Tashqi iqtisodiy faoliyat tovar nomenklaturasi va uning ahamiyati - Iqtisodiyot - Referatlar

Tashqi iqtisodiy faoliyat tovar nomenklaturasi va uning ahamiyati

Yuklangan vaqt:

26.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

38.16015625 KB

Ko'chirib olish

Tashqi iqtisodiy faoliyat tovar nomenklaturasi va uning ahamiyati Reja: Kirish 1. O’zbekiston respublikasi tashqi siyosati 2. Tovar nomenklaturasi, uning zaruriyligi 3. TIF TN ning asoslari va yaratilishi 4. Bo’lim va guruhlarda tovarlarning joylashtirilish printsipi Foydalanilgan adabiyotlar 1

Kirish Tashqi siyosat bu davlatning xalqaro munosabatlaridagi umumiy yo’nalishini qamrab oladi. Tashqi siyosat davlatning boshqa davlatlar xalqlar va xalqaro tashkilotlar bilan o’zaro munosabatlar soxasidagi faoliyatining maqsadlari va vositalari majmunini qamrab oladi. O’zbekiston respublikasi tashqi siyosatini asosiy tamoyillari Konstitutsiyasining 17- moddasida qonuniy jixatdan mustaxkamlab qo’yilgan. “ O’zbekiston respublikasi tashqi siyosati va xalqaro faoliyati O’zbekiston respublikasi konstitutsiyasi “Ozbekiston respublikasi shartnomalar to’g’risidagi qonun” O’zbekiston respublikasi “mudofa to’g’risidagi” O’zbekiston respublikasi xarbiy doktirininatasi to’g’risidagi” qonunlari va boshqa qonunchilik xujjatlaridagi tamoyillar va meyorlarga Birlashgan millatlar tashkiloti va yevropa xavfsizlik va xamkorlik tashkilotining tamoyil va maqsadlariga shuningdek, O’zbekiston respublikasi oliy majlisi ratifikatsiya qilgan O’zbekiston respublikasi xalqaro shartnomalari va bitimlaridan kelib chiqadigan majburiyatlariga asoslanadi” deyilgan, 1996-yildagi O’zbekiston respublikasi tashqi siyosiy faoliyatining asosiy tamoyillari to’g’risidagi qonun 1-modda. Yuqorida qayd etilganlardan kelib chiqqan holda, O’zbekiston respublikasi tashqi siyosiy kursining asosiy vazifalarini quyidagicha qisqa ifodalash mumkin: Birinchidan: yaqin va uzoq davlatlar bilan o’zaro manfatli va teng xuquqli xamkorlik munosabatlarini xar tomonlama rivojlantirish va mustaxkamlash. O’zbekistonning jaxon xamjamiyatiga asta sekin va xar tomonlama integrallashishida siyosiy iqtisodiy madaniy marifiy ilmiy texnikaviy va boshqa soxalarda ochiq va konstruktiv xalqaro xamkorlikni amalga oshirishda ikki tomonlama va ko’p tomonlama diplomatiya mexanizmlaridan samarali foydalanish. Ikkinchidan: O’zbekiston raxbariyatining mintaqaviy va xalqaro siyosatning dolzarbyo’nalishlari xususidagi, jumladan, Afg’onistondagi vaziyatni tinch yo’l bilan xal etish bo’yicha “6+3” muloqot guruxini tuzish, O’rto Osiyo Fors qo’ltig’i 2

transport transzit yo’lini tuzish mintaqadagi trans chegaraviy daryolarning suv resurslaridan oqilona foydalanish va boshqa xalqaro tashabbuslarni olg’a surish. Uchinchidan: O’rta Osiyoda tinchlik va barqarorlikni saqlash mintaqani barqaror xavfsizlik xududiga aylantirish bilan bog’liq siyosiy diplomatic va xalqaro xuquqiy masalalarni xal etins. Uzoq va yaqin davlat bilan munosabatlarda siyosiy ijtimoiy iqtisodiy millatlararo va boshqa salbiy xolatlarning avj olishiga yo’l qo’ymaslik uchun diplomatic choralarni ko’rish. To’rtinchidan: Respublikada amalga oshirilayotgan chuqur demokratik isloxotlarni jamiyatni va iqtisodni modernizatsiyalashning dinamik jarayonlarni samarali amalga oshirish uchun qulay tashqi siyosiy sharoitlarni yaratish. Jaxondagi mamlakatlar bilan savdo iqtisodiy munosabatlarni muntazam rivojlantirish milliy iqtisodiyotning ustivor yo’nalishlariga to’g’ridan to’g’ri chet el sarmoyalarini va ilg’or texnologiyalarni jalb qilish bilan bog’liq siyosiy diplomatik va xalqaro xuquqiy masalalarni amalga oshirish. Beshinchidan: jaxon ham jamiyatiga O’zbekiston tashqi va ichki siyosatining asosiy jixatlarini aks ettiradigan, uning xalqaro tashabbuslarining mazmun va moxiyatini ifodalovchi obektiv va ishonchli malumotlarni yetkazish. 3

1.O’zbekiston respublikasi tashqi siyosati . O’zbekiston Respublikasi o’z milliy manfaatlariga asoslangan holda ochiq, o’zaro manfaatli va konstruktiv tashqi siyosat olib boradi. Respublikaning zamonaviy tashiq siyosiy kursi dunyoda va mintaqada shiddat bilan o’zgarayotgan vaziyat, hamda mamlakatning ichidagi keng ko’lamli o’zgarishlarga asoslanib shakllanadi. O’zbekiston Respublikasi tashqi siyosiy faoliyatining bosh maqsadi – davlat mustaqilligi va suverenitetini, xalqaro maydondagi o’rni va rolini mustahkamlash, yon-atrofida xavfsizlik, barqarorlik va ahil qo’shnichilik muhitini shakllantirish, respublikaning tashqi iqtisodiy manfaatlarini faol tarzda ilgari surish. Respublika harbiy-siyosiy bloklarga qo'shilmaslik kursiga sodiq bo'lib, o'z hududida xorijiy harbiy bazalar va ob'ektlarni joylashtirishga, shuningdek, mamlakat harbiy xizmatchilarining chet eldagi tinchlikparvarlik amaliyotlarida yoki harbiy mojarolarda ishtirok etishiga yo'l qo'ymaydi. O'zbekiston barcha qarama-qarshiliklar va nizolarni faqat tinch siyosiy yo'llar bilan hal qilish tarafdori.O'zbekiston davlatlarning suveren tengligi, kuch ishlatmaslik yoki kuch bilan tahdid qilmaslik, chegaralarning daxlsizligi, boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik; xalqaro majburiyatlarni vijdonan bajarish, inson huquqlarini hurmat qilish va himoya qilish va xalqaro huquqning boshqa umume'tirof etilgan tamoyilllari va normalari; xavfsizlikning bo'linmasligi, ochiqlik va pragmatizm, qo'shni mamlakatlar bilan har tomonlama yaxshi qo'shnichilik munosabatlarini rivojlantirish, mintaqaviy va xalqaro hamkorlikni mustahkamlash kabi asosiy tamoyillarga tayangan holda tinchlik, taraqqiyot va farovonlik yo'lida barcha sheriklar bilan hamkorlikni kengaytirishdan manfaatdor.Tashqi siyosiy faoliyatning asosiy va birinchi darajali vazifalaridan biri bu 2017-2021-yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasini samarali amalga oshirishdir.Ushbu maqsadga erishish uchun tashqi siyosat idorasi oldiga quyidagi vazifalar qo’yilgan: 4

- mamlakatimizda olib borilayotgan demokratik islohotlarni hamda jamiyat va iqtisodiyotni modernizatsiya qilishning jadal jarayonlarini samarali amalga oshirish uchun mumkin qadar qulay tashqi siyosiy shart-sharoitlarni shakllantirish; - Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni saqlash hamda mustahkamlash, mintaqani xavfsizlik va barqaror taraqqiyot hududiga aylantirish; - jahonning yetakchi davlatlari va xalqaro tashkilotlar bilan strategik hamkorlik qilishning mutanosib, ko’p qirrali tizimini shakllantirish; - O’zbekistonning mintaqa va jahon siyosatidagi muhim yo’nalishlar bo’yicha xalqaro tashabbuslarini ilgari surish; - mahalliy mahsulotlarning eksport hajmini oshirish va geografiyasini kengaytirish borasida ko’maklashish; - milliy iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlariga to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar va ilg’or texnologiyalarni jalb etishda faol ko’mak berish; - mamlakatimizga turistlarni jalb qilish hamda turistik infratuzilmani rivojlantirish borasida amaliy yordam ko’rsatish; - transport va tranzit sohasidagi hamkorlikni kengaytirish va chuqurlashtirishda hamda xalqaro transport kommunikatsiyalari va logistik infratuzilmalarni rivojlanishiga ko’maklashish; - xorijdagi O’zbekiston Respublikasi fuqarolari va yuridik shaxslari huquq va manfaatlarining har tomonlama himoya qilinishini ta’minlash; - xorijda istiqomat qilayotgan vatandoshlar bilan aloqalarni mustahkamlash. Tashqi siyosatimizning bosh ustuvor yo’nalishi Markaziy Osiyo mintaqasidir. O’zbekistonning Markaziy Osiyodagi siyosati mintaqada tinchlik va barqarorlikni ta’minlashga, mintaqaviy xavfsizlikning muhim muammolarini hal etishga, shu jumladan, Afg’onistondagi vaziyatni hal qilishga ko’maklashishga qaratilgan. O’zbekiston mintaqaviy savdo-iqtisodiy hamkorlikni mustahkamlash, mintaqaning transport va tranzit infratuzilmasini rivojlantirish, Markaziy Osiyo transchegaraviy daryolarining suv-energetika resurslaridan oqilona va kompleks foydalanish hamda mintaqaning ekologik barqarorligini ta’minlash, chegaralarni delimitatsiya va demarkatsiya qilish jarayonini yakuniga yetkazish uchun barcha sa’y-harakatlarni 5

amalga oshiradi.O’zbekiston mintaqa davlatlari bilan do’stona va ahil qo’shnichilik munosabatlarini mustahkamlashdan, ilmiy-texnikaviy va madaniy- gumanitar hamkorlikni rivojlantirishdan, parlamentlar, chegara hududlari, jamoat tashkilotlari va oddiy fuqarolar o’rtasidagi aloqalarni kuchaytirishdan manfaatdor.O’zbekiston Afg’oniston bilan aloqalarni kengaytirishni, mazkur mamlakatdagi vaziyatni tinch yo’l bilan hal etishga qaratilgan xalqaro sa’y- harakatlarda faol ishtirok etishni davom ettiradi. O’zbekiston tomoni Afg’oniston iqtisodiyotini qayta tiklanishiga, uning transport, ishlab chiqarish, energetik va ijtimoiy infratuzilmalarini rivojlantirishga ko’mak berishda davom etadi. Barqaror va ravnaq topayotgan Afg’oniston Markaziy Osiyodagi mintaqaviy xavfsizlikning kafolatidir.MDH malakatlari bilan hamkorlik ham O’zbekiston tashqi siyosatining ustuvor yo’nalishi hisoblanadi. Mazkur davlatlar bilan respublikamiz tarixan shakllangan siyosiy, iqtisodiy, transport-kommunikatsion va boshqa aloqalarga ega. O’zbekiston Hamdo’stlik mamlakatlari bilan tenglik, o’zaro foydalilik, bir- birining manfaatlarini hurmat qilish va e’tiborga olish tamoyillari asosida ikki tomonlama hamkorlik munosabatlarini qurishni davom etadi.O’zbekiston Rossiya bilan 2004-yil 16-iyunda imzolangan Strategik hamkorlik, 2005-yil 14-noyabrdagi Ittifoqchilik munosabatlari to’g’risidagi shartnomalar hamda 2012-yil 4-iyunda imzolangan O’zbekiston Respublikasi va Rossiya Federatsiyasi o’rtasida Strategik hamkorlikni chuqurlashtirish to’g’risidagi deklaratsiya asosida do’stona munosabatlarni har tomonlama mustahkamlash va tadrijiy rivojlantirish ikki mamlakat manfaatlariga to’liq mos keladi hamda mintaqadagi tinchlik va xavfsizlikni mustahkamlashga xizmat qiladi. Ikki tomonlama munosabatlarning eng muhim vazifalari O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyevning 2017-yil 4-5-aprelda Rossiyaga davlat tashrifi hamda Rossiya Federatsiyasi Prezidenti V.V.Putinning 2018 yil 18-19 oktyabrda O’zbekistonga davlat tashrifi chog’ida erishilgan kelishuvlarni to’liq amalga oshirilishini ta’minlashdan iboratdir. O’zbekiston Respublikasi global muammolarni hal etishda muhim rol o’ynaydigan, yaqin mintaqaviy qo’shni Xitoy bilan strategik hamkorlikni kuchaytirish tarafdori. Xitoy bilan munosabatlarni rivojlantirish 2012-yil 6- 6

iyundagi Strategik hamkorlikni o’rnatish to’g’risidagi qo’shma deklaratsiya, 2013- yil 9-sentyabrdagi ikki tomonlama strategik hamkorlikni yanada rivojlantirish va chuqurlashtirish to’g’risidagi deklaratsiyasi hamda 2017 yil 12 maydagi Har tomonlama strategik sheriklik munosabatlarini yanada chuqurlashtirish to'g'risida qo'shma bayonotga asoslangan. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev 2019-yil 24-27 aprelda «Bir makon, bir yo’l» Ikkinchi xalqaro forum doirasida ilgari surgan tashabbus va takliflarni to'liq va o'z vaqtida amalga oshirish ikki mamlakat manfaatlariga mos keladi.O’zbekiston tashqi siyosatining ustuvor yo’nalishlaridan biri, Amerika Qo’shma Shtatlari bilan 2002-yil 12-mart oyida imzolangan O’zbekiston va AQSh o’rtasida Strategik sherikchilik va hamkorlikning asoslari to’g’risidagi deklaratsiyasi asnosida o’zaro manfaatli va konstruktiv hamkorlikni har tomonlama rivojlantirishdan iboratdir. O’zbekiston AQSh bilan mamlakatda amalga oshirilayotgan fuqarolik jamiyati asoslarini mustahkamlash va xalq turmush darajasini yaxshilashga qaratilgan modernizatsiya jarayoni va islohotlarni qo’llab-quvvatlash maqsadida siyosiy, savdo-iqtisodiy, investitiaviy-texnologik va madaniy-gumanitar sohalarda hamkorlikni yanada kengaytirishdan manfaatdor. Ikki tomonlama hamkorlikning muhim yo’nalishlari Afg’onistonda tinchlik va barqarorlikni mustahkamlash, transmilliy tahdid va xatarlarga qarshi kurashga ko’maklashishdan iboratdir. O’zbekiston Yevropa Ittifoqi va Yevropa davlatlari bilan har taraflama manfaatli hamkorlikka muhim ahamiyat beradi. Yevropa mamlakatlari bilan hamkorlikni asosiy sohalari savdo- sotiqni rivojlantirish, investitiya va moliya, zamonaviy texnologiyalar transferi, ilm-fan, texnika, ta’lim, ekologiya, sog’liqni saqlash, madaniyat va mintaqaviy xavfsizlik kabilar hisoblanadi. O’zbekiston asosiy e’tiborini Yevropaning ilg’or davlatlari, xususan Germaniya, Fransiya, Buyuk Britaniya, Belgiya, Italiya, Ispaniya, Latviya va boshqa davlatlar bilan ikki tomonlama hamkorlikni yanada yuqori darajaga chiqarishga alohida e’tibor beradi. Respublikamiz ko’p asrlik umumiy tarix, yagona til va din, umumiy qadriyatlar va o’xshash urf-odatlarga ega bo’lgan Turkiya davlati bilan do’stlik va hamkorlikni mustahkamlashga qaratilgan siyosatni izchil davom ettiradi. Mamlakatimiz 7

Turkiya bilan har taraflama manfaatli hamkorlikni, jumladan savdo-sotiq, investitsiya va turizm kabi sohalarda rivojlantiradi. Osiyo-Tinch okeani hududi mamlakatlari, xususan Koreya Respublikasi va Yaponiya bilan hamkorlik O’zbekiston tashqi siyosatining muhim yo’nalishlaridan biri bo’lib qoladi. O’zbekiston ushbu davlatlar bilan investitsiya, savdo-sotiq, yuqori texnologiyalar, madaniy-gumanitar sohalaridagi keng qamrovli hamkorlikni davom ettiradi.O’zbekiston Janubiy-Sharqiy Osiyodagi mamlakatlar – Malayziya, Indoneziya, Singapur, Vetnam kabi davlatlar bilan hamkorligini rivojlantiradi.O’zbekiston Janubiy Osiyo mamlakatlari, xususan Hindiston va Pokiston bilan savdo-sotiq, transport-kommunikatsiya, turizm kabi sohalarda har taraflama va o’zaro manfaatli hamkorlikni rivojlantirishni qo’llab quvvatlaydi.O’zbekiston musulmon dunyosi davlatlari bilan o’zaro manfaatli aloqalarni iqtisodiyot, transport kommunikatsiyasi, moliya, investitsiya va sayyohlik sohalarida, shu jumladan Islom hamkorlik tashkiloti va Islom taraqqiyot banki doirasida faol rivojlantirish va mustahkamlashdan manfaatdor.O’zbekiston BMT ishida faol ishtirok etishni davom ettiradi, hamda uni xalqaro tinchlik va xavfsizlikni ta’minlashga, tezkor globallashuv jarayonida davlatlarning barqaror rivojlanishida ko’maklashishga mas’ul bo’lgan yagona universal tashkilot sifatida ko’radi.Mamlakatimiz Yevropada xavfsizlik va hamkorlik tashkiloti, Shanxay hamkorlik tashkiloti va Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligi tashkilotlati bilan ushbu tuzilmalarning mexanizmlaridan zamonaviy muammolar va tahdidlarga qarshi kurashishda, ko’p tomonlama hamkorlikni rivojlantirishda samarali foydalanish maqsadida o’zaro sherikchilikni yanada rivojlantiradi.O’zbekiston xalqaro moliya institutlari bilan, shu jumladan, Osiyo taraqqiyot banki, Jahon banki, Xalqaro valyuta jamg’armasi, Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki, Osiyo infratuzilma investitsiyalari banki va Yevropa investitsiya banklari bilan energetika, transport, qishloq xo’jaligi, uy-joy qurilishi, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish bo’yicha yangi loyihalarni amalga oshirishda hamkorlikni faollashtirish uchun barcha sa’y-harakatlarni olib boradi.Bugungi kunda O’zbekiston Respublikasi dunyoning 130 dan ortiq davlatlari bilan diplomatik 8

aloqalar o’rnatgan. Toshkentda 44 ta chet el elchixonalari, 1 ta bosh konsullik, 8 ta faxriy konsullar, 17 ta xalqaro tashkilotlar vakolatxonalari, 13 ta xorijiy xalqaro hukumatlararo va hukumat tashkilotlari vakolatxonalari, 1 ta diplomatik maqomga ega savdo vakolatxonasi faoliyat ko’rsatmoqda. Xorijiy mamlakatlarda va xalqaro tashkilotlarda O’zbekiston Respublikasining 55 ta diplomatik va konsullik vakolatxonalari mavjud. O’zbekiston 100 dan ortiq xalqaro tashkilotlarning a’zosi bo’lib, mamlakatimiz turli xil ko’p tomonlama hamkorlik tuzilmalari bilan o’zaro sherikchilik aloqalarini rivojlantiradi. Dastlab, rejada belgilangan materiallarni o’rganishga kirishishdan oldin ayrim tushunchalarning mohiyati bilan tanishib olaylik. TOVAR NOMENKLATURASI –TN ( товарная номенклатура – ТН )–sotuvchi tomonidan haridorga taklif etilayotgan barcha tovar turlari (assortimentlari) yig’indisi. TASHQI IQTISODIY FAOLIYAT TOVAR NOMENKLATURASI –TIF TN ( Товарная номенклатура внешно - экономическое деятел ’ ности ТНВЭД ) yoki uyg’unlashgan tizim nomenklaturasi-UTN ( Номенклатура гармонизированной системы – НГС ) faoliyatni davlat boshqaruvi sistemasi bo’lib, tovarlarning bo’limlari, guruhlari va subpozitsiyalari uchun sinflashning asosiy qoidalari, qo’shimcha izoxlar va klassifikatsiya qismlaridan iborat. UTN–tashqi iqtisodiy faoliyat ko’p maqsadli tovar nomenklaturasi hisoblanib, u tovarlarni Har taraflama ixchamlashtirilgan holda batafsil ta’riflovchi klassifikatordir. U xalqaro savdo-sotiq statistik ma’lumotlarini taqqoslash va analiz qilishda, bojxona tijorat faoliyati, statistik xizmat talablarini qondiruvchi tovarlarni uyg’unlashgan tizimda tariflash va kodlash bo’yicha xalqaro konventsiyaning ajralmas qismidir. Mamlakat tashqi iqtisodiy faoliyatini rivojlantirish. bojxona yo’li bilan tartibga solishda nomenklaturadan foydalanish yo’lga qo’yilgan. Tashqi iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish va soddalashtirishda tovar nomenklaturaning ahamiyati juda cheksizdir savdo-sotiqning eksport-import operatsiyalarining rivojlanishi va murakkablashishi ularga oid hujjatlarning takomillashtirilishiga 9

sabab bo’ladi. SHuning uchun ham tovar nomini raqamli kodlar bilan ifodalashdan xalqaro miqyosda eng qulay usul hisoblanadi. Eksport-import operatsiyalarining rivojlanishi va murakkablashuvi ularga oid bo’lgan hujjatlarni takomillashtirilishiga yoki ularga kerakli zamonaviy qo’shimchalar kiritilishiga sabab bo’lmokda. Dastlabki yaratilgan klassifikatsion sistemalar o’ta sodda to’zilgan bu–lib, ma’lum miqdordagi boj va to’lovlar undirilishi lozim bo’lgan tovarlarning ruyxatidan iborat edi. Biroq tovarlar turlarining o’zgarishi bilan ulardan undiriladigan boj miqdorlarini belgilovchi aniq va printsipial klassifiqatorni yaratish zarur bo’ldi. Yagona xalqaro ahamiyatga ega bo’lgan tovar nomenklaturasini yaratish, uchun bir asr davomida o’rinishlar olib borilgan. 1853– 1908 yillar davomida shu maqsadda bir qancha xalqaro kongresslar o’tkazilgan. Dastlabki nomenklatura 1853 yilda Bryusselda imzolangan. U xalqaro statistik nomenklaturaning yaratilishiga imkon yaratdi.1869, 1872, va 1876 yillarda xalqaro statistik kongresslar bo’lib o’tdi va 1885 yilda xalqaro statistika instito’ti tashkil etildi. Dastlabki yagona statistiq nomenklatura 1913 yilda Bryussel shaxrida 2- xalqaro savdo statisti k asiga ba g’ ishlab o’tkazilgan Konfvrentsiyada qabul qilindi. Unga 29 davlat rahbarlarigina imzo chekkan bo’lib, fakatgina 5 ta guruh (tirik hayvonlar, oziq-ovqat mahsulotlari, qayta ishlanadigan materiallar , ishlab chiqarilgan mahsulotlar. oltin va kumush) va 186 tagina tovar o’rni belgilangan edi. K eyinrok 19 27-37 yillarda yagona bojxona nomenklaturasi (Jeneva nomenklaturasi) ga asos solindi. U 21 ta bo’lim, 86 ta guruxlarga joylashtirilgan 991 ta poziyatsiyadan iborat edi. Ikkinchi ja h on urushidan keyin davlatlar iqtisodiyotini tiklash va savdo-sotiqni rivojlantirish maqsadida yangi nomenklaturaga e h ti yo j sezildi. Yevropa bojxona. ittifoqining ishchi guruhi tomonidan Jeneva nomenklaturasi asosida 1950 yilning 15 dekabrida Bryussel’ sha h rida tovarlarni bojxona ta’rifi bo’yicha klassifikatsiyalash ma q sadida nomenklatura qabul qilindi. O’ z navbatida oltmishinchi yillar oxirida bu nomenklaturaga ham o’zgartirishlar kiritish talab etildi. Bu ishga. 1970 yillardai boshlab kirishildi va tayyorlov ishlari 1981 yilda tugallandi. 1983 yilning 14 iyunida Bryussel’ shahrida tovarlarni uyg’unlashgan tizimda ta’riflash va kodlash 10

bo’yicha xalqaro Konventsiya qabul qilindi. U 20 moddadan va asosiy qoidalardan iborat bo’lib, ingliz va frantsuz tilidagi asl nusxalari Bryussel’ shahrida saqlanadi. Nomenklaturadan xalqaro miqyosda foydalanish esa 1988 yilning 1 yanvaridan joriy etildi. Eksport-import operatsiyalarining rivojlanishi va murakkablashuvi ularga oid bo’lgan hujjatlarni takomillashtirilishiga yoki ularga kerakli zamonaviy qo’shimchalar kiritilishiga sabab bo’lmokda. Dastlabki yaratilgan klassifikatsion sistemalar o’ta sodda to’zilgan bu–lib, ma’lum miqdordagi boj va to’lovlar undirilishi lozim bo’lgan tovarlarning ruyxatidan iborat edi. Biroq tovarlar turlarining o’zgarishi bilan ulardan undiriladigan boj miqdorlarini belgilovchi aniq va printsipial klassifiqatorni yaratish zarur bo’ldi. Yagona xalqaro ahamiyatga ega bo’lgan tovar nomenklaturasini yaratish, uchun bir asr davomida o’rinishlar olib borilgan. 1853–1908 yillar davomida shu maqsadda bir qancha xalqaro kongresslar o’tkazilgan. Dastlabki nomenklatura 1853 yilda Bryusselda imzolangan. U xalqaro statistik nomenklaturaning yaratilishiga imkon yaratdi.1869, 1872, va 1876 yillarda xalqaro statistik kongresslar bo’lib o’tdi va 1885 yilda xalqaro statistika instito’ti tashkil etildi. Dastlabki yagona statistiq nomenklatura 1913 yilda Bryussel shaxrida 2-xalqaro savdo statisti k asiga ba g’ ishlab o’tkazilgan Konfvrentsiyada qabul qilindi. Unga 29 davlat rahbarlarigina imzo chekkan bo’lib, fakatgina 5 ta guruh (tirik hayvonlar, oziq-ovqat mahsulotlari, qayta ishlanadigan materiallar , ishlab chiqarilgan mahsulotlar. oltin va kumush) va 186 tagina tovar o’rni belgilangan edi. K eyinrok 19 27-37 yillarda yagona bojxona nomenklaturasi (Jeneva nomenklaturasi) ga asos solindi. U 21 ta bo’lim, 86 ta guruxlarga joylashtirilgan 991 ta poziyatsiyadan iborat edi. Ikkinchi ja h on urushidan keyin davlatlar iqtisodiyotini tiklash va savdo-sotiqni rivojlantirish maqsadida yangi nomenklaturaga e h ti yo j sezildi. Yevropa bojxona. ittifoqining ishchi guruhi tomonidan Jeneva nomenklaturasi asosida 1950 yilning 15 dekabrida Bryussel’ sha h rida tovarlarni bojxona ta’rifi bo’yicha klassifikatsiyalash ma q sadida nomenklatura qabul qilindi. O’ z navbatida oltmishinchi yillar oxirida bu nomenklaturaga ham o’zgartirishlar kiritish talab etildi. Bu ishga. 1970 yillardai boshlab kirishildi va tayyorlov ishlari 1981 yilda tugallandi. 1983 yilning 14 11

iyunida Bryussel’ shahrida tovarlarni uyg’unlashgan tizimda ta’riflash va kodlash bo’yicha xalqaro Konventsiya qabul qilindi. U 20 moddadan va asosiy qoidalardan iborat bo’lib, ingliz va frantsuz tilidagi asl nusxalari Bryussel’ shahrida saqlanadi. Nomenklaturadan xalqaro miqyosda foydalanish esa 1988 yilning 1 yanvaridan joriy etildi. Eksport-import operatsiyalarining rivojlanishi va murakkablashuvi ularga oid bo’lgan hujjatlarni takomillashtirilishiga yoki ularga kerakli zamonaviy qo’shimchalar kiritilishiga sabab bo’lmokda. Dastlabki yaratilgan klassifikatsion sistemalar o’ta sodda to’zilgan bu–lib, ma’lum miqdordagi boj va to’lovlar undirilishi lozim bo’lgan tovarlarning ruyxatidan iborat edi. Biroq tovarlar turlarining o’zgarishi bilan ulardan undiriladigan boj miqdorlarini belgilovchi aniq va printsipial klassifiqatorni yaratish zarur bo’ldi. Yagona xalqaro ahamiyatga ega bo’lgan tovar nomenklaturasini yaratish, uchun bir asr davomida o’rinishlar olib borilgan. 1853–1908 yillar davomida shu maqsadda bir qancha xalqaro kongresslar o’tkazilgan. Dastlabki nomenklatura 1853 yilda Bryusselda imzolangan. U xalqaro statistik nomenklaturaning yaratilishiga imkon yaratdi.1869, 1872, va 1876 yillarda xalqaro statistik kongresslar bo’lib o’tdi va 1885 yilda xalqaro statistika instito’ti tashkil etildi. Dastlabki yagona statistiq nomenklatura 1913 yilda Bryussel shaxrida 2-xalqaro savdo statisti k asiga ba g’ ishlab o’tkazilgan Konfvrentsiyada qabul qilindi. Unga 29 davlat rahbarlarigina imzo chekkan bo’lib, fakatgina 5 ta guruh (tirik hayvonlar, oziq-ovqat mahsulotlari, qayta ishlanadigan materiallar , ishlab chiqarilgan mahsulotlar. oltin va kumush) va 186 tagina tovar o’rni belgilangan edi. K eyinrok 19 27-37 yillarda yagona bojxona nomenklaturasi (Jeneva nomenklaturasi) ga asos solindi. U 21 ta bo’lim, 86 ta guruxlarga joylashtirilgan 991 ta poziyatsiyadan iborat edi. Ikkinchi ja h on urushidan keyin davlatlar iqtisodiyotini tiklash va savdo-sotiqni rivojlantirish maqsadida yangi nomenklaturaga e h ti yo j sezildi. Yevropa bojxona. ittifoqining ishchi guruhi tomonidan Jeneva nomenklaturasi asosida 1950 yilning 15 dekabrida Bryussel’ sha h rida tovarlarni bojxona ta’rifi bo’yicha klassifikatsiyalash ma q sadida nomenklatura qabul qilindi. O’ z navbatida oltmishinchi yillar oxirida bu nomenklaturaga ham o’zgartirishlar kiritish talab etildi. Bu ishga. 1970 yillardai 12

boshlab kirishildi va tayyorlov ishlari 1981 yilda tugallandi. 1983 yilning 14 iyunida Bryussel’ shahrida tovarlarni uyg’unlashgan tizimda ta’riflash va kodlash bo’yicha xalqaro Konventsiya qabul qilindi. U 20 moddadan va asosiy qoidalardan iborat bo’lib, ingliz va frantsuz tilidagi asl nusxalari Bryussel’ shahrida saqlanadi. Nomenklaturadan xalqaro miqyosda foydalanish esa 1988 yilning 1 yanvaridan joriy etildi. 3. TIF TN ning asoslari va yaratilishi TIF TN ni to’zishda 59 ta davlatdan ekspertlar va ko’plab davlatlararo hamda nodavlat iqtisodiy tashkilotlari, shu jumladan xalqaro savdo palatasi, "Ta’rif va savdo bo’yicha oliy kengash", standartlash bo’yicha xalqaro tashkilot, BMT ning statistik byurosi katnashgan.Yangi texnologiyalarning vujudga kelishi, ularning tez fursatlarda ishlab chikarishga joriy etilishi. hamda savdo-sotiqning rivojlanishi nomenklaturaning uzliksiz boyitib boritilishini taqazo etadi. Uning takomillashtirilgan va tuldirilgan ikkinchi nashri qayta chop etilib, 19 92 yilning 1 yanvaridan kuchga kirdi. 1993 yidda uchinchi nashri chop etildi. Nomenklaturaning asosini quyidagilar tashqil etadi: Xalqaro Bojxona kengashi nomenklaturasining oxirgi redaktsiyasi; Vryussel’ bojxona nomenklaturasi: BMT xalqaro savdo klassifiqatori: 12 ta xalqaro va milliy klassifikatsion sistemalar. TIF TN dan davlatlarining 80% dan ortigi, ya’ni GATT (Qeneral aqrement on tarifs and trade– Генеральное соглашеные о тарифах и торговле ) ta’rif va savdo bo’yicha Bosh bitim, tarkibidagi 150 davlat (bu davlatlar hissasiga dunyo savdo- soti g’ ining 90% to’g’ri keladi), shu jumladan MDX davlatlari foydalanadilar. 4. Bo’lim va guruhlarda tovarlarning joylashtirilish printsipi Tovar nomenklaturasida barcha tovarlar oddiydan murakkabga qarab, ni h oyatda aniqlik bilan joylashtirilgan. M: birinchi bo’limda tirik hayvonlar va ularning mahsulotlari, ikkinchi bo’limda o’ simliklar va ularning mahsulotlari, uchinchi bo’limda o’ simlik va hayvon yo glari, qisqasi q ishlo q x o’ jalik mahsulotlaridan boshlanib, yu q ori texnik tovarlar va san’at asarlari bilan yakunlanadi. Har bir 13

guruh ma’lum sanoat tarmo g’ iga tegishli mahsulotlarni o’ z ichiga oladi. Ba’zan bu holatlardan chetlanishlar kuzatilishi mumkin. Misollar: - tabiiy va sun’iy jun, hamda undan olinadigan mahsulotlar, - t o’q imachilik sanoati mahsulotlari aralash holda beriladi; - bolalar poyavzali tovar nomenklaturasida izoxlanmagan bo’lib, unga tayyorlangan mahsuloti bo’yicha pozitsiya beriladi; - tsirk ayig’i tirik hayvonlar guruhida sinflanmaydi. 1. O’lchov birliklari Tovarlar uchun o’lchov birliklari ikki guruhga bo’linadi: asosiy va qo’shimcha. Og’irlik o’lchov birligi, ya’ni kg barcha tovarlar uchun asosiy o’lchov birligi, kolgan barcha turdagi o’lchov birliklari qo’shimcha o’lchov birliklari hisoblanib, ulardan ta’rifli, nota’rif boshqaruv (litsenziyalash. kvotalash va, boshqalar) da kenng foydalaniladi. Tovar nomenklaturasining birinchi va ikkinchi tirik hayvonlar, o’simliklar va ularning mahsulotlari joylashtirilgan bo’limlarida kg bilan birgalikda ko’prok dona (sht) o’lchov birligi, suyukliklar uchun–l, tamaki mahsulotlari sigaretlar uchun 100 sht , yoki 1000 sht o’ lchov birliklari, gazla mala r uchun kub.m o’lchov birligi, matolar jun, teri uchun m. kv o’lchov birligi, oyoq kiyimlari uchun juft (par) o’lchov birligi va boshqa o’lchov birliklari ishlatiladi. 2. Raqamlar va chizi q larning izoxlari Tovarlarni kodlar bilan ifodalashda tukkiz raqamdan foydalaniladi: 1-6-raqamlar–UT bo’yicha (ularni o’zgartirilmaydi 7-8-raqam (razryad)lar Yevropa Iqtisodiy Hamkorligi Kombinirlangan nomenklaturasi (KNEES) sistemasi bo’yicha 9-raqam muayyan davlat tovarlari uchun. Davlatlar uz milliy xususiyatlarini hisobga olgan uyg’unlashgan tizimning asosiga zid bo’lmagan holda guruhlarga guruhchalar kiritishi mumkin. Fakat milliy tovar kodi ishlatilganda dastlabki oltita raqam o’zgarmasligi kerak. Uyg’unlashgan tizim qonuniy hujjat, chunki qoidalar, bo’lim va guruhlarga berilgan izoxlar huquqiy hujjatlar hisoblanadi. 14

Uyg’unlashgan tizimda tovarning pozitsiyasi uchun turtta va subpozitsiyasi uchun esa oltita raqam ajratilgan. Dastlabki ikki raqam shu tovarni kelib chiqishini belgilovchi bo’limga mos bo’ladi, 3-4–raqamlar mahsulotning shu bo’limdagi pozitsiyasini, 5-6-raqamlar subpozitsiyasini va 7--9--raqamlar podsubpozitsiyasini belgilaydi. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 pozitsiya subpozitsiya podsubpozitsiya Ayrim davlatlarda 8 yoki 10 raqamdan iborat bo’lgan kodlar ham ishlatiladi. Masalan: AQSH tovar nomenklaturasi bo’yicha « женские трикотажные блузки » (ayollar trikotaj ko’ylagi) quyidagicha sinflanadi: XI bo’lim b 1–guruh 6106–pozitsiya– текстильные изделия ; –одежда и принадлежности одежды. трикотажные; 6106 20– блузки, рубашки и батники трикотажные, женские и для девочек; 61062010– из химических нитей; – subpozitsiya США; 610620101– стат субпозиция США; Tashqi iqtisodiy faoliyat tovar nomenklaturasidan foydalanib , muayyan tovar uchun pozitsiya belgilashda uning o ’ ziga xos belgilarini , xususiyatlarini bilish muxim hisoblanadi . Buning uchun esa " tovar tavsifini to ’ g ’ ri ukiy bilish kerak . Quyidagi misol asosida fikrimizni taxlil qilishga o ’ rinib kuraylik . Ikkinchi bo ’ limning yettinchi guruhida keltirilgan tovar tavsiflarini kurib chiqaylik : 1. 0701 ------------------------------–– картофель, свежий и охлажденный: 2. 0701 10 000 ---------------------------------------–– семенной 3. 0701 90 --------------------------------------------–– прочий: 4. 0701 90 100 -----------------------––– для производства крахмала 5. -----------------------------------------––– прочий: 6. -----------------------------------------––-– молодой: 15

7. 0701 90 50 ----------------------------------––-–– с 1 января по 15 мая 8. 0701 90 590 -------------------------------------––-–– с 16 мая по 30 июня 9. 0701 90 900 ----------------------------------------––-– прочий Birinchi qatordagi 0701 pozitsiyaga "yangi va sovuq kartoshka" mahsulotlari tushib, bu tushuncha 1-9-–qatorda joylashgan barcha mahsulotlarga tegishli hisoblanadi. SHuning uchun ham ikkinchi qatordagi 0701 10 pozitsiyasidagi mahsulotni urug’lik. kartoshka (картофель. семенной) deb tushunish kerak. Uchinchi qatordagi 0701 90 pozitsiya uchun berilgan tushuncha (boshqa. ya’ni прочий) ni ham o ’z navbatida 4-9-qatorlar uchun ham tegishli deb tushunish lozim. Keyingi qatorlardagi chizikchalar ham xuddi shunday oldingi qatordagi tushunchani qaytaradi. 16

Foydalanılgan adabıyotlar 1. Sh.M.Mirziyoyev. “Erkin va farovon demokratik O’zbekiston Davlatini birgalikda barpo etamiz” –T.: “O’zbekiston” 2016-y -56-b. 2. Sh.M.Mirziyoyev. “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak”. –T.: “O’zbekiston” 2017 y. -104-b. 3. O’zbekiston Respublikasining «Tadbirkorlik faoliyatining kafolatlari to’g’risida»gi Qonuni (yangi taxrir). 2012 yil 2 may. 4. O’zbekiston Respublikasining Qonuni. Oilaviy tadbirkorlik to’g’risida // O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to’plami, 2012 y., 17-son, 188-modda: 5. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Sh.M. Milliy taraqqiyot yo’llimizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga ko’taramiz. 1-kitob. Toshkent.: O’zbekiston, 2018. 6. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Sh.M. Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy bahodir. 7. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Sh.M. “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kyerak”. –T.:O’zbekiston, 2017. 8. Bojxona kodeksi. -Toshkent, 2009. 18

O'xshashlar

Tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasi

Tashqi iqtisodiy faoliyat marketingi

Iqtisodiy faoliyat va ishlab chiqarish

Tovar-xomashyo birjasining iqtisodiy mohiyati

Savdo korxonalarida tovar aylanishining Iqtisodiy asoslari.