilgan mablag’lar qoldig’ini inventarizatsiyadan o’tkazish va hisob ma’lumotlari bilan solishtirish tushiniladi. Inventarizatsiya 19-son BHMS “Inventarizatsiyani tashkil etish va o’tkazish” nomli standart asosida amalga oshiriladi. Kassa inventarizatsiya qilinayotganda kassada haqiqatda bo’lgan pul mablag’lari va boshqa boyliklar tekshiriladi. Haqiqatda bor bo’lgan pul mablag’lari hisoblanganda kassada pul belgilari, pochta markalari va davlat boji markalari hisobga olinadi. Kassadagi qoldiqqa hech qanday hujjatlar va tilxatlar kiritilmaydi. Kassirning kassada byudjet tashkilotiga taalluqli bo’lmagan pul mablag’lari va boshqa boyliklar borligi to’grisidagi arizasi qabul qilinmaydi. Inventarizatsiya dalolatnomasida mavjud pul mablag’lari boyliklarning qoldig’i naturada va hisob ma’lumotlari bo’yicha inventarizatsiya kuniga ko’rsatiladi hamda inventarizatsiya natijasi aniqlanadi. Shunga alohida e`tibor qaratish kerakki, kassadagi valyuta mablag’lari inventarizatsiyadan o’tkazilganda bloklangan pul kupyuralari ochib tekshirish qurilmasi yordamida sanoqdan o’tkazilishi zarur. Qat’iy hisobda turuvchi blankalarning haqiqatda borligi blankalarning turi u yoki bu turlarining boshlanish va ohirgi raqamlarini hisobga olib tekshirilishi amalga oshiriladi. Mazkur tekshirishning natijalari maxsus ro’yxatlar bilan rasmiylashtiriladi. Byudjet tashkilotlarida kassa muomalalarini tekshirayotganda bu muomalalarni amalga oshirish belgilangan tartibga qanday amal qilinayotganini, kassa intizomini, naqd pul bilan amalga oshirilgan muomalalar konuniyligi va maqsadga muvofiqligini aniqlashi lozim. Bu O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvi tomonidan (2015 yil 16 maydagi 12/17-son qarori) tasdiqlangan hamda 2015 yil 21 iyunda yangi tahrirda O’zbekiston Respublikasi Adliya

vazirligida 2786-son bilan ro’yxatga olingan “Yuridik shaxslar tomonidan kassa operatsiyalarini yuritish qoidalari” asosida aniqlanadi. Naqd pullarni olish va berishda amalga oshirilgan muomalalar bilan bog’liq bo’lgan hujjatlar to’g’ri rasmiylashtirilganligini tekshirish, barcha kirim va chiqim kassa orderlari, to’lov qaydnomalari va boshqa xujjatlar aniq, o’chirilmasdan va to’g’rilanmasdan to’ldirilganligi, barcha orderlar va ularning ilovalari muomala sodir etilgan sana va kassirning imzosi qayd etilgan holda, "olingan" yoki "to’langan" degan tamg’alar bilan tasdiqlanganligiga ishonch hosil qilish lozim. Chiqim orderlarida (qaydnomalarida) "to’langan" degan tamg’a bosilmaganligi ayrim holatlarda ulardan qayta foydalanishga olib keladi (kassa daftari bo’yicha xarajatga o’tkaziladi).

Foydalanılgan adabıyotlar ro’yxatı 1. O’zbekiston Respublikasi “Byudjet kodeksi” 2013 yil 26 dekabrdagi O’RQ 360 – sonli O’zbekiston Respublikasi qonuni bilan tasdiqlangan. 2. O’zbekiston Respublikasi “Mehnat kodeksi” 21.12.1995 yil (qo’shimchalar 20.01.2014 y., O’RQ-365-son) O’zbekiston Respublikasi qonuni bilan tasdiqlangan. 3. O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksi, 21.12.1995 yil (yangi tahrir. 19.04.2018 y. O’RQ-163-I-son) O’zbekiston Respublikasi qonuni bilan tasdiqlangan. 4. O’zbekiston Respublikasining “Buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi Qonuni. 1996 yil 30 avgust, O’RQ-279-I-son (Yangi tahrir. 2016 yil 13 aprel O’RQ-404-son). 5. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida»gi Farmoni, 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-son. 6. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Ta’lim va tibbiyot muassasalarini moliyalashtirish mexanizmini va davlat moliya nazorati tizimini yanada takomillashtirish to’g’risida»gi Qarori 2017 yil 21 avgustdagi PQ–3231- son. 7. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 29 dekabrdagi PQ- 3454 sonli “O’zbekiston Respublikasining 2018 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlari prognozi va Davlat byudjeti parametrlari to’g’risida”gi qarori. 8. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 28 avgustdagi PQ- 3917-son “Byudjet ma’lumotlarining ochiqligini va byudjet jarayonida fuqarolarning faol ishtirokini ta’minlash chora-tadbirlari to’g’risida”gi Qarori. 9. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 28 fevraldagi “Davlat byudjetining g’azna ijrosi tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi, № PQ-594-son Qarori. 10. Ostonokulov A.A. “Erkin iqtisodiy zonalarda buxgalteriya hisobi va auditnii takomillashtirish” mavzusida iqtisodiyot fanlari bo’yicha falsafa doktori (PhD) darajasini olish uchun yozilgan dissertatsiya// 64-bet. Toshkent-2017 yil.

O'xshashlar

Banklarning kassa operatsiyalari, ularni hisobga olish va rasmiylashtirish

Asosiy vositalar ta'mirini hisobga olish

Budjet tashkilotlarida kassa va kassa operatsiyalari hisobi

Tayyor mahsulot va uning sotilishini hisobga olish

Tovar moddiy zaxiralar sarflanishini buxgalteriyada hisobga olish