Strategik rejalashtirish va hududiy iqtisodiy muammolari - Iqtisodiyot - Referatlar

Strategik rejalashtirish va hududiy iqtisodiy muammolari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

68.5 KB

Ko'chirib olish

Strategik rejalashtirish va hududiy iqtisodiy muammolari Reja: 1. Hududiy strategiyaning roli 2. Hududiy strategiyaning tarkibiy tuzilishi va iqtisodiy motivatsion ta’minoti 3. Hududiy strategiyaning iqtisodiy motivatsiya ta’minoti

1. Hududiy strategiyaning roli Hududiy strategiya makro va mikro strategiya oralig‘idagi strategiya hisoblanadi. Uning roli har qanday ishlab chiqarish va innovatsiya jarayoni o‘z hududiy joylashuviga egaligi bilan tavsiflanadi. Davlat darajasidagi makrostrategiya markazlashgan resurslarning aniq hududdagi korxona va tashkilotlarga joylashtirishni amalga oshiradi. Bu korxona va tashkilotlarda mahalliy xomashyolar, ishlab chiqarish va mehnat resurslari hamda infratuzilmalardan foydalaniladi. Agar ko‘rsatilgan elementlardan birortasi yetarli darajada rivojlanmagan bo‘lsa, bunda mazkur hududda makroinnovatsiya strategiyasini amalga oshirish chegaralanib qoladi. Makro darajadagi hududiy muammolarni hisobga olishning zaruriy qirralaridan biri har qanday davlatning alohida hududlarini rivojlantirishga ahamiyat berishdir. Aks holda, alohida hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy chegaralash hududiy muammolarning keskinlashuviga olib keladi. Sobiq SSSR, Yugoslaviya, Hindiston, Braziliya, Kanada va boshqalardagi holat buning misolidir. Agar mezodarajalar va mikrodarajalar innovatsiyaga nisbatan ko‘rib chiqilsa, unda hududiy rivojlanish, bu holatda hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Har bir hudud o‘zining shaxsiy manfaatlariga ega bo‘ladi. Shunday qilib, hududiy strategiyaning qo‘llanish va amalga oshirish zarurligi jihatidan muvofiqlashtiruvchi to‘rt asosiy omilni ajratish mumkin: makroinnovatsiya hududiy strategiyalarining nuqtai nazarlari; hududiy rivojlantirishning davlat siyosati; hududlar rivojlanishining ijtimoiy-iqtisodiy va ilmiy maqsadlari; korxonalarning mikro-innovatsiya strategiyasi. Hududiy innovatsiya strategiyasining tashkiliy ta’minotdan foydalanishi. Hududiy inovatsiya strategiyasi makro va mikro darajada shakllanganligi munosabati bilan tashkiliy tuzilmalar tomonidan bu strategiyalarni shakllantirish jarayonining boshqarilishi ham shu darajalarda bo‘lishi lozim. Hozirgi makrodarajada mavjud bo‘lgan tashkiliy shakllantirish ilmiy-texnika taraqqiyotining boshqarilishida biroz bo‘lsada shu modellashtirishning hududiy jihatlari bilan bog‘liq. Ayrim mamlakatlarda hududiy innovatsiya jarayonlarini boshqaruv bo‘yicha maxsus davlat organlari tuzilgan. Masalan, Kanada ilmiy- texnika federal va provinsial qo‘mitasi. 15-jadval Hududiy innovatsion strategiya Hududiy strategiyaning nomlanishi Strategiya tartibi

Mezo hududiy strategiya O‘z-o‘zini ta’minlash Boshqa hududlardan tovar keltirish bog‘liqligini kamaytirish Mobilizatsion O‘zining intellektual ishlab chiqarishi va xomashyo resurslarini ishga solish hisobiga rivojlanishni ta’minlash Tashqi resurslarni jalb qilish Rivojlanishni intellektual hamda boshqa tur resurslar yordamida va boshqa hududlardagi resurslar hisobiga ta’minlashga intilish Mavjud imkoniyatlardan foydalanish Rivojlanishni o‘z hududidagi mavjud holat va resurslardan foydalanish hisobiga ta’minlash Hududning rivojlanish davlat makrostrategiyasi Tanlangan ustuvor rivojlanish Ayrim ustuvor hududlarda azaldan yuksak rivojlanish darajasiga ega bo‘lgan davlat resurslarining konsentratsiyalanganligi Bir me’yordagi rivojlanish Hudud darajalarini zaruriy resurslarni yo‘naltirish hisobiga tenglashtirish Resurslarni mutanosib taqsimlash Resurslarning alohida hududlar orasida mutanosib ishlangan parametrlar bo‘yicha taqsimlash Makroinnovatsion strategiyaning hududiy jihatlari Konsentratsiya Makroinnovatsiya strategiyasini yuqori rivojlangan hududlarning chegaralangan doiradagi potensialidan foydalanilgan holda amalga oshirishga intilish Lokalizatsiya

Makroinnovatsiya strategiyasi imkoni bo‘yicha hududlarning potensialini jalb qilish va rivojlanish hisobiga amalga oshirish

2. Hududiy strategiyaning tarkibiy tuzilishi va iqtisodiy motivatsion ta’minoti 16-chizma Hududiy strategiyalarning tuzilishi va tarkibi

16.3. Hududiy strategiyaning iqtisodiy 3. Hududiy strategiyaning iqtisodiy motivatsiya ta’minoti Motivatsiya va stimullar tizimi ikki ko‘rinishda bo‘lishi mumkin: fediral va hududiy. Federal ko‘rinish quyidagi elementlarga ega: -tashqi hududlarga sarmoya uchun mavjud bo‘lgan soliq imtiyozlari; -aniqlangan hududlarga investitsiya subsidiyalari; -yangi ish joylari tashkil etish uchun mukofotlar; -ijtmoiy ta’minot va kadrlar tayyorlash uchun subsidiyalar; -ko‘chmas mulk va yer uchastkalarini bozor narxlarida sotib olish uchun subsidiya va kreditlar; -iqtisodiy o‘sish dasturiga kirgan hududlarga davlat moliyaviy (to‘g‘ri)yordami; -periferiyada joylashgan ilmiy tashkilotlar uchun soliq imtiyozlari; -hududlarda filiallarini tashkil etayotgan oliy o‘quv yurtlari uchun mukofot, subsidiya va imtiyozli kreditlar; -mintaqaviy -investitsiya resurslarini harakatga keltirishdagi hududiy rayonlar. -yangi tashkil etilayotgan ilmiy-ishlab chiqarish uchun soliq imtiyozlari. -yangi korxonalarni hisobga olishdagi imtiyozlar. 12-jadval Hududiy ilmiy – texnik kompleks yangi kiritishlarning klassifikatsiyasi Klasifikatsiya alomatlari Komplekslar turi va ularning vazifa hamda masalalari Funksional alomat

Hududning moddiy, umumta’limiy, intelektual darajalar va ilmiy-texnik potensial hajmini ko‘paytirish-yuksak texnalogiyalar «nou-xou», ilmiy talab etiladigan ishlab chiqarish imkoniyatlarini yuksaklashtirish Mulkchilik shakli Davlat, munitsipal, shaxsiy, aralash va b. Tashkiliy - huquqiy shakli Konsorsium, Konsern, assotsiatsiyalar (ish olib borish uchun resurslari qo‘shilishi aksiya asosida Iqtisodiy maqom Tijorat, notijorat Ixtisoslashtirilishi Ilmiy texnologiya va konstruktorlik Bunday o‘zaro nisbatlarni tahlil qilish orqali hududiy ilmiy-texnik komplekslar tashkiliy va funksional tavsifining eng muqobil kombinatsiyasi tanlab olinishi mumkin.

13-jadval Tashkiliy va funksional tavsif kombinatsiyasi Ishlab chiqarish, ilmiy-texnologiya, ilmiy-konstruktorlik, ilmiy-ishlab chiqarish, texnologik ishlab chiqarish Hududning iyerarxiya darajasi Respublika, viloyat, tuman, shahar Hududning ilmiy – texnikaviy rivojlanish darajasi Yuksak rivojlanish, o‘rta rivojlanish, kuchsiz rivojlanish. 14-jadval Hududiy ilmiy-texnikaviy rivojlanish pog‘analari Hududiy ilmiy-texnikaviy rivojlanish darajasi Ilmiy-texnikaviy komplekslari funksiyasi Yuqori Ekologik toza ishlab chiqarishni yaratish, hududiy ekologik vaziyatni yaxshilash. Amal qilayotgan ishlab chiqarishning texnologik apparatlarini zamonaviylashtirish, ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish, odam ishtirok etmaydigan texnologiyalarni yaratish, hududiy yuqori sifatli mahsulotlarni jahon bozoriga yetkazib beruvchi hududga aylantirish, ilmiy yangiliklar asosida mahsulotlar ishlab chiqarishni o‘zlashtirish O‘rta Hududda ilm va ta’lim sohalari rivojlanishi, yetakchi texnologiyalardan foydalanishni o‘zlashtirish. Hududlardagi yuqori saviyadagi ishlab chiqarishni joriy qilish, texnologik turdagi buyum ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish. Hududiy xususiyatlardan foydalanish +uyi Hududdagi tabiiy xususiyatlardan foydalanish, malakali kadrlarning oqib kelishiga turtki bo‘ladigan ishlab chiqarishni yaratish. Boshqa hududdagi yirik korxonalarning faoliyati bilan ishlab chiqarish – texnik maqsadlarga mo‘ljallangan mahsulotlar ishlab chiqaruvchi korxonalarini tashkil etish.

Malaka va ma’lumot oshirish, o‘qitish faoliyatini rivojlantirish. Litsenziya va patent sotib olish asosida ishlab chiqarishni tashkil etish Hududning ilmiy-texnik rivojlanish indikatori Hududlarning mavqe darajasi ularning qo‘llab - quvvatlanishiga bog‘liq. Bu qo‘llab-quvvatlash hududlarda ilmiy-texnik tashkilotlar tashkil etish uchun qaror qabul qilish, shuningdek, turli hududlararo va hududlar ichida hudud ilmiy-texnik rivojlanishining xususiy ko‘rsatkichlari tizimini solishtirish orqali yuz beradi. Bu tizimga: hudud ilmiy-texnik sohasining mehnat potensiali; hududning ilmiy-texnik va ishlab chiqarishi texnik jihozlanishi; hududning bilim talab qiladigan mahsulot ishlab chiqarishga yo‘naltirilganlik darajasi, ishlab chiqarish, texnik maqsadlarga mo‘ljallangan mahsulotlar sifati, uning eksport imkoniyati; hududiy ilmiy-texnik potensial tuzilishi. Hududning ilmiy-texnik sohasi potensiali ko‘rsatkichlarini quyidagilar aniqlaydi: takror ishlab chiqarish imkoniyatlari; ilmiy-tadqiqot bo‘yicha kadrlar potensiali; aholisining umumiy boshqaruvchilik darjasi; aholisining umumiy ma’lumot darajasi. Hududda mehnat takror ishlab chiqarish imkoniyatlari koeffitsentini quyidagicha aniqlash mumkin: Kmti(Tst/Ichm. Bu yerda: Tst ishlab chiqarishda band bo‘lgan talabalar soni. Ichm hududida moddiy va nomoddiy sohalarda band bo‘lganlar. Koeffitsiyent kattaligi malakali ilmiy kadrlar zahirasi mavjudligini ko‘rsatadi. Agar Kmti ko‘rsatkichi yuqori bo‘lsa, hududiy markazda oliy o‘quv yurtlari tashkil etilishi maqsadga muvofiqdir. Ilmiy pedagogik kadrlarning rivojlanish koeffitsiyenti professor o‘qituvchilar sonini band bo‘lgan aholi soniga bo‘lish orqali: KRIPT(IRIPT/ICH topiladi. KRIPT kattaligi hududdagi ilmiy-texnik darajasi potensialining asosiy indikatori hisoblanadi. Ilmiy-tadqiqot mehnat potensiali darajasi quyidagicha topiladi: KMP(IITP/ICH. Bu yerda IITP – ilmiy-tadqiqot institutida band bo‘lganlar soni. Bu koeffitsiyent tarmoq va akademiya, ilmiy izlanish va konstruktorlik tashkilotlari bo‘yicha markazlar tashkil etish imkoniyatlarini baholashga yordam beradi. Aholining umumiy ma’lumotlilik darajasi aniqlanishi: KUM(IOM/ICH; IOM - oliy ma’lumotlilar soni; ICH - band aholining soni.

Mazkur koeffitsiyent hududning umumiy intelektual muhitini tavsiflaydi. Kadrlarning ilmiy-texnik konsentratsiyasi darajasi quyidagicha aniqlanadi: KITKqIIS/MXM. Bu yerda, IIS - ilmiy sohada band bo‘lgan aholi soni, shuningdek, ilmiy-pedagogik kadrlar. MXM - hudud maydoni; KITK -hudud maydonining ilmiy-texnik mehnat resurslari bilan ta’minlanganligini ko‘rsatadi. Hududning ishlab chiqarish, texnik va ilmiy-texnik resurslar bilan jihozlanganligi mazkur ko‘rsatkichlar guruhida quyidagicha aniqlanadi: Ishlab chiqarish, texnik jihozlanganlik darajasi: KICHT( FSA/FICH. Bu yerda, FSA -korxonaning asosiy fondlari qiymati. Bu ishlab chiqarish texnik jihozlanishi uchun mahsulotlar ishlab chiqarilishi; FICH - ishlab chiqarish obyektlariga asosiy fondlarning umumiy qiymati. Mazkur koeffitsiyent korxonaning ishlab chiqarish dastgohlarini yangilash, ulardan hududga yangiliklar kiritishni shakllantirishda foydalanish bo‘yicha imkoniyatini tasvirlaydi. Ilmiy-texnik jihozlanganlik darajasi: KIT(FAF+/FIN. Bu yerda: FAF+ - ilmiy- tadqiqot va konstruktorlik birlashmalaridagi asosiy fondlar qiymati, FIN – hudud ishlab chiqarish obyektlari qiymati. Tajriba-sinov quvvatlari bilan ta’minlanganlik; KTS(FASE/FN. Bu yerda: FASE – tajriba-sinov korxonalarining asosiy fondlari qiymati, FN - ilmiy- tadqiqot institutlari konstruktorlik birlashmalari, OO‘YU asosiy fondlari. Murakkab ishlab chiqarish texnik mahsulotlarni ishlab chiqarishda mehnatning fond bilan qurollanganligi va ilmiy-tadqiqot konsruktorlik birlashmalarida mehnatning fond bilan qurollanganligi. Bularning asosiy fondlar qiymati sanab o‘tilgan sohalardan ishchilar soniga nisbati topiladi. Fond bilan qurollanganlik koeffitsiyenti – asosiy fondlarni hududdagi band aholi soniga nisbati orqali topiladi: F+ ( FAS/ICH. Bu koeffitsiyentlar markazlar ishini mehnat talab qilinadigan ilmiy turlarga yo‘naltirilgan imkoniyatlarini baholashga imkon beradi. Hududiy bilim talabi, sifatli mahsulotlarning ko‘rsatkichlari quyidagilarni aniqlash imkoniyatlarini beradi: Hududni samarali ishlab chiqarish - texnik yo‘nalishi: KICHT ( RMM/ICH. RMM - ishlab chiqarish texnik maqsadlariga mo‘ljallangan murakkab mahsulotlarni ishlab chiqarish hajmi; ICH – band bo‘lganlar soni. Hududning ilmiy-texnik unumdorligi: KITU(RITM/ICH; RITM - ilmiy-texnik mahsulot hajm ko‘rsatkichi. Hududning ilmiy-texnik potensial tuzilishi ko‘rsatkichlari: Proporsionallik koeffitsenti: KITP q ROO‘YU:RAK:RTAR:RZAV. Bu yerda: ROO‘YU – oliy o‘quv yurti mahsuloti; RAK – akademik ilmiy mahsuloti

Bular hududning ilmiy sektoriga tegishli. Bu koeffitsiyent hududning u yoki bu soha sektoriga yo‘nalishni, ishlab chiqarish imkoniyatini beradi. Hududning ilmiy-texnik rivojlanish darajasi indikatori tahlili. Yuqorida sanab o‘tilgan tahlil turli usullar bilan amalga oshirilishi mumkin. Shundan asosiylari quyidagilar hisoblanadi: -mazkur hudud ko‘rsatkichlari darajasini yaxshi va o‘rta hududlardagi ko‘rsatkichlar bilan solishtirish; -mazkur hudud bir necha ko‘rsatkichlarni bir-biri bilan solishtirish; -mazkur hududning rivojlanishining integral indikatorini hisoblash; -xususiy indikator ahamiyatini hisoblash quyidagi formula asosida amalga oshiriladi: I1(K1/Ke(l) Bu yerda: K1- hududning ilmiy-texnik rivojlanish i-nchi ko‘rsatkichi; Ks(l) ilmiy-texnik rivojlanish i-nchi ko‘rsatkichlari. Indikatorning ahamiyati quyidagi variantlarda bo‘lishi mumkin: I1<1 mazkur hudud rivojlanish darajalarining o‘rta hudud rivojlanish darajasidan past bo‘lishi; I1(1 mazkur hududning rivojlanish darajasi o‘rta (yaxshi) hududning rivojlanish darajasiga mos keladi; I1>1 mazkur hududning rivojlanish darajasi o‘rta (yaxshi) hududning rivojlanish darajasidan yuqori bo‘ladi. Aniq indikatorlar ahamiyatliligini tahlil qilish va ularni o‘zaro solishtirish orqali hududiy ilmiy-texnik siyosatning yo‘nalishi to‘g‘risida aniq xulosa chiqarsa bo‘ladi. 15-jadval Indikator tahlili Hududiy-innovatsion strategiya makro va mikroinnovatsion strategiyalari oralig‘idagi strategiya hisoblanadi. Hududiy strategiyaning tarkibi hududiy rivojlanishda davlat siyosati, hududiy innovatsion strategiya, mezo hududiy innovatsion strategiya, davlat dasturlarini hududiy darajada amalga oshirish, soliq imtiyozlari, kredit imtiyozlari kabilar bilan uzviy bog‘liq. Hududlarning rivojlanish darajasi ularni qo‘llab-quvvatlashga bog‘liq bo‘ladi. Hududni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishda muqobil strategiyani izlash muhim shartlardan biridir. Xududning ilmiy-taxnik rivojlanish darajasi ko‘rsatkich tahlili turli usullar bilan amalga oshirilishi mumkin. Shundan asosiylari quyidagilar xisoblanadi: mazkur xudud ko‘rsatkichlari darajasini yaxshi va o‘rta xududlardagi ko‘rsatkichlar bilan solishtirish;

mazkur xudud bir necha ko‘rsatkichlarni bir-biri bilan solishtirish; mazkur xududning rivojlanishning integratsiya ko‘rsatkichni hisoblash. Aniq ko‘rsatkichlar ahamiyatliligini tahlil qilish va ularni o‘zaro solishtirish orqali xududiy ilmiy-texnik siyosatning yo‘nalishi to‘g‘risida aniq xulosa chiqarsa bo‘ladi.

Asosiy adabiyotlar 1. И.А.Каримов. «Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир». Ўзбекистон овози. 2005 й. 29 январ. 2. И.А.Каримов «Ватанимиз учун ҳар биримиз масъулдирмиз» Т.: «Ўзбекистон», 2001. 3. И.А.Каримов «Хавфсизлик ва тинчлик учун курашиш даркор» Т.: «Ўзбекистон», 2002. 4. И.А.Каримов «Тадбиркорлик – юксалиш гарови» Т.: «Ўзбекистон», 2000. 5. И.А.Каримов За безопастность и мир надо бороться Т.: Узбекистан. 2002. 6. Ишмуҳамедов А.Э., Шибаршова Л.И. ТГЭУ, Экономическая интеграция в мировое хозяйство. Текст лекций. Тошкент 2000г. Факультет «Экономика и статистика». 7. Бухалков М.И. «Внутрифирменное планирование» учебник 2-е идание Москва ИНФРА-М 2001. 8. Якубов И.О., Абдусаттарова Х.М., Очилов К.Т. Ситдикова Л.А. Стратегик режалаштириш. Ўқув қўлланма. Т.: ЎзР Ёзувчилар уюшмаси адабиёт жамғармаси нашриёти., 2004.

O'xshashlar

Strategik rejalashtirish va hududiy iqtisodiy muammolari

Strategik rejalashtirish modellari

Marketingni strategik va taktik rejalashtirish

Strategik rejalashtirish predmeti, metodi va strukturasi.

Strategik rejalashtirish va uning boshkaruvdagi roli.