Savdo korxonalarining texnik jarayonlarini boshqarish. - Iqtisodiyot - Referatlar

Savdo korxonalarining texnik jarayonlarini boshqarish.

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

113 KB

Ko'chirib olish

Savdo korxonalarining texnik jarayonlarini boshqarish. Reja: 1.Savdo korxonalari texnik jarayonlari mazmuni. 2.Savdo korxonalarida savdo texnik jarayonlarni boshqarish vazifalari. 3.Do‘konlarda tovarlarni qabul qilish, saqlash va sotuvga tayyorlash jarayonini boshqarish. 4.Savdo zallarida tovarlarni joylashtirish va uni tashkil etish.

1.Savdo korxonalari texnik jarayonlari mazmuni. Savdo menejmentining asosiy innovatsion funksiyalaridan biri bo‘lib 'do‘kondagi texnik jarayonlarni boshqarish hisoblanadi. Texnik jarayonlar deganda, do‘kon xodimlari tomonidan bajariladigan mehnat, moddiy va moliyaviy resurslarni minimal darajada sarf qilgan holda tovarlarni xaridorlarga yetkazib berishiga qaratilgan ketma-ket o‘zaro bog‘langan operatsiyalar yig‘indisi tushuniladi. Do‘konlarda bajariladigan savdo-texnik jarayonlar shartli ravishda asosiy va yordamchi guruhlarga bo‘linadi. Asosiy savdo texnik jarayonlarga quyidagidar kiradi: tovarlarni sotish va xaridorlarga xizmat ko‘rsatish; tovarlarni jihozlarga tanlash, ya’ni bu orqali xaridorlarni, tovarlarni ko‘rishga va tanlashga optimal sharoitlar ga’minlanadi; xaridorlar tomonidan olingan tovarlar hisobi tashkilotda ta’minlanadi; xaridorlarga ko‘rsatilgan qo‘shimcha savdo xizmatlari va boshqa savdo texnologik operatsiyalar ta’minlanadi. Yordamchi savdo-texnik jarayonlarga quyidagilar kiradi: tovar yetkazib beruvchilardan tovarlarni qabul qilish; ularni saqlash joyiga yetkazish; tovarlarni sotuvga tayyorlash; ularni savdo zallariga transportlash; taralarni saqlash va topshirish tashkilotlari. Har xil turdagi do‘konlarning asosiy va yordamchi savdo-texnik jarayonlarining mazmuni tovarlarni sotish usullarida qo‘llaniladigan tovarlar ixtisoslashuvi shaklidan, shuningdek, uning o‘lchamlaridan kelib chiqadigan aniq xususiyatlariga ega. Bu xususiyatlar do‘konda asosiy va yordamchi savdo texnik jarayonlari doirasida amalga oshiriladigan alohida texnik operatsiyalar spetsifikatsiyasini aniqlaydi. Misol uchun, o‘ziga o‘zi xizmat qiluvchi do‘kondagi savdo-texnik operatsiyalarning strukturasini ko‘rib chiqamiz(7-chizma). Savdo-texnik jarayonlar bilan bog‘liq holda do‘kon binolarining strukturasi tuznladi va ularning texnik rejasi tashkil qilinadi. Do‘kon aniq binolarining arkibi

va uning katta-kichikligi uni turiga qarab aniqlanadi va sotilayotgan tovarlar assortimenti, tovarlarii sotish usuli, xaridorlarga ko‘rsatilayotgan yordamchi savdo xizmatiga bog‘liq holda differensiyalanadi. 7 - chizma. O‘ziga-o‘zi xizmat ko‘rsatuvchi do‘konda savdo-texnik jarayon operatsiyalarining strukturasi.

Shuningdek, har bir do‘konda savdo-texnik jarayonlarni amalga oshirishni ta’minlovchi binolarning guruhlari quyidagicha ajratilishi mumkin: • Savdo binolari; • Tovarlarni qabul qilishga, saqlashga va sotuvga tayyorlash binolari; • Ko‘makchi binolar; • Ma’muriy-maishiy binolar; • Texnik binolar. Do‘konning bu guruh binolarini batafsil ko‘rib chiqamiz: 1.Savdo binolari asosiy savdo-texnik jarayonlarni bajarish uchun mo‘ljallangan va do‘kon binolarining jami o‘lchovi savdo zali maydonini va xaridorlarga qo‘shimcha xizmat qiluvchi tashkilotlar uchun maydonni o‘z ichiga olgan do‘kon savdo maydonining o‘lchov ko‘rsatkichi do‘kon faoliyatining potensial ko‘lamining muhim xususiyatlaridandir. 2. Tovrlarni qabul qilish, saqlash va sotuvga tayyorlash binolari yordamchi savdo- texnik jarayonlarni amalga oshirish uchun mo‘ljallangan. Bu binolar tarkibida tovarlarni yuklash, qabul qilish, taxlash, sotuv kameralari, fasovkali binolar xaridorlar buyurtmalarini komplektlovchi binolar va boshqalar bo‘ladi. 3.Ko‘makchi binolar do‘kondagi yordamchi savdo-texnik jarayonlarining alohida operatskyalarini amalga oshirilishini ta’minlaydi, ya’ni birinchi navbatda taralar harakati bilan bog‘liq operatsiyalar va tovarlarni xaridorlar uyiga yetkaznsh operatsiyalaridir. Bu binolar tarkibida taralarni saqlash va tuzatish binolari va boshqa analogik binolar bo‘ladi.

4.Ma’muriy-maishiy binolar o‘z ichiga rahbar xonasi, alohida funksional xizmatlarning mutaxassislari uchun idora binolari, dam olish va ovqatlanish xonalari, shaxsiy gigiyena xonalari va boshqalar kiradi. Do‘kon maydoninin solishtirma og‘irligi odatda 5% dan oshmaydi. 5.Texnik binolar o‘z ichiga isitish, sovutish jihozlarining mashinali bo‘limlari, telefon, elektroshitli va analogik binolarni oladi. Do‘kon maydonining solishtirma og‘irligi odatda 1-2% ni tashkil qiladi. Turli xil binolar maydonining strukturasi birinchi navbatda asosiy va yordamchi savdo-texnik jarayonlar amalga oshirilishida bog‘liq bo‘lgan, maydonlar ! o‘zaro mumosabatini aniqlovchi tovarlarni sotishda qo‘llaniladigan usullarga bog‘liqdir. Masalan, agar xaridorlarga yakka xizmat qiluvchi do‘konlarda savdo maydonining solishtirma og‘irligi do‘konning umumiy maydonida 45-55 % atrofida o‘zgarib turadi, o‘ziga-o‘zi xizmat qiluvchi do‘konlarda 55-65% gacha o‘sadi, tovarlarni namuna va kataloglar orqali sotadigan do‘konlarda esa 65-70 % gacha boradi. Bundan tashqari, maydonlar strukturasiga kerakli ta’sirni tovar ixtisoslashgan do‘konlar ; ko‘rsatadi. Ma’lumki, o‘ziga-o‘zi xizmat qiluvchi do‘konlarda (asosan nooziq- ovqat) tovar zahiralarini asosiy massasi uzviy savdo zaliga ko‘chirildi. Aniq nooziq-ovqat tovarlari oddiy usullarda sotadigan do‘konlarda savdo zalida joylashgan zahiralarning miqdori 20-25 foizni tashkil kilsa, u holda o‘ziga-o‘ziga xizmat qiluvchi do‘konlarda 40-60 foiz gacha boradi va bu o‘z navbatida maydonlarni savdo zali va omborxonalar o‘rtasida bo‘linishga shart-sharoit tug‘diradi. Hisoblar shuni ko‘rsatadiki, savdo maydonining umumiy maydonidagi ulushini 1 % ga o‘sishi hisobiga va o‘ziga o‘zi xizmat ko‘rsatish do‘konlarning tovar aylanishi boshqa teng shart-sharoitlarda 0,3-0,4 ga ko‘payadi. Bu bilan bog‘liq holda, savdo menejmenti bu sohada o‘ziga-o‘zi xizmat qiluvchi do‘konlar xaridorlarga yakka xizmat qiluvchi do‘kondagi savdo maydonining

miqdori oshirilishiga qaratilgan bo‘lishi kerak, ya’ni birinchi navbatda uzviy savdo zali bilan qo‘shilgan boshqa binolarning maydoni qisqartirilishi hisobiga oshirilishi lozim. 2.Savdo korxonalarida savdo texnik jarayonlarni boshqarish vazifalari. Texnik jarayonlarni boshqarish vazifalari tarkibida sezilarli e’tiborni do‘kon savdo zalini ratsional texnik rejalashtirishni ta’minlashga karatish kerak. Savdo zalining ratsional texnik rejalashtirilishi uni va uning jihozlarini shunday joylashtirishni ko‘zlaydiki, ya’ni bu xaridorlar uchun tovarlarni ko‘rish va tanlash uchun maksimal sharoitlar bilan ta’minlash; savdo maydonidan ratsional | foydalanish; savdo-operativ personal uchun qulay mehnat sharoitlarini yaratish imkoniyatini beradi. Do‘kon savdo zalining maydoni o‘z belgilanishiga ko‘ra quyidagi asosiy zonalarga bo‘linadi: tovarlarni taxlash va namoyish qilish jixozlarini egallagan maydon; hisob-kitob tugunlarini egallagan maydon(bunday maydon shunday do‘konlarda zonalashgan bo‘ladiki, bu yerda hisob-kitob operatsiyalari bevosita sotuvchining ishlash joyida amalga oshirilmaydi); xaridorlar o‘tish maydoni. Tovarlarni taxlash va namoyish qilish jixozlarni egallagan maydon o‘z ichiga tovarlarni bevosita tarqatish uchun mo‘ljallangan jixozlarni o‘rnatish maydonini, shuningdek, tovarlarni tanlash jarayonini taminlovchi jixozlarni o‘rnatish maydoni (oynalar,kiyib ko‘rish xonalari va boshqalar)ni oladi.Hisob- kitob tugunlarini egallagan maydon o‘z ichiga kassirlar ishlash joyi tashkilotlari va kassa kabinalari o‘rnatilgan maydon; o‘z-o‘ziga xizmat qiluvchi do‘konlarda esa qadoqlash stoli o‘rnatilgan maydonni oladi. Xaridorlar o‘tish uchun maydon o‘z ichiga jixozlar orasida o‘tish maydonlari; shuningdek,savdo zaliga kirish va u yerdan chiqish uchun tor zonalarni oladi. Texnik rejalashtirishni

amalga oshirishdan oldin savdo zalida jixozlarni joylashtirishning prinsipial reja sxemasini masshtab bo‘yicha uning umumiy katta-kichikligi va konfiguratsiyasini; ustunlar, zina kataklari, ekskalator, liftlar egallagan maydonni; jixozlar gabaritlari va boshqalarni hisobga olgan holda ishlab chiqish kerak. Bu maqsadlarda shuningdek, jixozlarni joylashtirishni loyihalashrishning model- market usuli qo‘llanilishi ham mumkin. Agar xaridorlarga yakka xizmat qilish do‘konlarda tovarlarni kataloglar va namunalar bo‘yicha sotilishi savdo zalining texnik rejalashishi qoida bo‘yicha yakka xususiyatga ega bo‘ladi, o‘ziga-o‘zi xizmat qiluvchi do‘konlarda esa u aniq tizimga rioya qilishi shart. Binoning turi, katta-kichikligi va savdo zalining konfiguratsiyasiga bog‘liq holda bu do‘konlarning savdo zalida jixozlarni tarqatishni quyidagi tizimlari mavjud: jixozlarni chiziqli uzunasiga joylashtirish; jixozlarni chiziqli ko‘ndalangiga joylashtirish va aralash. Ayniqsa jixozlarni joylashtirishda chiziqli tizim ratsional hisoblanadi.U xaridorlar harakati oqimini aniq tuzish imkoniyatini beradi, tovarlarni guruhlash va taqsimlash uchun eng yaxshi sharoitlar yaratadi, butun savdo zalini yuqori darajada ko‘rib chiqishini ta’minlaydi. To‘rtburchak konfiguratsiyali kengligi 7 dan 12m. gacha bo‘lgan savdo zallarida jixozlarni uzunasiga joylashtirish chiziqli tizimni qo‘llash, 13 dan 24m. gacha bo‘lganda esa jixozlarni ko‘ndalangiga joylashtirish chiziqli tizimni qo‘llash yaxshi natija beradi. O‘z-o‘ziga xizmat qiluvchi yirik do‘konlarda savdo zalining kengligi 24m.dan oshsa, jixozlar o‘rnatishda aralash tizimni qo‘llash kerak. Oralik uyumlari liniyalari yetarli ravishda uzunrok, 20m.dan oshmasligi kerak. Uyumlar liniyalarining katta-uzunligi xaridorlar chizig‘idagi ortiqcha konsetratsiyaga olib kelishi mumkinki, bu ularning xarakati jarayonini qiyinlashtiradi. Savdo jixozlarini joylashtirish ustunlar chizig‘i chegaralarida bo‘lishligiga va

xaridorlar uchun o‘tish yo‘llariga uchrab kolmasligiga harakat qilish kerak. Jixozlarni joylashtirishda qutili tizimni qo‘llash tavsiya etilmaydi. Uni qachonki, savdo zalining konfiguratsiyasi jixozlarni chiziqli joylashtirishga ruxsat bermaganda qo‘llash mumkin. Oziq-ovqat do‘konlarida jixozlarni joylashtirishda aniq rolni kiyib ko‘rish xonalari uchun joy tanlash o‘ynaydi. Ularni osilgichlarni oxirgi chizig‘ida o‘rnatish lozim. Hisob-kitob tugunlari bilan shug‘ullanuvchi maydon bu hisob-kitoblar tashkilotlarining tanlangan shakli hisobi bilan rejalanadi. Do‘konlarda xaridorlar bilan hisob-kitoblarning markazlashgan va markazlashmagan shakllari qo‘llaniladi. Markazlashgan shaklda hisob-kitoblarning umumiy tugunlari odatda do‘konning chiqish joyida o‘rnatiladi. Ko‘p qavatli binolarda esa qavatdan chiqishda o‘rnatiladi. Ratsional rejalashtirishningmuhim sharti bo‘lib, zalning turli uchastkalarida xaridorlar uchun o‘tish joylarini kengligini to‘g‘ri urnatish hisoblanadi. O‘tish joylari xaridorlar harakatiga ko‘ra: asosiy(magistral) va ikkilamchi(ichki) turlarga bo‘linadi. O‘tish joylarning kengligi jixozlarni o‘rnatish xususiyatiga va savdo zalining katta kichikligiga bog‘liq. Savdo zalida jixozlarni o‘rnatishda xaridorlar oqimini ratsional yo‘nalishini tanlash zarur. Ko‘pchilik xaridorlar uchun do‘konda soat strelkasiga qarshi xarakatlanish xarakterlidir. Demak, bu xaridorlar xarakatining yo‘nalishi savdo zalini yaxshi ko‘zdan kechirishni ta’minlash va xaridorlar oqimi boricha kesib o‘tmasligi bilan qulaydir. Birok xaridorlar oqimini chegaralash, dekorativ jixozlar va boshqalar yordamida umumiy aniq marshrutlarga yo‘naltirish tavsiya etilmaydi. Xaridorlarga savdo zalida marshrut xarakatini tanlashda erkinlik berish lozim. O‘z-o‘ziga xizmat qiluvchi do‘konlarda xaridorlar oqimini ratsional yo‘nalishi sezilarli darajada kirish va chiqish joylari to‘g‘ri o‘rnatilishida amalga oshiriladi.

Bir qavatli do‘konlarda yanada samarali bo‘lib, savdo zalining binolari yon devorlaridan birida o‘rnatilgan kirish va chiqish joylarining birgalikdagi tizimi hisoblanadi. Savdo zalida 50 m.dan ortik ikki kirish va chiqish birgalikdagi tizimi qo‘llaniladi. Ko‘p qavatli do‘konlarda kirish va chiqish tizimi savdo zalining markazida ham yon devorlarida ham o‘rnatiladi. O‘z-o‘ziga xizmat qiluvchi do‘konlarda «kirish-chiqish» tizimi tug‘ri va notug‘ri hal qilish tug‘risida misollar. Savdo zalini rsjalashtirishning oxirgi bosqichi bo‘lib, u yerdagi joylashtiriladigan savdo-texnik jixozlarni tanlash, asosan tovarlarni ilish va namoyish qilishga mo‘ljallangan jixozlarni tanlash aniqlash uchun bir qator ko‘rsatgichlardan foydalaniladi. O‘rnatuvchi maydon. U o‘zidan jixozlarni tuzish yoki uni maydon poliga proyeksiya bilan shug‘ullanuvchi maydonni namoyon qiladi. Namoyish qiluvchi maydon. U tovarlarii namoyish qilish uchun mo‘ljallangan oraliq va devoriy buyumlarning barcha nuqtalarining umumiy maydonini namoyon qiladi. Namoyish qiluvchi jixozlarni ixtisoslashgan turlari bo‘yicha bu ko‘rsatgichning boshqa hisob usullari qo‘llaniladi. Osgichlarning namoyish etish maydonlari kronshteyn uzunligining yarusli osgichlar uchun 2m. deb qabul qilingan namoyish kilinayotgan tovarlarning balandligiga ko‘paytmasi sifatida; kronshteyn preforatsiya qilingan to‘siqlarning namoyish maydoni - kronshteyn uzunlgini va uning shartli inin (2m. deb qabul qilingan) ularni jixozga joylashtirilgan umumiy soniga ko‘paytmasi sifatida; savdo zalida ishlatiladigan konteynerlar namoyish maydoni ularning turgan joyining maydoni va balandligining ko‘paytmasini 0,3m. ga bo‘linmasi sifatida aniqlanadi. Namsymsh etuvchi jixozlar hajmiiing koeffitsenti. U namoyish etish maydonining o‘rnatilgan maydonga bo‘lgan munosabatiga ko‘ra

hisoblanadi. Savdo zalining texnik rejalashtirish umumiy samaradorligini aniqlash uchun quyidagi ko‘rsatkichlar qo‘llaniladi: 1.O‘rnatuvchi maydon koeffitsenti. U o‘zidan savdo zalini umumiy maydonga jixozlarni jami o‘rnatuvchi maydon munosabatini namoyish etadi. (Xaridor oqimini yo‘naltiruvchi yoki cheklantiruvchi maishiy reklama va boshqa turdagi jixozlarni egallagan maydon). 2. Namoyish etish maydon koeffitsenti. U savdo zalining umumiy maydoniga jixozlarni jami namoyish etish maydoni munosabati ko‘rinishida aniqlanadi. 3.Tovarlarni qabul qilish, saqlash va sotuvga tayyorlash jarayonlarini boshqarish . Do‘kondagi yordamchi savdo-texnik jarayonlar asosini tovarlarni qabul qilish, saqlash va sotuvga tayyorlash jarayonlari tashkil etadi. Bular bilan bog‘liq operatsiyalar xaridorlarni savdo xizmat qilish darajasiga va do‘kon ishining iqtisodiy ko‘rsatgichlariga muhim ta’sir etadi. Bu operatsiyalarning sodir bo‘lish darajasi va ko‘lami, tovar aylanish ko‘lami chastotasi va ritmik tovar ta’minlash, tovar zahiralarining aylanish davri va sotilayotgan tovarlarni fizik-ximik xususiyatlari bilan aniqlanadi. Bu operatsiyalarni amalga oshirish mas’uliyati yuklatilgan do‘kon personali tegishli guruh tovarlarining sifatli belgilarini, ularning nuqsonlarini, asosiy belgilarini, tovarlarning alohida guruhlarini saqlash qoidalarini, ularni sotuvga tayyorlash shartlari, shunnngdek, alohida operatsiyalarni bajarish bilan bog‘lik normativ-texnik hujjatlar tarkibini bilish kerak. Tovarlarni qabul qilish dukopda tovar harakati bilan va moddiy mas’uliyati tug‘ilgan sharoiti bilan bog‘lik boshlang‘ich jarayonlar hisoblanadi. Bu

jarayonning birinchi bosqichida do‘konga yetkazilgan tovarga hamma zaruriy hujjatlarning to‘g‘ri tuzilganligi va to‘liqligi tekshiriladi. Bu hujjatlarning asosiysi bo‘lib: tovar transport nakladnoyi; hisob-faktura; tushum-chiqim nakladnoyi; tovar sifati hakida guvoxnoma; davlat sertifikatsiya tizimiga muvofiq sertifikati yoki sertifikatsiya majburiyati kuzatilgan tovar yetkazib beruvchi tomonidan tasdiklangan sertifikat nusxasi. Inson sog‘lig‘iga negativ ta’sir ko‘rsatuvchi alohida import tovarlarga, shuningdek, davlat sanitar gigiyenik zkspertizalaring gigiyenik natijalari berilgan bo‘lishi kerak. Tovarlar tegishli hujjatlarsiz kirib kelayotgan ularni savdo korxona xodimlari yetkazib beruvchilar yoki turli tashkilotlar ishtirokidagi maxsus komissiya qabul qiladi. Qabul qilish jarayonining 2-bosqichida do‘konga yetkazilgan tovarlar partiyasining miqdoriy tekshiruvi bajariladi. Oziq-ovqat tovarlarni miqdoriy qabul qilish bo‘yicha asosiy texnik operatsiyalar bo‘lib, tara birliklarini to‘ldirganligini tekshirish va donali tovarlarni donali hisoblash xisoblanadi. Kontenirlarda yetkaziladigan taradagi tovarlar kontenirlarni ochish paytida joy mikdorlari yoki brutto massasi bo‘yicha qabul qilinadi. Nooziq - ovqat tovarlarni qabul qilishda tovar birliklar sonini hisoblash kerak bo‘ladi. Tovarlarni miqdoriy qabul qilish operatsiyalar odatda transport vositalarining tashish operatsiyalari bilan birgalikda olib boriladi. Qabul qilish jarayonining 3-bosqichida keltirilgan tovarlar sifatini tekshirish bajariladi. U odatda ikki bosqichda olib boriladi. Sifat tekshiruvi dastlabki bosqichida keltirilgan tovarlar tashqi ko‘rinishi natijalari buyicha amalga oshiriladi. Bu jarayon yordamida tovarning yaqqol nuqsonlari, qadoqlashning normativ hujjat talablariga va tegishli hujjatlarni berilgan ma’lumotlarga muvofiqligi aniqlanadi. Oxirgi bosqichida esa yashirin nuqsonlarni, yetkazilgan

mahsulotni ko‘rsatilgan o‘tash muddatiga muvofiq emasligi yoki ekspluatatsiya kafolat muddatini aniqlash maqsadida tovar sifati yanada chuqurrok o‘rganiladi. Ko‘pgina oddiy assortimentli oziq-ovqat va nooziq-ovqat tovarlar bo‘yicha sifat tanlov tekshiruvi olib boriladi. Yirik assortimentli nooziq-ovqat tovarlar sifati yoppasiga tekshiriladi. Normativ texnik hujjatlar talabiga yoki tegishli hujjatlar ko‘rsatkichiga tovarning sifati yoki miqdori muvofiq emasligi aniqlansa, u holda shu tovarlarni qabul qilishda katnashgan shaxslarning qo‘li qo‘yilgan va tovar sifati va to‘g‘ri kelmaganligi to‘g‘risida ko‘rsatilgan akt tuziladi va bu akt yetkazib beruvchiga beriladi. ( bir nusxasi do‘konda qoladi. ) Do‘konda tovarni saqlash quyidagi jarayonlarni amalga oshirishi bilan bog‘liq: omborxonalarga tovarlarni joylashtirish (sovutish kameralariga ); ularni saqlash jarayoni davomida holatini nazorat qilish; sovutkich jixozlarining doimiy va sifatli uzluksiz ishlashini ta’minlash; saqlash xonalarida zaruriy sanitar gigiyenik sharoitlarni yaratish. Tovarlarni saqlash jarayonida savdo menejmentining asosiy vazifasi bo‘lib, tovarlarning sifati va miqdori bo‘yicha saqlashni ta’minlash hisoblanadi. Bu saqlash xonalarida alohida tovar guruhlarining fizik-ximik xususiyatlarga muvofiq nam haroratli rejim yaratish asosida; tovarlar sifatini saqlashini ta’minlovchi jixozlarga tovarlarni tarqatish muvofiq usullari asosida amalga oshiriladi. Oziq-ovkat tovarlarni saqlash xonalarida birinchi navbatda alohida tovar turlari spetsifikatsiyaga muvofiq holda harorat rejimi va havo namligi bilan ta’minlanishi kerak. Tez buziluvchi mahsulotlar sovutkich kamera va shkaflarda havo harorati -2 dan -5 gacha, havo namligi 80-85% bo‘lgan holda saklanishi lozim. Sovutish xonalari kerak bo‘lmagan oziq-ovqat tovarlarni saqlash uchun harorat 16-18 ; atrofida va havo namligi 70-75% atrofida bo‘lishi kerak. Oziq-ovqat tovarlarni

saqlashda o‘rinbosar tovarlar bilan ta’minlash muhim ahamiyatga ega. Ajratilgan xonalarda hidi yengil tovarlar(qandolat mahsulotlar, hayvon yog‘i) va hidi o‘tkir tovarlar (tuzlangan baliq, pishloq); namlikni oson yutuvchi tovarlar( shakar, un...) va yuqori namlikga ega tovarlar saqlanadi. Oziq-ovqat tovarlarni sotuvchi do‘konlarda bu sharoitlarni yaratish uchun bu tovarlarni saqlash rejimi va shartlari bo‘yicha va ularni saqlash o‘rtacha davrni hisobga olganda omborxonalarda taqsimlashni amalga oshirish bo‘yicha guruhlarga bo‘lib olib borilishi kerak. Nooziq-ovqat tovarlarni saqlash xonalarida stabil harorat 10-18 gradus, havo normal namligi va yaxshi ventilyatsiya bilan yaxshi ta’minlangan bo‘lishi kerak. Tikish, trikotaj , mo‘yna, tekstil tovarlari, shuningdek, bosh kiyimlar va to‘qilgan poyafzallarni uzoq saqlash davrida kuyaga qarshi vositalar bilan sepilib turishi kerak. Saqlashning muhim rejimini va alohida joylashtirishni maishiy himiya tovarlari, mineral o‘g‘itlar va o‘simlikning himoyalash vositalari talab qilinadi. Shuni e’tiborga olish lozimki, ko‘pgina oziq-ovqat tovarlari va nooziq-ovqat tovarlarining alohida guruhlarni saqlash jarayonida tabiiy sabablarga ko‘ra sifati va miqdorini yo‘qotadi. (ko‘rishi, maydalanishi, oqib ketishi...) Bu yo‘qotishlar tabiiy namoyishlarning muvofiq normalariga ko‘ra tug‘rilanadi. Saqlash jarayonida alohida tovarlar uchun ularni saqlashda dastlabki va kafolat muddati, normativ - texnik hujjatlarda ko‘rsatilgan talablarni kattik nazorat qilish ta’minlanadi. (Ular tovarni markirovka qilishda yoki texnik pasportida namoyon bo‘ladi). Tovarlarni sotuvga tayyorlash quyidagi texnik operatsiyalardan iborat: qadoqlashning butunligini tekshirish; tashqi taraflardan tovarlarni ochish; markirovka ma’lumotlari borligini tekshirish va saqlashdan keyingi sifatini tekshirish. Texnik murakkab mahsulotlar bo‘yicha ishlatish ko‘rsatmalar, texnik

pasportlar, kafolat talonlari, mahsulot komplekti borligini tekshirish va harakatda ishlashini tekshirishda; tikish mahsulotlari bo‘yicha esa tozalash va dazmollashda bu jarayonlar namoyon bo‘ladi. Alohida mahsulotlarda markirovkani yo‘qligi yoki tayyorlovchi korxonaning yorligi shikastlanganida (plombaning yo‘qligi, ifloslanishi, yo‘qotish, yozuvlarning xiraligi va boshqalar) tovarni sotuvga tayyorlovchi ishchiga markirovkaning hamma ma’lumotlari beriladi va tovar yorlig‘ining hamma dublikati yoziladi va bu dublikat moddiy mas’uliyatli shaxs tomonidan imzo qo‘yilib tovarga yopishtiriladi. O‘ziga-o‘zi xizmat qiluvchi yirik oziq-ovqat do‘konlarida tayyorlovchi operatsiyalarning sezilarli ko‘lami do‘konda bevosita tashkil etiluvchip bir qator tovarlarning fasovkasi bilan bog‘liq. Do‘konda bu maqsadlarda fasovka uchun maxsus xonalar ajratiladi va fasovka qilish jixozlari o‘rnatiladi. Bu tayyorlovchi operatsiyalarni amalga oshirish jarayonida fasovka qilinadigan tovarlarning dozalash o‘lchamiga katta e’tibor beriladi. Ko‘pgina o‘ziga o‘zi xizmat qiluvchi do‘konlarning tajribasi shuni ko‘rsatadiki, tovarlar fasofkasini tashkil qilish bilan birga oziq-ovqat sanoati korxonalarning ko‘p yil davomida foydalanib kelgan dozalashning shu miqdorini oshiradi. Bunday dozalash xaridorlar talabining xususiyatiga javob bermaydi va aholi daromadlarning mavjud differensiasi, oilalar tarkibi va tovarlarni harid qilish tezligini hisobga olgan holda rang baranglikni talab qiladi. 4. Savdo zallarida tovarlarni joylashtirish va uni tashkil etish. Texnik jarayonlarni boshqarishda savdo zalida tovarlarni joylashtirish tashkilotlar alohida tovar guruhlari o‘rtasida o‘rnatish va namoyish etish maydonini taqsimlash tashkilotlari muhim rol o‘ynaydi. Shu bilan birga qator

omillarni hisobga olish kerak, ulardan eng asosiylari: alohida guruh tovarlariga ega bo‘lish chastotasi, bu tovarlarning gabaritlari, xaridorlarni ko‘rish va tanlash vaqtidagi sarflari, xaridorlarga alohida tovar guruhlarini tavsiya etuvchi tovarlar turlarining miqdori. Savdo zalining urnatuvchi va namoyish etuvchi maydonini taqsimlashda alohida tovarlar guruhi o‘rtasida aniqlovchi omil bo‘lib, ularga ega bo‘lish chastotasi hisoblanadi. Alohida tovarlar guruhiga ega bo‘lish chastotasi tovarni joylashtirish uchun shuncha katta o‘rnatish va namoyish etish maydoni kerak bo‘ladi. Tovarlarni bunday joylashtirish tamoyili savdo zalida tovar zahiralarini bir tekis to‘ldirib borishga va savdo maydonidan yanada ratsional foydalanish imkoniyatini beradi. Shu sababli do‘kon tovar ihtisoslashuvi doirasida talabning fasliy hususiyatlarini hisobga olgan holda alohida tovar guruhlariga ega bo‘lish chastotasi aniqlanishi lozim. Alohida tovarlarni joylashtirish uchun savdo zalini ajratish o‘lchamlariga ta’sir etuvchi muhim omil bo‘lib, xaridorlar ularni ko‘rish va tashlash sarflari hisoblanadi. Savdo zalining alohida maydonlarida xaridorlarning haddan ziyod ko‘p to‘planib qolmasligi uchun yanada kattaroq maydon ajratish tavsiya etiladi. Savdo zali maydonining alohida tovarlar guruhlari o‘rtasida bo‘linishida muhim ta’sirini ular assortimentining kengligini ko‘rsatadi. Xaridorlarga tavsiya etiladigan alohida guruhlar turining soni qanchalik yuqori bo‘lsa, ularni joylashtirish uchun savdo zalining maydoni turli sharoitlarda ham shuncha katta bo‘lishi lozim va nihoyat alohida guruh tovarlarni joylashtirish uchun ajratilgan maydon o‘lchamiga aniq ta’sirini ularning gabaritlari ko‘rsatadi. Tovarlarning yirik gabaritlari uchun savdo zalining katta maydoni ajratiladi. Savdo zalida alohida guruh tovarlarni joylashtirishda alohida tovarlarga bo‘lgan iste’mol odatlarni va talabning kompleksligini e’tiborga olish kerak. Iste’mol kompleksligi yuqori bo‘lgan tovarlar guruhini imkoniyati bo‘yicha qatorlarga bo‘lish lozim (masalan, idishlar va oshxona jihozlari). Hamma tovar

guruhlari uchun savdo zalida doimiy o‘rinlar mustahkamlanadi va bu xaridorlarni ularning joylashgan o‘rniga o‘rganishga yordam beradi va sotuv jarayonini tezlashtiradi. Sotuvning maxsus sharoitlarini talab qiluvchi yangi, zamonaviy va alohida fasliy tovarlarni sotish uchun (texnik murakkab yangi tovarlar, prinsipial yangi tovarlar) xaridorlar, ayniqsa ko‘p harakatda bo‘lgan va savdo zalining ko‘rinadigan joylarini ajratish tavsiya etiladi. Tovarlarni savdo zalida joylashtirishda qo‘shni tovarlar qoidasiga rioya qilish kerak. Maishiy- ximik tovarlarni, o‘simliklarni himoya qilishi vositalari va boshqa aktuar anologik mahsulotlar imkoni boricha ajratilgan bo‘lishi kerak. Hidi o‘tkir tovarlar hidni tez o‘ziga tortuvchi tovarlardai uzoqroqda joylashishi kerak (masalan, rezina maxsulotlari va parfyumeriya) savdo zalida alohida tovarlar guruhlarini joylashtirish bilan bir qatorda, ularni jixozlarga ratsional gahlashni ta’minlash lozim. Tovarlarni to‘g‘ri tahlash jixozlardan samarali foydalanish, xaridorlarni ko‘rish va tanlash sharoitlarini yaxshilash, tovar zahiralarini to‘ldirish bo‘yicha savdo- operativ personal mehnat harajatlarini kamaytirish imkonini beradi. Bunday jarayon o‘ziga-o‘zi xizmat qiluvchi do‘konlarda muhim rol uynaydi. Tovarlarni joylashtirishda birinchi navbatda, ularni tahlashning yanada samarali usullari bilan ta’minlangan bo‘lishi lozim. O‘ziga-o‘zi xizmat qiluvchi do‘konlarda tovarlarni tahlashning quyidagi asosiy usullari qo‘llaniladi: ko‘p, shtabelli, qatorda joylashgan, osib qo‘yish, uyum-uyum qilib joylashtirish va boshqalar. Ko‘p tarqalgan usullardan bo‘lib, tovarlarni ko‘p, qilib tahlash hisoblanadi. Bu usul xaridorlar uchun ham, personal uchun ham qulaydir, chunki tahlashga kam mehnat sarfini talab qiladi va jihozlarning namoyish qiluvchi maydondan samarali foydalanishni ga’minlaydi. Tovarlarni ko‘p qilib tahlash asosan kontsynirlarda, polkalarda, prilavkalarda, vitrinalarda va boshqalarda kulay. Biroq bunday tahlash hamma tovarlar uchun ham ma’qul bo‘lavermaydi. Chet el

amaliyotida oziq-ovqat tovarlarini ko‘p qilib tahlash uchun baland stollar kerak bo‘ladi. Xaridor kerakli tovarni erkin tanlaydi, so‘ng ko‘rib bulgach ularni ilgarigi joyiga qo‘yish shart emas. Bundan tashqari, bunday tahlashda sotuvchi tomonidan doim nazorat qilib turish talab qilinmaydi, lekin bu bilan birga namoyish maydonining koeffitsiyenti bir necha barobar pasayadi. Jihozlarga tovarlarni tahlashda «tovar bezatish emas» degan prinsipi asosida ishlash kerak. Shu sababli tovarlardan piramidalar va boshqa shakllar tuzish kerak emas, chunki bu xaridorga ularni tanlashda noqulaylik tug‘diradi. Jihozlarga tovarlarni joylashtirishda prinpipial tahlash usuli-vertikal yoki gorizontal aniqlanadi. Vertikal tahlash bir xil tovarlarni hamma polkalarga berilgan uyum holda vertikal bo‘yicha joylashtirishda namoyon bo‘ladi. Tahlashning bu usuli gorizontal usulga qaraganda samaraliroq hisoblanadi, chunki u xaridorlarga savdo zalida tez yo‘l topib olishni va tovarlarni qulay tanlash imkoniyatini bsradi. Gorizontal tahlashda tovarlarning u yoki bu turlari jihozlar polkalariga uzunasiga joylashtiriladi va shu bilan birga bir yoki ikki polkani egallaydi. Tahlashning gorizontal usuli yirik gabarit mahsulotlarni yoki kasetadagi mayda tovarlarni namoyish etishda foydalanish tavsiya etiladi. Do‘kon sotuvida asosan qiziqtirgan tovarlarini xaridorlarga qulay joyda joylashgan polkalarda tahlash tavsiya etiladi. Tayanch iboralar: Texnik jarayonlar, savdo texnik jarayonlar, asosiy texnik jarayonlar, savdo binolari, tovarlarni qabul qilish, tovarlarni sotuvga tayyorlash, isitish sovutish jihozlari, savdo maydoni, savdo zalini rejalashtirish, tovarlarni tahlash, tovarlarni namoyish qilish, jihozlarni joylashtirish, import tovarlarni qabul qilish, normativ texnik hujjatlar.

O'xshashlar

Savdo korxonalarida foydani boshqarish.

Savdo korxonalarini daromadlarini boshqarish

Savdo korxonalarini daromadparini boshqarish

Savdo korxonalarini daromadlarini boshqarish

Savdo korxonalarida xaridorlarga xizmat kursatish jarayonlarini boshkarish