Sifatni boshqarishning xalqaro standartlarini joriy etish - Iqtisodiyot - Referatlar

Sifatni boshqarishning xalqaro standartlarini joriy etish

Yuklangan vaqt:

16.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

83 KB

Ko'chirib olish

Sifatni boshqarishning xalqaro standartlarini joriy etish Reja: 1. Sifatni boshqarish tizimi va ISO 9000 seriyali xalqaro standartlar 2. ISO 9000 seriyali standartlarning tarkibiy tuzilishi 3. ISO 9000 seriyali standartlarni joriy etilishining asosiy sabablari

Sifatni boshqarish tizimi va ISO 9000 seriyali xalqaro standartlar Sifat menejmenti tizimlarining shakllanishi va rivojlanishi - XX asrda sifatni boshqarish bilan bog`liq g`oyalarni rivojlanishining eng muhim nuqtasiga aylandi. E. Deming “Korxonalar boshqaruvining amaliy tajribasini nazariya yordamida o`rganib chiqmagunga qadar, ularni tushunmasdan takrorlash, befoyda bo`ladi va bu muvaffaqiyatga olib kelmaydi” deb ta`kidlagan edi. ISO 9000 seriya standartlarining 1994 yilgi tahririda sifat menejmenti tizimiga, “sifatni yalpi boshqarish uchun zarur bo`lgan tashkiliy tuzilma, usul, jarayon va resurslar yig`indisi” deb ta`rif berilgan. Yangi ISO 9000:2000 standartida sifat menejmenti tizimi “tashkilotga rahbarlik qilish va uni boshqarish uchun zarur bo`lgan sifatni boshqarish tizimi” deb ta`riflanadi. A.V. Glichev mahsulot sifatini boshqarish tizimi, bu “kuch va mablag`larni minimal darajada sarflash orqali, iste`molchining ma`lum ehtiyoj va talablari qondirilishini ta`minlovchi xususiyatlarni mahsulotga tadbiq etish maqsadida, mahsulotni ishlab chiqarish, sotish, undan foydalanish va servis xizmatini ko`rsatishda ishtirok etgan boshqaruv va ijro bo`limlari hamda ayrim shaxslarning o`zaro samarali faoliyatini tashkillashtirish usulidir” deb ta`kidlaydi. Albatta, xorijiy adabiyotlarda sifat tizimlariga berilgan ta`riflar shu fikrlar bilan cheklanib qolmagan. Sifat menejmenti aniq tamoyil va kontseptsiyalarga, ularni xayotga tadbiq etishning amaliy modellariga tayanadi. Eng ko`p tarqalgan sifat menejmenti modeli 9000 seriyasidagi ISO xalqaro standartlar modeli hisoblanadi. Xalqaro Standartlashtirish Tashkiloti (ISO- International Organization for Standardization) – butun dunyo bo`yicha Xalqaro standartlarni ishlab chiquvchi va qayta ishlovchi tashkilotdir. Standartlashtirish sohasidagi ishlar xalqaro markaz kerakligini taqozo qildi. SHu maqsadda 1926 yili standartlashtirish milliy tashkilotlarining Xalqaro Assotsiatsiyasi (ISA) paydo bo`lib uning tarkibiga 20 mamlakat vakillari kirgan. Lekin ISA ning faoliyati 1939 yili ikkinchi jahon urushi ta ь sirida to`xtatilgan.

1946-47 yillari Xalqaro standartlashtirish tashkiloti tashkil topdi va u qisqacha ISO deb yuritila boshlandi. Bugungi kunda ushbu tashkilot Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh Assambleyasi tarkibida faoliyat ko`rsatmoqda. Bu tashkilot boshqaruv organi SHvetsariyaning Jeneva shahrida joylashgan bo`lib, o`z faoliyatini 1948-yili boshlagan. Hozirgi kunda 170 ga yaqin davlat milliy standartlashtirish institutlarini o`zida birlashtirgan. U xalqaro standartlarni, shu jumladan, 9000-turkumidagi standartlarni ham ishlab chiqish bilan shug`ullanadi. To`qqiz ming – ushbu standartga berilgan tartib raqamidir. Standartlar turkumi deb atalishiga sabab, ISO 9000 standartidan tashqari, ISO 9000 “Sifat menejmenti” oilasiga kiruvchi yana ISO 9001, ISO 9004, ISO 9000:2000; ISO 9000:2008; ISO 9000:2015 standartlari ham mavjud. SHuni alohida ta`kidlash lozimki, dastlab sifatni boshqarish usullarini qo`llash sanoatda keng tarqaldi. Lekin hozirgi vaqtda ISO 9000 xalqaro standartlar seriyasiga muvofiq sifatni boshqarish falsafasi va uni ta`minlash me`yorlari xizmatlar ko`rsatish sohasida – sog`liqni saqlash, turizm, ta`lim va h.k. larda qo`llanilmoqda. ISO (ISO) ning tashkil etishdan asosiy maqsad - xalqaro miqyosdagi tovar almashinuvida va o`zaro yordamni yengillashtirish uchun dunyo ko`lamida standartlashtirishni rivojlantirishga ko`maklashish hamda aqliy, ilmiy, texnikaviy va iqtisodiy faoliyatlar sohasida hamdo`stlikni rivojlantirishdan iborat. ISO 9000 seriyasining birinchi standartlari 1987 yilda nashr ettirilib shundan buyon bir necha marotaba qayta ko`rib chiqildi. Dastavval ular ishlab chiqarishda (o`z-o`zini baholash yoki birinchi tomondan) birinchi navbatda “ichki qo`llashda” rahbarlik sifatida, sifat tizimini yaratish va mustahkamlash uchun kiritildi. SHuningdek, ularning shartnoma xujjatlari sifatida qo`llanilishi, ya`ni buyurtmachi mahsulot yoki xizmatning sifati borasida bir muncha ishonchga ega bo`lishi e`tiborga olindi (ikkinchi tomonni baholash). Hozirgi kunga qadar 17000 dan ortiq turli xalqaro standartlar ishlab chiqilgan, O`zbekiston Respublikasi nomidan ISO vakili – O`zbekiston Respublikasi”

O`zstandart” agentligi hisoblanadi. ISO 9000 standartlarining shakllanishi, sifatni boshqarish jarayonlari rivojlanishining mantiqiy natijasi bo`ldi. ISO 9000 seriya standartlari qabul qilingach, sifatni kompleks boshqarishning ma`lum darajasi belgilab berildi. U sifatni samarali boshqarishni ta`minlab, ISO 9000 seriyali standartlarining barcha zarur elementlari, hamda korxona ixtisoslashuvi uchun qo`shimcha talab etilgan elementlarni ham, uning ish amaliyotiga joriy etilishi kerakligini shart qilib qo`yadi va bu bilan buyurtmachiga sifat kafolatini beradi. Ushbu standart muvaffaqiyatli biznes yuritishning xalqaro e`tirof etilgan usullarining qisqacha tasnifidir. U muvofiqlik sertifikatini olish uchun bajarilishi zarur bo`lgan minimal talablar shaklida bayon etilgan 8 . ISO standartlari turkumining universalligi shundaki, ularda mahsulot va xizmatlarning har bir turiga bo`lgan mutlaq o`lchovli me`zonlar qo`yilmaydi (masalan, mahsulotning texnikaviy ko`rsatkichlari talabi). ISO 9000 standartlari turkumi faqat sifat tizimining ishlash metodologiyasini aniqlab beradi, tizim esa o`z navbatida korxona tomonidan ishlab chiqariladigan mahsulot va xizmatlarning yuqori sifatini, boshqacha qilib aytganda – iste`molchilarning talabini yuqori darajada qandirilishini ta`minlaydi. ISO 9000 seriyali standartlarning tarkibiy tuzilishi ISO 9000 standarti, 9000 seriyali ISO standartlaridan qaysi birini tanlash va qanday qilib qo`llash bo`yicha yo`riqnomani o`z ichiga oladi. ISO 9001, ISO 9002, ISO 9003 standartlari (“sifatni ta`minlash modellari” deb ham ataladi) mahsulot hayotiy tsiklining turli bosqichlari uchun mo`ljallangan, sifat tizimiga qo`yilgan me`yoriy talablardan iborat bo`lib, mahsulot ishlab chiqaruvchining sifat tizimini baholashning, shu jumladan, bu tizimni sertifikatlashning me`yoriy bazasi xisoblanadi: - ISO 9001. To`liq ishlab chiqarish jarayonining sifat tizimi – yangi turdagi mahsulotlarni loyihalash, ishlab chiqarish va sotishdan tortib, tayyor mahsulotga

texnik xizmat ko`rsatishni o`z ichiga oladi; - ISO 9002. Loyihalashtirishni o`z ichiga olmagan ishlab chiqarish jarayoni uchun, ya`ni, an`anaviy mahsulotni chiqarish uchun mo`ljallangan sifat tizimi; - ISO 9003. Faqat tayyor mahsulot nazoratini amalga oshiruvchi tashkilotlarga (ishlab chiqarish jarayoni bunga kirmaydi) mo`ljallangan sifat tizimi, masalan: savdo tashkilotlari va vakolatxonalari; ISO 9001 modeli eng umumiy bo`lib, boshqa ikki sifat modellarining ham talablarini o`z ichiga olgan. ISO 9004 standarti sifat tizimiga bo`lgan talablarni izohlovchi yo`riqnomalardan iborat bo`lib, korxonada sifat tizimlarini ishlab chiqish va joriy etish uchun mo`ljallangan. SHuni ta`kidlash joizki, 9000 seriyali ISO standartlarini doimiy ravishda qayta ko`rib chiqilib yangilab borish talab etiladi. Birinchi marta ular 1994 yil iyul oyida qayta ko`rib chiqilgan. Standartlarga kiritilgan o`zgartirishlar 1987 yil standartlari tuzilishiga nisbatan asosiy yondoshuvlarga zid bo`lmagan va sifat tizimlari bo`yicha ilk standartlarni qo`llash borasidagi amaliy tajribani, hamda sifatni boshqarish sohasidagi taraqqiyotni aks ettirgan. Yanada kengaytirilgan 9004 (1,2,3,4) standartlarida esa, dasturiy mahsulotlar, ishlov beriladigan material va xizmatlarning sifatini ta`minlash masalalariga ko`proq e`tibor qaratilgan. ISO 9000 seriyali standartlarining yangi tahriri 2000 yil 15 dekabrda rasman nashr etildi. Standartlar 4 ta asosiy to`plamdan iborat: 1. ISO 9000:2000 “Sifat menejmenti tizimlari. Asosiy qoidalar va lug`at” – sifat menejmenti tizimlarining asosiy qoidalari va SMT atamalarini izohlaydi. 2. ISO 9001:2000 “Sifat menejmenti tizimlari. Talablar” – sifat tizimlari uchun minimal zarur bo`lgan talablar majmuini joriy qilib, sertifikatlash va audit maqsadlarida qo`llaniladi. 3. ISO 9004:2000 “Sifat menejmenti tizimlari. Faoliyatni yaxshilash bo`yicha tavsiyalar” - korxonalarning samaradorligini oshirishga qaratilgan sifat menejmenti tizimlarini yaratish bo`yicha uslubiy ko`rsatmalardan iborat. 4. ISO 19011 “Sifat menejmenti tizimini tekshirish va atrof-muhitni himoyalash bo`yicha yo`riqnomalar”.

Standartlarning avvalgilaridan farqi shundaki, endi SMTning talablari korxonalarning turi bo`yicha ajratilmaydi, avvalgi tahrirlardagi ISO 9001, 9002, 9003 standartlari yagona ISO 9001:2000 miqyosida jamlangan. Standartlarning yangi tahriri sifatni tizimli boshqarishning TQM g`oyalariga yaqin bo`lgan 8 ta tamoyilga (Standartning avvalgi tahririni qo`llaganda, tizimda shu standartda nazarda tutilgan 20 ta element mavjudligini tekshirish zarur bo`lgan) asoslangan 9 . Ularni har birini qisqacha ko`rib chiqamiz: Birinchi tamoyil: Iste`molchiga e`tiborni qaratish. Kompaniyaning muvaffaqiyatli ishlashi avvalo uning buyurtmachilariga bog`liqdir. SHu boisdan har qanday tadbirkorlik faoliyati bozorni tahlil qilish va mijozlarning ehtiyojini o`rganishdan boshlanishi kerak, ana shular asosida mahsulot loyihalashtiriladi va ishlab chiqarishga joriy qilinadi. SHu bilan birga, ideal variant - nafaqat buyurtmachilarning rasmiy talablarini bajarish, balki ularning istaklarini oldindan ko`ra bilishdir. Iste`molchilarning talablari va tashkilot faoliyatidan manfaatdor bo`lgan boshqa tomonlar (aktsiyadorlar, ta`minotchilar, davlat organlari, butun jamiyat) ning ehtiyojlariga ham baravar yondoshuvni ta`minlash zarur. Ikkinchi tamoyil: Ye takchilik. Bu tamoyilni shartli ravishda ikki tomonlama ko`rib chiqish mumkin. Bir tomondan, u bevosita tashkilot rahbarlariga qaratiladi, chunki ular kompaniyalarda sifatni yaxshilashga qaratilgan o`zgarishlarni amalga oshirishda juda muhim rol ь o`ynaydilar. Uchinchi tamoyil: Xodimlarni jalb qilish tamoyili; amalda har bir xodimning boshqaruv qarorlarini ishlab chiqish va amalga oshirishda muntazam ishtirok etishini bildiradi. Bunday imkoniyat kishilarda ijodiy mehnatga undaydigan mas`uliyat va ishtirokchilik hissini uyg`otadi, bu esa pirovard-natijada tashkilot samaradorligini oshiradi. To`rtinchi tamoyil: Jarayonli yondoshuv. 2000 yil tahriridagi ISO 9000 standartlarining jami turkumlari uchun yangi muhim uslubiy o`zgarishlarning mohiyati shundan iboratki, har qanday ishlab chiqarish faoliyati bir jarayondir va bu jarayon turli resurslardan foydalanish va boshqaruv ta`siri orqali, kirish

oqimlarini, chiqish oqimlariga aylantiradi. Korxona ishlab chiqarish jarayonlarini aniqlashi va o`z mahsulotini yaratib, takomillashtirib, uning doimiy sifatini ta`minlab, bu jarayonlarni boshqarishi kerak. O`zbekiston korxonalarida jarayonli yondashuvning qo`llanishi qator qiyinchiliklarga sabab bo`ladi. Bu sabablarning birinchisi – amaldagi boshqaruvning to ` g ` ri - funktsional tashkiliy tuzilmalarning jarayonli yondashuvga mos kelmasligi , avval aytilganidek , faoliyat differentsiyalashgan , yakuniy natijaga qaratilmagan . Ikkinchi sabab – yangi sharoitlarda ishlashga moslashtirilgan rahbariyat tarkibining to`la shakllanmaganligi. Beshinchi tamoyil: Menejmentga tizimli yondoshuv. Bu tamoyil, tashkilotga o`zaro bog`liq jarayonlar yig`indisi sifatida qarashni talab etuvchi oldingi tamoyil bilan chambarchas bog`liq. Sifat masalalarining yalpi xususiyatini inobatga olib, qo`yilgan maqsadga erishishga qaratilgan jarayonlarni aniqlash, tushunish va boshqarish korxonaning samaradorligini oshiradi. Oltinchi tamoyil: Doimiy takomillashuv tashkilotning asosiy maqsadi bo`lib qolishi kerak. Hozirgi sharoitda, bu tamoyilni amalga oshirmasdan, biznesda yetakchi o`rinlarga chiqish mumkin emas. Faoliyat muntazam takomillashib borsa, nafaqat raqobatdosh mavqe saqlab qolinadi, balki sekin-asta zararlarni kamaytirish va shunga mutanosib ravishda, daromadni ko`paytirish imkoni paydo bo`la boshlaydi. Ettinchi tamoyil: Dalillarga asoslangan qarorlarni qabul qilish. Haqiqiy ma`lumotlar va axborotga asoslanib qabul qilingan qarorlar samarali bo`ladi. Sakkizinchi tamoyil: Ta`minotchilar bilan o`zaro manfaatli munosabatlar. Ta`minotchilar o`rtasida o`zaro manfaatli asosda yo`lga qo`yilgan munosabatlar har ikki tashkilotning imkoniyatlarini kengaytirishga yordam beradi. ISO 9000 seriya standartlari mohiyatini ko`rsatuvchi uchta asosiy hususiyat mavjud: - kompaniya faoliyatining tayyor mahsulot sifatini ta`minlovchi asosiy yo`nalishlariga e`tibor berish; - faoliyatni tashkil etishga jiddiy yondoshish;

- mahsulot hayotining barcha bosqichlarini qamrab olish. Birinchi xususiyat sifat menejmentining yuqorida ko`rib chiqilgan sakkizta asosiy tamoyilida ifodalangan. Ikkinchi xususiyat quyidagicha namoyon bo`ladi: standartlarda “klassik” olimlarning, mahsulotning sifati ishlarning muayyan ijrochilariga emas, balki ishlab chiqarishning umumiy tashkil etilishiga bog`liqligi to`g`risidagi fikrlari amalga oshgan. E. Deming taxminicha, sifat uchun kurashdagi muvaffaqiyatning 94% boshqaruvchilarga va faqatgina 6 % - ishchilarga bog`liq ekan. J. Juran o`zining mashhur 14 tamoyilida, mahsulot sifatidagi kamchiliklarning faqat 15% aynan ish jarayoniga bog`liqligini ko`rsatib o`tadi. Sifat nuqsonlarining qolgan 85% esa - ma`muriyat tomonidan ishlarning yomon tashkil etilishidan hosil bo`ladi deb ta`kidlagan. Uchinchi xususiya, ISO 9000 seriya standartlari negizidagi SMT, mahsulot hayotining bozor ehtiyojlarini aniqlashdan boshlab, to belgilangan talablarni to`liq qondirishgacha bo`lgan barcha bosqichlari hamda jarayonlariga ta`sir etadi. Bu mahsulotning oliy sifati va harajatlarning kamayishi garovidir. ISO 9000 standartlarining dastlabki tahrirlariga qiyoslaganda, mahsulot hayotining o`ziga xos bosqichlari (ilk nomi - “sifat halqasi”) 2000 yil tahririda to`ldirildi, aniqlashtirildi va kengaytirildi. ISO 9000 seriya standartlar jahon iqtisodiyotida hamda bozor munosabatlarini joriy etish yo`nalishida rivojalanayotgan mamlakatlarda muhim rol ь o`ynaydi. Ular ishbilarmonlar hamjamiyati uchun sifatning xalqaro umumqabul qilingan tilini shakllantiradi. Ya`ni, ISO 9000 standartlarining jahon iqtisodiyotida tutgan o`rni va falsafasi, mamlakatlar o`rtasida mahsulot va xizmatlar ayirboshlashni osonlashtirish, xalqaro hamkorlikni rivojlantirishga yordam berishni asosiy maqsad qilib olgan istalgan xalqaro standartlar falsafasiga mos keladi. ISO 9000 seriya standartlar muayyan mahsulotlar uchun belgilangan me`yoriy talablarning o`rnini bosa oladigan vosita sifatida, savdodagi texnik to`siqlarni bartaraf etishga yordam beradi.

ISO 9000 xalqaro standartlarida ko`pgina mamlakatlarning sifatni boshqarish borasidagi tajribasi to`planib, umumlashtirilgan. Bu hujjatlarning aniq va ravshanligi mazkur tajribani xalqaro miqyosda keng yoyilishiga olib keldi. ISO 9000 seriyali standartlarni joriy etilishining asosiy sabablari ISO 9000 seriyali standartlar bo ` yicha sifat menejmenti tizimi ( SMT ) ni sertifikatlashning asosiy sabablaridan biri – “ iste ` molchilarning talabi ” edi va u shunday bo ` lib qoladi . Bu omil ko ` p jihatdan sanoat bozoriga taaluqlidir , chunki ISO 9000 sertifikati ta ` minotchi hamkorni izlash va keyinchalik u bilan munosabat o ` rnatish bilan bog ` liq harajatlarni qisqartirish imkonini beradi . Iste ` molchilar bozorida bunday omilning ta ` siri uncha sezilarli emas , chunki jismoniy shaxs bo ` lmish mijozlarni SMT uchun sertifikatning mavjudligi emas , balki mahsulotning iste ` mol xususiyatlari ko ` proq qiziqtiradi . Talablar ko`pincha, o`z ta`minotchilariga SMT uchun ISO 9000 sertifikatiga ega bo`lishni shart qilib qo`ygan transmilliy kompaniyalardan chiqadi. Ta`kidlash lozimki, Yevropa va Amerikadagi ba`zi transmilliy kompaniyalar hozirgi vaqtda o`z ta`minotchi hamkorlariga, SMTni mustaqil organ tomonidan majburiy sertifikatlamay, faqat ISO 9000 talablariga muvofiqlashishni taklif qilmoqda. Bu omilning qanchalik muhimligini quyidagi misolda ko`rishimiz mumkin. M.Boldrij nomidagi mukofotni qo`lga kiritgan jahondagi eng yirik kompaniyalardan biri “Motorola” butun dunyodagi zavodlarida sifat tizimlarini mijozlar talablariga muvofiq sertifikatlayapti. Xalqaro tanlovlar o`tkazishda hamda davlat ehtiyojlari uchun mahsulotlarni sotib olishda o`tkaziladigan tenderning kvalifikatsion shartlaridan biri bo`lib, nomzodlarda sertifikatlangan SMT mavjudligi hisoblanadi. Dunyodagi ko`pgina mamlakatlarning hukumat organlari o`z ta`minotchi hamkorlariga ISO 9000 bo`yicha sertifikatlanish talabini qo`yadi. Bunday vaziyat shu bilan bog`liqki, davlat tuzilmalari, birinchidan, sifatli mahsulot va xizmatlar yetkazib berilishidan

manfaatdor, ikkinchidan, mahalliy kompaniyalarni o`z raqobatbardoshligini ISO 9000 yordamida oshirishga yo`naltirishi kerak. ISO 9000 standartlarining asosiy jihati shundaki, SMT joriy etilganda kompaniyaning biznes-jarayonlari barqarorligi, ishonchliligi ortadi. ISO 9000 standartlari talablariga rioya qilish natijasida, rahbarning aniq yo`riqnomalari, tadbirlar va mas`uliyatni to`g`ri taqsimlash hisobiga kompaniyalar o`z bo`limlarining o`zaro aloqadagi faoliyatini yaxshilay oladi. SMTni tatbiq etish, barcha bosqich xodimlarini mahsulotning ichki unumdorligi va sifatini yaxshilash jarayoniga jalb qilishni nazarda tutadi, bu esa xodimlarning kompaniyaga sodiqligida ijobiy aks etadi. Biznes-jarayonlarini hujjatlashtirish, uslubiy yo`riqnomalar, lavozim vazifalari va boshqa hujjatlarni ishlab chiqish hisobiga, kompaniyaning faoliyat ko`rsatishi va rivojlanishi uchun zarur bo`lgan xodimlarning bilimi va malakasi hamda korxonaning samaradorligi oshadi. Ichki samaradorlikni oshirish xodimlarning yuz berayotgan biznes-jarayonlari uchun mas`uliyatini mustahkamlash, uzluksiz takomillashishga, mahsulot va xizmatlar sifatini yaxshilashga olib keladi. Bu omil ISO 9000 me`yorlari bo`yicha SMTni joriy etish va sertifikatlashga sabab bo`ladi. Bundan tashqari, ko`p tashkilotlar sertifikat mahsulot sifatini kafolatlay olmasligini anglaydi, shu boisdan ISO 9000 standartlarini sifatni yaxshilash jarayonini boshlash uchun yaxshi bazis deb hisoblashadi. Kanji J.K “ISO 9000 standartlarining muhim xususiyati – uning tuzilishidir. U, qo`llashga qulay bo`lgan tadbirlar, elementlar va talablarning universal majmuini tashkil etadi. SHuningdek, sifatni ta`minlash tizimlarini ishlab chiqish, baholash, qo`llash, belgilash va sertifikatlashning asosini ham ta`minlaydi. SHunday qilib, ISO 9000 talablari TQM madaniyatini o`zlashtirish va sifat bo`yicha milliy mukofotlar mezonlarini qo`llash uchun jiddiy negiz yaratadi” deb ta`kidlaydi. Agarda ma`lum bir sohada yoki segmentda ishlaydigan kompaniyalar ISO 9000 qo`llamasa, lekin standartlar talabiga mos keladigan SMTni joriy etsa va sertifikatlasa, qo`shimcha raqobat ustunligiga erishishlari mumkin (ayrim hollarda

SMT uchun ISO 9000 sertifikati zaif kompaniyalar uchun savdo to`sig`i bo`lib qolishi ham mumkin). Lekin ko`pincha teskari holat yuz beradi, ya`ni korxonalar faqat raqiblaridan orqada qolmaslik uchungina ISO 9000 sertifikatini olishga majbur bo`ladilar. SHubhasiz, mahsulot sifatini yaxshilash, unumdorlikni oshirish, chiqimlarni kamaytirish, eksport imkoniyatlarini kengaytirish kabi omillar kompaniyaning bozordagi ulushi ortishiga olib keladi. Korxonalar ISO 9000 talablari bo`yicha SMTni joriy etish va sertifikatlashi uchun zarur bo`lgan sabablarning ko`pligini inobatga olib, ularni tartibga solish va tasniflash variantlarini ko`rib chiqaylik. Sabab bo`luvchi omillarni “ichki” va “tashqi” omillarga bo`lish mumkin. 1. Ichki omillar kompaniyaning samarasi va mahsuldorligini yaxshilash bilan bog`liq. Bularga: • mahsulot va xizmatlar sifatini yaxshilash; • ichki jarayonlarni jadallashtirish; • harajatlarni kamaytirish; • xodimlar bilan munosabatni yaxshilash; • axborot almashuvi va tahlili tartiblarini o`rnatish; • TQM kontseptsiyasini amalga oshirishga tayyorgarlik va boshqalarni kiritish mumkin. 2. Tashqi sabablar kompaniya atrofdagi biznes-muhitga (mijozlar, ta`minotchilar, davlat organlari) bo`lgan ta`sirga bog`liq. Bunda, SMT uchun rasman tasdiqlangan hujjat, ya`ni, sertifikat ana shu ta`sir vositasidir. ISO 9000 seriyali standartlarini joriy etish va sertifikatlashga ketadigan harajatlar Ishlab chiqarish va xizmat ko`rsatish korxonalarida ISO 9000 seriyali standartlarni joriy etish va sertifikatlashga saflanadigan harajatlarga quyidagilarni kiritish mumkin: • hujjatlar tizimini yaratish;

• maslahatchilar xizmatiga to`lanadigan xizmat haqi; • xodimlarni ISO 9000 seriya standartlari tamoyillariga o`rgatish; • SMTni joriy etish uchun qo`shimcha xodimlarni yollash; • ishlab turgan xodimlarning SMTni joriy etishga sarflaydigan vaqtinchalik harajatlari; • sertifikatsion audit haqi; • axborot texnologiyalariga qo`shimcha investitsiyalar (ehtimol, yangi dasturiy ta`minotni sotib olish uchun). SMTni joriy etish va sertifikatlashga ketadigan harajatlarni batafsil ko`rib chiqamiz. 1. Hujjatlar tizimini yaratish SMTni joriy etishda eng ko`p uchraydigan qiyinchiliklardan biridir 13 . Bu ISO 9000 seriya standartlarining avvalgi tahririga ko`proq taaluqli bo` lib, unda sifat tizimining 20 ta element bo`yicha muvofiqligini tasdiqlash kerak bo` lar edi. 2. Maslahatchilar mehnatidan foydalanish asosan kompaniyada SMTning asosiy tamoyillarini kiritish bilan bog` liq. Bu shu bilan izohlanadiki, ISO 9000 seriya standartlarida bu tamoyillarni kiritish usullari namunasi berilmagan va xodimlar standartlarni tushunish va qo` llash bilan bog` liq bo` lgan qiyinchiliklarga duch keladi 14 . Standartni to`g`ri tushunmaslik, noto`g`ri talqin qilish tashkilotda sifatni boshqarishga salbiy ta`sir ko`rsatishi mumkin. 3. Xodimlarni ISO 9000 standartlariga o`rgatish ko`p harajatlarni talab qiladi. Bu masalaga kam e`tibor qaratilsa, xodimlar yoki SMTni joriy etilishiga loqaydlik bilan qaraydilar, yoki unga hatto to`sqinlik qilishlari ham mumkin. SMTni joriy etish va sertifikatlashning muhim qiyinchiliklaridan biri - xodimlarning uyushib ishlamasligi hisoblanadi. 4. Hujjatlarni yuritishdan tashqari, SMT talablari va tamoyillarini amalga oshirish uchun ham qo`shimcha xodimlar jalb etilishi mumkin. 5. Xodimlarning vaqtinchalik harajatlari bu SMTni muvaffaqiyatli joriy qilish va sertifikatlash uchun zarur to`lovdir. SMT butun korxona faoliyatiga ta`sir

etishini inobatga olib, har bir xodim faoliyat samaradorligini oshirish va mahsulot sifatini yaxshilash uchun u yoki bu darajada umumiy ishga jalb etiladi. ISO 9000 seriya standartlari talablariga muvofiq SMTni ishlab chiqish jarayoni vaqtning katta davrini o`z ichiga olishi sababli, mazkur omil sertifikatlashning harajatli jihatini ko`rib chiqishda o`ta muhim sanaladi. Turli korxonalarning tajribasini ko`rsatishicha, ro`yxatga olish jarayoniga odatda 12 oydan 18 oygacha vaqt sarflanadi. 6. Sertifikatsion audit uchun to`lov SMT uchun ISO 9000 sertifikatini olish bilan bog`liq harajatlarning eng ko`zga tashlanadigan qismlaridan biri. Uning narxini belgilovchi asosiy omillar: kompaniya miqyosi, sertifikatlash o`tkazilayotgan mamlakat, sertifikat beruvchi organning nufuzi hisoblanadi.

Adabiyotlar: 1. Basovskiy L. Ye., Protas ь ev V. B. Upravlenie kachestvom: Uchebnik. – M.: INFRA – M, 2001. –212 s. 2. Ilenkova S.D. i dr. upravlenie kachestvom. –M.: izdatelskoe ob`edinenie «YuNITI», 1999. 3. ISO 9001 Razrabotka, vnedrenie, sertifikatsiya, uluchshenie sistem ы menedjmenta kachestva. Prakticheskoe rukovodstvo dlya spetsialistov po kachestvu. S-Peterburg. OOO “Izdatel ь stvo Forum Media”, avgust 2006 g. 4. Kanji J.K. An innovative approach to make ISO 9000 standards more effective // Total Quality Management. Vol.9. №1. 1998. pp. 67-78. 5. Lee-Peng Tan. ISO 9000: The answer for total quality management implementation? The Malaysian case. // Total Quality Management. Vol.12. №2. 2001. pp. 223-229 6. Mazur I.I. Upravlenie kachestvom: Ucheb. posob. - M.: Omega-L, 2005. - 400 s. 7. Mezher T., Ramadan H. The costs and benefits of getting ISO 9000 certification in the manufacturing sector in Saudi Arabia. Quality Assurance. №6 1999. pp. 107-122. 8. Peregudov V.L va boshq. Maxsulot sifati va raqobatbardoshligini boshqarish. T.: “Moliya”, 2002.

O'xshashlar

O’zbekiston davlat standartlarini ishlab chiqish, joriy etish tartibi

Loyiha sifatini boshqarish

Standartlashtirish va mahsulot sifati

Turoperatorning xalqaro turlarni tashkil etish xususiyatlari

Erkin iqtisodiy zonalarni tashkil etish va boshqarishning horijiy tajribasi