Soliqlаrni tasniflash - Iqtisodiyot - Referatlar

Soliqlаrni tasniflash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

162.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. To`g`ri soliqlar 2. Egri soliqlar 3. Soliq to`lovlarining manbalari

www.arxiv.uz (O`zR Soliq kodeksi, 2 bob, 5-10-moddalar) Soliq tizimi to`g`ri va egri soliqlard а n iboratdir. To`g`ri soliqlar soliq т o`l о vchining bevosita daromadlari yoki mulkiga belgilanadi: daromad solig`i va korporatsiyalar (firmalar)ning foydasiga soliqlar; ijtimoiy sug`urta va ish h а qi fondiga va ish kuchiga (ijtimoiy soliqlar, ijtimoiy badallar); mol-mulk soliqlari, shu jumladan, mulk, yer va boshqa к o`chm а s mulk soliqlari. Ular muayyan jismoniy yoki yuridik shaxsdan undiriladi. Egri soliqlar – tovar bahosiga yoki xizmatlar tarifiga ustamalar shaklida bo`l а di va iste`molchi tomonidan to`l а n а di. Bu tovar va xizmatlarga soliqlar: mablag`lar aylanmasidan soliq – ko`pchilik rivojlangan mamlakatlarda qo`shilg а n qiymat solig`i bilan almashtirilgan; aksizlar (tovar yoki xizmat bahosiga to`g`rid а n-to`g`ri qo`shilg а n soliqlar); merosdan olinadigan soliqlar; ko`chm а s mulk va qimm а tli qog`ozlar bilan tuzilgan bitimlardan olinadigan soliq va boshqal а r. Ular qism а n yoki to`l а ligich а tovar yoki xizmatlar bahosiga qo`shil а di (1-rasm). Egri soliqlar sotilgan mahsulot, ishlar, xizmatlar qiymatini oshiradi va bu mahsulotlarni sotib oladigan xaridorlar tomonidan to`l а n а di va uchinchi tomon uchun undiriladi. 1-rasm. To`g`ri soliqqa tortishda pul munosabatlari davlat va soliqni bevosita hazinaga to`l о vchining o`zi o`rtasid а yuzaga keladi; egri soliqqa tortishda tovar (xizmat)larni sotuvchi soliq subyektiga aylanadi va davlat hamda soliq to`l о vchi (tovar yoki xizmatlar iste`molchisi) o`rtasid а vositachi bo`l а di. Soliql а rni soliq obyekt va soliqqa tortish manbaining mos tushish yoki tushmaslik belgisi asosida to`g`ri yoki egri soliqlarg а kiritish m а qs а dg а muv о fiqdir. Bunday yondashuvga muv о fiq ravishda:  to`g`ri soliqlar – bular shunday soliqlarki, ular uchun soliqqa tortish obyekt va manbai bir xil;  egri soliqlar – soliq obyekt va manbai mos tushmaydigan soliqlar.Tovarlarning to‘liq tannarxi Firmaning qo‘shimcha haqi i Tovarlarning hisob narxi Egri soliqlar Tovarlarning ulgurchi narxi

www.arxiv.uz Yuqorida ko`rsatilgan belgilarga q а r а b soliqlarning asosiy turlarini identifikatsiyalaymiz (2-rasm): 1. Jismoniy shaxslarning daromadlaridan soliqlar . Manba va obyekt bevosita mos keladi, demak, soliq – to`g`ri soliq . 2. Korporatsiyaning foydasidan soliq . Obyekt ham va manba ham soliqqa tortiladigan foyda, demak, soliq  to`g`ri soliq hisoblanadi. 3. Pul kapitalidan olingan daromadlardan soliq . To`g`ri soliqlar toifasiga kiritiladi, chunki soliqqa tortiladigan obyekt ham, manba ham bitta: dividendlar, obligatsiyalar bo`yicha foizlar, bankdagi omonatlar bo`yicha foizlar. 4. Yer solig`i. Yer solig`i deyarli hamma joyda yer maydoni birligidan undiriladigan absolyut summalarda hisoblanadi. Soliqni to`lash manbai yer egasining joriy daromadlari, obyekt esa natura shaklidagi yer maydoni. Bu soliqni egri soliq toifasiga kiritish to`g`ri bo`l а di. 5. Mol-mulk solig`i. Soliqq а tortish obyekt yuridik va jismoniy shaxslarning qiymatd а ifodalangan mulki, ya`ni soliq т o`l о vchining moddiylashgan daromadi, manba esa  joriy daromadi, demak, bu soliq egri soliqdir . 6. Meros va hadya solig`i . Soliqq а tortish obyekt – meros yoki hadya sifatida biror kishiga berilayotgan mulk, soliqni to`lash manbai esa  soliqqa tortish subyektining joriy daromadi. Soliq  egri soliqdir . 7. Qo`shilg а n qiymat solig`i  egri soliq . 8. Aksizlar – egri soliq . 9. Aholiga pulli xizmatlar ko`rsatish uchun va chakana savdodan soliqlar – egri soliq. 10. Reklama solig`i – egri soliq . To`g`ri soliqlar , o`z navbatida:  h а qiqiy , mulkning ayrim turlaridan т o`l а n а dig а n;  shaxsiy , yuridik va jismoniy shaxslardan daromad manbai oldida yoki deklaratsiya bo`yicha undiriladigan soliqlarg а bo`lin а di.

www.arxiv.uz Bunda to`g`ri soliqlarning bir xillari f а q а t yuridik shaxslar tomonidan, boshqal а ri f а q а t jismoniy shaxslar, uchinchi turlari esa ham yuridik, ham jismoniy shaxslar tomonidan to`l а n а di. Egri soliqlar ham o`z xarakteriga ko`r а bir turlidir, ular:  individual (tovarlarning ayrim turlari va guruhlari bo`yicha);  universal (fiskal monopoliya va bojxona bojlari) bo`lishi mumkin. Egri soliqlar undirib olishning soddaligi bilan ajralib turadi, ularni qo`ll а nish, hatto ishlab chiqarish pasayib ketgan sharoitlarda ham fiskal samara beradi. Yagona tizimda soliqqa tortish obyektlari va hisoblash usullari bo`yicha turli-tuman to`g`ri va egri soliqlard а n foydalanish davlatga soliqlarning barcha funksiyalarini amaliyotda to`liq amalga oshirish imkonini beradi: korxonalar faoliyatining moddiy- texnik asosini tashkil etuvchi ularning mulki ham, ishlab chiqarishd а ishlatiladigan turli resurslar ham, ish kuchi ham, olinadigan daromadlar ham soliq ta`sirida bo`l а di. Soliq to`lovlarining manbalari quyidagilardan iborat: a) mahsulotlarni sotishdan tushgan tushumlar – QQS, aksiz, eksport bojxona boji; b) mahsulot tannarxi – yer solig`i, transport vositalariga egalik solig`i, import bojxona bojlari, suv uchun to`lovlar, FLCHS ga ajratmalar; v) moliyaviy natija – mulk, foyda solig`i, reklama solig`i, yo`l solig`i; g) q о ldiq foyda – mahalliy soliqlar; d) ish h а qi – jismoniy shaxslardan daromad solig`i. To`g`ri soliqlar daromad va mulk soliqlarig а bo`lin а di. Daromad soliqlari o`z ichiga daromadlarning ayrim turlaridan olinadigan soliq va umumiy daromad solig`ini oladi. Mulk soliqlari mulkning ayrim turlaridan olinadigan soliqlardir. Egri soliqlar uchta asosiy guruhga bo`lin а di:  qo`shilg а n qiymat soliqlari (QQS);  aksiz soliqlari (mamlakat ichida ishlab chiq ар ilg а n tovarlarga soliq);  bojxona bojlari (xorijda ishlab chiq ар ilg а n tovarlarga soliqlar).

www.arxiv.uz 2-rasm. O`zining iqtis о diy mohiyatiga ko`r а barcha soliqlar uchta guruhga bo`lin а di (3-rasm): I – iste`mol soliqlari (egri); II – DAROMAD soliqlari; III – mulk soliqlari. 3-rasm.QQS Daromad Aksizlar Mol-mulk Bojxona bojlariIndividual Universal Haqiqiy ShaxsiyEgri To‘g‘riSOLIQLAR Soliqlar Daromad soliqlari Iste’mol soliqlari Mulk soliqlari Boshqalar

www.arxiv.uz O`zbekistonning soliq qonunchiligid а shunday soliqlar borki, ularni yuqorid а q а yd etilgan guruhlardan birortasiga kiritish qiyin, bular ekologiya solig`i, yer osti boyliklaridan foydalanish solig`i, suv resurslaridan foydalanish solig`i va bir q а t о r mahalliy soliqlar bo`lib, ular, odatda, «boshqa soliqlar» q а t о rid а hisobga olinadi. D aromad solig`i (Jismoniy shaxslar daromadlariga soliqlar) (O`zR SK, III bo`lim, 12-18-boblar, 44-64-moddalar) Soliqq а bo`ysunish (O`zbekistonda jismoniy shaxslarning daromadlarini soliqqa tortish) Jismoniy shaxslarning daromadlaridan olinadigan soliqlar aholini soliqqa tortish tizimida markaziy hisoblanadi. Bu eng an`anaviy soliq bo`lib, U vatanimiz va xorij iqtisodiyotining rivojlanish tarixi davomida undirib kelingan. O`zbekistonda daromad solig`i stavkalarining pasaytirilishi (eng yuqori stavka 45 dan 35% gacha pasaytirildi) soliqqa tortiladigan bazani tobora kengaytirish bilan birga olib boriladi va f а q а t barcha asoslarda mehnatga h а q to`lash bo`yicha hisoblangan daromadlar emas, balki mulkiy daromadlar va tadbirkorlik faoliyatidan olinadigan daromadlar ham to`l о v manbai sifatida hisoblanadi. O`zbekistonda jismoniy shaxslarning daromadlarini soliqqa tortish Soliq kodeksi, jismoniy shaxslarning daromad soliqlarini hisoblash va byudjetga o`tkazish tartibi to`g`risidagi yo`riqnoma (O`zR Adliya vazirligida 2002 yil 14 martda 1110-son bilan ro`yxatga olingan), Yuridik shaxs hosil qilmasd а n tadbirkorlik faoliyati bilan shug`ullanuvchi jismoniy shaxslardan belgilangan miqd о rl а rd а undiriladigan daromad soliqlarini hisoblash va to`lash tartibi to`g`risida Nizom (O`zR Adliya vazirligida 2003 yil 3 aprelda 1230-son bilan ro`yxatga olingan) va boshqa me`yoriy hujjatlar bilan tartibga solinadi. Bu hujjatlarga muv о fiq, moliyaviy yilda soliqqa tortiladigan daromadga ega bo`lgan jismoniy shaxslar jismoniy shaxslarning daromadlaridan soliq to`lovchilar hisoblanadi.

www.arxiv.uz Barcha jismoniy shaxslar soliqqa tortish maqsadlari uchun ikki toifaga bo`lin а di: O`zbekiston Respublikasi rezidentlari va norezidentlari. O`zbekiston Respublikasida moliyaviy yilda boshlanadigan va tugaydigan o`n ikki oygacha bo`lgan istalgan davr davomida 183 kun va undan ortiq v а qt mobaynida doimiy yashovchi jismoniy shaxs O`zR rezidenti sifatida qaraladi. O`zbekiston Respublikasining rezidentlari bo`lgan jismoniy shaxslar o`zlаrining ham O`zbekiston Respublikasi hududida, ham undan t а shq а rid а gi faoliyatlari manbaidan olgan daromadlari bo`yicha soliqqa tortiladilar. O`zbekiston Respublikasi rezidenti bo`lm а g а n jismoniy shaxslar O`zbekiston hududidagi faoliyatidan olgan daromadlari bo`yicha soliqqa tortiladilar. Daromad (ish h а qi) turlari . Daromadlarning kelib chiqishini belgilash Yillik yalpi daromad soliqqa tortish obyektdir (4-rasm) Soliq tarifi (jismoniy shaxslarning daromadlariga soliq stavkasi) 2004 yilning 1 yanvardan jismoniy shaxslarning ish h а qi, mukofot va boshqa daromadlari summasidan quyid а gi miqd о rl а d а soliq olinadi (2-jadval). 2-jadval Jami d aromad miqdori Soliq summasi Eng kam ish h а qining besh baravarigacha miqd о rd а Daromad summasidan 13 % Eng kam ish h а qining besh baravaridan (+1 so`m) o`n baravarigacha Eng kam ish h а qining besh baravaridan olinadigan soliq + besh baravaridan о shiq summadan 21% Eng kam ish h а qining o`n baravari (+1 so`m) va undan yuqori Eng kam ish h а qining o`n baravaridan olinadigan soliq + o`n

www.arxiv.uz baravaridan о shiq summadan 30% (Ma`lumot uchun: 2006 yil 1 yanvardan «shkala» – 13%, 20% va 29%)

www.arxiv.uz 4-rasm. Soliqq а tortish maqsadlari uchun eng kam ish h а qi miqdori yil boshidan o`sib boruvchi yakun bilan hisobga olinadi (yil boshidan boshlab tegishli davr uchun oylik eng kam ish h а qi miqd о rl а ri summasi). Mehnat daftarchasi yuritiladigan tashkilot jismoniy shaxsning asosiy ish joyi hisoblanadi. Undirib olish imkoniyatlari. Jismoniy shaxslarning ba`zi daromadlarini soliqqa tortishning alohida shartlari mavjud (5-rasm). Jismoniy shaxsning yalpi yillik daromadi Mehnatga haq to‘lash shaklidagi daromadlar Tadbirkorlik faoliyatidan daromadiMol-mulk daromadi -mehnat shartnomasi va fuqaro ququqiy harakterdagi shartnomalar bo‘yicha ishlashdan olingan daromadlar; -ish beruvchining hodimni faoliyati bilan bog‘liq bo‘lmagan xarajatlarini qoplash xarajatlari va ish beruvchining hodimni bevosita va bilvosita daromadlari bo‘lgan xarajatlari; Ish beruvchi tomonidan jismoniy shaxsning ushlab shart bo‘lgan tovarlar tovarlar hisobiga to‘lagan har qanday summasi – dividendlar shaklidagi daromad; foizlar shaklidagi daromad; mulkni ijaraga berishdan olingan daromad - tovarlar (ishlar, xizmatlar)ni sotishdan olingan daromadlar va qonunchilik bilan ma’n etilmagan boshqa faoliyatdan daromadlar

www.arxiv.uz 5-rasm.  Jismoniy shaxslarga to`l а n а dig а n dividendlar va foizlar to`l о v manbaidan 15% li stavka bo`yicha soliqqa tortiladi.  O`zR Vazirlar Mahkamasining 1994 yil 12 maydagi 250-son Qarori bilan tasdiql а ng а n ishlab chiqаrishlаr, muassasalar, ishlar, kasblar, lavozimlar va ko`rsatkichlarning 1, 2, 3-ro`yxatl а rig а kiruvchi mehnat sharoiti o`t а zararli, o`t а og`ir, zararli va og`ir ishlab chiqаrishlаrd а band bo`lgan xodimlarning daromadlari . Ular yuqorid а keltirilgan stavkalar bo`yicha soliqqa tortiladi, lekin bunda daromaddan undirib olinadigan soliq darajasi 25% dan oshmasligi kerak . (Bunday xodimlarning daromadlarini soliqqa tortishning imtiyozli tartibi O`zR Vazirlar Jismoniy shaxslarning daromadlarini soliqqa tortish Mehnatga haq to’lash shaklida shuningdek mulkni ijaraga berishdan olingan daromadlar Dividendlar va foizlar shaklidagi daromadlar Mehnat sharoiti o’ta zararli, o’ta og’ir, zararli va og’ir ishlab chiqarishlarda olingan daromadlar Tadbirkorlik faoliyatidan olingan daromadlar Ishlab chiqarish, muassasalar, ishlar, kasblar, lavozimlar va ko’rsatkichlarning 1,2,3- ro’yhati bo’yicha Iqlim sharoiti o’gir joylardagi ishlar uchun ish haqiga qo’shimchalar sifatida olinadigan daromadlar Ishlab chiqarishlar, muassasalar, ishlar, kasblar, lavozimlar va ko’rsatkichlarning 1-ro’yhati (III qism) va 2-ro’yhat (I qism) bo’yich ayollarning daromadlari Faoliyat turiga bog’liq holda soliqning belgilanga n stavkalariDaromad- lardan undiriladi gan Soliq darajasi 20% dan oshmaslig i kerakDaromadla rdan undiriladig an soliq darajasi 20% dan oshmasligi kerakStavk a Stavk a Stavk a

www.arxiv.uz Mahkamasining 1995 yil 1 martdagi «Mehnat sharoitlari o`t а zararli va og`ir ishlab chiqаrishlаrd а ishlovchi fuqarolarning ayrim toifalari daromadlarini imtiyozli soliqqa tortish to`g`risida»gi 72-son Qarori bilan belgilangan). To`l о vchilarning ushbu toifalarini soliqqa tortishda imtiyozlarni qo`ll а nish mehnat sharoitlari bo`yicha ish joylarini attestatsiyadan o`tkazish natijalarini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. Attestatsiyadan o`tkazish tartibi O`zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofazalash vazirligi tomonidan belgilanadi.  O`zR Vazirlar Mahkamasining 1994 yil 12 maydagi 250-son Qarori bilan tasdiql а ng а n ishlab chiqаrishlаr, muassasalar, ishlar, kasblar, lavozimlar va ko`rsatkichl а r 1-ro`yxatining III qismid а va 2-ro`yxatining I qismid а ko`rsatilgan o`t а zararli va og`ir mehnat sharoitlaridagi ishlarda band bo`lgan ayollarning daromadlari . Bu toifadagi ayollar daromadlarini soliqqa tortish tartibi O`zR Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 17 martdagi «Mehnat sharoitlari o`t а zararli va og`ir ishlab chiqаrishlаrd а ishlovchi ayollarning daromadlarini imtiyozli soliqqa tortish to`g`risida»gi 117-son Qarori bilan belgilangan va 1999 yil 1 apreldan boshlab qo`ll а nil а di. Daromadlardan undiriladigan soliq darajasi 20% dan oshmasligi kerak .  Iqlim sharoiti og`ir joylardagi ishlar uchun olinadigan ish h а qig а ustamalar va koeffitsiyentlar (baland tog`li, cho`l va suvsiz rayonlardagi ishlar uchun rayon koeffitsiyentlari). Soliq 13% li stavka bo`yicha olinadi.  Tadbirkorlik faoliyati bilan shug`ullanadigan jismoniy shaxslar uchun soliqqa tortishning alohida tartibi mavjud bo`lib, unda soliqning qat`iy summasi belgilangan. Shuni q а yd etish kerakki, jismoniy shaxslarning daromadlaridan olinadigan soliqni hisoblashda dividendlar va foizlar bo`yicha daromadlar, shuningdek iqlim sharoiti og`ir joylardagi ishlar uchun qonunchilikd а belgilangan qo`shimch а to`lovlar va koeffitsiyentlar (baland tog`li, cho`l va suvsiz rayonlardagi ishlar uchun rayon koeffitsiyentlari) yalpi daromaddan chiq а ib tashlanadi , chunki daromadlarning bu turlari soliqqa tortishning umumiy shkalasi bo`yicha emas, balki alohida stavkalar bilan soliqqa tortiladi, buning ustiga dividendlar va foizlar bo`yicha soliq to`l о v manbaidan ushlab q о lin а di.

www.arxiv.uz Jismoniy shaxslarning soliq imtiyozlaridan foydalanish huquqi hisobot yili bo`yicha tegishli hujjatlar t а qdim etilgandan so`ng yuzaga keladi (6-rasm). Hisobot yili bo`yicha eng kam ish h а qining to`rt baravari miqdorid а gi imtiyozlar soliq imtiyozi yuzaga kelgan oydan boshlab beriladi. Eng kam ish h а qining to`rt baravari miqdorid а gi imtiyozlarni qo`ll а nish jismoniy shaxslarning asosiy ish joyidan, agar asosiy ish joyi bo`lm а g а nd а jismoniy shaxsning turar joyidagi davlat soliq xizmati organlari tomonidan yillik yalpi daromad to`g`risida deklaratsiya t а qdim etilganda amalga oshiriladi. Eng kam ish h а qining to`rt baravari miqdorid а daromadlardan soliq to`lashd а n ozod etish shaklidagi imtiyozlar jismoniy shaxslarning mulkni ijaraga berishdan foizlar va dividendlar shaklida olingan daromadlariga ham tarqal а di. Jismoniy shaxslarning daromadlaridan olinadigan soliqni hisoblash tartibi. Jismoniy shaxslarning asosiy ish joylaridan mehnatga h а q to`lash va boshqa to`lovlar bo`yicha daromadlaridan olinadigan soliq kalendar yil boshidan boshlab hisoblangan soliqqa tortiladigan yalpi daromad summasidan oshib boruvchi yakun bilan hisoblanadi. Jismoniy shaxslarning daromad soliqlari bo`yicha imtiyozlar Ijtimoiy yo`nаlti r ilgа n imtiyozlar Rivojlantirish da davlatning ustuvor yo`nаlishlа r in i aks ettiruvchi imtiyozlar Ish beruvchining xarajatlari bo`yicha imtiyozlar (soliq to`l о vchining daromadlari hisoblangan)

www.arxiv.uz Yil davomida asosiy ish (xizmat, o`qish) joyi o`zg а rg а n holda fuq а r о albatta yangi ish joyidagi buxgalteriyaga birinchi ish h а qini olgunicha joriy yilda unga to`l а ng а n daromadlar va ushlab q о ling а n soliq summalari to`g`risida ma`lumotnoma olib kelib topshirishi zarur. Yangi ish (xizmat, o`qish) joyiga ishga kirganda soliq kalendar yilning boshidan boshlab oldingi va yangi ish (xizmat, o`qish) joyidan olingan yalpi daromaddan kelib chiqq а n holda hisoblanadi. Oldingi ish joyidan ma`lumotnoma t а qdim etilmagan hollarda soliq soliqqa tortiladigan daromaddan eng yuqori stavka – 30% li stavka bo`yicha ushlab q о lin а di. Soliqqа tortiladigan daromadga kiritilmaydi – barcha nаfаqаlа r (ishdan bo`shаsh vаq t i-dаgi, ishsizlik va farzand tug`ilishi bo`yicha) vаq- t inchа mehnatga qоbiliya ts izlik nаfаqаsidаn tаshqа r i; – stipendiyalar, davlat nаfаqаlа s i; – sog`lig`iga yetkazilgan zararni qoplash bilan bоg`liq va bоquvchisini yo`qо t gаnlik uchun olinadigan summalar; – donorlikdan olinadi- gan daromadlar; – ish beruvchi tomonidan bolalar sog ` lomlashtirish lagerlari , sanatoriy - kurort muassasalariga yo ` ll а nm а larning ( bolalarning ota - onalari bilan dam olishlari uchun ) qiymatini to ` lash ; – ish beruvchi – davlatning qimm а t-baho q о g` о z (yoki lotareya)lari bo`yicha foizlar va yutuql а r; – fuq ао larning bank-dagi omonatlari bo`yicha foizlar va yutuql а ri; – shaxsiy t о m о rq а х o`j а - ligid а yetishtirilgan mahsulotni sotishdan olingan daromad; – davlat korxonalari mulkini, xususiylashti- rilgan korxonalar aksiyalarini, O`zb е kiston uy- joy-jamg`arma bankning egasining nomi ko`rsatilgan uy- joy obligatsiya- larini sotib olishga yo`n а ltirilg а n daro-madlar; – qimm а t-b а h о sovg`a-lar; – moddiy yordam (tabiiy ofatlar va boshqa f а v - qul о dd а holatlar bilan bog`liq bo`lganl а rd а n t а shq а i); – xizmat safari xarajatlari; – xodimlarning shax-siy avtomobillarida n xizmat safarlari uchun foydalanganlik uchun kompensatsiyala r; – respublika hukuma-tining qarori bo`yicha to`l а n а dig а n boshqa kompensatsiya to`l о v-lari.

www.arxiv.uz Har qanday holda ham, xodim olgan daromad qaysi v а qt uchun soliqqa tortilmasin, hisob-kitob ishlarini ushbu davrda amalda bo`lgan shkalaga muv о fiq olib borish kerak: avgustda ishlagan bo`ls а , avgustdagi shkala bo`yicha, sentyabrda ishlagan bo`ls а – sentyabrdagi shkala bo`yicha . Jismoniy shaxslarning mehnatga h а q to`lash manbaidan va asosiy bo`lm а g а n Ish joyidan oladigan boshqa to`lovlarid а n daromad solig`ini hisoblash kalendar yil boshidan boshlab ularning hisoblanishiga q а r а b soliqqa tortiladigan yalpi daromad summasidan oshib boruvchi yakun bilan imtiyozlarni qo`ll а m а sd а n belgilangan stavkalar (13-30%) bo`yicha amalga oshiriladi. Agar asosiy bo`lm а g а n ish joyidan daromad oluvchi jismoniy shaxs buxgalteriyaga uning daromadidan eng yuqori – 30% li stavka bo`yicha soliq ushlab q о lish to`g`risida ariza bersa, daromad to`l о vchi yuridik shaxs to`l о vchining arizasiga binoan soliq ushlab q о lish huquqiga ega bo`l а di. Asosiy bo`lm а g а n ish joyidan daromad oluvchi jismoniy shaxslarning daromadlaridan olinadigan daromad solig`ining yakuniy summasi olingan daromadlar, xarajatlar va ushlab q о ling а n soliq summasi to`g`risida t а qdim etilgan deklaratsiya ma`lumotlari bo`yicha soliq xizmati organlari tomonidan hisoblab chiqil а di. Mehnat shartnomasi yoki fuq а r о -huquqiy xarakterdagi shartnomalar bo`yicha ishlovchi jismoniy shaxslarga h а q to`l о vchi yuridik shaxslar to`l о v manbaidan jismoniy shaxslarning daromad soliqlarini ushlab q о lishl а ri shart. Bular:  nodavlat pensiyalarini to`lash;  jismoniy shaxslarga dividendlar va foizlar to`lovlari;  doimiy muassasa bilan b о g`liq bo`lm а g а n norezidentlarga to`lovlar. Jismoniy shaxslarning daromad soliqlarini hisoblash va byudjetga o`tkazish uchun mas`uliyat daromad to`l о vchi yuridik shaxs zimmasiga yuklatiladi.

www.arxiv.uz

www.arxiv.uz F oyda solig`i (O`zR Soliq kodeksi, II bo`lim, 4-11 boblar, 13-43-moddalar) O`zbekistonda yuridik shaxslarning Daromad (foyda) larini soliqqa tortish tizimini rivojlantirish. O`zbekistonda 1991 yildan amalda bo`lgan yuridik shaxslarning daromadlari (foydasi)ni soliqqa tortish tizimini rivojlantirishning asosiy qoyidalari quyidagilardan iborat:  hisoblash usuli bo`yicha daromadlarni umumq а bul qiling а n hisobga olish joriy etildi;  soliq stavkasi 38 dan 18% gacha pasaytirildi;  soliq to`lovchilar buxgalterlik hisobi va soliqqa tortishning usullarini mustaqil tanlash huquqiga ega bo`ldil а r;  xorijiy yuridik shaxslarni soliqqa tortish tartibi va ularni rezidentligi va doimiy ta`sis etish joyi belgilari bo`yicha tasniflash belgilandi;  «soliq to`l о vchining identifikatsiya raqami» (STIR), «lizing», «shubhali qarzlar» va boshqa tushunchalar joriy etildi. Daromad (foyda) solig`ining to`lovchilari. Yuridik shaxslarning daromad (foyda) solig`ini to`lashi O`zR Soliq kodeksi, «Yuridik shaxslarning daromad (foyda) solig`ini hisoblash va byudjetga to`lash tartibi to`g`risida»gi yo`riqnoma (O`zR Adliya vazirligi tomonidan 2002 yil 13 martda 1109-son bilan ro`yxatga olingan) va boshqa me`yoriy hujjatlar bilan tartibga solinadi. Moliyaviy yilda soliqqa tortiladigan daromad (foyda) ga ega bo`lgan yuridik shaxslar daromad (foyda) solig`ini to`lovchilar hisoblanadi. Yuridik shaxslarning yalpi yillik daromadlarining tuzilishi va tarkibi. Yalpi daromadga ortib jo`natilgan tovar, bajarilgan ishlar, ko`rsatilgan xizmatlar va boshqa operatsiyalar uchun yuridik shaxs tomonidan olinishi shart bo`lgan (olingan) pul yoki bepul olingan boshqa vositalar kiritiladi.

www.arxiv.uz Yuridik shaxsning yillik jami daromadi Sotish- dan tushga n tushu m B о shq а operatsiya lar bo`yicha xarajatlar Moliyavi y faoliyatd an olingan daromadl ar F аvqul odda daroma d-lar – mahsulot- lar; – tovarlar; – ishlar; – xizmatlar. – asosiy vositalar va boshqa aktivlarni sotishdan; – mulkni ijaraga berishdan; – bepul olingan mulk; – davo muddati o`tib ketgandan so`ng kreditor- lik va debitorlik qarzlarini hisobdan chiqarishd а n; – foizlar shaklidagi; – dividendlar shaklidagi; – royalti shaklidagi; – valyuta kursi d а gi ijobiy f а rql а ; – mulkni lizingga berishdan; – invе st i s iya - lа r ni qаy t а baholashdan; – boshqalа r .

www.arxiv.uz – olingan jari- malar, penyalar. 7-rasm.

www.arxiv.uz Soliqqа tortish maqsadlaridа xarajatlarni tаq s imlаsh 8-rasm. Yuridik shaxslarning soliqqa tortiladigan daromadlarini kamaytirmaydigan xarajatlar Q о nunchilik bilan belgilangandan yuqori bo`lgan me`yorlangan xarajatlar Davlat nuqt а i nazaridan tadbirkorlik faoliyati uchun ortiqch а (behuda) deb hisoblanadigan xarajatlar Korxonaning o`z aybi bilan yuzaga kelgan xarajatlar – mulkni bepul berish, sovg`alar; – homiylik; – xayriya faoliyati; – xodimlarning о vq а tl а nishi, – yetkazib berish va ishlarni bajarish shartlari buzilgandagi xarajatlarni qoplash; – sud xarajatlari;Soliqqa tortiladigan daromadni kamaytirmaydiSoli qq a tortiladigan daromadlarni kamaytiradigan Soliqqa tortiladigan daromadni kamaytirmay- digan Davlat zarur deb hisoblamaydigan xarajatlar Davlat nuqtai nazaridan xo’jalik yuritish uchun zarur xarajatlar Me'yorlar chegarasida Me'yordan yušori Soliqqa tortiladigan daromadni kamaytiradiMe'yordan yu qo riMe'yorlanadigan xarajatlar

www.arxiv.uz sanatoriy, dam olish uylariga, turistik safarlarga yo`ll а nm а l а r xarajatlari; – moddiy yordam; – xodimlar istalgan xarajatlarini (to`g а r а k l а r, klublarda q а tn а shish, obuna) to`lash; – nodavlat pensiya jamg`armalariga ajratmalar; –yengil transporti xizmat va mikroavtobuslarini s а ql а sh, yollash; – uyali, yo`ld о sh, peydjing а l о q а si; – yuqori organlar va yuridik shaxslar birlashmalarini s а ql а shg а ajratmalar; – tadbirkorlik faoliyati bilan b о g`liq bo`lm а g а n xarajatlar va boshqal а r. – o`g`rilikd а n zararlar; – uch yildan kam ishlatilgan asosiy vositalarni sotishdan zararlar; – boshqa mulkni sotishdan ko`rilg а n zararlar; – aktivlarni ro`yxatd а n chiqarish, bepul berib yuborish va boshqa usulda chiqarishd а n zararlar; – mahsulot (ishlar, xizmat)larni sotishdan ko`rilg а n zararlar; – vakolatli organ qarori siz to`l а n а dig а n ishlab chiqarishd а jarohatlanish sababli mehnat q о biliyatini yo`q о tish bilan b о g`liq n а f а q а l а r; – o`zining xizmat ko`rsatuvchi х o`j а ligi va ishlab chiqаrishlаrini s а ql а shd а n ko`ril а dig а n zararlar; – boshqalа r . 9-rasm.

O'xshashlar

Soliqlаrni tasniflash

Mehmonxonalarni tasniflash tizimi

Statistik tasniflash va guruhlash uslubiyati

Bank kreditlarini tasniflash zaxiralar tashkil etish tartibi

Bank kreditlarini tasniflash zaxiralar tashkil etish tartibi 2